'Idioot staat
Ivoor Lenin
len Husayn'
Cultuur&Kunst
Mooi en accuraat Italiaans concert
Arbeiderspers provoceert
critici met advertentie
Ingelijste droom
MAANDAG 13 APRIL 1992
Opera 'Lifwith and Idiot
In het Amsterdamse Muziektheater gaat vanavond de
opera 'Life with an Idiot' van de Russische componist Al
fred Schnittke in première. Mstislav Rostropovitsj, cellist
en dirigent van wereldfaam en net 65 geworden, dirigeert
in 'Life with an Idiot' het Rotterdams Philharmonisch Or
kest, waarmee hij bovendien op zaterdag 18 april een ex
tra concert geeft.
AMSTERDAM ARTHUR VAN PUK
;Op het programma staan dan
'Werken van Prokofjev (tweede
«pianoconcert) en Siostakovitsj
(tiende symfonie). Als geen an-
jder beheerst Rostropovitsj het
'twintigste-eeuwse Russische re
pertoire, vooral de werken in de
jijn Tsjaikovski, Sjostakovitsj,
prokofjev en Schnittke.
1 Twee jaar geleden keerde di-
'rigent Mstislav Rostropovitsj na
ieen ballingschap van zeventien
-jaar terug naar de Sovjetunie.
4fJa dit bezoek vroeg men hem
wat deze reis voor hem had be
tekend. Hij zei toen: „Ik kan
mijn gevoelens op dit moment
Piet analyseren. Misschien over
een paar maanden, misschien
over een half jaar."
De dirigent anno 1992: „Het
waren de sterkste indrukken
van mijn hele leven. Ik had niet
alleen 48 jaar in dat land door
gebracht. maar ik had er ook
"mijn hele leven aan gewijd. Ik
•heb me daar ontwikkeld, ik ben
<laar gerijpt als persoonlijkheid.
Toen ben ik verbannen en was
ik 17 jaar gedwongen in het bui
tenland te leven. 'Ze' probeer
den mijn leven te beïvloeden en
te bederven, ook toen ik al in
het westen leefde. Soms slaag
den ze daar zelfs in."
In 'Life with an Idiot' wordt
de hoofdpersoon gestraft voor
een onduidelijk vergrijp. Voor
straf moet hij een idioot naar
keuze in huis halen. De idioot
die uitgekozen wordt, lijkt in
eerste instantie rustig en intelli
gent, maar blijkt uiteindelijk
zeer gevaarlijk. Langzaam maar
Zeker terroriseert hij het huis
houden. Het is duidelijk dat de
jdioot staat voor het vrijwillig
jgekozen communisme in de
vroegere Sovjetunie.
„Vanaf de allereerste repetitie
had ik het gevoel terug te zijn in
mijn eigen land. Deze opera zal
in Moskou dan ook zeker wor
den uitgevoerd, misschien niet
in deze enscenering, maar hij
zal er komen. En hij zal een
goede ontvangst krijgen, want
hij is zo relevant in verband met
het nabije verleden."
„Vova, de psychopaat, wil
niets slechts doen, maar kijk
eens hoe het afloopt. Hij is het
prototype van het hele sovjet
systeem. En universeler gezien
is hij het prototype van het
kwaad. Hij staat voor Lenin,
maar ook voor Saddam
Husayn."
Hoe verliep de samenwerking
met Schnittke bij het tot stand
komen van de partituur van 'Li
fe with an Idiot'?
„Deze samenwerking betekent
ons eerste uitgebreide contact.
Ik ben me er altijd van. bewust
geweest dat het een gemis bete
kende in mijn leven dat ik Sch
nittke niet kende. Dat ben ik nu
aan het goedmaken. Ik heb
groot respect voor hem als
mens. Zowel Schnittke als Pok-
rovski horen tot de echte genie-
en en persoonlijkheden die ik in
mijn leven heb ontmoet."
"Schnittke heeft een geheel
eigen stijl, die nog het dichtst in
de buurt komt bij die van Ben
jamin Britten. Hun overeen
komst schuilt niet zozeer in hun
stijl of in hun muziek, maar in
hun benadering van muziek.
Ook bij Britten vind je een com
plete en harmonieus-organi
sche verzameling van alles wat
geweest is. Bij Britten tref je ro
mantische, classicistische en
zelfs barok-muziek aan, een
beetje Bach, een beetje Schu
bert. Maar uiteindelijk is het al
lemaal onafhankelijk en alle
maal puur-Britten. En dat is na
tuurlijk het allerbelangrijkst. Je
Mstislav Rostropovitsj dirigeert in 'Life with an Idiot' het Rotterdams Philharmonisch Orkest foto Cpd
kunt het vergelijken met een ar
chitect, die gebruik maakt van
alle bestaande materialen en
die er iets nieuws van maakt in
zijn eigen stijl."
Er bestaat een opvatting die
zegt dat Eugen Onegin en Boris
Godounov uitdrukking zijn van
de Russische ziel. Is daar met Li
fe with an Idiot een derde opera
bijgekomen?
„Natuurlijk. Maar er zijn er
meer: Oorlog en Vrede (Prokof
jev) en Lady MacBeth of Mtensk
(Sjostakovitsj) horen ook in dat
rijtje thuis. De Russische ziel is
zeer veelzijdig, wat overigens
niet alleen een compliment is.
Het heeft ook vele negatieve
kanten. Je kunt moeilijk volhou
den dat Lady MacBeth zo'n
mooi voorbeeld is: ook zij verte
genwoordigt de Russische ziel.
Life with an Idiot laat u weer
een kant zien, en ook al niet de
beste. In het begin van de ope
ra, als u wilt is dat positief, heeft
de hoofdpersoon besloten te
betalen voor zijn zonde, dat hij
het wil goedmaken, wat hij ook
misdaan heeft. Maar wat daar
uiteindelijk het resultaat van is,
is een heel andere zaak."
Vloeiende, zangerige melodieën zijn een 'han
delskenmerk' van Italiaanse muziek door de eeu
wen heen. Het Leiderdorps Kamerorkest had dat
goed begrepen en liet in alle werken de melodi
sche lijnen mooi uit de verf komen. De symfonie
van Boccherini waarmee het concert geopend
werd, is een alleraardigst werk met veel muzikale
vondsten. Hier kwam het orkest fris voor de dag.
Had het orkest weliswaar braaf, maar zonder
begrip de aanwijzingen van de dirigent opge
volgd, dan was er voor de luisteraar minder te be
leven geweest. Met het vioolconcert van Nardini
was het iets anders gesteld. Marjolein Hennes
speelde onvervaard haar solo, die echter toch iets
te vaak op- of ónderging in de klank van het or
kest. De klank van de Leiderdorpse strijkers is
mooi en vol, maar op sommige momenten was
het volume te onbeheerst. Pas in het middendeel
kon de soliste haar toon mooi laten zingen. Mo
gelijk speelde de akoestiek een rol. De lage tonen
van de hoorns, versterkt door celli en contrabas
gaven af en toe een overheersende dreun, waar
door het evenwicht zoek was.
De blazers hadden niet zoveel werk, maar in
Rossini's ouverture grepen ze hun kans en haal
den er alles uit wat er in zaL Lekker pittig en ac
curaat. Hoewel Peter Stam mijns inziens voor
beeldig dirigeerde en bovendien zeer punctueel
de inzetten aangaf, ontbrak het bij de strijkers
nogal eens aan accuratesse. Desondanks zetten
ze toch een mooi uitgesponnen 'Crisantemi' van
Puccini neer. Ook het laatste werk was voor 'strij
kers onder elkaar'. De 'oude dansen' van Respighi
vormden een mooie afronding van dit Italiaanse
concert.
hoogte is van de provocatie,
vindt vooral die laatste opmer
king van Peeters schandelijk.
..Mijn roman 'Het volgende ver
haal' verscheen als boeken
weekgeschenk. had dus een
enorm lezerspubliek, en dan is
zo'n opmerking natuurlijk
krankzinnig. Ik heb Peetere dat
via de pers laten weten en het
gevolg ervan is dat mijn boek
Vreemd water' niet meer in Vrij
Nederland is besproken. Zo
gaat dat. Wat betreft die adver
tentie: de uitgeverij wilde dit
beslist doen. Ik ben niet zo po
lemisch van aard. Ik heb het er
hier ook te druk voor."
Ronald Dietz heeft wel enig
idee waar de negatieve oor
deelsvorming over Nootebooms
roman vandaan komt. „Er stiigt
een nogal benauwende walm
op uit die Nederlandse recen
sies. Dat heeft naar mijn idee te
maken met het feit dat Noote-
boom niet als zovele andere Ne
derlandse schrijvers telkens
maar weer wierookstaafjes
brandt op het graf van de heili
ge literatuur. Ziin boeken wor
den ten onrecnte beschouwd
als veredelde journalistiek en
over de filosofische bespiegelin
gen erin haalt men nier zijn
schouders op. Dat is een be
paald soort beeldvorming die
hier is blijven haken in de mat.
In het buitenland is de blik wat
minder benepen en zien ze de
kwaliteiten van Nooteboom
wel."
Nooteboom is in Duitsland
bezig aan een ware triomftocht.
Onlangs is daar een ruime keu
ze uit zijn poëzie verschenen.
De bibliofiele editie van die uit
gave is reeds uitverkocht en
wordt beschouwd als een 'col
lectors item'.
Uitgeverij De Arbeiderspers
plaatste vorige week in de lan
delijke dagbladen een adverten
tie die is bedoeld als provocatie
voor de Nederlandse critici. In
de advertentie, waarin het gaat
om Cees Nootebooms roman
'Het volgende verhaal', zet de
uitgeverij een aantal juichende
uitspraken van Duitse critici
naast enkele zeer negatieve van
Nederlandse critici met daarbo
ven de zinsnede 'Nu hoort u het
ook eens van een ander'.
Ronald Dietz, directeur van
De Arbeiderspers: „U kunt deze
advertentie als een provoceren
de open brief aan de Neder
landse literaire critici beschou
wen. Wij vonden hun recensies
van een bedenkelijk niveau.
Boosaardig ook. Er moet na
tuurlijk ook wel iets mee aan de
hand zijn als je bedenkt dat juist
dit boek door zowel de Duitse
als de Franse kritiek is geprezen.
Nootebooms ster is in Europa
gestaag rijzende, in een land als
Duitsland wordt hij nu al be
schouwd als een gevestigd au
teur, als iemand die zich kan
meten met Gilnther Grass. In de
advertentie steekt het oordeel
van de Duitse criticus en schrij
ver Marcel Reich-Ranicki schril
af tegen dat van Vrij Nederland-
criticus Carel Peeters. Ranicki
schrijft: „Ik ben diep onder de
indruk van deze Nooteboom.
Dat de Hollanders zo'n auteur
hebben!"
Carel Peetere meldt: „Hij doet
en denkt maar, mij laat het
koud. Het gevolg daarvan is dat
ik mij ook niet in de finesses
van zijn verhaal begeef."
Cees Nooteboom, die op de
Vol overgave
RECENSIE UDY VAN DER SPEK
FluttensrmbJe Octopus Tervte AyHe. An
ke van dec B?l en Ingnd Jalving Gehoofd
11 apnl in 't Huys Dever, Lisse
Fluitensemble Octopus bestond
deze keer niet uit acht maar uit
zes armen. Het vierde lid moest
verstek laten gaan. Het pro
gramma bestond dan ook niet
uit fiuitkwartetten maar uit
fluittrio's. Misschien was dat
dan ook de reden dat het sa
menspel niet altijd optimaal
was. inzetten waren soms wat
slordig en ook waren de bijge
luiden en valse lucht nog al
eens goed te horen.
Maar geregeld werd met na
me in de 20ste eeuwse muziek
goed gemusiceerd. In de speelse
en beeldende karakterstukjes
van F. Walter en J. Castéréde
hadden de dwarsfluiten een
heldere dynamische toon. werd
er heel alert en ritmisch ge
speeld en was het samenspel le
gére, joyeus of pastoraal, zoals
de delen van Castéréde be
noemd zijn.
Ook in het bijzonder originele
'Fuvolatrio' van de Hongaar
Laszlo Zempleni waren de flui
tisten aan elkaar gewaagd. Het
Adagio, waar in da aanvang
'dissonante samenklanken' om
een oplossing vragen, werd zeer
harmonieus en vol overgave ge
speeld. In het Vivace, levendig
en puntig weergegeven, waren
oude volksmelodieën verwerkt,
een warmbloedig en tempera
mentvol slot van dit kleine De-
ver-concert. De drie uitvoeren
den hadden duidelijk meer affi
niteit met het heden.
Druk bezoek
'Volkenkunde'
Een groot scala van genres
kwam gisteren aan bod tijdens
het eerste festival van Indonesi
sche muziek en dans in het
Rijksmuseum voor Volkenkun
de. Zo werd op drie plekken in
het museum een gevarieerd
programma geboden met onder
meer Anklungmuziek. Soenda
nese zang, Balische muziek,
dansen uit Sulawesi en de Mo-
lukken, krijgsdansen en uiter
aard klassieke Javaanse muziek
en dans.
Jammer was dat het in grote
aantallen aanwezige publiek
niet overal een even goede blik
op de uitvoerenden kon wer
pen. Het visuele aspect is bij de
ze kunstvormen van groot be
lang; bij de dans is dat vanzelf
sprekend het geval, maar het is
ook heel boeiend om bij voor
beeld een gamelan-orkest aan
het werk te zien.
Overigens werd er vol en
thousiasme gemusiceerd en het
is verheugend te ontdekken dat
er zoveel interesse blijkt te zijn
in deze muziek. Met name de
lavaanse gamelan is imposant.
Het zaaltje was dan ook tot de
nok toe gevuld. Minder specta
culair, maar zeker vermeldens
waard was het optreden van het
uit Leiden afkomstige Dangiang
Parahiangan, een zanggroep
begeleid door een citer, een
bamboefluit en een kleine citer.
Plan voor
samenwerking
_j moderne dans
AMSTERDAM GPD
Een aantal choreografen uit de
wereld van de moderne dans is
toch bereid tot samenwerking
in een dansplatform. Dat blijkt
uit een onderzoek van Henk
Scholten, directeur van de
schouwburg van Temeuzen.
Het voorstel van de Raad voor
de Kunst tot oprichting van een
dansplatform stuitte aanvanke
lijk op fel verzet binnen de
danswereld.
Het onderzoek in opdracht
van de raad wijst nu uit dat cho
reografen Beppie Blankert, Suzy
Blok, Wim Kannekens, Helga
Langen en Haryono Roebana
op basis van hun artistieke
overeenkomsten wel voor sa
menwerking voelen. Zij pleiten
voor een platform onder verant
woordelijkheid van een artistie
ke raad. De dagelijkse leiding
moet in handen komen van een
intendant of een tweekoppige
directie met een zakelijk en een
artistiek leider. Het platform
moet de beschikking krijgen
over een eigen ruimte met vol
doende studio's en twee zalen.
i Scholten heeft gesproken met
twintig choreografen en vijf in
stellingen en overheidsafdelin-
gen. De vijf choreografen gaan
nu om de tafel zitten om een
concreet plan bij de subsidiege
vers in te dienen.
Eric van der Donk, Aafke Bruining, Anne-Wil Blankere en Jim Berghout spelen in 'De Troefkaart' e
dreigt te lopen.
THEATER
RECENSIE CONNY VAN DER ZANDE
'De Troefkaart' door Haarlems Toneel; ge
schreven door Gabnela Zapotska, reg»e Jo
anna Bilska. met Anne-Wtl Blankers. Ertc
van der Donk. Jim Berghout. Aafke Ban
ning en Jan Chns Duijvendack Gezien. 11
april in de Leidse Schouwburg, aldaar nog
te zien 13 april
Volgens de schrijfster van het
stuk De Troefkaart moet toneel
gespeeld worden als een serie
harmonieuze en volmaakte
beelden, aJs een droom die is
ingelijst in de gouden lijst van
het toneel. Aan die eis van deze
18de eeuwse toneelopvatting
heeft de regisseuse Joana Bilska
ook daadwerkelijk voldaan. Het
decor, bestaande uit panelen en
meubeltjes van vóór de Eerste
Wereldoorlog, wordt door het
lijsttoneel van de Leidse
Schouwburg prachtig omka
derd. In de beginscène fladde
ren de spelers tussen de pane
len door en op die manier
wordt de onwerkelijke situatie
benadrukt.
In De Troefkaart gaat het om
twee stelletjes. Het oudere stel,
Loulou en Tolo zijn op bezoek
in het landhuis van Mouchka en
Witold. Zij beginnen een flirt -
partij met de jonge gastvrouw
en gastheer. Voor hen is liefde
een spel, en bewondering en
bewonderd worden houdt hen
jong. Maar als Mouchka werke
lijk verliefd wordt op Tolo wor
den de codes van het flirtspel
doorbroken en de oudere vrouw
neemt wraak door op haar
beurt de jonge man te verlei
den. Aan het eind van het liedje
besluit het oudere stel toch bij
elkaar te blijven en ze vertrek
ken.
Ondanks de weinig verrassen
de afloop van het stuk was het
een boeiende toneelavond. Dat
kwam vooral door het scherpe
en sprankelende spel van het
oudere stel, Anne-Wil Blankers
en Eric van der Donk. Het spel
van het jongere stel miste die
scherpheid. Het leek vooral of
Aafke Bruining die Mouchka
speelt, haar rol slechts op de
tekst had gebouwd. Als ze geen
tekst had bleef er maar weinig
over van het 18-jarige meisje
dat ze moest verbeelden. In die
zin leek haar spel op een slecht
startende motor die keer op
keer in gang gezet moet wor
den.
Naast de vier personages was
er nog een vijfde persoon van
wie de rol niet duidelijk was.
Volgens de rolverdeling is hij
het manusje van alles, de inspe-
ciënt, de man die voor wind en
hoefgetrappel zorgt. Dit perso
nage vormde een storende fac
tor in een stuk dat in haar uit
voering gekenmerkt werd door
vakmanschap en oog voor de
tail.
