Massaal
de plas over
o
M
Miljoen
r
ZATERDAG 6 JUN1199 2
z
bijvoegsel Onze taal
Olivier B. Bommel zou een rus
tiger lei>en gehad hebben als
Bul Super en Hiep Hieper niet
hadden bestaan: twee ongun
stig bekendstaande heren die
regelmatig het pad kruisten
van deze laatste Heer van
Stand. Bommel gaat niet mee
inetzijn tijd, hij houdt vast aan
zijn voorvaderlijk slot Bommel-
stein en blijft gewoon Bommel
Maar moesten er twee moderne
schurken komen, zij zouden
niet langer Super en Hieper he
ten maar Mega en Giga, want
alles wordt groter.
Nederlanders die met vakantie naar Amerika gaan komen later vaak nog één of meerdere keren terug. Reden: de veelzijdigheid van het land. Ze kunnen er alle kanten op.
Er is geen houden meer
aan: Amerika blijkt
voor steeds meer
Nederlanders het land
van de onbegrensde
vakantiemogelijkhe
den te zijn. Zoals
Europa de Amerikanen
in toenemende mate
weet te bekoren. Met
als gevolg een luchtslag
waaraan Martinair
prominent meedoet.
Vliegverkeer Amerika levert
belangrijke bijdrage aan winst Martinair
Amerikaanse toeristentrekker bij uitstek: Central Park in New York...
FOTO S» JAAP SLUIS
JAAP SLUIS
teeds meer Nederlanders gaan er
s met vakantie naar toe: Amerika. De
tijd van louter een korte trip of fa
miliebezoek is voorbij. Vier jaar geleden
voorzag Martinair het gat in de markt. De
maatschappij waagde een wekelijkse vlucht
naar Miami (Florida). De roodwitte DC-10
zat binnen de kortste keren vol. Inmiddels
wordt er wekelijks veertien maal op bestem
mingen in Amerika en Canada gevlogen. Bin
nenkort gaat dat aantal omhoog naar ruim
twintig.
En terwijl veel Nederlanders richting Amerika
gaan, trekken de Yanks op hun beurt in
steeds forsere aantallen Europa in. Vergeten
zijn Tsjernobyl en de terreurgolven die de
Amerikanen kopschuw maakten en jarenlang
binnen hun eigen landsgrenzen hielden. De
Amerikaanse markt zal nog met tien procent
groeien, voorspelt Henk Guitjens. Hij leidt
het ruim dertig werknemers tellende Martin
air-kantoor in New York. Voor zichzelf rekent
de maatschappij op een 'Amerikaanse' toe
name van minimaal twintig procent. Uitge
drukt in enkele reizen: 300.000 in 1991 tegen
360.000 dit jaar.
Keuze
Martinair vliegt sinds 196£ op Amerika. In
de beginjaren deed het bedrijf vooral het zo
genoemde etnische vervoer. Daaronder wer
den de reizen voor familieleden van emi
granten verstaan. Georganiseerd en in
groepsverband de grote plas over. Even op
bezoek bij ome Teun en tante Els. Maar met
het verstrijken van de tijd nam het aanbod af.
Het werd stiller rond de Nederlandse Ameri
kaan. Er meldden zich andere soorten reizi
gers bij de incheck-balies: de zakenman, de
rugzak-scholier, het echtpaar op leeftijd.
Zoals aan de andere kant van de oceaan de
Amerikanen zichzelf steeds vaker op een trip
naar Europa trakteerden.
De vakantievaart zat er lekker in toen de zaak
halverwege de jaren tachtig volledig onderuit
ging. Oorzaak: bloedige aanslagen door ter
reurgroepen in onder meer Rome en Wenen
en daarna het drama Tserjnobyl. Guitjens:
„Alles lag in één klap op z'n gat. Touropera
tors kregen de stoelen met geen mogelijkheid
meer vol en raakten in paniek." De vice-pre
sident moest een keuze maken: toezien hoe
er massaal zou worden geannuleerd of de
aanval kiezen en de zaak in eigen hand ne
men. Het werd, na overleg met het hoofd
kantoor op Schiphol, het laatste. Martinair
passeerde de touroperators, begon een eigen
reserveringsafdeling in Amerika en zag kans
binnen te komen in de reservingssystemen
van diverse Amerikaanse maatschappijen.
Op die manier werd een deel van de markt
gered. Guitjens: „We wisten dat de tourope
rators bij het weer aantrekken van de markt
terug zouden komen. Ons uitgangspunt was
om niet volledig van hen afhankelijk te zijn,
maar ook rechtstreeks zaken met de reiswe
reld te doen. Dat is gelukt. De helft van de
Amerika-vluchten halen we via touroperators
binnen, de andere helft regelen we zelf."
Uitbreiding
Het Amerika-pakket van 'The other Dutch
airline' ondergaat de komende tijd een forse
uitbreiding. De vijf vluchten per week naar
Florida worden er negen: eenmaal Fort Lau
derdale, tweemaal Tampa en zesmaal Miami.
De Westkust-frequentie wordt opgeschroefd
van vier naar zes. De bestemming Newark
(vliegveld aan de rand van New York) gaat
met ingang van 1993 van twee naar vier. En
het Canadese Toronto stijgt van drie naar
vier. Voor reizigers die na aankomst in Ame
rika doorvliegen naar een andere (eindbe
stemming hoopt Martinair zaken te kunnen
doen met USAir. Het aanbod van Amerikaan
se en Europese reizigers op de routes over de
Atlantische Oceaan is redelijk in balans. Op
de bestemming Newark bijvoorbeeld ligt het
op 55 procent Amerikanen tegen 45 procent
Europeanen. Voor de Westkust zijn deze per
centages respectievelijk 40 en 60 procent. De
gemiddelde bezettingsgraad van de op Ame
rika vliegende Martinair-toestellen: rond de
90 procent.
Het gaat de Nederlandse maatschappij op de
transatlantische routes voor de wind. Maar.
benadrukt Guitjens. er zijn wel degelijk gren
zen aan de groei: „We kunnen met ons huidi
ge materiaal nog redelijk uit de voeten en
zullen ook dit jaar fors groeien. Maar voor
Amerikaanse
jongeren steeds
vaker richting
Europa
1993 zal die groei als gevolg van een toch wat
te beperkt wordende vloot minder zijn. Dat
betekent dat we wat af moeten geven aan de
Op de Amerikaanse markt tekent zich één
trend overduidelijk af: vooral de jongeren
gaan massaal richting Europa. Dat is, zegt
hoofd passageverkoop John Runhaar, niet zo
verwonderlijk. Na jarenlang uit angst voor
aanslagen en radio-acitivteit thuis te zijn ge
bleven krijgen de jeugdige Amerikanen nu
weer de vrijheid van hun ouders en scholen.
Runhaar: „Een trip naar Europa werd lange
tijd te riskant gevonden. Het mócht domweg
niet en dus toerde iedereen wat rond in eigen
land. Maar nu Europa zich weer redelijk sta
biel toont, begint de grote inhaalslag. Temeer
daar de op dit moment relatief lage koers van
de dollar het allemaal nóg aantrekkelijker
maakt. Veel mensen en dan vooral de
scholieren hebben de afgelopen jaren ge
spaard voor een reis naar Europa en gaan dat
geld nu alsnog uitgeven."
Guitjens ziet nog een andere trend: .Ameri
kanen zijn prijsbewuster geworden. Vroeger
doken ze het liefst in een vijfsterrenhotel. Te
genwoordig willen ze minder luxe. maar
méér reizen en méér zien. Een driesterrenho
tel is goed genoeg".
Dreiging
We hebben, zeggen ze bij Martinair niet
zonder trots, een hele niéuwe markt aange
boord. Een markt die. erkennen Runhaar en
Guitjens, lange tijd over het hoofd werd ge
zien. maar nu alsnog ten volle wordt benut.
Maar dan wel in de wetenschap dat van het
ene op het andere moment een omslag kan
plaatsvinden. Want bloedige aanslagen of
lekkende kerncentrales zullen de Amerikaan
Henk Guitjens: De drempel is definitief
geslecht
wederom stevig doen huiveren. Zoals ook het
duurder worden van de dollar hen niet wel
gevallig zou zijn. De stroom néér Amerika zal
daarentegen niet zomaar opdrogen. Guitjens:
„De drempel is definitief geslecht. Steeds
meer Nederlanders zien het als een veelzijdig
land waar je alle kanten op kunt. Gebleken is
dat mensen die er een keer met vakantie zijn
geweest vaak terugkomen omdat ze het er
uitstekend naar hun zin hebben gehad Dit in
tegenstelling tot bestemmingen in bijvoor
beeld het Caribische gebied. Daar zal de
groei waarschijnlijk minder fors zijn omdat
de reizigers het er na één keer meestal wel
hebben gezien en dus niet meer terugko-
Toch liggen er voor het vliegverkeer vanuit
Europa naar Amerika nog een paar dreigin
gen op de loer. Bijvoorbeeld een verhoging
van de brandstofkosten. Eén cent erbij, zegt
Guitjens. heeft voor een relatief kleine maat
schappij als Martinair geweldige financiële
gevolgen. Maar veel funester is een prijzen
slag op de transatlantische vkuchten. „Die
pakt altijd negatief voor ons uit. want je móet
er op de een of andere manier aan meedoen.
Gaan de tarieven van een Amerikaanse maat -
schappij plotseling omlaag, dan rekenen wij
onmiddellijk door wat het ons zou kosten als
we daar geheel of gedeeltelijk in meegaan.
Dat gaat op jaarbasis al gauw om honderd
duizenden dollars." In zo n geval is het Mar
tin Schröder zelf die in Amsterdam de knoop
doorhakt. Meestal gaat Martinair mee om
laag. Al was het alleen maar om het markt
aandeel te consolideren en de concurrentie
op een veilige afstand te houden. Toen de
KLM onlangs drastisch sneed in de Amerika -
tarieven haalde ook Martinair er een flink
stuk af. In luchtvaartkringen is algemeen be
kend dat de inkomsten dan al gauw met een
miljoen gulden teruglopen.
De kunst is, zegt hij, om de tariefstelling van
de andere maatschappijen tot op dc foliar
nauwkeurig in de gaten te houden. Op het
kantoor in New York hebben vier mensen
daar een dagtaak aan, terwijl de hoofvesti-
ging op Schiphol er ook nog eens vijf voor vrij
heeft gemaakt. „Vroeger ging het een stuk
eenvoudiger. Toen was vol gewoon vol en
daar werd dan goed aan verdiend. Tegen-
yvoordig moet je alles en iedereen in de gaten
houden en flexibel opereren, want anders
weet je aan het eind van het jaar absoluut
niet meer waar je financieel staat. En dat is
levensgevaarlijk."
'Hausse*
Voor zo lang het duurt leveren de Amerika-
vluchten een bijdrage aan de Man inair-winst
die in 1991 uitkwam op 86,7 miljoen gulden.
Guitjens spreekt van een 'enorme hausse' die
dit jaar nog massaler dan in het verleden te
gelde moet worden gemaakt. Maar om die
inspanning te kunnen leveren moet er stevig
worden geïnvesteerd in nieuw materieel. Te
meer daar ook het vervoer van luchtvracht
naar en via Amerika duidelijk in de lift zit. Op
dit moment omvat de vloot drie Boeings 747
(jumbo), dne DC-10's, twee Airbussen en vijf
Bodna 787 Mm al ha ifrjrhuwn hM)w
stak Martinair ruim 700 miljoen gulden in de
aanschaf van nieuwe toestellen. En in januari
1993 wordt een 35 miljoen gulden kostende
hangar in gebruik genomen Maar daarmee
is dc strijd nog niet gestreden Merk» als ge
volg van de transatlantische luchtslag moet
nóg forser worden geïnvesteerd. Dc maat
schappij koopt ter vervanging van dc DC-
10 vier vliegtuigen van het type MD-11.
Begin 1995 gaan ze de lucht in. Totale kosten:
ongeveer één miljard gulden.
e supermarkt is al lang niet
W groot genoeg meer. In Frankrijk
heeft men reeds geruime tijd
'hypermarchés maar wij schijnen dat stadi
um over te slaan: een flink uit de kluiten ge
wassen supermarkt heet bij ons een Me-
gamarkt en 't zou me niet verba/en als de na
komelingen van Bul en Hiep al ergens een
Gigamarkt neergezet hebben. In computer
kringen spreekt men over megs en giga's als
of het niks is. Men deinst niet terug voor
adembenemend grote getallen.
Toch is eb een tijd geweest dat een miljoen
nog zo onvoorstelbaar veel was. dat men er
niet eens een woord voor had. Ie kon er wel
over praten maar dan moest je het omschrif-
ven als 'duizend maal duizend'. Zo is in het
beroemde rekenboek van de Amsterdamse
meester Bartjens, de 'Cijfferinge' uit 1604. het
woord miljoen nog niet te vinden. Dit reken'
boek werd zo populair dat het zelfs in 1839
nog een keer herdrukt is. En wij hebben er de
uitdrukking 'volgens Bartjens' aan overge
houden: 'volgens Bartjens is het zo en zo
veel' betekent 'als het allemaal goed uitgere
kend is'. Bartjens is een begrip geworden
voor nauwkeurig en goed uitrekenen. Maar
in een editie uit 1752 komt het woord mil
joen bij deze Bartjens nog steeds niet voor, er
wordt alleen gesproken over 'duizend maal
duizend'.
Nu moet er bij gezegd worden dat Bartjens
in 1604 een klein beetje ouderwets was het
woord bestond al, maar Bartjens en veel an
dere rekenkundigen uit zijn tijd vonden het
maar een raar nieuwerwets Frans woord dat
ze liever niet gebruikten.
We vindf.n het in een rekenboek voor het
eerst in 1589: de 'Corte ende eenvuldige in
structie om lichtelijcken en by hemscKen
sondcr eenige meester oft onderwijzer te
leeren cijfferen', door Bernaert Stockmans.
'Franqoysche schoolmeester inde vermaarde
Coop-stadt Dordrecht'. Kortom: een boekje
voor zelfstudie.
Het is waarschijnlijk geen toeval dat wc het
woord miljoen de eerste keer in een reken
boek van een 'Fran^oyschc schoolmeester'
aantreffen want het woord Ls afkomstig uit
het Frans. Aan het eind van de 16de eeuw
kwamen er veel mensen uit het Zuiden naar
Holland, als gevolg van de 80 jarige oorlog.
Meester Stockmans zal ook wel een van die
immigranten geweest zijn.
De Fransen hadden het woord million'
trouwens ook niet van zichzelf: zij hebben
het ontleend aan het Italiaans Het i-. bi :u!
dat in het begin van de 14de eeuw In Veneité
het woord voor 'miljoen' al bestond: Marco
Polo, die stierf in 1324, had de hi|naam 11
Milione', al weet ik niet waarom. Vla dc han
del is het woord verspreid maar in geleerde
kringen werd het tot in dc 17de eeuw nog als
een onwetenschappelijke volksterm be
schouwd, getuige Bartjens.Nog voordat het
woord 'miljoen' de eerste keer in een reken
boek staat, dus nog voor het boek van Stock
mans int 13HU. vinden we hel in een dn lil
je van de Gentse dichter Lucas de Hcere, uit
1565, dat begint met: 'lc zend u een groot
milioen saluten', dat wil zeggen: 'een dikke
miljoen groeten'.
Miljoen is dus van huls uit niet een geleerd
woord dat latéf algemeen geworden is: het is
integendeel van onderop gekomen, uit de ge
wone spreektaal is het later ook een geleerd
woord geworden Niet de rekenmeesters
hebben het verspreid. De Statenbijbel uit
1637 had er minder moeite mee ((rcpesis 24
60) dan meester Bartjens.
Ik weet niet wanneer het woord 'miljard' in
onze taal gekomen is. maar stellig later dan.
miljoen'. In het grote Woordenboek der Ne-
derlandscheTaal werd in 1913 gezegd: 'Hier
te lande is dit woord stellig meer bekend go-
worden sinds den I ransch Ouitschen oorlog
van 1870 1871'. Alsd.it waar t- zou miljard
pas sinds de vorige eeuw in gebruik zijn.
Er komt een tijd dat het woord megaloma
nie (grootheidswaanzin) te zwak gevonden
wordt en plaats maakt voor gigalomaruc
JOOP VAN D€R HORST
universitair docent Nederlands
