Kronos Quartet: van
Haydn naar hotpants
Voeden is Voelen
ZATERDAG 23 ME1199?
zaterdags
bijvoegsel
JOHN OOMKES
Bij hun concerten wordt niet be
leefd geapplaudisseerd, maar
hard op de vingers gefloten en
om 'we want more' geroepen. Als er een en
semble is dat zich buiten de klassieke mu
ziekwereld respect heeft verworven, dan
moetide naam van het Amerikaanse Kronos
Quartet wel vallen.
Voor een belangrijk deel vloeit die publieke
en kritische waardering voort uit de zeer bre
de muzikale belangstelling van het viertal.
Het Kronos Quartet, behalve uit primarius
David Harrington bestaande uit de violist
John Sherba, de altviolist Hank Dutt en de
celliste Joan Jeanrenaud, speelt alles 'zolang
het maar een muzikale uitdaging is om het te
spelen', zoals Harrington zijn uitgangspunt
aanduidt. „En zolang het geschikt is voor
strijkkwartet", voegt hij er niet overbodig
Bij concerten van Kronos word je daarom
piet alleen geconfronteerd met Het Derde
Strijkkwartet van Béla Bartök of Kwartet nr. 8
van Dimitri Sjostakovitsj, maar ook met mu
ziek die haar oorsprong niet heeft in de wes
terse klassieke muziek. Tangokoning Astor
Piazzolla bijvoorbeeld schreef Five Tango
Serïsations met de vier, in San Francisco
woonachtige, musici in gedachten. Phil
GlaSs, toch ook niet de minste, componeerde
het vierdelige Company. Maar er is méér.
Trendy
Waar een degelijk klassiek strijkkwartet zich
enkel concentreert op de uitvoering van de
muziek, hanteert Kronos een aanpak die van
de popwereld lijkt te zijn afgekeken.
De kleding is niet het traditionele rokkos-
tuum. maar trendy, knap ontworpen en slim
gekozen individuele kledij. Celliste Joan Jean
renaud toonde dit voorjaar tijdens een recital
in het Amsterdamse Concertgebouw een
paar prettige onderdanen in een krap beme
ten hot pantsje.
„Je kunt het buitenmuzikale elementen
vinden", zegt Harrington, „maar het oog wil
ook wat. Ik besef dat ik met zo'n opmerking
kan worden uitgekotst door wat behouden
der collegae, maar het staat hen vrij om zich
er niet druk om te maken, en ons wèl." Om
dezelfde reden neemt Kronos ook plaats op
prachtige stoeltjes een soort troontjes
naar Frans design, en wordt een recital stee
vast uitgelicht.
Als je in een deigelijke context het kwartet
een muzikale reis ziet afleggen van Jimi Hen-
drix' mooie Purple Haze, via de krankzinnig
drukke impressies die John Zorh maakte van
zijn woonplaats New York, naar de hoekige
ouasi-tango die jazzgrootheid Omette Cole
man schreef, via de bijna religieus aandoen
de noten van de Estse componist Arvo Part
naar een impressie van eigentijdse Afrikaan
se muziek, dan wil je mee op onderzoek. Kro
nos in concert, dat is zoiets als tijdens één ex
clusieve reis een bezoekje brengen in de
Grand Canyon, een kerkdienst meemaken in
de jBaltische staten en het nuttigen van Afri
kaanse kip in Senegal.
Het Amerikaanse blad Rolling Stone noem
de het Kronos Quartet om die globale (in de
zin van mondiale) benadering van muziek
ooit The New Fab. Redacteur Robert Palmer:
„Kronos deed de klassieke wereld evenzeer
opschrikken, als the Fab Four (The Beatles)
de popwereld." Geen wonder dat er op de
vingers gefloten wordt bij Kronos.
Bewijsmateriaal
„Waarom het bij ons wèl lukt, en al zo lang?"
Harrington neemt een slokje van zijn krui
denthee, schraapt eenmaal vergeefs zijn keel,
en neemt nog een teug van het brouwsel. Hij
is een onooglijke mannetje, in niets het ma
cho uitstralend dat een publieksidool past.
Harrington is veel meer een kamergeleerde,
die lange studie maakt van zijn zomerse va-
kantietochten langs onbekende muzikale ge
bieden. Een man die alleen zorgen kent over
de hoeveelheid proviand in het basiskamp.
„Ach", zegt David, „lang geleden hebben
wij de afspraak gemaakt dat ik niet de leider
van het kwartet ben. Op ieder moment van
de partituur dicteert naar onze smaak en
Het andere imago van het Kronos Quartet: vlnr. David Harington, John Sherba, Joan Jeanrenaud, Hank Dutt
Wenen is niet langer de hoofdstad van de kamermuziek
overtuiging de muziek zelf wie er moet lei
den. Als John, de andere violist, toevallig de
belangrijkste melodielijnen speelt in Six Ba
gatelles van Anton Webem, en dat blijkt uit
de muziek zelf, dan leidt hij. Het oor bepaalt
wie het krachtigst te keer mag trekken."
„Wij denken onderling niet in termen als
'overheersend' en 'ondergeschikt'. Dat is
moordend voor de muziek. Ik heb heel wat
anekdotes gehoord hoe het er vroeger in de
kamermuziek aan toeging. In de jaren twintig
gebeurde het wel dat de anderen opstonden
en licht het hoofd bogen als de eerste violist
zijn opwachting maakte bij de repetitie.
Hahaha. Dat klinkt me absurd en totally sick
in de oren."
„Je moet de muziek zelf laten regeren, niet
de status van de musicus. Wij floreren als
kwartet omdat wij niet alleen werk van dode
componisten spelen en dus in de gelegen
heid zijn met levende componisten van ge
dachten te wisselen hoe muziek moet wor
den gespeeld. Zo vergaar je 'bewijsmateriaal'
van de 'dader' zelf. Je hoeft niet alleen moei
zaam op onderzoek in het bladpapier, je
wordt als het ware personage in iemands sce
nario. Je speelt een rol in het opbouwen van
een nieuwe traditie in de muziekpraktijk.
Nieuw in de zin van hernieuwd. Het was
vroeger doodgewoon dat Clara Schumann et
cetera."
Flexibel
Harrington vindt de subjectieve beleving van
muziek in het verlengstuk liggen van die mu
ziekpraktijk. „Geen enkele uitvoering kan
daardoor gelijk zijn aan de vorige. Er is dan
ook geen ideale uitvoering mogelijk; alleen
maar een zo goed mogelijke uitvoering, gege
ven de omstandigheden van je concert. Als je
ons morgen dezelfde stukken zou horen spe
len als gisteravond, dan hoor je iets totaal an
ders. Niet alleen ben jij een dag ouder, en is
de wereld weer een slag om zijn as gedraaid,
maar een meer waarschijnlijke verklaring
voor die verandering is dat wij die stukken
ook anders zouden spelen."
„We spelen in de huidige bezetting bijna
veertien jaar aan een stuk. Op korte vakanties
en de feestdagen na, hebben we in die perio
de dagelijks gerepeteerd, gediscussieerd, ge
analyseerd en gemusiceerd. Dan ontwikkel je
als vanzelf een flexibiliteit. Dat maakt de lol
uit; het uitzonderlijke plezier dat je beleeft
aan het samen spelen. Je hebt als het ware de
beschikking over een fors logboek van een
gezamenlijke reis langs ongekend mooie ver
gezichten. In je gezamenlijke geheugen zitten
duizenden kleine ervarinkjes van hoe het
daar in Parijs, of daar in Texas, of hier in Am
sterdam klonk."
„We hebben in de loop van ons bestaan
nauw samengewerkt met honderden echt
niet overdreven honderden componisten.
En als je nu de naam van Part of Zom laat
vallen, dan kan ik zo aangeven wal we van
hen hebben opgestoken, leder contact met
iemand die muziek schrijft, heeft een facetje
van ons spel gevormd. Heeft ons nieuwe
woorden voor onze vocabulaire opgeleverd.
Zo zit er een heel klein beetje Hendrix in de
manier waarop we Webem spelen, en een
vleugje Webem in de wijze waarop we Terry
Riley laten klinken. En misschien zit er wel
iets van Riley in onze benadering van Zom.
Niet Zeus, maar Kronos was de
Griekse oergod. In mythologi
sche tijden bracht hij als eerste
orde in de chaos en verslond hij
zijn kinderen om te voorkomen
dat ze hem van de troon zou
den stoten.
Het Kronos Quartet, in 1973
opgericht door de, uit Seattle
afkomstige violist David Har
rington, kan zich zo langza
merhand beroepen op een ver
gelijkbare rol in de wereld van
de eigentijdse muziek.
Kronos gaat door voor een klas
siek strijkkwartet meteen bui
tengewoon scherpe blik (voor
alle goede muziek). Een groep
met ook sterke buitenmuzikale
elementen. Te horen en te zien
op II juni in Amsterdam tij
dens het Holland Festival.
Alles hangt met alles s
kend, i
r daar houd ik v
Verbazingwek-
Hamvraag
De hamvraag met betrekking tot de waarde
die aan het werk van het Kronos Quartet
moet worden gehecht, hangt met die muzi
kale beleving van Harrington en de zijnen sa
men. In de klassieke wereld wordt het op
prijs gesteld als de concertgever hoe le
gendarisch, ook zich kan wegcijferen en
het belang van de noten op de eerste plaats
kan stellen. Kronos beweert bij monde van
Harrington hetzelfde, maar dan met een veel
praktischer instelling.
„Misschien heb ik het antwoord wel niet
op die vraag", zegt David zonder valse be
scheidenheid. „Voor mij is Kronos niet be
langrijker dan de muziek zelf. Wat zou het ri
sico zijn, vind je?", zo vraagt hij. Ik leg gedul
dig uit dat het uitgangspunt van Kronos me
sympathiek voorkomt maar dat er aan status
nu eenmaal altijd risico kleeft.
„Misschien zien de klassieke muzieklief
hebbers dat dan in meerderheid anders dan
ik", lacht hij. „Wat is er nodig om een muzi
kale ervaring op te roepen, en vervolgens te
delen? Welke ingrediënten heb je nodig voor
die maaltijd? Designstoeltjes, toneellicht?
Misschien. Een beetje. Maar centraal staat
voor mij de overweging dat de wereld van
kwartetmuziek. die heel lang haar hoofdstad
had in Wenen, nu geen enkel hoofdkwartier
meer heeft. Het is een universele zaak gewor
den, een geluid dat niet meer exclusief Oos
tenrijks, of westers is. Componisten van over
de gehele wereld horen onze sound, beïn
vloeden die op hun beurt en zoeken naar een
mogelijkheid om hun eigen muzikale bood
schap daarin kwijt te kunnen. In die zin zijn
we wel degelijk intermediair."
Oerkracht
„Voor mij ligt in onze opstelling tegenover
muziek, de uiteindelijke test voor de kracht
van Haydns opvattingen over het strijkkwar
tet. anno 1750." Harrington zwijgt en staart.
„De oerkracht van de muzikale opvatting van
waaruit wij opereren schuilt in het begin van
die traditie. Als je nu met kwartetmuziek be
zig bent, dan weet je altijd in je achterhoofd
dat die muziek op zo'n waardevol en hoog
vertrekpunt is begonnen. Mozart, Beethoven,
Schubert."
„Bijna elke componist die voor ons schrijft
zal je kunnen vertellen dat die wetenschap de
grootste uitdaging blijft om dat te doen. Hij
meet zich met het verleden, met het grootste
verleden. Hij doet het niet enkel voor vier
Amerikaantjes. Alleen de sound van een
strijkkwartet is zo vanabel. zo veelomvattend
dat het van alles kan zijn. en dat is het wat
me elke dag opnieuw intrigeert."
Voorzag de oude Haydn dat allemaal? Har-
rington: „Ik weet het niet. Ik weet het niet. Ik
betwijfel of hij ooit kon inzien dat zijn ideeën
over het strijkkwartet een stukje rapmuziek
met strijkers zouden opleveren. Of dat hij
Charlie Parker zou herkennen als een groot
heid. Maar in essentie heeft Haydn de deur
opengezet en laten wij alleen maar zoveel
mogelijk interessante mensen en gedachten
binnen."
Op een vlucht van Amsterdam naar Chicago zit ik
naast een zakenman, die me vertelt dat hij de eer
ste dagen na aankomst aan de overkant altijd last
heeft van jetlag'. Hij wordt dan 's morgens veel re
vroeg wakker. Ik vraag hem wanneer hij zijn
laatste maaltijd eet en waaruit die bestaat. Hij
zegt dat hij meestal laat eet en graag vlees. Mijn
reactie is dat zo'n dieet niet erg handig is.
De werf ld staat nog
altijd bol van de
mensen, die niet
beseffen dat er een nauw ver
band kan bestaan tussen hoe we
s voelen en hoe we ons voe
den. Ons lichaam en met name
schillen. Een gekookte of ge
stoomde aardappel kan bij de
een tot een gevoel v an ontspan
ning leiden terwijl de ander daar
van (geloof het of niet) bijna in
slaap valt. Het eten van een paar
koekjes (bijvoorkeur zonder kris-
e hersenen vragen in speciale talsuiker) kan genoeg zijn v
situaties zoals een transatlanti
sche reis, een examen c
langrijke vergadering, c
speciale voedingsstrategie, willen werken. Een dosis koolhydraten
v partner, maar voor uzeU geen
verschil maken. Bovendien moet
r het begint t^H
e qua stemming en energieni
veau zo optimaal mogelijk reage-
i op de eisen die gesteld wor
den. Wie bijvoorbeeld na aan
komst in Amerika zo goed moge
lijk wil slapen, moet de eerste da
gen de laatste maaltijd v
i soort medicament, net als
bijvoorbeeld aspirine. De reactie
op een medicament is verschil
lend op verschillende tijdstippen
van de dag en is afhankeli)k van
wanneer en wat u het laatst hebt
gegeten Het beste is gewoon een
dag bij voorkeur zo samenstellen tijdje uitproberen v
dat er veel koolhydraten (spag
hetti met alleen groentesaus) en
niet of nauwelijks eiwitten In
voorkomen.
De stemmingstoestanden waar
op voeding invloed kan hebben,
kunnen we in twee categorieën
opdelen: alert/opgewonden
ontspannen/kalm. De mate
r het e
tl of
werkt en hoe snel. Zo ontdekt u
welk tussendoortje gunstig is om
ontspannen een probleem met
uw partner uit te praten of rustig
te kunnen studeren. Behalve de
genoemde, kunt u op de lijst van
te proberen voedingsstoffen ook
zetten brood, wortels, appels, pe
ren en vooral ook bananen.
het ander voelen is afhankelijk
n de concentratie van bepaal
de prikkelgeleidingsstoffen. de
zogenaamde neurotransmitters,
flfi de hersenen.
Een bepaald type neurotransmit
ters, de catecholaminen (waar
onder het beruchte adrenaline),
produceert alertheid en opwin
ding Ze activeren de 'gevechts-'
of 'vlucht'-centra in onze herse-
n. Alles dat de concentratie
n catecholamines in de herse
nen verhoogt, helpt ons om op
scherp te staan.
Er zijn ook neurotransmitters,
waaronder vooral het zogenaam
de serotonine, die juist de span-
ïing verminderen en gevoelens
ran ontspanning en kalmte te
weeg brengen. Alles dat de con
centratie van serotonine in de
hersenen verhoogt, helpt ons te
ontspannen en ons rustig te kun
i concentreren en minsten:
zo belangrijk onze stemming
in positieve richting te beïnvloe
den.
Vastgesteld is nu dat we door
middel van bepaalde voedings
stoffen de concentratie
catecholaminen ofwel serotonin
in onze hersenen kunnen verho
gen. De effecten
niet zo groot dat
i heel alert tot diep ontspan-
n (of omgekeerd) kunnen
eten. maar ze kunnen toch be
hoorlijk voelbaar zijn. Dat bete
kent dat we over tweetal voe
dingsstrategieën beschikken
irvan de ene een kalmerend
en de andere een stimulerend ef
ik i heeft
r voedingsstrategie, die
om uzelf op scherp te zetten, be
staat uit hel eten van \oedsel dat
de aanmaak van de catecholami-
ne-geleidingsstoffen in de herse
nen stimuleert. Catecholamines
worden gemaakt door enzymen
die de chemische structuur ver
anderen van een aminozuur dat
tyrosine heet. Tyrosine komt
voor in eiwitrijk voedsel als vlees,
vis en noten (een handje pinda s'
Ais we moettf hebben om ons te
ontspannen of onze aandacht er
gens bij te houden, is de seroto
nine strategie de moeite van het
proberen waard Serotonine
wordt in onze hersenen gemaakt
een stof die tryptofaan heet.
i aminozuur dat vooral in ei
witrijk voedsel voorkomt. Maar
gek genoeg is het eten van eiwit-
Als u dat eet. voorziet u uw her
senen van de grondstof voor
alertheid
Andere voedingsstoffen met het
zelfde effect zijn zuurkool en
chocolade en bepaalde soorten
kaas - vooral camembert, gruyère
en dergelijke. (Het 'alertheids ef
fect van kaas maakt duidelijk dat
kaas uit het vuistje vlak voor het
slapen gaan. dus niet zo handig
is als u toch al slaapproblemen
hebt).
Een waarschuwing is hier overi
gens wel op zijn plaats Catecho
lamines verhogen de bloeddruk.
Als u bepaalde medicijnen ge-
ofwel bruikt, zoals voor een griep of
voor een depressie, of als u hoge
bloeddruk hebt. Ls het verstandig
voeding zijn te overleggen met een arts voor
veranderingen In uw voedings-
pakket aanbrengt Het bestaan
van een wisselwerking tussen
voeding en medicijnen werd
voor het eerst ontdekt doordat
sommige mensen met een de
pressie na het eten van kaas een
duidelijk verhoogde bloeddruk tr
zJen gaven Ze bleken te worden
behandeld met bepaalde anti
depressie medicijnen, die het ef
fect van catecholamines in de
hersenen versterken. Niemand
realiseerde zich in die tijd dat be
paalde voedingsstoffen (en wij
nen) de effecten van die medicij
nen zodanig kunnen versterken
dat een sterke bloeddrukverho
ging ontstaat.
rijk voedsel als vis of vlees niet de verbaasd over hoe weinig n
mapier om tryptofaan in ons
brein te krijgen. Als we namelijk
's of vlees eten. krijgen we ook
•n aantal andere aminozuren
binnen die met tryptofaan een
concurrentieslag beginnen om
wie via de hersen-bloedbamère
(een soort douanepost) bij voor
rang de hersenen binnen mag.
Tryptofaan komt ergens achter -
i de rij, zodat we er maar
weinig van binnen krijgen in ons
brein als we eiwitrijk eten. De
beste manier om onze hersenen
een snelle en ontspannende shot
tryptofaan te geven, is het eten
van koolhydraat rijk voedsel.
Koolhydraten (suikers) zetten na
melijk een kettingreactie in gang
die begint met een toename van
insuline in de bloedstroom Insu
line zorgt ervoor dat allerlei orga
nen (met uitzondering van de
hei n.-i, r>n< urrenten van
tryptofaan kunnen opnemen, zo
dat dit nu de weg naar de hene
nen helemaal voor zich alleen
heelt.
De reactie op een lading koolhy
draten kan individueel sterk ver-
nog zich realiseren dat hun
voedingspakket in feite een pak
ket medicijnen is en hoe weinig
ze beseffen dat hun stemmingen
en prestaties in belangrijke mate
door dat pakket worden bepaald
Mijn advies voor de komende
week is daarom even duideli)k
•ils simpel Pak een dtti IDl dfl
(een grafitti bus mag ook) en
schrijf op de deur van uw ijskast
met koeieletlerv
Voeden ls Voelen.
RENE DIEKSTRA
hooglef aar klinische
en gezondheidspsychologie
