Wonen op de
bodem van de zee
Het geesteskind
van Waterman
ZATERDAG 16 ME11992
z
BIJVOEGSEL
3 een stempel op het leven van Sta-
\M. ^^tenlid Waterman. Op werkdagen
■naakt hij het buitenland er rijp voor, als ad-
viseur van het bureau buitenland van Rijks
waterstaat. In zijn vrije tijd promoot hij zijn
eigen plan, dat dan ook al snel naar hem
werd genoemd.
Bekendste onderdeel van het plan-Water-
nan is het stukje voor de kust tussen Scheve-
lingen en Hoek van Holland. Maar Water-
nan pleitte ook voor nieuw land bij Maas
vlakte en IJmond. Terwijl de Maasvlakte al is
'vergroot, de natuur een handje hielp bij de
Jmond en in Taiwan keihard wordt gewerkt
ran een landuitbreiding van maar liefst
10.000 hectare, blijft het wachten op de land-
I tanwinst bij de uit haar voegen barstende
s Randstad.
„We zijn nu eenmaal een bedachtzaam
volk", begint Waterman voorzichtig. Wat la-
er zegt hij dat je, „wanneer je alle rapporten
ftver de kustuitbreiding in zee dondert, al een
iardige kustuitbreiding hebt."
En een lezingen dat hij heeft gegeven... wel
560 sinds hij Gedeputeerde Staten in 1980
vroeg of het zinnig is een kustuitbreiding te
onderzoeken, 'gezien het belang voor de
werkgelegenheid, woningbouw en kustveilig-
aeid'. Zijn verzoek leidde van onderzoek tot
onderzoek, terwijl ook Waterman zelf zich
aiet onbetuigd liet.
Hij maakte zelfs een handzame maquette
Jie hij op spreekbeurten uit een aluminium
joffer tovert. In statenvergaderingen houdt
lij echter voortaan zijn mond over zijn Hol-
andse geesteskind: „Het was mijn eigen keus
om in 1990 het woordvoerderschap voor de
WD-fractie over te dragen. Ik wilde daarmee
je discussie zuiver houden."
Luxueus boekwerk
0e weg- en waterbouwer, die tevens chemie
jtudeerde, ziet ook goede kanten aan het vele
oraten en studeren. Stukje bij beetje wordt
net beeld duidelijker. Zo is Waterman via zes
lussenontwerpen toegegroeid naar het ont
werp dat hij begin vorig jaar presenteerde in
iet luxueus uitgegeven boekwerk 'Naar een
mtegraal kustbeleid via bouwen met de na-
cuur' met veel foto's van een overvolle Rand
stad, waar de natuur sterk onder druk staat.
Ging Waterman in eerdere ontwerpen uit
van een smalle strook land bij Scheveningen
en een brede strook bij Hoek van Holland, te
genwoordig is het ln het noorden wat meer
geworden. Den Haag krijgt zo meer ruimte
voor de vierde haven en de vele duizenden
woningen waar de hofstad om zit te sprin
gen, terwijl het strand rond de pier iets bre
der kan worden. In het zuiden is het juist wat
minder geworden: het verlengen van de pier
bij Hoek van Holland is namelijk een dure
aangelegenheid, terwijl de gemeente niet di
rect zit te springen om extra land.
Varianten als een baai bij Kijkduin en een
kleine uitbreiding bij Den Haag. lijken inmid
dels kansloos te zijn geworden. Het baai-mo
del zou Den Haag te weinig ruimte voor wo
ningbouw bieden. En een uitbreiding alleen
bij de residentie zouden Westlandgemeenten
in de kou laten staan. Want die willen graag
ruimte voor kassen.
In grondoppervlak uitgedrukt is Waterman
van zijn 2000 hectares uit het eerste plan op
geschoven naar de circa 5000 hectare die het
hoofd regionale plannen van de provincie,
Hartman, altijd al noemde. Toch is er nog
een kloof van een kilometer tussen de twee:
Waterman wil niet verder gaan dan een bin-
nenduins gebied van twee kilometer, Hart
man vindt drie kilometer het minimum.
Langeadem
Deze Hartman heeft minstens zoveel tijd in
het nieuwe land gestoken als het Statenlid.
Toch gunt hij de WD'er alle eer „Hij hield
zijn geesteskind drijvende en dat is geen ge
ringe prestatie." Weliswaar hebben provinci
ale politici meermalen gezegd dat ze de uit
breiding willen, maar de ambtenaar heeft ge
merkt dat mooie woorden niet genoeg zijn
bij projecten die zo veel omvatten en zo n
lange adem vergen.
Zo bedroefde het hem zeer dat in 1987
maar liefst vier Gedeputeerden in een stuur
groep zitting namen, maar weinig deden met
de veelbelovende uitkomsten. Sterker nog, in
de jaren daarna kreeg hij geen cent voor ver
dere studie naar de kustuitbreiding.
Begin 1990 keerde het tij pas weer, „mede
dank zij de vasthoudendheid van Water
man." Toen werd een motie aangenomen die
Gedeputeerde Staten vraagt om binnen twee
jaar een inrichtingsplan te ontwikkelen en in
vesteerders te zoeken.
Sprekend over zijn plannen, friemelt Wa
terman aan een meetlatje met verschillende
soorten zand. Want. zo legt hij diepgravend
uit, hoe grover de korrel, hoe scherper de
hoek waarmee het nieuwe strand de zee in
duikt. En dat kan weer schelen in het aantal
kubieke meters dat je nodig hebt: ,Je kunt
voor het nieuwe land zelfs restmaterialen ge
bruiken. En dus de afvalberg terugdringen."
Steevast filosofeert hij over het nieuwe
land als 'vriend' en 'geschenk van de zee':1
geen harde dijken rond het nieuwe land,
maar aardige duinen. Net zoals de Tjechoslo-
waak Svasek eind jaren '70 al betoogde. Dat
is niet alleen mooier en natuurlijker, maar
ook goedkoper in aanleg en onderhoud. En
als het zand wegslaat, hoog je de zaak ge
woon weer op.
Ook blijft hij benadrukken dat zijn ideeën
stoelen op de Nederlandse traditie: van ter
pen en dijkenbouw via droogleggingen naar
deltawerken. Die traditie bezorgde ons een
wereldnaam die nog indrukwekkender wordt
als 'we' land aanleggen op de plek waar het
in de zestiende eeuw ook al lag. Want eigen
lijk gaan we met het nieuwe land gewoon te
rug naar de tijd van voor het grote afkalven.
De smalste duinen van Nederland zijn hier te
vinden.
Vroeger, heel
vroeger, was ons
land een stuk
groter. Daar waar
nu Katwijk,
Kijkduin en Hoek
van Holland liggen
hield je in de
zestiende eeuw nog
droge voeten. Nu
beuken daar de
golven op de kust.
Als het aan de
plannenmakers
ligt, is dat straks
verleden tijd.
PAUL VAN DER KOOU
Land voor de kust tussen Schevenin
gen en Hoek van Holland. Een
zandkasteel of dé oplossing voor de
overvolle Randstad? Midden jaren tachtig
kreeg de eerste opvatting de overhand, te
genwoordig de tweede. Het bedrijfsleven
heeft interesse gekregen, de provincie sprak
vorig jaar uit dat de uitbreiding er snel moet
komen en ook in de Tweede Kamer neemt de
interesse toe.
Dat de landuitbreiding kan is in vele rap
porten aangetoond: je legt 'gewoon' een paar
kilometer voor de oude duinenrij nieuwe
duinen neer. compleet met een nieuw,
schuin aflopend strand. De operatie kost al
leen de nodige miljarden. In tijden dat bouw
locaties voor tachtig procent met gesubsidi
eerde woningen werden gevuld, leken derge
lijke kosten een onoverkomelijk struikelblok.
Tegenwoordig is 'vrije sector' geen beladen
begrip meer en roept de gemeente Den Haag
om het hardst dat het de rijke bewoners moet
terugwinnen die de afgelopen jaren de stad
voor de rand verruilden Ook blijkt de grond
in de Randstad schaarser dan verwacht, door
gezinsverdunning en toestromende buiten
landers.
Aantrekkeliik
En dat maakt investeren in de kustuitbrei
ding aantrekkelijk voor het bedrijfsleven. Niet
voor niets hebben projectontwikkelaars, ban
kiers en investeerders de stichting 'Nieuw
Holland' opgericht, nadat ze eerst vanuit een
stuurgroep een onderzoek van Heidemij en
Grontmij hebben begeleid. Zo droomden ze
tegenover de onderzoekers over woningen
die meer dan een half miljoen gulden per
stuk kosten en bedrijfsruimten die evenveel
moeten opbrengen als in het hartje van Am
sterdam of Brussel.
Dan hoeft het tekort geen miljard te bedra-
gen..maar kan het 'beperkt' blijven tot 300 tot
600 miljoen. Het hoofd van de provinciale af
deling regionale plannen, A. Hartman, vindt
dergelijke berekeningen 'speculatief. Wie
zegt hem dat het bedrijfsleven de kustlocatie
evenveel waard vindt als Brussel ep veel beter
dan hartje Den Haag? Of moet je dan in de
rest van de Randstad schaarste creeëren met
alle opgeschroefde prijzen vandien?
Het ministerie van volkshuisvesting, ruim
telijke ordening en milieu (vromj beschouwt
de kuststrook als een 'mogelijke bouwlocatie
voor na 2005' Ook doordat voorbereiding
aanlegen inrichting minstens 12 en mogeli|k
25 jaar vergt, kan het duos geen concurrentie
betekenen voor de grote bouwlocaties die
rond de eeuwwisseling bij Den Haag moeten
komen (Leidschendam-Zoetermeer. Ypen-
burg en het Wateringse kassengebied) En
dat stellen de lagere overheden ais voorwaar
de.
Regionaal probleem
Meer discussie is er over de vraag wie het
project moet trekken Anders dan de provin
cie en de kamerfractie van de WD. vindt mi
nister Maij Weggen (Verkeer en Waterstaat)
dat landaanwinst geen rijkstaak is „Hei gaat
om een regionaal probleem, woningnood, en
dat vereist een regionaal iniatiefToch liet
ze weten 'open te staan voor overleg' „Als de
provincie zich bij de ministeries van \"ROM
en Verkeer en Waterstaat meldt om te bezien
of het plan uitgevoerd kan worden, zullen we
het zeker welwillend bekijken."
Ze Iaat Rijkswaterstaat toch al studeren op
het plan van de PvdA om waterstaatkundigen
in te zetten om 'natuur te maken', bijvoor
beeld door een tweede duinenrij: „En de
kustuitbreiding kan daar mooi in worden
meegenomen." Voordat de provincie bij het
rijk aanklopt, wil ze samen met gemeenten
en bedrijfsleven een nota presenteren. Een
nota die niet alleen duidelijk maakt wat deze
lagere overheden willen, maar ook wat het
rijk aan de kustlocatie heeft.
Tot nu toe hebben de Westlandgemeenten
zich sterk gemaakt voor minstens 500 hecta
re glastuinbouw en weigeren ze op hun land
'Haagse' huizen te laten neerzetten. De ge
meente Den Haag wenst ruimte voor wo
ningbouw en een vierde haven voor dieper
varende schepen, terwijl Rotterdam geïnte
resseerd is gezien de strategische ligging van
Rotterdam aan de ingang van de Nieuwe Wa
terweg
De provincie denkt ook aan natuur en re
creatie. Want daar is steeds minder ruimte
voor in de dichtbevolkte Randstad. Zo wei
gert ze de 'oude' duinen weg te halen als er
nieuwe duinen rond het nieuwe land komen
en wordt er dus natuur gewonnen.
Kritisch
De Stichting Duinbehoud beziet de verhalen
over extra natuur kritisch. Ze is bang dat het
eerst in de natuurplannen wordt geschrapt
als de kosten te hoog oplopen. Want die vor
men, samen met goedkoop gehouden tuin-
bouwgronden, de grootste kostenpost. Bo
vendien: wat heb je aan geïsoleerde stukjes
natuur? Dieren kunnen er niet goed uit de
voeten en omwonenden nemen het voor Je
het weet in bezit. Bovendien: wie beschermt
de natuur tegen oprukkende bebouwing7
Ook de aanleg van nieuwe (snel)wegen en de
toeloop van extra toeristen zou het milieu be
dreigen Bovenal vraagt de stichting zich af
waarom je veel geld zou uitgeven aan nieuwe
natuur als er geen geld is om de bestaande
voorraad in stand te houden?
Voorstanders werpen tegen dat extra na
tuur het project alleen maar meer waard
maakt wonen rn vmtG-o wordt er aantrekki
lijker door Hoogwaardiger, zoals dat tegen
woordig heet Het hoofd regionale projecten
van de provincie ziet het zo: hoogwaardige
woningbouw, luxe kantoren in een pariach
tig gebied, bednjven voor research en deve
lopment en ondersteunende voorzieningen
voor de tuinbouw- „Het is namelijk zonde
om de dure grond voor gewone tuinbouw uit
te geven'
Deze Hartman kan zich voorstellen dat in
vesterende bedrijven 20 jaar hun gang mo
gen gaan. Ze moeten dan wel overeenkomen
dat ze wat terugdoen voor die concessie,
zoals het bouwen van goedkope woningwet -
woningen op het oude land of het renove
ren van oude wijken.
Goedkoop bouwen op het nieuwe land zit
er volgens hem niet in. al lijkt het op het ou
de land niet veel beter. Rond de steden in de
Randstad zijn nog zo veel bouwlocaties no
dig, dat beleidsmakers de keuzes lijken te
hebben tussen een ongewenste aantasting
van het kwetsbare Groene Hart tussen de vier
grote steden, bouw in glastuinbouwgebieden
met grondprijzen van meer dan 200 gulden
per vierkante meter èn een kustuitbreiding
Aanlegkosten.
De aanlegkosten van dat nieuwe land wor
den steeds lager. Ging waterstaatkundige
Tjalma in 1983 nog uit van een prijs van 160
gulden per vierkante meter, de stuurgroep
Borgman halveerde die prijs vier jaar later tot
60 70 gulden per vierkante meter
Nieuwe, veel modernere zandzuigers had
den hun intrede gedaan, baggeraars gingen
feller concurreren en het werd mogelijk om
zand veel dichter bij de kust te winnen. Ter
wijl het 11 gulden kost om een kuub te win
nen op 13 kilometer uit de kust. hoeft daar
op zeven kilometer van het strand nog maar
4.50 gulden voor te worden neergeteld
En dat scheelt nogal als je zo n 300 miljoen
kubieke meter zand (30 miljoen vrachtwa
gens) nodig hebt voor een 500 hectare groot
gebied met 360 meter brede duinen die tien
meter boven en tien tot twaalf meter hene
den het zeewater uitsteken, afhankelijk van
de diepte van de zeebodem. En. niet te ver
geten, een nieuw, schuinaflopend strand
Staan deze besparingen nog steeds, vraag
tekens worden gezet bij het plan van Borg
man om een deel van het benodigde zand in
het nieuwe land te winnen uit grote putten h
2.50 gulden j>er kubieke meter De besparing
mag dan groot lijken, verdienen kun je niks
op die leeggezogen plekken Anders ligt het
bij badplaatsen als Kijkduin, de voorzienin
gen die daar nu aan het Noordzeestrand lig
gen. doen het ook leuk aan een binnenmeer
Door de omliggende duinen Uj|l •i.u pbfed
een microklimaat en is het dus vaker te ge
bruiken dan het strand van nu. zeggen de
plannenmakers. De nieuwe badplaats Kijk
duin zien ze tussen het binnenmeer en het
nieuwe strand
Eerst duinen.
Om de kosten wat te spreiden kan de aanleg
van het nieuwe land in stukjes worden ge
hakt. Zo kan de plannenmaker van de pro
vincie zich voorstellen dal je eerst duinen legt
om de gedeelten M) ki|kduin HmI
Holland en die binnenzeeën vervolgens 'op
vult' met zand Daama komen de tussenlig
gende stukken aan de beurt
Nadeel van deze variant is dat je extra kos
ten maakt voor duinen die later weer moeten
worden weggehaald Het opspuiten van
zand. zonder daar duinen voor te leggen, lijkt
niemand wat dat «poHt veel te snel weg
VcTgdekcn met de inpoldering van de Mar
kerwaard is de kustuitbreiding dan ook een
duur project: deels door de hogere en brede
re duinen, deels ook door de harde kades bij
de havens. Kwa oppervlakte is de kustuitbrei
ding een kleintje zo n zevende deel van de
35 000 hectare die de Markerwaard zou gaan
lillen
Hartman wijst aan waar hij de kustuitbreiding het liefst zou zien.
Waterman en de koffer1
hij het hele land doortrekt.
FOTO LOEK ZUYDtRDUtN
