Islam verwerft plekje in Indonesische politiek
'Geen kloof tussen burgers en politiek'
GOS komt enkel bij mzies tot leven
Feiten &Meningen
DONDERDAG 14 MEI 1992
2
In de vroege ochtend begeven de schoolkinderen van Ja
karta zich in de overvolle straten van de stad naar school.
Ixings een drukke straat lopen twee meisjes hand in hand
naar de basisschool. Beiden zijn gekleed in smetteloos
wit. I lun gezichten zijn omkleed met de traditionele
hoofddoek van Indonesische moslims. Ze zien eruit als
miniatuur nonnetjes.
JAKARTA TERESA POOLE
THE INDEPENDENT
Fas sinds kort mogen meisjes in
Indonesië, de grootste islami
tische natie ter wereld, in isla
mitische kledij naar de openba
re s< hooi gaan. Fin deze dracht
wordt steeds populairder. Indo-
nesiës 'tropische islam', ver
mengd met elementen uit het
hindoeïsme en het animisme, is
een kleurrijker, meer ontspan
nen godsdienst dan haar tegen
hanger in het Midden-Oosten.
Maar de laatste jaren kent Indo
nesië een wijdverbreide ople
ving van het islamitische reli
gieuze gevoel. Dit jaar zullen
zo n 107.000 Indonesiërs de
heilige pelgrimstocht naar Mek
ka ondernemen - vorig jaar wa
ren dat er nog 79.000.
Ongeveer 90 procent van de 180
miljoen inwoners van Indonesië
beschouwt zichzelf als moslim
en de herbeleving van het reli
gieuze denken in het wereldlijke
Indonesië begint nu ook door te
sijpelen in het politieke leven.
Na de omverwerping van Soe-
karno in 1965 en de instelling
door president Suharto van de
Nieuwe Orde, heeft de Indone
sische regering zich ingespan
nen om formele islamitische
politiek te elimineren.
Centralisme
Om te beginnen werden alle
moslimpartijen in 1973 ge
dwongen op te gaan in de Vere
nigde Ontwikkeiings Partij
(PPP). In zijn streven naar een
centralistische eenheidsstaat
probeerde Suharto ieder spoor
van ideologie uit de partij-poli
tiek te bannen. In 1985 verkon
digde hij dat de nationalistische
staatsfilosofie van de Pantja Sila
de enige basis vormde voor het
sociale en politiekeJeven. De
Pantja Sila zijn vijf, in de grond
wet verankerde grondbeginse
len: het geloof in God, nationa
lisme, humanisme, soevereini
teit van het volk en sociale ge
rechtigheid. Devote moslims
konden nauwelijks nog een rol
spelen in de politiek en islami
tische organisaties manifesteer
den zich derhalve vooral op het
culturele en educatieve vlak.
Maar in de aanloop naar de
parlementaire verkiezingen die
volgende maand zullen worden
gehouden, is hierin verandering
gekomen.
Het meest opvallende teken aan
de wand is dat president Suhar
to in de afgelopen achttien
maanden heeft geprobeerd
hechtere banden te smeden
met de islamitische gemeen
schap. Vorig jaar heeft hij zijn
eerste pelgrimstocht naar Mek
ka ondernomen en steeds vaker
woont hij islamitische festivals
bij. Hij heeft de regelgeving
voor schooluniformen versoe
peld, startfondsen vrijgemaakt
voor Indonesiës eerste islami
tische bank, de bouw van nieu
we moskeeën ondersteund en
hij was de drijvende kracht ach
ter de oprichting van het Ge
nootschap van Moslim Intellec
tuelen (ICMI), een poging om
de steun van de traditionele is
lamitische denkers te winnen.
„Suharto is bezig de moslims te
paaien", aldus een westerse di
plomaat. „Hij wil erkenningen
steun van hen en hij wil zijn ba
sis verbreden."
Dr. Amien Rais, een islamitische
wetenschapper en vice-voorzit-
Islamitische meisjes in de Indonesische hoofdstad Jakarta op weg naar school. foto anp u aturuciri
ter van de Muhammadiyah, een
traditionele moslimorganisatie,
zegt: „Hij heeft massale steun
nodig om zijn macht te legiti
meren. Als hij door de moslims
wordt gesteund, zal zijn presi
dentschap meer solide zijn."
Sommige deskundigen zeggen
dat Suharto bij de moslims in
de gunst wil komen als tegen
wicht tegen het leger, dat zich
minder eendrachtig achter
Suharto heeft geschaard dan in
voorgaande jaren.
Invloed islam
Het is echter nog steeds niet
duidelijk op wiens voorwaarden
de islam de politiek weer bin
nenkruipt. Muhammadiyah en
dë PPP hebben al formeel hun
steun toegezegd aan Suharto
voor de presidentiële verkiezin
gen volgend jaar. „Moslims
hebben daadwerkelijk meer po
litieke ruimte", aldus dr. Rais.
„Maar in onze politieke cultuur
kun je nauwelijks zeggen dat we
nu in een gunstige onderhande
lingspositie zitten." Bij de parle
mentsverkiezingen in juni zul
len traditionele moslims hun eis
van een grotere rol voor de is
lam waarschijnlijk kracht bij
zetten door voor de PPP te
stemmen in plaats van voor de
regerende Golkarpartij.
Momenteel is de liberale vleugel
de meest opvallende exponent
in de politisering van de islam
en wel in de persoon van Ab
durrahman Wahid, de leider
van Indonesiës grootste mosli
morganisatie, de 35 miljoen le
den tellende Nahdlatul Ulama
(NU). De NU heeft zich in 1984
teruggetrokken uit de partij-po
litiek en heeft zich in de komen
de verkiezingen achter geen van
de partijen geschaard. Ook
heeft de NU geen duidelijke po
sitie ingenomen met betrekking
tot een eventuele nieuwe
ambtstermijn van Suharto.
Wahid zegt dat de NU Suharto
„geen actieve steun heeft gebo
den, alleen passieve". De her
verkiezing van Suharto is zeker,
aldus Wahid, „en wij gaan daar
in mee".
Een jaar geleden was Wahid be
trokken bij de oprichting van
een nieuwe groep intellectue
len. het Forum voor Democra
tie, waarvan hij tevens voorzit
ter werd. Het Forum probeert
binnen de uiterst beperkte be
wegingsruimte een dialoog op
gang te brengen over grotere
politieke vrijheid. Wahid loopt
spitsroeden. Hij probeert presi
dent Suharto en het leger voor
zich te winnen door zich te pre
senteren als een gematigde
moslim die de meer fundamen
talistische tendensen kan be
teugelen. Anderszijds functio
neert hij als brandpunt voor de
voorzichtige democratische
krachten binnen Indonesië.
Momenteel vertegenwoordigt
de liberale islam het enige poli
tieke programma waarbij de
pro-democratische beweging
onderdak kan vinden.
Conservatieven
Op 1 maart was er een bijeen
komst van NU in Jakarta, waar
op 1 miljoen mensen werden
President Suharto. foto anp
verwacht. Wahid hoopte to zijn
liberale leiderschap veilig te
stellen tegen rommelende drei
gingen uit de conservatieve
hoek. „We willen de aandacht
van de moslimgemeenschap op
principiëlp2aken richten, zoals
de rechtstaat, democratie en
een rvët-corrupte regering", al-
du* Wahid.
\ertragingen bij het verlenen
van de benodigde vergunnin
gen en verspreidingstactieken
van de politie zorgden ervoor
dat er uiteindelijk slechts
200.000 demonstranten op de
bestemde plek arriveerden. Wa
hid was teleurgesteld.Als de
regering niet de nodige stappen
onderneemt, zal wat er nu in Al
gerije gebeurt in de komende
tien jaar ook hier kunnen ge
beuren", aldus de moslimleider.
Maar dit zijn voornamelijk poli
tieke manoeuvres. Deskundigen
zijn het er over eens dat Indo
nesië geen bolwerk zal worden
van de fundamentalistische is
lam. Maar Wahid speelt in op
de angst van Suharto en het le
ger dat de islam een destabilise
rende kracht zou kunnen wor
den. In de komende tien jaar zal
Wahids liberale islam de nodige
steun kunnen winnen in het le
ger en zo belangrijke invloed
kunnen uitoefenen op de poli
tieke veranderingen in Indone
sië.
Brinkman spreker bij debat over politieke vernieuwing
LEIDEN PAUL VAN DER KOOU
CDA-fractievoorzitter E. Brink
man wil graag dat coalitiegeno
ten eens een politiek debat voe
ren, zonder dat iedereen het
woord crisis in de mond neemt.
„Neem nu de actuele discussie
over ontwikkelingssamenwer
king. Het wordt bediscussieerd
in termen van: als jij dat doet,
dan doe ik dat. Blijkbaar moet
alles maar informeel achter de
schermen worden geregeld."
Dat zei Brinkman gisteravond
tijdens de wedstrijd Ajax-Torino
in een bloedhete collegezaal
van de Leidse universiteit. Het
was de tweede aflevering in een
serie van zes bijeenkomsten die
de Leidse universiteit organi
seert over de vernieuwing in de
Nederlandse politiek.
De titel 'Problemen van wetge
ving', suggereerde dat spreker
G. Visscher een stortvloed van
kritiek zou loslaten op het Leid
se CDA-kamerlid en de circa
vijftig belangstellenden. Maar
dat viel erg mee. Volgens de po
liticoloog komen wetten be
hoorlijk democratisch tot stand
en is er geen reden tot paniek
reacties rond rechtmatigheid en
behoorlijkheid. Omdat men
'natuurlijk wel eens een steekje
laat vallen', maakte hij zich wel
sterk voor een systematische
evaluatie van wetten na enkele
jaren.
Om te voorkomen dat dan pas
blijkt of wetten 'uitvoerbaar en
handhaafbaar' zijn, wil hij de
wetgever al bij het opstellen van
de wetten rond de tafel laten
zitten met uitvoerende organi
saties: „Mensen uit de praktijk
kunnen de wetgever voor uit
glijders behoeden. De Raad van
State is daarvoor te weinig inge
steld".
Brinkman kan zich voorstellen
dat door een tijdige evaluatie
regelingen als WIR en WAO wat
minder uit de hand zouden zijn
gelopen. „Al kan ik dat nooit
wetenschappelijk bewijzen. Ik
ben maar een man van de prak
tijk". Het woord 'uitvoerbaar'
zegt hem weinig: „Uitvoerbaar
voor wie? Voor de milieu-in
specteur of voor de boer die een
dak boven zijn silo moet bou
wen en de gassen nu in zijn
boerderij krijgt? Vaak is iets uit
voerbaar voor de ene dienst en
moet de andere een formulier
tje net anders opzetten".
„Waar we in Nederland door
gehinderd worden, is dat wetten
steeds weer uit andere wetsfa-
milies komen", klaagde Brink
man. „Verkeer en waterstaat wil
wegen door groen aanleggen.
Landbouw, natuurbeheer en
visserij wil het zaakje echter
groen houden, terwijl volkshuis
vesting, ruimtelijke ordening en
milieu hetzelfde stukje grond
weer vanuit een andere invals
hoek bekoekeloert. En al die mi
nisteries hebben hun eigen pro
cedures, eigen poppetjes en ei
gen momenten van besluitvor
ming. Dat is vrij onoverzichte
lijk voor de burger en er zou al
veel gewonnen zijn als we de
zaak wat in elkaar schuiven".
Volgens de CDA'er is Nederland
rond belangen gegroepeerd en
is het vaak een kwestie van
macht: wat de ene sector aan
inbreng verliest, wint de ander.
Ook binnen fracties. „Zo heb
ben we hele vechtpartijen tus
sen specialisten van sociale za
ken, economische zaken en
binnenlandse zaken over het
verdelen van bijstandskosten
tussen rijk en gemeenten".
De parlementariër hoorde op
van Visschers stelling dat, waar
het kabinet treuzelt, de wetten
snel de Tweede Kamer passe
ren. Over het algemeen binnen
een jaar: „Ik denk dat dat erg
optimistisch van u is".
Eens was hij het met Visscher's
stelling dat de discussie over
staatkundige vernieuwing niet
mag ontaarden in een 'alles
moet anders show', waarbij
goede zaken verdwijnen. Brink
man: „We moeten concrete op
lossingen voor concrete proble
men zoeken, in plaats van loze
kreten te slaken over diepe klo
ven tussen burger en overheid.
Dat zijn wijsheden van alle tij
den. Daar kopen we niks voor".
Met het oog op de 'politieke hy
giëne' wil Visscher graag de rol
van de Eerste Kamer inperken.
Hij meent dat de senaat zich
steeds politieker opstelt. „Ter
wijl ze daarvoor nooit is be
doeld. Een regering van CDA en
WD zou in de Eerste Kamer
geen meerderheid hebben ge
had en was na een half jaar naar
huis gestuurd".
Brinkman wil de Eerste Kamer
niet aan banden leggen, maar
vindt wel dat het de sfeer ten
goede komt als de senaat een
tussenweg krijgt tussen het slik
ken en verwerpen van wetten.'
„Nu wordt het vaak een wat
prestigieus gevecht, terwijl men
soms alleen wat kleinigheden in
een wetsvoorstel wil verande
ren".
WIM STEVENHAGEN
DEN HAAG-MOSKOU ANP
MARC CHAMPION THE INDEPENDENT
Sinds zijn oprichting in december vorig
jaar lijkt het Gemenebest van Onafhan
kelijke Staten (GOS) alleen maar te be
staan wanneer het een van zijn perio
dieke vergaderingen houdt. En dan nog
komen de elf lidstaten meestal niet veel
verder dan ruzieën over de enorme
problemen waarvoor zij zich als voor
malige Sovjet-republieken gesteld zien.
Morgen moeten de staatshoofden van de
elf republieken weer bijeenkomen, dit
maal in de Oezbeekse hoofdstad Tasj
kent. Op de agenda staat een dertigtal
punten, voor het merendeel over militai
re zaken. Het is de vraag of die ook daad
werkelijk besproken worden. De vorige
top in de Oekraïnse hoofdstad Kiev afge
lopen maart eindigde met felle woor
dentwisten en waarschuwingen dat het
GOS niet zal overleven als het er niet in
slaagt de enorme politieke, economi
sche. financiële en militaire problemen
aan te pakken.
Ditmaal wil de Russische minister van
buitenlandse zaken. Andrej Kozyrev, er
echt werk van maken. „We moeten ons
zo voorbereiden dat we alle sceptici te
kijk zetten", riep hij deze week vol goede
moed uit. Maar daar ziet het, vooralsnog
niet naar uit: zes van de elf lidstaten heb
ben zich al afgemeld.
Dinsdag kondigde president Leonid
Kravtsjoek van Oekraïne aan niet aanwe
zig te zullen zijn. Zijn mededeling dat hij
niet Op ti|d ml I inland (UUR k.in weid m
Moskou stellig ondergaan als een beledi-
glng Maar hij was niet de enige: ook de
president van Moldova, Mircea Snegu,
zei niet te kunnen komen. Moldova is
boos over de Russische inmenging in de
Dnjestr-republiek, een communistisch,
overwegend Russisch gebied dat zich
heeft afgescheiden uit vrees voor hereni
ging van Moldova met Roemenië.
Kritiek
Een regionaal conflict verhindert ook de
komst van Armenië en Azerbajdzjan,
waar de strijd om de overwegend Ar
meense enclave Nagomo-Karabach deze
week weer is opgelaaid na de verovering
van het Azerische bolwerk Sjoesja. Het
GOS kon zich hier waarmaken door een
bemiddelende rol te spelen, maar slaag
de er niet in een vreedzame oplossing te
vinden.
President Mamedov van Azerbajdzjan
Staal mi thuis bloot aan zware kritiek.
Gewapende demonstranten omsingel
den dinsdag nog het het Azerische parle
ment. uit woede over het verlies van
Soesja.
Rakhmon Nabijev, de conservatieve pre
sident van Tadzjikistan, moet wellicht
ook de topontmoeting missen. Hij on
derhandelt over zijn politiek overleven
met de islamitische en democratische
oppositieleiders, die hem vorige week
onder bedreiging dwongen voortaan de
macht te delen.
Ook de president van Kirgistan, Askar
Akajcv, zei de top te zullen missen. Hij is
in China om met de leiding in Peking te
praten over de uitbouw van de economi
sche betrekkingen.
Voor gastheer president Karimov ziet het
er tenslotte ook niet zonnig uit. Karimov
houdt er rekening mee dat het anti-com
munistische verzet, na haar successen in
Tadzjikistan en Afghanistan, zich ook te
gen zijn bewind kunnen keren.
Aansluiting
De Centraalaziatische republieken pro
beren overigens steeds meer aansluiting
te vinden bij de omringende islamitische
landen, waarmee ze ondanks driekwart
eeuw isolement onder de Sovjetunie
nauwe culturele en taalkundige banden
hebben. Voor deze landen lijkt de Orga
nisatie van Economische Coöperatie
(OEC) met Iran, Pakistan en Turkije
meer te bieden dan het GOS. President
Noersoeltan Nazarbajev van Kazachstan
speelt al met de gedachte van een sta
tenbond met Turkmenistan, Oezbekis
tan, Kirgistan en Tadzjikistan. Het is een
gedachte die in Moskou niet veel bijval
krijgt.
Maar Moskou heeft het al moeilijk ge
noeg om de twee Slavische zusterrepu
blieken Oekraine en Witrusland. die aan
de wieg stonden van het gemenebest,
geïnteresseerd te houden in het GOS.
juist de conflicten tussen Kiev en Mos
kou. de twee reuzen van de statenbond,
hebben het GOS het.meest ondermijnd.
Het is ook de werkelijke reden achter de
absentie van Kravtsjoek.
Wrijving
De grootste wrijvingspunten zijn de
overname door Oelcraïne van Sovjet
troepen op haar grondgebied, de verde
ling van de Zwarte-Zeevloot, en de kwes
tie van de Krim, een overwegend Rus
sisch schiereiland dat in 1954 naar Oek
raïne werd overgeheveld. En op al deze
punten nemen de irritaties, aangewak
kerd door het wederzijdse nationalisme,
toe.
Als 'eerste onder de gelijken' binnen het
GOS geeft Rusland nog altijd de toon aan
als het gaat om het tempo van de econo
mische hervormingen. De andere lidsta
ten hebben maar te volgen, zolang zij
nog de roebel als betaalmiddel georui-
ken. In het buitenland is Rusland erkend
als de opvolger van de Sovjetunie, in de
VN en elders, tot groot ongenoegen van
de Oekraïnse president Leonid
Kravtsjoek.
„Is Rusland de voortzetting van demo
cratie of van totalitarisme?", schamperde
hij deze week tijdens een bezoek aan de
Verenigde Staten. „Rusland heeft zich tot
erfgenaam van de Sovjetunie geprocla
meerd, maar niemand heeft het daartoe
de bevoegdheden gegeven." Terwijl
Oekraïne een deel van de Sovjet-schul
den op zich nam, kreeg Rusland de wel
vaart, klaagde de president. „Wat is dat
voor gerechtigheid?"
Stof te over voor verdere ruzies in Tasj-
kent. Zelfs op de vraag of het GOS eigen
lijk wel bestaat, kunnen de deelnemers
geen eenduidig antwoord geven. „Het
GOS heeft opgehouden te bestaan", zei
de Turkmeense president Saparmoerad
Nijazov op een Centraalaziatische top
vorige maand. „Het bestaat wèl", viel
zijn Oezbeekse collega Karimov hem in
de rede. De Kazach Nazarbajev gaf nog
het meest diplomatieke antwoord op de
existentiële polemiek: .Zelfben ik voor
behoud van het GOS, maar het leven zal
wellicht andere benaderingen opleg
gen."
geiASTl^KtiWWJA/^T IU\(föT£&?P£/y UT k)6DE£(/W
CDA-fractievoorzitter Brinkman
foto g pd
