Meer macht voor Turkije
Feiten &Meningen
Turkije moet buffer
en bmg vormen naar
nieuwe republieken
Ramp in Guadalajara kan zich
overal in de wereld voordoen
WOENSDAG 6 MEI 1992
2
MOSKOU-ANKARA AFP-Rtr-UPI-ANP
De staatshoofden van de Centraalaziatische republieken Ka-
zachstan, Kirgizstan, Oezbekistan, Tadzjikistan en Turkmenistan
komen op 9 en 10 mei bijeen voor een top met Iran, Pakistan en
Turkije.
De top zal gewijd zijn aan de exploitatie van olie en gas in de Cen
traalaziatische republieken, verbetering van de spoorwegverbin
dingen in de regio en het in ere herstellen van de historische „zij
deroute", sinds kort vooral een toeristische attractie door het prak
tisch wegvallen van visaverplichtingen in de republieken van Cen-
traalazië.
Afgelopen weekeinde kwamen de EG-ministers van buitenlandse
zaken overeen de politieke en economische betrekkingen met Tur
kije te intensiveren, wegens de rol van regionale grootmacht die de
EG ziet opdoemen voor Turkije. Dat land kan zowel een buffer als
een brug vormen naar de nieuwe republieken.
De EG wil enkele honderden miljoenen ECU aan hulp voor Turkije
vrijmaken om het land „te belonen" voor de rol die het in de Cen
traalaziatische republieken probeert te gaan spelen, zei minister
Van den Broek vorige week vrijdag.
Turkije heeft aangekondigd dit najaar een „Turkse top" in Istanbul
of Ankara te beleggen, die, aldus Demirel, het begin moet worden
van Turks-Centraalaziatische coördinatie van standpunten „in in
ternationale fora".
Land profiteer! van malaise van buren in Centraal-Azië
Dc ramp die Mexico's tweede
stad C.undulajara twee weken
geleden trof, heeft vele vragen
opgeworpen over de veiligheid
van grote steden met een uit
gebreid ondergronds netwerk
van gas- en olieleldlngen.
Volgens Internationale experts,
onder andere van de Interna
tionale milieuorganisatie
Greenpeace, lopen vooral de
grote steden In de Derde We
reld de kans het slachtoffer te
worden van een herhaling van
de ramp in Guadalajara.
In Guadalajara vernietigden on
geveer twintig explosies in het
waterafvoer- en riolenstelsel op
22 april een groot gedeelte van
de stad, waaronder de volkswijk
Reforma en andere wijken in
het oosten en zuidoosten. Vol
gens officiële cijfers kwamen bij
de ramp ten minste 200 men
sen om het leven en raakten
ruim 1800 mensen gewond.
Volgens uiteenlopende berich
ten liggen de lichamen van nog
eens St»0 1000 mensch onder
het puin bedolven.
Hele huizenblokken, scholen,
overheidsgebouwen, winkel
centra en sporthallen werden
door de explosies platgelegd,
terwijl nog eens 600 auto's,
vrachtwagens en bussen in het
wegdek wegzakten, of onder het
puin werden bedolven.
Centimeter
Uit een officieel onderzoek is
inmiddels gebleken dat de oor
zaak van de ramp een gaatje
van een centimeter doorsnee
was in een gaspijpleiding van
de staatsoliemaatschappij
Pemcx. Als gevolg van het lek
kwamen grote hoeveelheden
gas terecht in de ondergrondse
waterafvoer- en rioolstelsels.
Volgens het onderzoeksrapport
was de gaspijpleiding sterk aan
getast door lekkend water bij
werkzaamheden in het verleden
aan het waterleidingstelsel.
Volgens Greenpeace zou een
ramp zoals die van Guadalajara
elk moment opnieuw kunnen
plaatsvinden in de grote steden
van de wereld. Deze steden
kunnen eigenlijk vanwege hun
immense netwerken van olie-
en gasleidingen, die constant
aan corrosie bloot staan, als wa
re tijdbommen worden be
schouwd. Vaak worden onder
grondse pijpleidingen in grote
steden niet afdoende onder
houden.
Toch kunnen niet alleen maar
technische of bouwkundige fac
toren als oorzaak voor dergelij
ke rampen worden aangewe
zen. In de Derde Wereld zijn het
ook vooral sociale factoren die
aan door de mens veroorzaakte
rampen ten grondslag liggen.
„Onderontwikkeling, economi
sche irrationaliteit, sociale on
rechtvaardigheid en de over-ex-
ploitatie van natuurlijke hulp
bronnen en arbeid vormen ge
woonlijk de achtergrond van dit
soort rampen", aldus Daniel
Rodriguez Velazquez van de af
deling stadsonderzoek van de
Nationale Autonome Universi
teit van Mexico.
Slachtoffers
Op die Universiteit is berekend
dat Latijns-Amerika, Afrika en
Azië 90 procent van de slachtof
fers van rampen in dc wereld
voor hun rekening nemen. Het
grootste deel van de slachtoffers
valt als gevolg van rampen die
door menselijk handelen wor
den veroorzaakt. Zo treft in Gu
adalajara zowel degenen die in
de getroffen wijken het water-
leidingnet hebben aangelegd
blaam, als de staatsoliemaat
schappij Pemex en een hele se
rie ambtenaren en regerings
functionarissen.
Een week voor de explosies al
onthulde een technicus van
Pemex aan het Mexicaanse
weekblad Proceso dat een ern
stig gaslek in het leidingennet
van het bedrijf was geconsta
teerd.
Op 19 april, ruim 48 uur voor de
explosies, was overal in de zui
delijke en zuidoostelijke wijken
van de vijf miljoen inwoners tel
lende stad gas te ruiken en kre
gen de autoriteiten tientallen
telefoontjes van verontruste
burgers. Maar ook de stedelijke
autoriteiten reageerden laks en
er werd niet tot evacuatie van
het gebied besloten, ondanks
het feit dat de gasconcentratie
de veiligheidsnormen ver had
overschreden.
Na de ramp werden behalve
vier hoge Pemex-functionaris
sen ook de burgemeester van de
stad en functionarissen van de
waterleidingsdienst gearres
teerd. Autoriteiten in andere
steden zagen de bui reeds han
gen. In snel tempo werden in de
hoofdstad Mexico, de badplaats
Puerto Vallarta en nog een aan
tal andere steden het onder
De puinhopen na de
'explosies in Guadala
jara. foto afp
grondse buizen- en leidingen-
net geïnspecteerd.
Verroest
Volgens de leider van de oppo
sitionele Revolutionair
Demokratische Partij (PRD),
Heberto Castillo, zijn de pijplei
dingen in de hoofdstad oud en
verroest en vormen ze een ern
stig gevaar voor de burgerbevol
king.
In Mexico werd de ondergrond
se inspectie, in het bijzijn van
journalisten en leden van de ge
meenteraad, geleid door burge
meester Manuel Camacho Solis.
In Puerto Vallarta werd een
aantal benzinestations gesloten
na de vondst van olie in putten
van het Mexicaanse telefoonbe
drijf. Op die manier proberen
functionarissen zich in te dek
ken tegen beschuldigingen van
nalatigheid, mochten zich nieu
we rampen voordoen in andere
steden.
Ondertussen besteden de Mexi
caanse media sinds de ramp in
Guadalajara uitgebreid aan
dacht aan de situatie in andere
steden. En in het hele land
wordt de roep om een allesom
vattend onderzoek naar de vei
ligheid van de infrastructuur
met de dag luider.
Turkije is de regionale macht die het
meest heeft gewonnen bij de ineenstor
ting van de Sovjetunie. Tussen 1945 en
1991 was Moskou de overheersende
macht in de Balkan ten westen van Tur
kije en in de Kaukasus in het oosten. In
beide gebieden is nu sprake van een
machtsvacuüm en Turkije heeft de beste
positie om een leidende rol te vervullen.
De plotselinge onafhankelijkheid van de
vijf Sovjet-republieken in Centraal-Azië
in vier ervan wordt Turks gesproken
biedt Turkije de mogelijkheid zijn invloed
uit te breiden tot aan de Chinese grens.
De ineenstorting van de Sovjetunie viel samen
met de Golfoorlog, waarin de machtigste zuider
buur van Turkije, Irak, op de knieën werd ge
dwongen. Iran heeft zich nog steeds niet hersteld
van de oorlog met Irak tussen 1980 en 1988. De
Arabische wereld is sinds het vertrek van de kolo
niale machthebbers niet zo hopeloos verdeeld ge
weest als nu door de Golfoorlog. En zo is Turkljes
verbeterde machtspositie het land min of meer in
de schoot geworpen. Turkije heeft geprofiteerd
van de malaise van zijn buren.
De gebieden waarin het land onverwacht aan in
vloed heeft gewonnen, zoals de Kaukasus en Cen
traal Azië, zijn voor de rest van de wereld niet van
bijzonder economisch of strategisch belang. Het
machtsvacuüm dat in de regio is ontstaan, kan
echter wel aanleiding geven tot conflicten en wrij
vingen tussen de omliggende machten. Zo is Iran
niet echt geïnteresseerd in het verspreiden van de
islamitische revolutie in Centraal-Azië, maar de
regering in Teheran zal nooit kunnen toestaan
dat Turkije de overheersende macht wordt in de
landen aan de noordgrens van Iran.
De westerse mogendheden begrepen onmiddel
lijk dat Turkije een grotere machtsfactor was ge
worden. De samenwerking met Turkije in de
Golfoorlog was van groot belang. De bereidheid
van president Türgut Ozal om Iraks olie-pijplijn
naar de Middenlandse Zee af te sluiten na de in
vasie van Kuwoyt, was een van de eerste aanwij
zingen dat president George Bush erin zou slagen
president Saddam Hussein te isoleren. Om de
Kurden tegen Baghdad te beschermen, hebben
dc Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frank
rijk toestemming nodig van Turkije die tot nog
toe elke zes maanden opnieuw is verleend om
vliegtuigen in Turkije te stationeren en naar
Noord-Irak te vliegen.
Toch blijft de positie van Turkiie als regionale su
permacht onzeker. Het land lijkt zelf niet im
muun tegen de crises langs zijn grenzen. Zo had
de Opstand van de Iraakse Kurden in 1991 tegen
het eind van de Golfoorlog een ingrijpend effect
op de Kurdischc minderheid in Turkije, die mili
tanter en nationalistischer werd. Het voorbeeld
van de nieuwe volkerenstaten die overal werden
opgeiU ht, werkte aanstekelijk, in de afgelopen
maand zijn meer mensen gedood in de Kurdische
gebieden in oostelijk Turkije dan in het Iraakse
Kurdistan.
De Turken weten dat hun vooraanstaande positie
niet alleen nieuwe mogelijkheden biedt, maar
ook de nodige gevaren met zich meebrengt. Hoe
wel Turkije sympathiseert met Azerbajdzjan in de
Kaukasus. hoedt Ankara zich ervoor betrokken te
raken bij het conflict over Nagomo Karabach om
geen vijarfdige betrekkingen te krijgen met het
sinds kort onafhankelijke Armenië.
En ondanks de sterk verminderde invloed van
Moskou, wil Turkije de nieuwe staten niet al te
zeer paaien om de band met de Russische Repu
bliek niet te verstoren. Ook willen de Turken de
banden met Iran niet al te veel laten bekoelen.
Het Turkse nationalisme, zoals uitgedragen door
Kemal Ataturk, is beperkt gebleven tot Turks
grondgebied en heeft nooit versluierde claims ge
legd op historisch Turkse gebieden in het oosten.
Dan is er nog een probleem. De nieuwe republie
ken in Centraal-Azië hunkeren naar kapitaal en
technologie. Toen Oezbekistan deel uit maakte
De Centraalaziatische republieken
kijken naar Turkije voor hulp en
steun. Turkije is in een aantal ge
vallen echter net zo arm of rijk als
de nieuwe republieken, zoals deze
beelden van het straatleven in
Turkije illustreren, united photos
de boer »poppe de boer
van de Sovjetunie, werd 26 procent van zijn be
groting gefinancierd uit subsidies van Moskou.
Turkije beschikt niet over de financiële middelen
om aan deze behoefte te voldoen. De republieken
in Centraal-Azië beginnen te beseffen dat Turkije
minder heeft te bieden dan ze hadden verwacht.
Academici uit Centraal-Azië komen terug van
werkbezoeken aan Turkije met de mededeling
dat er maar weinig Turkse wetenschappers zijn
die kunnen tippen aan het academische niveau
in hun eigen land. Ze hebben Istanbul, Ankara en
de armoedige Turkse dorpjes gezien en geconsta
teerd dat de Turken er niet veel beter aan toe zijn
dan zij zelf.
De Centraalaziatische republieken lijken zich dan
ook niet volledig te willen overleveren aan Tur
kije, dat heeft beloofd 1,2 miljard dollar aan de
viezen bij Turkse banken in te zamelen voor kre
dieten aan de republieken, die daarvoor voedsel
en investeringsgoederen in Turkije kunnen ko
pen. Voor de Turkmeense president Nijazov bij
voorbeeld „was en blijft Rusland in de toekomst
onze belangrijkste economische partner."
Turkije zelfheeft een buitenlandse schuld van
naar schatting 31 miljard dollar die vermoedelijk
groter is dan die van alle Centraalaziatische repu
blieken samen. Een definitieve herverdeling van
de buitenlandse schuld van de voormalige Sov
jetunie, geschat op 88 miljard dollar, moet nog
plaatsvinden, maar het leeuwedeel hiervan zal
waarschijnlijk op het bord van Rusland komen.
Nu Pakistan, Iran, Israël en andere staten uit het
Midden-Oosten ambassades gaan openen in
Centraal-Azië, wordt de concurrentiestrijd om in
vloed steeds duurder. En het is nog lang niet ze
ker of alle investeringen kunnen worden terug
verdiend. Er is olie in Kazachstan en Azerbajd
zjan, gas in Turkmenistan en katoen in Oezbekis
tan, maar het is moeilijk toegang te krijgen tot de
natuurlijke rijkdommen in deze landen die ner
gens aan zee grenzen en waar alle wegverbindin
gen in noordelijke richting naar Moskou lopen.
Er zijn nog andere verontrustende voortekenen.
De betrekkingen tussen Iran en Turkije zijn sterk
verslechterd. Een schip uit Bulgarije met wapens
en munitie voor Iran is door Turkije in de Bos
porus in beslag genomen. De Turken hebben Iran
ervan beschuldigd de Kurdische guerrilla's te
steunen. In reactie hierop heeft Iran naar Turkije
uitgehaald en zijn Kurdische geloofsbrieven nog
eens onderstreept door de Iraakse Kurden nog
meer steun aan te bieden.
Door de opeenvolgende politieke aardbevingen
aan de grenzen van Turkije heeft Ankara zich af
gekeerd van West-Europa en richt het zich nu
meer op de Verenigde Staten. Zowel West-Europa
als Amerika beschouwt Turkije als een waarde
volle bondgenoot die de westerse belangen ver-
dedigt en politiek onrustige gebieden stabiliseert.
Maar tot nog toe wijst niets erop dat een van bei
de machtblokken bereid is de financiële midde
len beschikbaar te stellen die Turkije nodig heeft
om zijn nieuwe rol te kunnen vervullen.
VERTAUNG: MARGREET HESLINGA
