Positie Suharto thema
stembusstrijd Indonesië
Duurzame groei draait om de hete brij heen
Bolkestein blijft geloven in
al het 'goeds' van Europa
Feiten Meningen
CONFERENTIE
DINSDAG 2 JUN11992
Aan de vooravond van de belangrijke Indonesische parle
mentsverkiezingen staat de positie van president Suharto
meer dan ooit ter discussie. Politici en journalisten bekri
tiseren zijn vriendjespolitiek; militante moslims klagen
openlijk dat hij alleen oog heeft voor de rijkste landgeno
ten en de traditioneel oppermachtige strijdkrachten zijn
nog altijd gepikeerd vanwege Suharto's onverwacht
krachtige disciplinaire optreden in de affaire Oost-Timor.
De 'suksesi', de mogelijke opvolging van het staatshoofd,
is dan ook het onderwerp van gesprek.
aan een culturele en politieke
revolutie.
Het ongekend grote tumult in
de kampong is net gevolg van
de groeiende verwijdering tus
sen de president en zijn tradi
tionele machtsbasis, de strijd
krachten. Suharto joeg voor het
eerst de militairen tegen zich in
het harnas in 1988, toen hij ge
neraal b.d. Sudharmono naar
voren schoof als vice-president.
De legertop beschouwt die wei
nig charismatische officier ech
ter als te krachteloos en daarom
ongeschikt. Maar Suharto dreef
zijn zin door.
MEDEWERKER
„President Suharto staat sym
bool voor het politieke systeem
in Indonesië met zijn beperkte
democratische vrijheden en
groeiende economische onge
lijkheid", zegt Ponke Princen.
,,F.n daarom moet Suharto
weg." Indonesiës meest spraak
makende mensenrechtenacti
vist windt er geen doekjes om:
de Vader des Vaderlands dient
na afloop van zijn vijfde ambts
termijn volgend jaar zijn koffers
te pakken. De roep om Suhar
to's terugtreden is een promi
nent thema in de naderende
stembusstrijd. De bevolking
kiest op 9 juni een kersvers par
lement. Dat zal op zijn beurt
volgend jaar maart een stem
hebben in het aanwijzen van
een staatshoofd voor m m nieu
we ambtstermijn van vijf jaar.
De Indonesische parlements
verkiezingen waren traditioneel
altijd doorgestoken kaart. Alk-
politieke partijen staan onder
overheidstoezicht. Zelfs de op
positie is daardoor opvallend
meegaand. Bovendien drukten
de regeringsgetrouwe militairen
voorheen steeds een duidelijk
stempel op de electorale exerci
tie. Maar door de plotseling op
wellende anti-Suhartosenti -
inenten behoort dat voorspel
baar theater binnenkort tot de
geschiedenis. In Indonesië han
delen autoriteiten hun zaakjes
bij voorkeur in harmonie en
achter gesloten deuren af. Het
openlijk uiten van onvrede met
het staatshoofd door de anders
zo ingetogen bevolking, militai
ren en politici grenst dan ook
Corruptie
In de daaropvolgende jaren be
koelde Suharto's relatie met de
zeer invloedrijke legerleiding
verder doordat topmilitairen
zich steeds meer stoorden aan
de enorme corruptie binnen de
overheid. Vooral Suharto's be
leid om stelselmatig zijn eigen
nageslacht te bedienen van lu
cratieve overheidscontracten en
winstgevende monopolies op
de handel in bijvoorbeeld kruid
nagels en sinaasappelen zet
kwaad bloed bij veel officieren.
Ten minste drie van Suharto's
zes kinderen werden dank zij
die vaderlijke steun multimiljo-
„Dat is geen gewone vriendjes
politiek meer, het is puur
machtsmisbruik. De corruptie
onder Suharto is onwerkelijk.
De man kan geen maat hou
den", zegt generaal b.d. Ali Sa-
dikin. De in ongenade gevallen
ex-gouverneur van Jakarta geldt
als een van Suharto's meest uit
gesproken tegenstanders.
Het presidentieel nepotisme zit
de legertop hoog. omdat de mi
litairen zo zelf aantrekkelijke
deals 'mislopen'. Daarnaast
vreest de krijgsmacht dat de
corruptie de bevolking zal aan
zetten tot protesten die de
maatschappelijke positie van
ook de strijdkrachten kunnen
ondermijnen, net als indertijd
in buurland de Filipijnen onder
wijlen dictator Ferdinand Mar
cos.
De gespannen verhouding tus
sen Suharto en de legerleiding
bereikte echter onlangs haar
absolute dieptepunt met het
presidentiële onderzoek in de
schietpartij op Oost-Timor in
november vorig jaar. Daarbij
doodde het leger volgens een
officiële Indonesische commis
sie vijftig demonstranten. Hoe
wel buitenlandse politici en
mensenrechtenorganisaties
zoals Amnesty International de
onafhankelijkheid en doortas
tendheid van de commissiele
den in twijfel trekken, bezorgde
de reconstructie van het inci
dent de strijdkrachten een pijn
lijk gezichtsverlies. De commis
sieresultaten betekenen vooral
een afgang voor stafchef Try
Sutrisno, die het parlement eer
der nog een officieel dodental
van negentien voorhield. Ook
Suharto's disciplinaire maatre
gelen tegen zes hoge officieren
en acht soldaten in de zaak
kwamen hard aan binnen de
militaire gelederen.
Machtsbasis
Als reactie op de politieke ver
wijdering tussen het leger en
Suharto zocht de president de
afgelopen maanden vooral on
der de islamitische bevolkings
groep naar een alternatieve
machtsbasis. Dit tot groot,
openlijk ongenoegen van de
krijgsmacht. Met ruim 150 mil
joen moslims, ofwel bijna 90
procent van alle inwoners, is
Indonesië 's werelds grootste
moslimnatie. Het geloof speelde
nauwelijks een politieke rol
meer na de onafhankelijkheid
omdat de seculiere machtheb
bers de moslims kort hielden.
De autoriteiten vrezen namelijk
dat door agitatie van funda
mentalisten de etnisch zeer ge
mêleerde staat uiteen zal vallen.
Maar anderhalf jaar geleden
gooide Suharto het roer plotse
ling om. De moslims krijgen nu
weer speelruimte om ook hun
politieke ideeën kenbaar te ma
ken; de president organiseerde
een islamitische 'denktank'
waar moslims van naam hun
zegje mogen doen; hij creëerde
een speciale islamitische bank
en hij ging als geste vorig.jaar
op bedevaart naar Mekka.
Die ongekende aandacht voor
zijn islamitische landgenoten
legde Suharto geen windeieren.
Recent bepleitten twee voor
aanstaande moslimorganisaties
openlijk zijn herverkiezing in
1993. De president, nu ai een
van 's werelds langst regerende
staatshoofden, heeft zich tot nu
toe niet expliciet uitgelaten over
zijn toekomst, maar naar alge
meen wordt aangenomen am
bieert hij nog een zesde ambts
termijn.
Niet alle moslims staan echter
volledig achter Suharto. De
moslimgemeenschap is intern
verdeeld. Zo bracht Abdurrah
man Wahid, leider van de
grootste islamitische organisatie
in Indonesië 'Nahdlatu! Ulama',
begin maart 150.000 geloofsge
noten op de been in een de
monstratie met een sterke anti-
Suharto-ondertoon. Het was de
grootste betoging in ruim twee
decennia. Na afloop verklaarde
Wahid tegenover het regionale
weekblad Asia Week dat de pre
sident vaak handelt in strijd met
de geest van de grondwet. „Ter
wijl hij de kloof tussen armen
en rijken probeert te overbrug
gen. kiezen Suharto en zijn eco
nomische beleid steeds weer
voor de happy few", aldus de
moslimleider.
Ongenoegen
Die kritiek sluit aan op het
steeds openlijker verwoorde on
genoegen onder brede lagen
van de bevolking. Want hoewel
Suharto's bewind Indonesië een
indrukwekkendestabiliteit
bracht, waardoor de economie
floreert en ook 's lands armen er
aanzienlijk op vooruitgingen,
HAARLEM SJAAK SMAKMAN f/ I
S-dC-Ki A \A/r- Vlll/'CM Al I CC 1
Driemaal is scheepsrecht. Eerst
was er de ;iub van Rome. daar
na Global 2000 en vervolgens de
commissie Brundtland. De eer
ste zette de wijzers van de klok
op vijf voor twaalf, de tweede
zette ze nog een paar minuten
verder, de derde draaide ze te
rug. Met duurzame ontwikke
ling zou de Noorse premier Gro
Harlem Brundtland de mens
heid gaan redden.
De term werd een hit. Ook de
komende dagen zal hij tijdens
de wereldmilieuconferentie in
Rio de Janeiro ontelbare keren
over de vergadertafels vliegen.
Niet verwonderlijk. Want wie is
tegen een ontwikkeling die, in
de woorden van de commissie,
'de vraag van deze tijd bevredigt
zonder de mogelijkheden van
toekomstige generaties aan te
tasten'.
Brundtland en haar groep van
vooraanstaande geleerden hie
ven met hun rapport 'Onze ge
zamenlijke toekomst' de grote
tegenstelling tussen economi
sche groei en milieu op. Letter
lijk zeiclen ze: „Wij zien een
nieuw tijdperk van economi
sche groei, uitgaande van een
beleid dat de in de natuur be
schikbare hulpbronnen in
standhoudt en uitbreidt. Wij
zijn van oordeel dat die groei
absoluut essentieel is om de bit
tere armoede te bestrijden die
in grote delen van de ontwikke
lingslanden alleen maar ernsti
ger vormen aanneemt.''
Want, stelde Brandtland, ai
moedeen milieuvernietiging
versterken elkaar. Ontwikke
lingslanden spreken vaak hun
beste landbouwgronden aan
voor de verbouw van exportge
wassen om wat geld binnen te
krijgen. Gevolg is dat veel boe
ren naar slechte, kwetsbare
gronden worden verdreven. Die
worden vervolgens in minder
dan geen tijd naar de Filistijnen
geholpen. Zo verandert elk jaar
zes miljoen hectare landbouw
grond in woestijn en wordt elf
miljoen hectare bos gekapt voor
onder meer nieuwe landbouw
grond (die dan weer snel ver
armt en in woestljngrond ver
andert).
Daarnaast is er de paradox dat
armoede zorgt voor een hoge
KOKEN ALLES-
m E. W/H" f frXAUD WW BLEW
2\J& E K. ,TOU£ pe
c'ty/MP/SCWE SpELÊN
610 PIT SCHIJNlT OOK SflWMÊNP
~\t ZIJN-ALLE
floöo MEE 0»We
ODle,è0LÉ.
!roifc°L
bevolkingsgroei, die op zijn
beurt weer de armoede instand
houdt, want veel varkens ma
ken nu eenmaal de spoeling
dun. Kinderen zijn voor armen
namelijk geen luxe, maar nood
zaak. Kinderen zijn goedkope
arbeidskrachten als ze jong zijn
en vormen een oudedagsvoor
ziening als ze volwassen zijn.
Kinderen van rijken daarente
gen kósten hun ouders geld
omdat ze naar school gaan en
studeren. Die hebben er dan
ook een stuk minder. Cijfers on
derstrepen dat: terwijl in de EG-
landen de bevolking stabiliseert
of zelfs afneemt, kent Afrika een
bevolkingsgroei van 3 procent
per jaar (waarmee de bevolking
daar in pakweg 25 jaar verdub
belt).
Als de armen een beetje rijker
worden, zullen ze minder kin
deren (nodig) hebben. Minder
mensen betekent ook een lage
re druk op het milieu. En eco
nomische groei betekent geld
om efficiënte, schone technolo
gie aan te schaffen. Wie wil we
ten wat verouderde produktie-
methoden kunnen aanrichten,
moet maar eens rondkijken in
het Oostblok.
De adder onder het gras zit in
de nog steeds groeiende wel
vaartslclooi tussen het Noorden
en het Zuiden. Brundtland wil
die dichten door de economi
sche groei vooral te reserveren
voor het Zuiden. Eën vooron
derstelling is daarbij dat het rij
ke Noorden genoegen neemt
met (vrijwel) geen economische
groei. Maar die vooronderstel
ling klopt niet: de F.G heeft met
de weigering op eigen houtje
een energieheffing in te voeren
nog zeer onlangs benadrukt dat
de economie ruimschoots vóór
het milieu gaat. Om over de VS
en Japan, die niet eens over een
energieheffing willen praten,
maar te zwijgen.
Tweede probleem: zelfs als de
rijken vanaf heden af/ien van
economische groei, moet voor
het dichten van de kloof tussen
nu en pakweg 2050 (als de be
volking zich hopelijk op rond de
13 miljard stabiliseert) de in
dustriële prgduktie vijf tot tien
maal groter worden. Dat kan
niet. Een sprekende anekdote:
vlak voor de onafhankelijkheid
van India vroeg een Britse kolo
nist aan Mahatma Gandhi of hij
zou streven naar een levens
standaard die gelijk was aan die
in Groot-Brittannië. Gandhi
antwoordde: Jullie hadden de
helft van de aarde nodig om jul
lie huidige welvaart te bereiken.
Hoeveel aardes heeft India dan
nodig?"
Maar wat dan wel? Daarover
zwijgt de commissie-Brundt-
l.ind r zijn wel aardige sugges
ties, zoals een energieheffing
maar de fundamentele discus
sie over de milieu -effecten van
de markteconomie en de (on-
)mogelijkhedcn van democratie
laat de commissie volledig lig
gen.
lelie Zijlstra vatte het onlangs in
brikanten en consumenten zijn
geen schurken. De n
hebben gewoon het geld om al
le dingen te kopen die worden
geproduceerd en dat doen ze
ook. Als je dat wilt afremmen,
dan moet je ervoor zorgen dat
het inkomen en de produktie
niet meer stijgen. Dan zou je
kunnen denken aan een oor
logseconomie. zoals in Enge
land en Amerika tijdens de oor
log. Daar heeft men toen de de
mocratie gehandhaafd, maar te
vens gezegd: wij produceren om
de vijand te lijf te gaan alleen
het hoognodige en niet meer.
Het is de enig logische weg om
op voort te gaan. Maar probeer
dat maar eens te beweren. Over
dat probleem praten ze niet op
de wereldconferentie in Rio de
Janeiro. En dat vind ik zorge
lijk."
nam in de afgelopen jaren ook
de inkomensongelijkheid sterk
toe< zeggen veel verarmde Indo
nesiërs. In hun ogen profiteren
zakenlieden, vaak etnische Chi
nezen, het meest van de econo
mische 'boom'.
De beter bedeelde Indonesische
middenklasse klaagt daarnaast
dat de politieke ontwikkeling
sterk achterblijft bij die materië
le vooruitgang. Ze eist meer cul
turele openheid en meer demo
cratische vrijheden. Daartoe
blijkt de Suharto-regering
slechts zeer mondjesmaat be
reid.
Of de president met zijn nieuw
gevonden moslimsteun het ver
lies aan goodwill binnen het le
ger en belangrijke delen van de
bevolking zal kunnen compen
seren en daarmee een nieuwe
ambtstermijn kan veiligstellen,
[is nog onduidelijk. Maar on
danks de groeiende antipathie
maakt Suharto een goede kans
in maart volgend jaar.
Zo verschaft Indonesiës econo
misch wonder hem een zekere
populariteit, vooral binnen de
lokale zakenwereld. Ook kan hij
nog altijd rekenen op steun van
zijn traditionele conservatieve
achterban. „Suharto is een van
de grondleggers van onze natie.
Hij verdiende daarom om te
mogen regeren totdat hij zelf
niet langer wil", verdedigt
imam Sudarwo, parlementslid
voor de regeringspartij Golkar.
Suharto's sterkste wapen in de
strijd voor behoud van de scep
ter is echter het ontbreken van
een politieke rivaal. Zijn belang
rijkste tegenspeler is momen
teel minister van defensie Ben
ny Murdani, maar die zal als ka
tholiek nooit het presidentieel
paleis kunnen betrekken in het
moslimland. Stafchef Sutrisno
was tot voor kort nog een be
langrijke potentiële concurrent
Zeker gezien de onvrede binnen
het leger. Na het geweld op
Oost-Timor zag hij echter zijn
kansen aanzienlijk slinken, al
heeft de oppositiepartij PDI
hem desondanks toch voorge
dragen voor het vice-president-
schap.
De buitenparlementaire critici
hebben hun hoop op verande
ring in Indonesië vooral geves
tigd op de meer professionele a-
politieke krachten binnen het
leger. „Sommige militairen heb
ben gestudeerd in de Verenigde
Staten, Nederland of Groot-
Brittannië. Ze roken daar aan de
westerse democratie, ze zijn
daarom meer open voor veran
deringen zegt Saut Aritonang,
leider van de radicale, niet offi
cieel erkende vakbond 'Setia-
kawan'. Maar zolang die 'jonge
ren' binnen het Indonesische
leger zich nog niet manifesteren
buiten de kazernepoorten blijft
de 70-jarige Suharto ondanks
alle verbale oppositie de groot
ste kanshebber als Indonesiës
president na 1993. Vooral bij
gebrek aan een ander, zegt op
positieleider Ali Sadikin met
nauwelijks verholen weerzin,
„We hebben in elk geval één
schrale troost: zelfs Suharto
heeft niet het eeuwige leven."
LEIDEN ERJC JAN WETERINCS
Een wetenschapper en een poli
ticus in een bloedhete zaal op
een zomeravond in debat over
de consequenties van de Eu
ropese eenwording, dat kan
nooit echt sprankelend worden.
Toch deden politieke weten
schapper K. Koch en WD-frac-
tieleider F. Bolkestein gister
avond een oprechte poging.
„De parlementaire democratie
wordt een lege huls", riep Koch,
terwijl Bolkestein strijdvaardig
vaststelde dat „de heer Koch de
plank volledig mis slaat".
Het treffen tussen de twee
'kemphanen' had plaats in het
kader van een cyclus over 'de
mocratie in de steigers', georga
niseerd door de juridische fa
culteit van de RU Leiden. Bolke
stein zou reageren op de stellin
gen van Koch, maar kreeg pas
tijdens het debat te horen dat
dat de bedoeling was. Gevolg
van dit misverstandje was dat
de debaters aanvankelijk wat
langs elkaar heen praatten.
Door de gedwongen voortgaan
de Europese integratie verliest
de Nederlandse regering steeds
meer de greep op haar eigen
beleid, opende Koch het debat.
De regering mag Europese re
gels uitvoeren, het parlement
komt er nauwelijks meer aan te
pas en de ongecontroleerde
macht van de Euro-bureaucra
ten wordt steeds groter, zo
schetste de Leidse wetenschap
per een somber perspectief.
.Steeds minder mensen zullen
gaan stemmen en misschien zet
je de deur naar nationalistische
retoriek van onfrisse figuren wel
wagenwijd open."
Bolkestein constateerde echter
juist dat Nederland veel goeds
van Europa heeft te verwachten.
„Als de EG zich maar bij haar
kerntaken houdt en een markt
conform beleid voert. Daarbij
doelde hij vooral op het feit dat
via het mededingingsrecht de
concurrentieverhoudingen zui
ver worden gehouden. „Dat be
leid levert geld op en maakt het
voor andere staten gemakkelij
ker om zich aan te sluiten. Bo
vendien krijgt de bureaucratie
geen kans."
Jasje
Kochs vrees voor verlies van na
tionale souvereiniteit deelt Bol
kestein niet, zo maakte hij met
een paar voorbeelden duidelijk.
„Nederland kan geen eigen in
dustriebeleid meervoeren,
maar dat kunnen we al lang niet
meer. Door liberalisatie van de
markt wordt de greep van de
overheid op de economie klei
ner en dat is goed." Ook op het
gebied van defensie en buiten
lands beleid ziet Bolkestein wei
nig problemen, want ook daarin
een klein land als Nederland al
beperkt.
Na de pauze trok de altijd wat
formele Bolkestein zelfs zijn jas
je uit in een poging een debatje
met de zaal op gang te brengen,
maar door de klamme hitte ble-
heffing uit. „De heer Koch
vreest dat grote staten meer be
leidsvrijheid hebben dan kleine
staten en dat klopt, dat was al
tijd al zo. Het dagelijks leven
van Nederlanders zou vanuit
Bnissel worden bepaald? Onzin!
Zaken als de bestrijding van de
kleine criminaliteit en volks
huisvesting zullen nooit naar
Brussel verhuizen."
Beide heren waren het er ten
slotte roerend over eens dat in
Nederland te weinig wordt ge
debatteerd over 'Europa'. Daar
had het zwetende publiek in de
redelijk gevulde zaal best een
instemmend applausje voor
over.
Bolkestein: 'Zaken als de bestrijding van de kleine criminaliteit en volks
huisvesting zullen nooit naar Brussel verhuizen', foto anpruud hoff
Meer dan twee miljoen mensen, van wie velen in oorlogskleur
pagne van de Indonesische Democratische partij.
op de been tijdens de laatste i
foto
