Duitse versie van 'Elias' in Leiden
Project 'Overbruggen' op losse schroeven
Dostojevski en zijn schutsengel
Cultuur Kunst redactï
Onderscheiding
Eerste internationale
tijdschrift over affiches
DINSDAG 7 APRIL 1992
Bijzonder concert Handelvereniging
arnhem henk meutgeert
Hen nieuw blad over een tijd
loos onderwerp. Zo kondigt
Wilma Wabnitz, uitbaatster van
de enige affichegalerie die Ne
derland rijk is - gevestigd in
Arnhem - het nieuwe tijdschrift
'Affiche' aan. In mei verschijnt
het eerste nummer van het
tweetalige (Engels en Neder
lands) blad ovér culturele en
commerciële affiches. „Een we
reldprimeur", aldus initiatief
neemster en uitgeefster Wab
nitz. Een dergelijk internatio
naal tijdschrift bestond tot nu
toe nog niet.
De vraag waarom er een tijd
schrift over affiches moet ko
men, kaatst Wabnitz meteen te
rug. „je kunt beter vragen waar
om zo n tijdschrift er nog niet
was. Als je nagaat wat affiches
met mensen doen, hoe groot de
invloed ervan is, dan is het
vreemd dat er nog geen tijd
schrift bestaat. Zeker als je ziet
dat er wel bladen over bijvoor
beeld mode en architectuur
zijn."
In september van het vorig
jaar vroeg Wabnitz een tijd
schriftsubsidie bij WVC aan en
twee maanden later had ze al
een positieve reactie. De redac
tieraad van 'Affiche' bestaat in
middels uit ontwerpers als Pie-
ter Brattinga en Anthon Beeke;
William Rothuizen is hoofdre
dacteur. Kunsthistorici, recla
memakers en gespecialiseerde
journalisten gaan hun mede
werking verlenen.
„Alle aspecten van het affiche
willen we belichten", zegt Wab
nitz. „Dus niet alleen de vorm,
maar ook de maatschappelijke
geschiedenis van het affiche in
een bepaald land. Hoe verder
we in het onderwerp duiken,
hoe meer er te vertellen valt."
De eerste oplage bedraagt 5000
exemplaren.
leiden annemiek ruygrok
Thijs Kramer zélf stuitte een
aantal jaren geleden op de zo
genaamde 'Gauntlett-partituur'
leiden jan ru sp am
Het met veel tam-tam aange
kondigde kunstproject 'Over
bruggen', dat beoogt om kun
stenaars iets spectaculairs te la
ten uithalen op of rond 23 brug
gen in Leiden, staat op losse
schroeven. Het ministerie van
wvc heeft een subsidieverzoek
van de organiserende stichting
afgewezen. Bovendien' zijn er
nauwelijks sponsors te vinden
en ook de gemeente' Leiden
toont zich tot op heden niet erg
happig om geld te geven, hoe
wel burgemeester Goekoop als
beschermheer zitting heeft ge
nomen in het comité van aan
beveling.
Het project, begroot op
600.000 gulden, is opgezet door
de 'Stichting 2, 3 of 24'. De
stichting maakte een voortva
rende start. In 1989 werd een
groot aantal kunstenaars uitge
nodigd naar Leiden te komen
voor een rondwandeling langs
bruggen in de Leidse binnen
stad. Een twintigtal kunstenaars
heeft vervolgens plannen uitge
werkt die gerealiseerd kunnen
worden. Onder hen kunstenaars
uit de regio leiden, kunstenaars
met landelijke bekendheid en
een aantal Belgische kunste
naars die, met subsidie van de
Vlaamse deelregering, hun pro
ject nader hebben uitgewerkt.
Uitgangspunt is dat de kun
stenaars geen op zichzelf staan
de kunstwerken maken maar de
brug en omgeving, het water en
de walkanten, nadrukkelijk in
hun werk betrekken. Voorwaar
de is verder dat het verkeer ge
woon gebruik kan blijven ma
ken van de brug en dat de
kunstwerken vandalisme-be-
stendig zijn. De opzet van de
organiserende stichting is dat
met dergelijke omgevingskunst
een figuurlijke brug wordt ge
slagen naar de Leidenaars die
juist helemaal niet van moder
ne kunst houden.
Subsidie
Het geld voor de realisatie van
het opmerkelijke kunstproject
moest komen van het ministe-
die als originele versie van de
Elias te boek staat en als zoda
nig als vermist was opgegeven.
Wat wil namelijk het geval?
Mendelssohn schreef de Elias
Een
gen
rie van wvc, de provincie, de ge
meente en sponsors. Maar al
leen de gemeente en de procin-
cie waren tot dusver bereid een
startsubsidie te geven. „Spon
sors hebben nauwelijks interes
se getoond in het project", al
dus Ben Walenkamp, woord
voerder van de 'Stichting 2, 3 of
24'. „We hebben daarom een
professionele firma, de Rotter
damse Stichting Kunstprojec
ten, in de arm genomen om uit
te zoeken of het project haal
baar is en om te zien of er spon
sors kunnen worden gevon
den."
Volgens directeur A. Roskam
van de Stichting Kunstprojecten
biedt het concept van de Leidse
initiatiefnemers voldoende aan-
oorspronkelijk in het Duits,
maar de compositie was een
opdracht van het driejaarlijkse
Birmingham Festival. De pre
mière moest dus in het Engels
geschreven worden. Mendels
sohn. beïnvloedbaar als hij was,
paste de muziek steeds aan de
Engelse tekst aan en dat maakte
de partituur er niet beter op.
Volgens Kramer zijn bij deze
bewerking noten weggevallen,
verbindingsstukken in het niets
opgelost, waardoor de Elias
zoals muziekliefhebbers die
kennen eigenlijk een 'slechte
Mendelssohn' is, althans geen
Mendelssohn zoals men van
hem gewend is.
De herziene versie, moest ook
nog in ijltempo worden ge-
knopingspunten om het te laten
slagen, mits een duidelijke keu
ze wordt gemaakt voor een
kleinschalige opzet ofwel een
grootschalig project met lande
lijke uitstraling.
Een onderzoek naar de verde
re ontwikkelingmogelijkheden
van het project kost 25.000 gul
den. De 'Stichting 2, 3 of 24' wil
daarvan een kwart voor haar re
kening nemen. De gemeente
Leiden is gevraagd het resteren
de bedrag van 17.500 gulden
voor haar rekening te nemen.
„Het antwoord op dit verzoek
laat echter al langer dan een
half jaar op zich wachten", al
dus Walenkamp. „De gemeente
zegt wel keer op keer dat ze het
project prachtig vindt, maar als
maakt, want de première stond
voor de deur, Mendelssohns le
venskrachten namen af en de
componist leed dus duidelijk
aan wat je tegenwoordig stress
zou noemen. Ook dat maakte
de Engelse versie er niet beter
op.
Kramer zelf heeft deze Elias
diverse malen uitgevoerd en
zich daarbij altijd gestoten aan
onverklaarbare ongerijmdhe
den en breuken in de gedrukte
partituur. Zo rijpte het idee om
eens naar de Gauntlett-parti
tuur op zoek te gaan. De orga
nist dr. Gauntlett had namelijk
de Duitstalige partituur tot zijn
beschikking, waaruit hij bij de
première in 1846 in Birming
ham de orgelpartij improviseer-
het er op aan komt horen we
niets. Wij willen het project nog
steeds graag uitvoeren, maar
het enthousiasme ebt natuurlijk
wel weg als van de gemeente zo
weinig respons toont."
Het hoofd van de directie
kunst en cultuur van de ge
meente Leiden, Yvonne van
Baarle, laat desgevraagd weten
ook van mening te zijn dat het
antwoord op het verzoek van de
stichting te lang op zich laat
wachten. Van Baarle zegt deze
week een gesprek te hebben
met Roskam over hoe de zaak
nu verder moet. „Ik vind het
nog steeds een prachtig project
dat goed is om het imago van
Leiden als cultuurstad op te vij
zelen. Maar aan de andere kant
de. Deze partituur bevat bijeen
gebonden de diverse katems die
Mendelssohn successievelijk,
naarmate hij met componeren
vorderde, naar zijn vertaler
stuurde. De zoektocht van Kra
mer verliep opmerkelijk voor
spoedig, en enkele jaren gele
den kon hij een kopie van de
Gauntlett-versie meenemen
naar Nederland.
Hij besloot uitvoeringsmateri
aal te laten vervaardigen aan de
hand van de kopie en via een
moeizaam proces kwam de oo-
spronkelijke Elias uiteindelijk
gereed. Afgelopen zaterdag had
de première van deze versie
plaats in Amsterdam en op 5
mei zal het publiek in de Leidse
regio de Duitstalige Elias kun
nen horen. Het is de bedoeling
dat Kramer de partituur ook pu
bliceert en dat zal stof tot dis
cussie opleveren voor musicolo
gen.
Tijdens de uitvoering in Lei
den zullen opnamen worden
gemaakt voor een cd. Uitvoe
renden zijn, behalve het koor
van de Nederlandse Handelver-
eniging, onder anderen de orga
nist Jan Jansen (van de Dom in
Utrecht), de sopraan Hanneke
Kaasschieter en de tenor Alex
Vermeulen. Het Randstedelijk
begeleidings Orkest zorgt voor
de muzikale ondersteuning.
Kaarten voor de Elias zijn on
der meer verkrijgbaar bij K O
én het VW.
Martin Müller
krijgt prijs
choreografie
amsterdam anp
Het Amsterdams Fonds voor
de Kunst heeft gisteren de
Aanmoedigingsprijs Choreo
grafie 1992 toegekend aan
Martin Müller voor zijn ballet
"Who's watching who'. De
Aanmoedigingsprijs Mimo-
grafie 1992 is toegekend aan
Lina Fregeres en Christel
Olyslager voor hun voorstel
ling 'Maar niet zo'. De prij
zen bedragen elk vijfduizend
gulden.
Müller (29) maakte dit jaar
als choreograaf zijn debuut
bij het Nederlands Dans
Theater II. De jury heeft veel
waardering voor het lef en
het risico dat deze beginne
ling demonstreert. De water
wezens in zijn eersteling ma
ken op een andere manier
gebruik van de benen.
Fregeres en Olyslager
maakten samen een vooste-
ling van twee vrouwen cp
zoek naar hun magie, ver
borgen in een blauwe doos.
De jury benadrukt de fragèle
bewegingskwaliteit van Fre
geres en de spontane aanwe
zigheid verbonden met
kwetsbare zelfspot van Oly
slager.
ben ik van mening dat de stich
ting wel een erg grote bijdrage
van de gemeente vraagt. Dat
maakt ons enigzins terughou
dend."
„Zo'n 17.500 Gulden voor een
haalbaarheidsonderzoek is veel
geld", aldus Van Baarle. „Als
blijkt dat het project niet haal
baar is zijn we dat geld kwijt
zonder dat we er verder iets
voor terug krijgen. De gemeente
heeft al eerder 14.000 gulden in
het project gestoken zonder er
iets voor terug te zien, dus het
mag geen verbazing wekken dat
we voorzichtig zijn." Van Baarle
zegt het project nog niet te heb
ben opgegeven. „Leiden kan
zo'n project van landelijke allu
re goed gebruiken."
Verkeerde foto
Tot onze spijt is er gisteren bij
de recensie van de musical 'Vik
tor en Viktoria' een verkeerde
foto geplaatst. Het gaat hier na
tuurlijk niet om Hugo Metsers
en Gerrie van der Klei zoals in
het onderschrift werd vermeld.
Op de foto staat de kleinzoon
van James Joyce (links). Hij
drukt de hand van de Ierse mi
nisterpresident (midden). Zijn
vrouw (rechts) kijkt toe. De foto
is gemaakt tijdens de plechtige
opening van de James Joyce-ar-
chieven in de Nationale Biblio
theek in Dublin. Onze excuses
voor deze verwisseling.
Archief James Joyce geopend
dublin» Voor het eerst sinds vijftig jaar zijn de archieven van de
Ierse schrijver James Joyce geopend. Dat gebeurde in de Natio
nale Bibliotheek in Dublin in aanwezigheid van de kleinzoon
van de schrijver, Stephen Joyce, en de Ierse minister-president.
Voor het literair-wetenschappelijk onderzoek zijn de papieren
van Joyce, die vooral bekend werd met 'Ulysses', zeer waardevol.
Sf-auteur Isaac Asimov overleden
new york Isaac Asimov, een van de beroemdste schrijvers van
science fiction, is in een ziekenhuis in New York overleden. Dit
heeft het Amerikaanse televisiestation CBS gisteren bekend ge
maakt. Asimov werd 72 jaar oud. De in Rusland geboren auteur
schreef meer dan 400 boeken."Veel van zijn bekendste futuristi
sche werk ging over robots en moderne technologie en ethische
aspecten die hiermee samenhangen.
den haag Met een schaterlach ontvangt koningin Beatrix uit han
den van schrijfster Hel la Haasse haar nieuwste boek 'Heren van de
thee'. Even tevoren had de koningin de schrijfster de versierselen be
horende bij de Huisorde van Oranje Nassau opgespeld als waarde
ring voor haar gehele oeuvre. foto anp
Een bijzonder optreden van een bijzonder koor staat Lei
den op 5 mei te wachten. Dan zal de Nederlandse Han-
delvereniging het oratorium 'Elias' van Felix Mendels
sohn Bartholdy in de Pieterskerk uitvoeren. Het is voor
het eerst dat de Handel vereniging, die voornamelijk in
Amsterdam en het Gooi opereert, naar Leiden komt. Of
dat nog niet genoeg is zal het koor onder leiding van zijn
dirigent Thijs Kramer de oorspronkelijke Duitse versie
van 1846 ten gehore brengen. En dat is voor de tweede
keer in Nederland, want afgelopen zaterdag beleefde de
ze uitvoering in het Amsterdamse Concertgebouw haar
wereldpremière.
Geen sponsors te vinden, overheid niet toeschietelijk
kunstwerk bovenop de Nonnenbrug over het Rapenburg, ontworpen door Arienne v
Of het ontwerp ooit wordt uitgevoerd is zeer de vraag.
Staveren in het kader v
ÜHW
i het kunstproject 'Overbrug-
'Spelersvan Ger Thijs morgenavond in Leidse Schouwburg
leiden cees van hoore
Hoe belangrijk is de vrouw ach
ter de schrijver? In 'Spelers', het
nieuwste toneelstuk van Ger
Thijs, wordt daar een subtiel en
mooi antwoord op gegeven. In
dit stuk, dat morgenavond door
het RO Theater in de Leidse
Schouwburg wordt gebracht,
laat Thijs zien dat de vrouw
achter de schrijver van cruciaal
belang kan zijn. Niet zozeer als
muze maar als schutsengel.
Romanschrijver en regisseur
Ger Thijs is net bezig met een
leesrepetitie van 'Iphigenie auf
Taurus' van Goethe, een stuk
dat tijdens het komende Hol
land Festival zal worden ge
speeld door het Nationale To
neel. Tussen de bedrijven door
heeft Thijs nog wel even tijd om
zijn licht te laten schijnen over
'Spelers', zijn laatste toneelstuk.
Thijs liet zich voor dit stuk in
spireren door Dostojevski's ro
man 'De speler'. Hij laat ons
kennismaken met drie persona
ges: Dostojevski, Anna, de ste-
nografe aan wie de schrijver zijn
roman 'De Speler' dicteert, en
Polina, de vrouw die Dostojevs
ki heeft laten vallen voor een
croupier.
Thijs: „In 1866 is Dostojevski
bijna bankroet. Bijna al zijn geld
heeft hij verspeeld aan de rou
lettetafel. Zijn uitgever leent
hem 3000 roebel onder de voor
waarde dat hij binnen één
maand een nieuwe roman bij
hem inlevert. Zo niet, dan krijgt
de schrijver een fikse geldboete
en gaan de rechten van^ijn toe
komstige werk over op de uitge
ver. Dostojevski is ten einde
raad. Vier weken voor de dead
line heeft hij nog geen woord op
papier. Maar dan komt een
vriend van hem op het idee de
hulp v/an een stenografe in te
roepen. Het resultaat is de ro
man 'De speler'."
Drie teksten
„Ik heb mij voor het schrijven
van 'Spelers' gebaseerd op drie
teksten. Allereerst natuurlijk op
de roman van Dostojevski. Ver
volgens heb ik de memoires ge
nomen van Anna Dostojevskaja,
die enkele jaren geleden in de
Privédomeinreeks van de Arbei
derspers zijn verschenen. In het
begin van dat boek schrijft Anna
hoe ze als stenografe Dostojevs
ki ontmoette. Het relaas van Po
lina, de ontrouwe minnares van
Dostojevski. had ik niet. Totdat
ik op een keer in New York was
en daar een boek vond waarin
zij de affaire beschrijft. Toen
kon ik aan het werk.
„Al die teksten heb in mijn
tekstverwerker gezet. Daarna
ben ik gaan bekijken welke
stukken ik kon gebruiken. Een
schrijver die een vrouw een ro
man dicteert die gaat over een
ongelukkige liefde met een an
dere vrouw - dat is natuurlijk
een prachtig gegeven voor een
toneelstuk. Maar je moet zoiets
natuurlijk nog wel in een dra
matische setting plaatsen, kij
ken welke situaties en dialogen
je kunt gebruiken, enzovoorts.
Dat heb ik gedaan. Daarna be
gon het eigenlijke schrijven pas.
Helmert Woudenberg, die
Dostojevski speelt, zei me toen
we aan het repeteren waren:
'Dat is Dostojevski niet, dat ben
jij'. En dat is in zekere zin ook
zo. Er zit veel van mezelf in dat
stuk. Daarom durf ik er ook
mijn naam onder te zetten."
Huid
„In mijn stuk zie je een relatie
die afloopt en een relatie die
opbloeit. Halverwege het stuk
kruisen die twee lijnen elkaar.
Op het eind doet Dostojevski
zijn stenografe een huwelijks
aanzoek. Zij geeft hem haar ja
woord. Dat is ook in werkelijk
heid gebeurd. De schrijver is
met zijn stenogfafe getrouwd."
„Je komt dit gegeven nogal
eens in de literatuur. Een schrij
ver ontmoet een vrouw op wie
hij hopeloos verliefd wordt, een
vrouw die hem verlaat. Als dat is
gebeurd, komt hij een andere
vrouw tegen die hem helpt om
het boek te schrijven over die
ongelukkige relatie. Anna, zijn
stenografe, helpt Dostojevski af
van zijn epilepsie-aanvallen en
zijn angsten. En in die, door
haar gecreëerde, gezonde situa
tie schrijft Dostojevski nader
hand zijn belangrijkste boeken,
zoals 'De idioot', 'Boze geesten'
en 'De gebroeders Karam^zov',
boeken waarin nogal wat ge
spleten persoonlijkheden voor
komen. Alsof hij een gezonde
basis nodig had, om die 'zieke'
geschiedenissen te kunnen be
schrijven."
„Met mijn stuk heb ik ook
willen aangeven hoe banaal,
hoe gewoon, het schrijverschap
soms is. Dat schrijvers onbe
schaamd uit de werkelijkheid
putten. Dat ze zomaar je eigen
schappen kunnen stelen en er
dan mee aan de haal gaar.
Schrijvers stropen de mensei
hun huid af en verwachten d»i
later van hen dat ze die terugko
pen. Zo ligt het."
Helmert Woudenberg en Loes Wouterson in 'Spelers' van Ger Thijs.
