'Een prachtige dag voor een moord'
De genezende werking van kapitein Haddock
Cultuur Kunst
DONDERDAG 15 MEI 1992
FBI, Nixon en mafia betrokken bij uit de weg mimen Kennedy
Net als in Oliver Stones geruchtmakende film 'JFK'
vormt de moord op de Amerikaanse president John F.
Kennedy het kernthema van het boek 'Dubbelspel'. Het
verhaal komt er in het kort op neer dat de mafia door het
kopen van stemmen en door intimidatie Kennedy hielp
om in het Witte Huis te komen. Maar toen hij als presi
dent niet voldoende 'dankbaarheid' toonde integen
deel, hij speelde in mafia-ogen dubbelspel door zijn ver
beten broer Bobby als minister van justitie op het spoor
van de georganiseerde misdaad te zetten werd hij met
behulp van de CIA door diezelfde mafia om het leven ge
bracht
Dat gebeurde later ook met
Bob Kennedy. Geheel in de stijf
van de zogenaamde Outfit wer
den deze executies door weinig
opvallende figuren uitgevoerd,
zodat het spoor naar de eigen
lijke moordenaars gemakkelijk
kon worden verdoezeld.
Dat alles wordt dus betoogd
in het uiteraard Amerikaanse
boek Double Cross'. Volgens
dit boek zou de opdracht tot de
moord op de president zijn ge
geven door Sam 'Mooney'
Giancana, die met straffe hand
de mafia (de Mob) in Chicago
leidde. Bij ons wellicht wat min
der bekend dan de eens legen
darische Al Capone, maar daar
om nog niet minder machtig.
Zijn misdadige organisatie zou
connecties hebben gehad over
de gehele wereld, tal van ver
maarde artiesten (onder wie
Sammy Davis jr. Frank Sinatra
en Marilyn Monroe) in het za
del hebben geholpen en met
maar liefst zeven Amerikaan
se presidenten een intensieve
relatie hebben onderhouden.
Het is allemaal te vinden in
het relaas dat werd opgetekend
uit de mond van Mooneys broer
Chuck Giancara. Deze Chuck
schetst in het verhaal allereerst
de schamele omstandigheden
waaronder de Italiaanse emi
granten in Amerika moesten le
ven. Die vormden een vrucht
bare voedingsbodem voor cri
minele praktijken, die allengs
meer en meer werden georgani
seerd en gestructureerd. De el
kaar op leven en dood bestrij
dende benden werden alsmaar
omvangrijker, belangrijker en
gruwelijker.
Stigma
In dat decor van een eindeloze
keten van moorden en marte
lingen groeide de macht van
Mooney. die aanvankelijk al die
executies zelf uitvoerde, maar al
doende zo hoog op de ladder
van de Outfit klom dat hij ten
slotte maar even met de ogen
hoefde te knipperen om weer
een moord te bewerkstelligen.
Niemand durfde deze mee
dogenloze Mooney te weer
staan. Ook zijn familieleden
niet. Integendeel, die werden
bijna nog erger dan de bendele
den door Mooney getiran
niseerd. Iedereen, behalve
Chuck. Die houdt in het boek
voortdurend staande dat Moon
ey hem als lievelingsbroer altijd
'schoon' heeft willen en kunnen
houden. Chuck wil niet ontken
nen dat hij relaties onderhield
met de Mob, maar maakte er
volgens zijn zeggen nooit deel
Hij heeft het dan ook altijd als
een enorme onrechtvaardigheid
ervaren, dat de publieke opinie
en de FBI hem als de welvaren
de ('op eigen kracht') broer van
de beruchte Mooney het leven
niet gewoon zuur maar onmo
gelijk hebben gemaakt. Hem en
zijn kinderen werd ook het
gangstersstigma opgeplakt. En
dat terwijl Mooney hem altijd
ver van zijn misdadige monster
praktijken hield.
Tweede hand
Tk haat niets zo erg als beschul
digd te worden van iets dat ik
niet heb gedaan. Het is niet eer
lijk', klaagt Chuck in het boek.
Maar het feit, dat Chuck geen
deel uitmaakte van Mooneys
misdaad betekent ook dat hij
die praktijken niet uit eigen er
varing kan weergeven. Hij kan
alleen laten optekenen wat
Mooney en anderen hebben
verteld tijdens min of meer ver
trouwelijke momenten. Het
Lee Harvey Oswald wordt vermoord door nachtclubeigenaar Jack Ruby. Uit het relaas v
trokken waren bij de moord op Kennedy.
blijft dus informatie uit de twee
de hand.
Toen Chuck vroeg waarom
Mooney Richard Nixon, 'toch al
jaren de favoriet van de Outfit'
niet steunde, maar John F. Ken
nedy, gaf de gangster volgens
Chuck als antwoord: 'Omdat
Jack Kennedy met mij meegaat.
Hij heeft me een paar grote be
loften gedaan. Ik heb Nixon niet
zó in mijn zak als ik Kennedy
zal hebben. Een heleboel bazen
hebben Nixon voor een deel in
bezit. We delen de invloed met
elkaar. Jack zal helemaal van
mij zijn'. Om even later in het
zelfde gesprek te zeggen:
'Chuck, jij houdt er van een
zaak te leiden. En ik? Ik wil
graag het gehele land leiden'.
Eenvoudig
Mooney vertelde Chuck ook dat
de moord op Kennedy in Dallas
vele maanden van voorberei
ding had gekost. Dat er tiental
len mannen bij betrokken wa
ren. En dat de moord voor meer
dan één stad was gepland: Mia
mi. Chicago, Los Angeles en
Dallas. Maar uiteindelijk was de
president naar Dallas gelokt, de
stad met de grootste mogelijk
heid voor een 'succesvolle' af
loop. Mooney voegde er nog
aan toe dat 'zowel Richard
Nixon als Lyndon Johnson van
de hele zaak op de hoogte wa
ren'. De politici en de CIA had
den het volgens Mooney heel
eenvoudig gemaakt. 'We zou
den allemaal mannen voor de
moord beschikbaar stellen. Ik
zou het toezicht hebben op de
Outfitkant van de onderneming,
Jack Ruby erbij halen en voor
extra ondersteuning zorgen. De
CIA zou eigen gasten aanwijzen
om voor de rest te zorgen'.
Mooney zou precies hebben
verteld waar en door wie de fa
tale schoten werden gelost. De
CIA zou eigen 'soldaten' aan het
moordteam hebben toege
voegd. 'En we behoefden ons
deze keer zelfs niet eens zorgen
te maken om J. Edgar Hoover.
Hij haatte de Kennedy's net zo
grondig als ieder ander en hij
was niet van plan Bobby te hel
pen bij het vinden van de moor
denaars van zijn broer. Hij stop
te zijn hoofd in het zand en
stopte alles wat zijn padvinders
vonden in de doofpot'.
Prachtige nacht
"Wie wind zaait, zal storm oog
sten' uiteindelijk kwam ook
Mooney door moordenaars
hand om het leven. Met zijn
dood begint het boek. Die eer
ste zinnen zijn meteen teke
nend voor de toonzetting van
het verbluffende verhaal dat
volgens de inleiding 'boeiend
moest zijn zonder de histori
sche nauwgezetheid uit het oog
te verliezen'. Dus begint Double
Cross als volgt:
'Alles was in orde. Het was
een prachtige nacht voor een
moord. Boven de ruisende bo
men in Oak Park. een voorstad
van Chicago, werd de lucht zo
nu en dan verlicht door het licht
van de bliksem. In de verte blaf
te een hond. Het geluid van
voetstappen van de moorde
naar werd overstemd door kre
kels en zacht zoemende aircon
ditioners. Heimelijk zocht hij
zijn weg langs de bescheiden
bungalow en de trap naar de
kelder. De druk van het .22
pistool tegen zijn middel herin
nerde hem aan de voor hem lig
gende taak. Hij had niets te vre
zen, niets te verbergen. Zijn
aanstaande slachtoffer en hij
waren immers vrienden'.
belbiografie. Uitg. Balans, 29,90.
In 'Hergé/Kuifje - Een dubbel
biografie' schrijft Harry Thomp
son over de saaie jeugd van Ge
orges Remi (1907-1983). Onder
de naam Hergé werd hij als
striptekenaar wereldberoemd
door zijn stripfiguur Kuifje.
'Waaruit bestaat toch de aan
trekkingskracht van een jonge
man met een kapsel uit de jaren
dertig?', vraagt Harry Thomp
son zich af in zijn dubbelbiogra
fie over Hergé en zijn schepping
Kuifje.
Thompson geeft een heleboel
verklaringen. Als Kuifje-liefheb
ber geloof ik dat al die verklarin
gen een grond van waarheid
hebben, maar ik bedenk tegelij
kertijd dat ze geen van alle ant
woord geven op de vraag naar
de geliefdheid van Kuifje zelf.
Hoe is het mogelijk dat in de
loop der tijd zo n 150 miljoen
Kuifje-albums zijn verkocht, en
dat kennelijk zoveel mensen
hun hart verpand hebben aan
een personage dat zó opper
vlakkig, of liever zó transparant
is als Kuifje? En om het per
soonlijk te houden, hoe bestaat
het dat ik zelf-tot die miljoenen
behoor?
Dat het niet bestaat, dat ik hele
maal niet idolaat ben van Kuif
je, weet ik eigenlijk pas sinds ik
het boek van Thompson gele
zen heb. En ik weet nu ook wat
ik onbewust allang moet heb
ben geweten: ik ben het ook
nooit geweest.
Kuifje heb ik hooguit altijd sym
pathiek gevonden. Maar het is
tets anders dat van mij een
Kuifje-liefhebber heeft gemaakt.
Mijn eerste Kuifje-album kreeg
ik in de zomer van 1970. Ik was
bijna negen jaar, had geelzucht
en lag tussen half juni en half
augustus ziek en doodmoe op
bed. Toch was het. ondanks de
- v, <8*7*,,
v CASTVR man'^vJ
Van links naar rechts vluchtend: Bobby, Kuifje, professor Zonnebloem en kapitein Haddock.
glazen karnemelk die ik dage
lijks moest drinken ('word je
sneller beter van') een heerlijke
zomer omdat ik door iedereen
vertroeteld en verwend werd.
Tot de belangrijkste verwenne
rijen behoorden boeken, en een
van die boeken was het Kuifje
album 'De schat van scharlaken
Rackham'.
Ik ben er een verwoed Kuifje
lezer door geworden, tenminste
als je het jaarlijks herlezen van
een stuk of acht Kuifjes een ver
woede bezigheid mag
Wie het verhaal voor m
toppunt van verrukking maakte,
was degene die in 'De schat van
scharlaken Rackham' op blad
zijde twee komt opdraven. Hij
draaft niet zo maar op. Hij
beent driest over straat met een
krant voor zijn hoofd, ondertus
sen 'Donderen bliksem!!!... Dui
zend bommen en granaten!'
toepend, en hij knalt zeven te
keningen later met ziin kop té
gen een reclamezuil, waarop
staat aangeplakt: 'Het nieuws
van 'Het Laatste Bericht' is tref
fend nieuws'. Voor wie het nog
niet wist: ik heb het over Kapi
tein Haddock, die figuur die het
lezen en herlezen van ieder
Kuifje waarin hij voorkomt, tot
een onverminderd plezier
maakt. Pas na het lezen van
Thompsons dubbelbiografie be
grijp ik waarom Hergé hem. te
reent, blijvend zo n vooraan
staande plaats in de avonturen
van Kuifje liet innemen.
Thompson: 'Voor de oorlog wós
Hergé Kuifje. Kuifje was een
middel om zijn fantasiëen (en
die van elke andere jongen) ge
stalte te geven. Na de oorlog be
gon Hergé zich in toenemende
mate met Kapitein Haddock
te identificeren."
Ik denk dat er maar weinigen
zijn, die zullen bestrijden dat
Hergé juist door het uitbouwen
van het karakter van Haddock
(en in mindere mate van Zon
nebloem) meesterwerken is
gaan maken. Hergé vereenzel
vigde zich met Haddock, maar
wat is er zo kenmerkend en
grappig aan de kapitein, die
Kuifjes beste vriend zou wor
den? Behalve de komische ab
surdheid van zijn onuitputtelijk
scheldvocabulaire en zijn niet
aflatende zucht naar sterke
drank, is dat waarschijnlijk zijn
don quichotterie. zijn goedaar
dige opvliegendheid, zijn door
leefdheid, kortom zijn menselijk
tekort in al zijn tragi-komische
aspecten.
Het zijn die herkenbare, men
selijke trekken, die van Had
dock een troostrijk personage
maken. Zelfs voor een negenja
rige, en zeker voor een negenja
rige die ziek op bed ligt en een
sterke behoefte heeft aan aflei
ding en medelijden. In de Kuif
jes komen de exotische avontu
ren en de deugdzaamheid van
de jonge held tegemoet aan de
behoefte aan afleiding en is
Haddock degene die de behoef
te aan medelijden bevredigt.
Van dat laatste ben ik zozeer
overtuigd dat ik me zelfs afvraag
of ik ooit van Hergés stripboe
ken was gaan houden als ik 'De
schal van scharlaken Rackham'
had gekregen op een moment
dat ik kerngezond was geweest.
De Kuifjes Behoren namelijk tot
het soort horken d.il ik Iers als
ik ziek ben. En écht. ze helpen!
Zr rijn ymaÉnn hdg, nto de
Kuifjes, zeker Haddock. Maar
wat precies Haddocks werkza
me bestanddeel is. weet ik niet.
Misschien dit dat Haddock zelf
met ieder nieuw avontuur in
een toestand geraakt, dh Je all
ziek-zijn zou kunnen omschrij
ven. Haddock voelt zich eigen
lijk alleen gezond als hij in kal
me rust ziin dagen mag slijten
op Molensloot, met zijn kat, zijn
trouwe butler Nestor, zijn dage
lijkse wandeling en zijn min
stens drie maal daags in te ne
men glas whisky.
Aan het begin van ieder
nieuw avontuur wordt dat even
wicht rrstoord. terwijl aan het
eind van zo'n angstwekkend en
bloeddrukverhogend verhaal
Weer een tijdlang uitzicht wordt
geboden op die rust. Het is een
toestand waarnaar je zelf ver
langt als je ziek bent. Mogelijk
gaat er daarom een soort ho
meopathische werking uit van
de Kuifje-verhalen waarin Had
dock acteert.
Eelt op de ziel
Jevgeni Anateljevitsj Popov
(1946) werd in 1979 uit de
Schrijversbond van Rusland ge
zet. Dat gebeurde omdat hij sa
men met auteurs als Vasili Aks-
jonov, Andrej Bitov en Viktor
Jerofejev de almanak Metropool
via de 'samizdat' (de onder
grondse pers) in .Amerika had
laten verschijnen (waar in 1981
ook zijn eerste verhalenbundel
verscheen). In 1980 trad Popov
toe tot de onofficiële RussNche
'club van hellenisten' en sinds
1989 mogen zijn verhalen in
Rusland worden uitgegeven.
Bovenstaande korte geschie
denis van Popov lijkt typerend
voor elke Russische schrijver die
ondanks de censuur zijn hart
laat spreken, of datgene bloot
legt wat misschien wel de ziel
van de patriot genoemd kan
worden.
Popov schrijft in dit boek
brieven aan een denkbeeldige
Ferfitsjkin. Uit deze brieven, ge
dateerd van 25 oktober 1982 tot
31 december 1982. leren wij
Popov kennen via zijn associa
tief aaneengeschreven teksten
die de flarden vormen van een
familiekroniek, waarin Tsaren
dom, oorlog en Stalinterreur elk
individu hebben gemaakt tot de
Rus met eelt op zijn ziel. Een
ziel waaruit, volgegoten met
bier, wijn of wodka het gevoel
hoog oplaait in verhalen, anek
dotes of melancholische liede-
De inhoud van de brieven
kabbelt voort, gaat gedachten-
loos over van de ene bladzijde
in de andere. Stilistisch zijn de
ze brieven niet bijzonder. Be
paalde 'modernistische' zinnen,
tekeningen of brieffragmenten
komen mij als Nederlandse
lezer zelfs wat gedateerd
voor. Toch heeft Popov bewust
voor deze vrije, associatieve stijl
gekozen, omdat hij daarmee wil
aantonen hoe beperkt tegelij
kertijd die 'vrijheid' is als je je
ziel wil uitspreken. Hij wil, zoals
hij het in een brief van 2 no
vember 1982 aan Ferfitsjkin
schrijft, 'de ywig mshsn md
de mij vertrouwde wereld van
het korte droefgeestige proza
naar de vrije ruimte van het
vaag, vrijblijvend, eigenmachtig
ouwehoeren. Weg met het ge
zwoeg en de zorgvuldige
woordkeus!'
Het boek laat de familiever
tellingen voor wat ze zijn als
Brezjnev op 10 november 1982
overlijdt. Dan is plotseling het
heden geschiedenis. Popov
maakt wandelingen door Mos
kou en tekent op wat er op
straat en in de kroegen gebeurt
Ook in deze brieven, die indrin
gender zijn dan die uit de eerste
helft van het boek. associeert
Popov er aan de hand van 'plek
ken' lustig op los. Zo hoort de
lezer ook iets over het leven van
Popov, aan wie tot twee keer toe
de toegang tot de letterenfacul
teit werd geweigerd.
Juist in de tegenstelling van
verleden en heden, in de be
schrijving van DE geschiedenis
ligt de kr.i< lit van dit boek.
Popov hoeft alleen maar op te
schrijven wat er NU gebeurt,
maar het menselijk geheugen
haalt vreemde streken uit: 'F.r
zijn pas tien dagen voorbij en ik
vergis me al in het belangrijk
ste... Het was niet de 10de dat
ze zijn dood (die van Brezjnev,
N.K.) bekendmaakten, maar de
volgende dag. de 11de dus Al
het bovenbeschrevene is echt
gebeurd, maar het gebeurde de
11de
Deze brieven hebben geen
bijzondere indruk op mij ge
maakt. De mooiste fragmenten
bestaan uit wat Popov zelf 'het
korte droefgeestige proza'
noemt. De sprongen die de
schrijver maakt komen te onge
controleerd over. Zo zie je maar
hoe bedrieglijk vrijheid kan zijn
NICO KEUNING
Droogkloten
Als literatuur een sumblicroe
vorm van imilMIHml tv /«'.lis
Ton Anbeek, hooeleraar moder
ne Nederlandse letterkunde te
Leiden beweert, dan zou de lite
ratuurwetenschap daar eigenlijk
even subliem 'infotainment' bij
moeten leVOIOD I Mitt dU 0
beurt zelden. De wetenschap
beweegt zich immers op een
terrein en drukt :u h bi|
na per definitie uit in een
idioom dat nauwelijks te verte
ren is voor leken die ook wel
eens een boek lezen.
Amusementswaarde heeft de
literatuurwetenschap niet, al
kan dat met nd worden vftj
de bundel ideologische artike
len die enige tijd geleden onder
de redactie van Van Alphen en
Maaike Meijer verscheen. Dat
boek groeide door opname van
enkele stukken die geschreven
werden onder het mombakkes
van wetenschapsbedrijverij uit
tot één van de meest belachelij
ke vormen van geestverdnjverij
De literatuurwetenschap heeft
vele gezichten, ook het clow
neske van drenzende kleuters
die er een feministische moraal
op na houden.
Van meer auitte aard bi 'ik
is anders' waarin een aantal ar
tikelen van Leidse geleerden
over de autobiografie in ver
schillende culturen is opgeno
men. De bundel staat weliswaar
bol van de goede bedoelingen,
maar de wetenschappelijke uit
komsten ervan hebben ook hier
weer de bewijskracht van con
stateringen als: Sinterklaas be
staat omdat hij elk jaar in
Hoorn met de boot aankomt en
Piet Romer de hoofdpiet speelt
Van de bewering dat het genre
onder invloed van de context
waarin het beoefend wordt al
tijd en dus met de geschiedenis
mee verandert, hoor je niet op,
want je oude moer had het ook
kunnen verzinnen. En van
uitspraak dat 'De vermenging
van fictie en werkelijkheid, zo
wel in vorm als inhoud even
zeer een algemeen verschijnsel'
is. lig je ook niet echt wakker.
In Tk is anders' inderdaad,
maar hoe kom je er op? staat
geen enkele bijdrage die met
verve is geschreven, geen enkel
stuk waar het enthousiasme of
de bevlogenheid vanaf spetten
Integendeel, het is een en al
plichtmatigheid en degelijkheid
en hoewel dat af en toe garant
staat voor interessante informa
tie betreffende een boek of een
auteur, is de bundel voor leken
eigenlijk niet te pruimen. De
opgenomen artikelen zijn u
eenvormig bijna elke bijdra
ge begint met een citaat uit het
te behandelende werk zo
saai en dus geestdodend, zo
weinig origineel qua stofkeuze,
dat ze de betiteling ess.u tb
soluut niet verdienen. Dai Mon
taigne 'het liever niet staande
doet. of na het eten' is zo'n
beetje het leukste dat we in dit
boek voorgeschoteld krijgen.
Waarom is de literatuurwe
tenschap toch zo droogkloterig
en humorloos7 Zuig tot h et
een puntje aan Montaigne,
steek Mario Praz naar de kroon,
wandel mee met Walter Benja
min of schrijf MM n is .1,-rgr
lijks als 'Boswells ('Jap' of
'Swinburne's Masochism
BERT KUIPERS
'Ik I* andere'. Autobiografie In ver
schillende mlturrn. Onder rcdarlle
van Mlnrkr VhlpjM-r rn l'rlrr
Schmitz. IJltg. Ambo. /3S.SO.
De ziel van de patriot: Barden van een familiekroniek, waarin oorlog.
Tsarendom en Stalinterreur, elk individu gemaakt hebben tot de Rus
met eelt op de ziel. hdtoMOiKtWNC
