^Cultuur Kunst
Polak sluit Reve-archief
■99
Kitsch van Koop wekt hilariteit
Klassieke gekte van Biesheuvel
Theaterpolitiek en
bronstige scènes
«J^5ewonderi ng
I
DON
iNDERDAG 21 ME11992
Derde Rijk
In de film'Das
jL 3 Schreckliche Mad-
chen' besluit Anja een op
stel te schrijven over 'Mijn
stad tijdens het Derde Rijk'
Een ander leven
~7 Ton Anbeek, hoog-
JL leraar Nederlandse
taal- en letterkunde,
schrijft in de roman 'Een
ander leven' over de jeugd
als gijzeling
RUYGROK (chef JAN RIJSDAM SASKIASTOELINGA
Stukken mogen 150 jaar niet geraadpleegd worden
LEIDEN/ARNHEM
Vijf minuten na de veiling van zijn 481 brieven aan de
schrijver Gerard Reve heeft uitgever Johan Polak keihard
teruggeslagen. Alle brieven en documenten die nu nog in
zijn bezit zijn en die betrekking hebben op Gerard Reve,
zo maakte de uitgever bekend, mogen 150 jaar lang niet
meer worden geraadpleegd en gebruikt.
De uitgever, die Reve's bekend
ste werken op de markt heeft
gebracht, heeft een en ander la
ten regelen volgens een zoge
naamd servituut, ook wel erf-
dienstbaarheidsregeling ge
noemd. Zeer openhartige brie
ven van Polak aan Reve, die ter
veiling zijn aangeboden door
Reve's vriend Joop Schafthui
zen, brachten gisteravond in
CEES VAN HOORE
Dat deelde Polak gisteravond
mee in het Leidse veilinghuis
Burgersdijk Niermans. Deze
maatregel zal de serieuze Reve-
studie tot ver in de volgende
eeuw ernstig bemoeilijken.
Polak is in het bezit van een
zeer omvangrijk Reve-archief.
Leiden 6000 gulden op. De ko
per is onbekend.
Polak heeft tot deze rigoureu
ze maatregel besloten, omdat
hij van mening is. dat hij dit
niet langer over zijn kant kan la
ten gaan. Doelend op loop
Schafthuizen zei hij: ..Ik vind
dat die dikke pens met die si
gaar in zijn snuit nu maar eens
moet weten, dat ik het niet
meer neem. dat hij allerlei men
sen met zijn handelwijze in dis
krediet brengt. Hij heeft met
vuur gespeeld en nu heeft hij
het gekregen."
"Advocaten hebben me voort
durend gebeld en me geadvi
seerd de brieven in beslag te la
ten nemen, maar dat wilde ik
die aardige jongens van het vei
linghuis niet aandoen. Nu sla ik
op deze manier tenig. De maat
regel betekent dat het onmoge
lijk is geworden dat iemand
straks bij een Reve-studie nog
een goed kritisch notenappa
raat kan maken. Het is heel erg
jammer voor de wetenschap,
maar ik kan niet riskeren dat er
straks nog meer ongerechtighe
den gescnieden. Schafthuizen
moet maar eens flink worden
afgestraft. Het is toch verschrik
kelijk zoals die man zich ge
draagt. Voor 6000 gulden, voor
een fooi, gooit die proleet de
meest persoonlijke brieven over
Reve-schilderijen en Reve-brieven naar anonieme koper
De collectie brieven die de voormalig uit
gever Johan Polak aan Gerard Reve
schreef, heeft gisteravond in het Leidse
veilinghuis Burgersdijk Niermans 6000
gulden opgebracht. Er werd slechts een
schriftelijk bod gedaan door een anonieme
particulier. Het veilinghuis verzekert dat
het niet Polak zelf betreft. Het bod was ge
lijk aan de gevraagde catalogusprijs.
De veiling van 'de collectie J.S.', zoals de
veilingstukken naar Reve's partner Joop
Schafthuizen zijn genoemd, mocht zich in
een enigszins opgefokte belangstelling van
de media verheugen. Zowel Schafthuizen
als- Polak hebben in de periode vooraf
gaand aan de veiling regelmatig de pers
gezocht om hun beklag over elkaar te
doen. Geen van beiden waren echter aan
wezig bij de veiling die gekenmerkt werd
door saaiheid.
Geen enkel spectaculair bod, geen spoor
van een nek aan nek-race. Het publiek be
stond overwegend uit grijzende heren die
rustig af en toe een bod deden. De enige
commotie ontstond toen de kitscherige
schilderijen van de Leidse kunstschilder
Aldert Koop werden geveild. Deze schilde
rijen hebben een religieus karakter. De
aanwezigen lachten hartelijk om de schil
derijen waarvan er een onverkocht bleef.
De andere twee gingen voor 2200 gulden
per stuk naar de anonieme koper van de
Polak-brieven.
Opvallend was dat de brieven van Rena-
te Rubinstein geen belangstelling trokken,
terwijl de brieven van Simon Carmiggelt
en de brief met briefkaart van Harry Mu-
lisch wel verkocht werden, respectievelijk
aan de koper van de Polak-brieven (voor
2800 gulden) en het Leidse antiquariaat Ai-
oloz (voor 225 gulden).
Even leek het gewichtig te worden, toen
er op de brieven van de astrologe Josine M.
een telefonisch bod werd gedaan. Voor
4000 gulden mocht een onbekende zich ei
genaar van de collectie noemen.
Wat meer openheid was er over de bie
ders op de collectie van Charles B. Tim
mer. Zijn verzameling is interessant, om
dat daarin verschillende eerste drukken
van Willem Fredcrik Hermans zitten. Zo
ging de In eigen beheer uitgegeven poëzie
bundel 'Horror Coeli' voor 1000 gulden
naar een Belgische particulier. De eerste
druk van 'De tranen der acacia's' ging voor
1250 gulden naar Aioloz en de dichtbundel
Kussen door een rag van woorden' bracht
5000 gulden op. Dat is maar liefst 3500
meer dan de catalogusprijs. Het gaat dan
ook om het dichtdebuut van Hermans, dat
slechts in een oplage van dertig exempla
ren in eigen beheer is uitgegeven.
America Latina in Burcht
IE1PEN De schrijver Leo Serrano, de fotograaf Hector Lopez en
de schilder Carlos Re zijn vanavond te gast bij de Stichting Ame
rica Latina. in het kader van America Latina 92 spreken zij over
hun vakgebied, hun relatie met Zuid-Amerika en hun leven en
werken binnen de Europese cultuur. De bijeenkomst, die wordt
gehouden in sbciëteit De Burcht, begint om 20.15 uur.
j RECENSIE. WUNANDZEILSTRA
Schnitzler Cremer en Meijer door de Stich
ting Wereld Premières. Vormgeving en re
gie: Harrie Hageman. Spel: Nanette Cur-
rie, Dana Dool, Stefan Louman, Ben Ra
makers en Kees Scholten. Gezien: 20/5,
Laktheater Leiden Aldaar nog te-zien:
Alles is bij de 'Stichting Wereld
Premières' net een beetje an
ders. In de pauze bijvoorbeeld
kun je desgewenst op het podi
um koffie of een drankje kopen,
terwijl gewoon wordt doorge
speeld. Bij het betreden van de
zaal wordt ons bij aanvang in
het Engels een welkom toege
zongen: we mogen meedoen
met de groep, een ieders verlo
ren liefde geldt hier als lidmaat
schapskaartje.
Als dat openingsnummer
voorbij is, spoeden vier van de
vijf acteurs zich naar de kleed -
kamerhoek die nadrukkelijk
deel uitmaakt van de speel
ruimte. Terwijl zij nog wat voor
bereidingen treffen, geeft de
vijfde acteur ons enkele scène
wijzigingen door. Omdat zijn
collega's nog niet zo ver zijn,
leest hij bovendien, als was het
om de tijd te doden, het advies
van de Raad voor de Kunst en
het advies uit het Amsterdamse
Kunstenplan voor. Wat theater
maker Harrie Hageman en de
zijnen van 'Stichting Wereld
Premières' doen, kan volgens
die officiële adviezen de toets
tot voortzetting van de subsidi
ering niet doorstaan.
Deze reactie is weliswaar een
kokette manier van protesteren,
maar heeft anderzijds gezien al
le subsidie-ellende iets ontwa-
penends. Het publiek wordt
zelfs om sponsoring gevraagd,
en er staat in de programmafol
der met zoveel woorden ver
meld dat het decor van deze
'no-budget' produktie een sa
menraapsel van decorstukken
uit eerdere produkties is en dat
de spelers van hun honorarium
hebben afgezien.
Even demonstratief is de
speelstijl van deze groep. Elke
scène lijkt voorop te stellen dat
men acteert. Tekst en. de uiterst
beperkte handeling staan
meestal haaks op elkaar, het
spel tendeert vaak naar voor
dracht, omdat dikwijls conse
quent richting publiek wordt
gesproken. De losse korte scè
ne-structuur versterkt nog eens
het afstandelijke karakter van
de licht-ironische manier van
acteren.
Zwakke schakel in deze twee
uur durende produktie is het
herhalingselement. Eigenlijk is
het de groep daar om te doen,
maar steeds meer van hetzelfde
gaat op den duur contrapro-
duktief werken.
Er worden na elkaar drie stuk
ken gespeeld; van Arthur Sch
nitzler, van Jan Cremer en van
een zekere H.M. Meijer. Dat be
tekent bronstige scènes uit drie
tijdperken: dubbelzinnigheden
uit de 19e eeuw, de alles moet
bespreekbaar zijn-gesprekken
uit de jaren zestig en de nieuwe
nuchterheid van anno nu. Man
nen en vrouwen die elkaar uit
de kleren praten volgens het
gangbare idioom van hun tijd.
Ondanks uiterlijke verschillen
wil men juist de overeenkom
sten accentueren. Helaas gaat
die herhaling van zetten ten
kc.ote van de spanningsopbouw.
Eigenlijk hebben we
HB voor heel veel din-
Jy gen bewondering,
een bijzondere band is er
met dit Romeinse aardewerk en
die voorwerpen. Dat hebben we
25 jaar geleden met onze zoon
in de tuin van ons vorige huis
opgegraven. Dat is een heel bij
zondere herinnering, als je iets
zelf uit de grond haalt.
Door Bobs werk, hij is geo
loog, is die interesse er. En onze
zoon ging als klein jongetje wel
eens mee. Op Goeree of Schou
wen Duiveland stuitten we
soms in een slootwandje op Ro
meinse scherven. Maar dat we
in onze eigen tuin de mooiste
vondst zouden doen, is natuur
lijk heel bijzonder.
Het was toeval. We moesten
in de tuin een sleuf graven. En
Robert-Jan wist van geen op
houden, terwijl we al anderhal
ve meter diep zaten. Plotseling
zei hij: 'Pappa, ik geloof dat ik
iets Romeins heb.' En daar
kwam een vloer van scherven
tevoorschijn, een rijkdom aan
materiaal.
Achteraf bleek die plek de in
gang van de haven van het
Castellum Matilo geweest te
zijn - ons huis lag aan de Hoge
Rijndijk. Die schepen zetten ook
toen al hun overbodige troep
overboord natuurlijk. Uiteinde
lijk kwamen we te zitten met
kisten vol scherven. En zie daar
maar eens uit te komen. Dat
werd een gesorteer en geselec-
Uiteindelijk hebben we deze
pot grotendeels kunnen samen
stellen. Hij stamt uit de 2de
3de eeuw na Christus en is in
heems, dat wil zeggen dat de
Romeinen hem hier hebben ge
maakt. Deze fibula (jasgesp), de
munten, de armband en het le
peltje zijn meegenomen uit Ro
me. En kijk, dit is een slinger
steen. Voor een deel hebben we
ook deze wrijfschaal kunnen re
construeren. En ja, verder zijn
er heel veel scherven over, die
we eens aan elkaar moeten
plakken. Maar dan moeten we
meer zitvlees krijgen.
We bezoeken veel musea.
Ook in het kader van Bobs werk.
En we gaan graag naar opgra
vingen in het buitenland. Maar
ook musea die niets met geolo-
Theater van
het Oosten
houdt protest
bijeenkomst
In deze rubriek komen al of niet bekende streekgenoten aan het woord, die hetzij direct
hetzij zijdelings met kunst of cultuur te maken hebben. Zij praten over een voorwerp
dat in hun bezit is en waaraan zij bijzondere waarde hechten: van de snuifdoos van
oma tot het grijsgedraaide muziekstuk en alles wat daartussenin zit.
Vandaag spreken Bob en Selma Hageman, hun bewondering uit. Zij zijn sinds jaar en
dag in diverse functies betrokken bij de koninklijke amateurtoneelvereniging Litteris
Sacrum.
gie of archeologie te maken
hebben, kunnen ons zeer boei
en. Vorig jaar zijn we in Spanje
in het huis van El Greco ge
weest, prachtig. Dan begrijp je
pas dat licht, die kleuren.
Bob is nu betrokken bij de
opzet van het Natuurhistorisch
Museum. We vallen precies in
een complete nieuwe trend van
inrichten: niet meer 100 opge
prikte vlinders en spinnen,
maar de relatie van onze pla
neet aarde en de mens laten
zien. Heel boeiend.
Naar wie de opgegraven voor
werpen na onze dood gaan. we
ten we nog niet. Robert Tan.
heeft natuuriijk interesse. Hij is
historicus en heeft ook archeo
logie gedaan. Onze dochter Sas-
kia, die kunstgeschiedenis studeert
is ook geïnteresseerd.
Ze blijven in elk geval
de familie.
Foto Lock Zuydcrdwn
Theater van het Oosten
houdt morgenavond in T
atcr aan de Rijn te Arnhem
i protcstbijeenkomst te
gen de voorgenomen bezui
niging van 750.000 gulden.
Dat is op een veelzeggend
moment, namelijk vooraf
gaand aan de première van
'l)e Nacht van het Hoogste
Woord', een door vijftig au-
geschreven toneelstuk.
Een goed voorbeeld van het
soort projecten, waarvoor na
de bezuiniging geen geld
Voor de protestbijeen
komst Zijn de leden van de
vaste kamercommissie wel
zijn en cultuur en provinciale
en lokale politici uitgeno
digd. Drie sprekers zullen
pleiten voor het behoud van
750.000 gulden voor hel ra>
penoiretoneel in Oost-Ne
derland. te weten de Gelder
se cultuurgedeputeerde M.
I-ouppcn Laurant, de Arn
hemse schouwburgdirecteur
Rik van Hulst en de Leider-
dorpse toneelschrijver Kees
Holicrhoek.
'De Nacht van het Hoogste
Woord' is een in samenwer
king met de werkgroep dra
ma-schrijvers van de Vereni
ging van I-etterkundigcn op
gezet project Het door vijftig
auteurs aaneengesmede tr>
neelstuk over 'het lot van de
schrijver' wordt in de regie
van vijf regisseurs door vijf
tien acteurs opgevoerd.
Dc auteurs, uit verschillen
de disciplines van het drama,
kregen de opdracht in st.i
fettevorm een scène van on
geveer drie minuten te
schrijven, waarbij niet meer
dan drie personages tegelij
kertijd op het toneel moch
ten staan. Het stuk is opge
bouwd uit vijf delen, waar
soor Ger Beukenkamp. Ix>-
dewi|k dc Boer, Per Itistesen,
Mia Mcycr en Karst Woud
stra een koptekst schreven.
In de documentaire voel je de liefde tussen Maarten en Eva Biesheuvel: dat zit wel goed tussen die twee. foto luci'S raamer
Tv-documentaire over Leidse 'angstkunstenaar'
Eindredacteur jan Louter begint
met zijn programma 'Maarten
Biesheuvel: De Angstkunste
naar' heel klassiek. Een schrijver
die zijn honorarium incasseert
en dat vervolgens doorschuift
naar zijn vrouw, vergezeld van
de medèdeling: kan de tandarts
tenminste worden betaald.
Schrijver Maarten Biesheuvel
>n jaar lang met de camera
volgen. Niet alleen thuis, op
straat, maar ook in de psychia
trische inrichting Endegeest in
Oegstgeest. Wat levert dat op?
Een documentaire ovër krank-
il zinnigheid, een verhaal over
jschrijven, een literair portret?
Biesheuvel, een man met de
ijdelheid van Nabokov en de
treurigheid van Kafka, laat zich
echt leiden. Het is een pro
gramma geworden over zijn le
ven, zijn gedachten, zijn vrien
den en vooral zijn stemmings
wisselingen. Hij praat overal
over. De ene keer 'Elimmelhoch
jauchzend', de andere keer
'Zum Tode betrübl'. Of zoals de
schrijver zelf opmerkt: ,,lk ben
een Jantje lacht en een Jantje
huilt. Tien maanden per jaar
ben ik erg" somber, dan is het
een hel, dan lig ik alleen maar
tn bed en twee maanden per
jaar ben ik vrolijk."
En inderdaad op de momen
ten dat hij echt in het leven
staat, is hij haast ldnderlijk vro
lijk, gaat roeien en praat met
Jan en alleman. Maar ook is het
tegenovergestelde waar te ne
men. Tot half drie in zijn bed
liggen met een zware depressie.
Huilend omdat hij zo aan het
leven hangt, maar het op dat
moment niet kan bereiken.
Biesheuvel spreekt openlijk
over zijn kranlczinnigheid en
zijn pillen die hem in staat stel
len te schrijven. Biesheuvel
schaamt zich nergens voor. Ook
zijn vrienden Maarten 't Hart,
Rudi Fuchs, Karei van het Reve
noemen hem af en toe idioot
krankzinnig. Fuchs: "Toen hij
probeerde de quadratuur van
de cirkel uit te leggen, begreep
ik dat ik met een klassieke gekte
te maken had."
Maarten Biesheuvel woont
samen met zijn vrouw Eva, 16
poezen, de hond en de geit in
het enige houten huis van Lei
den. Sunny Home: een onge
subsidieerd dierenasiel en een
klein psychiatrisch centrum,
mijmert de schrijver.
Jan Louter probeert ook Eva
een mening te ontlokken. Wat
moet ze nu met die Biesheuvel?
Eva is wijs en houdt haar mond.
Dat zit wel goed. In de film voel
je de liefde tussen die twee.
Er zijn ook hele bizarre mo
menten als Maarten, de een na
jongste van vijf kinderen, zijn
zwakbegaafde zus en zijn
krankzinnige broer toespreekt.
Als hij met het tasje van zijn
overleden moeder op schoot zit
en daar een pepermuntje uit
haalt. Toch heb je geen mo
ment het gevoel van: wat een
narigheid, wat een droefenis.
Nee, het past op een of andere
manier in het leven van Bies
heuvel. Dit toneelspel hoort bij
hem. De ploeg van Louter is
erin geslaagd de schrijver zich
zelf te laten spelen. En wat zegt
de leuke 'gekke' schrijver er zelf
over? ,,lk geneer me voor mijn
woordenschat van 28 woor
den."
