Echte kozak is niet romantisch "ÖT
Het overlegmodel kraakt in al zijn voegen
Docklands een molensteen
om nek projectontwikkelaar
Feiten &Meningen
De
Harmonie
Voorbij
VRIJDAG 27 MAART 1992
2
TOM JANSSEN
Een hospik van de Moldovische ordetroepen doorkruist een loopgraaf in de buurt van Dubossaiy, een stad in
Trans-Dnjestrië waar de Russisch-talige minderheid de wapens heeft opgenomen tegen de Roemeens-talige
meerderheid in Moldova. foto epa
„Ik ben zo gelukkig", roept
Michail BespaJov vanaf de
achterbank, terwijl hij twee
handgranaten uit zijn zak
haalt. Michail is een Russi
sche kozak uit het gebied
rond de rivier de Don. Hij
Is met een paar honderd
kozakken naar Trans-Dnje
strië gekomen om de Rus-
sisch-talige minderheid in
de voormalige Sovjet-repu
bliek Moldova te helpen in
hun afscheidingsstrijd te
gen de Roemeens gezinde
meerderheid van Moldova.
„Ik heb een hotelkamer,
cognac en meisjes. De
mensen hier houden van
me! En nu rijd ik in een
westerse auto!"
POBOSSAWV MARC CHAMPION
THE INDEPENDENT
Michail is ook straalbezopen.
Zijn rechter oog is blauw en zijn
knokkels zijn geschaafd door
een vechtpartij. De Russische
minderheid die tegen Moldova
vecht om de heerschappij over
de Ideine strook land ten oosten
van de rivier de Dnjestr is ver
heugd over de komst van Mi
chail en zijn kornuiten. Maar als
hij zijn handgranaten op de
achterbank begint te ontmante
len, vraag je je onwillekeurig af
hoe gedisciplineerd de kozak
ken-troepen van grotendeels
ongetrainde romantici eigenlijk
zijn. Gennadi Sjmeliov ziet er
uit als een filmngurant met zijn
cavalerie-broek, stevige baard,
leren riem en brede kozakken-
muts. Maar hij is tenminste niet
dronken. Hij legt uit dat de ko
zakken evenzeer uit eigenbe
lang zijn gekomen als om de
Dnjestriërs te helpen. „We zijn
een trots volk en dit is onze
laatste kans om weer echte ko
zakken te worden en als volk te
overleven."
Traditioneel dienden de kozak
ken als stoottroepen in het tsa
ristische rijk. Onder het com
munistische bewind werden ze
onderdrukt en verspreid. Velen,
waaronder Michails vader, wer
den naar kampen in Kazachstan
of Siberië gestuurd. „Het com
munisme was 70 jaar lang ons
graf. We werden uit ons land
verbannen, onze wortels wer
den afgesneden en we werden
met andere volkeren vermengd.
Als we onze tradities nu geen
nieuw leven inblazen, lukt het
ons nooit meer", aldus Sjem-
liov.
Hoewel hij gelooft in een toe
komst waarin de kozakken weer
hun traditionele rol van hulple
ger kunnen vervullen, schat hij
zijn collega's nog niet zo hoog
in. „De kozakken die je nu ziet,
zijn niet de echte kozakken. De
ze mannen hebben romanti
sche ideeën over wat het bete
kent om een kozak te zijn. Maar
een echte kozak is een eenvou
dige, geharde man die met bei
de benen op de grond staat en
die voor niemand het hoofd
buigt. Een echte kozak is niet
romantisch."
Sjmeliov heeft al een onder
scheiding gekregen voor be
toonde moed in de strijd tegen
de Tsjentsjen-separatisten in ja
nuari in de noordelijke Kau-
kasus en het is niet ondenkbaar
dat andere kozakken-troepen
zich ook elders in Oekraïne of
Tatarstan zullen inzetten voor
de Russische zaak. Het Russi
sche parlement, dat waarschijn
lijk is doordrongen van het ge
vaar van zo'n ongedisciplineerd
leger, heeft de acties van de ko
zakken niet gesteund. Maar
conservatieve Russen (en de
Dnjestr-republiek blijft in hart
en nieren geporteerd voor het
oude communistische rijk) heb
ben de kozakken met open ar
men verwelkomd. Volgens
Ataman Alexandrovitsj, een op
vallende figuur in zijn rode ma
rine-broek en muts van astra
kan bont, is de wederopstan
ding van de kozakken in 1988
begonnen. Ataman legt uit dat
de buitenissige kozakken-uni
formen in fabrieken worden ge
maakt, omdat bijna niemand de
originele uniformen voor de
bolsjewieken heeft kunnen ver
bergen. „Dit is kozakkenland en
het is nooit Roemeens geweest.
Niemand heeft de kozakken
kunnen onderdrukken, de Tur
ken niet en de Russen niet, en
de Roemenen zal het ook niet
lukken", trekt Ataman van leer.
Hij is niet van plan Trans-Dnje
strië te verlaten zolang het con
flict nog voortduurt.
Ataman Alexandrovitsj gelooft
dat hij vecht om de Russische
grens langs de rivier de Dnjestr
uit Roemeense handen te hou
den. Nadat Stalin in 1940 Bessa-
rabië van Roemenië had afge
pakt, verdeelde hij het in drie
stukken. Oekraïne kreeg het bo
venste en het onderste deel, de
rest werd de republiek Moldova.
Vervolgens werd een strook
Oekraïne Trans-Djnestrië
aan Moldova vastgeplakt, om te
zorgen dat de grenzen niet
meer konden worden ontward.
Vorige week spraken Oekraïne
en Rusland af te zullen verhin
deren dat nog meer vrijwilligers
de grens passeren om zich bij
de kozakken in Trans-Dnjestrië
aan te sluiten. Toch blijven ze
naar Trans-Dnjestrië komen.
„Ik denk dat we hier lang zullen
blijven", zegt Michail. „Totdat
de laatste Roemeen de oostelij
ke oever van de Dnjestr heeft
verlaten."
VERTALING MARGREET HESUNGA
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
Vanuit de Londense City duurt
de reis een half uur. Aanvanke
lijk heeft het treintje iets weg
van een heuse metro, maar een
maal bovengronds dringt de as
sociatie met de Efteling zich op.
Het boemeltje stopt bij een to
ren die tot de hemel lijkt te rei
ken. Een aantal Amerikaanse
toeristen stapt uit; dit is hun be
stemming. Canary Wharf, Euro
pa's op één na hoogste gebouw,
is echter geen toeristische at
tractie. Het is een toren die het
pronkstuk vormt van een gigan
tisch kantorencomplex. Het
boemeltje is de Docklands Light
Railway, die het complex ver
bindt met de City.
„Deze wijk is ongeveer even
groot als La Defense in Parijs",
zegt Gergie Gibbs van de Cana
dese projectontwikkelaar Olym-
pia Yorks (O&Y). .Alleen heb
ben zij er veertig jaar over ge
daan om het te bouwen." Er is
echter nog een verschil. La De
fense, de kantorenwijk met zijn
wolkenkrabber^ en gigantische
boog, wordt met het hart van
Parijs verbonden middels een
snelle trein. De Docklands moet
het doen met een toeristen
spoortje. Het lijkt moeilijk voor
stelbaar. O&Y stampt voor 13
miljard gulden een verbluffende
wijk uit de grond maar ziet een
kleinigheid over het hoofd: hoe
er te komen. Toen duidelijk be
gon te worden hoe geïsoleerd
de Docklands liggen, bood O&Y
de Britse regering 1,3 miljard
gulden voor de aanleg van een
metrolijn. De regering ging ak
koord, maar deze week kwam
het project alsnog op de helling.
Reden: O&Y kan de 1,3 miljard
niet ophoesten.
Behalve geïsoleerd, staan de
grandioze kantoorgebouwen
namelijk ook goeddeels leeg.
Meer dan 40 procent van de be
schikbare ruimte, een slordige 4
miljoen vierkante voet, is nooit
verhuurd.
„Canary Wharf zal ons grootste
succes wordensprak O&Y-
topman Paul Reichmann on
langs nog. Maar de Docklands
werd O&Y's allergrootste mo
lensteen. O&Y, zo staat nu wel
vast, zucht onder een schulden
last van 20 miljard dollar. Ca
nary Wharf was een brug te ver.
Werken ze wel, die plannen
voor meer banen of meer
welvaart? Hebben ze
inderdaad het effect dat
politici beogen? Het geloof in
de maakbaarheid van de
economie neemt allerwege af.
En de vraag rijst welke rol de
overheid en de politiek rest in
het economisch krachtenveld.
Het beproefde recept van
overleg en consensus werkt
niet meer. De achterban heeft
haar geloof in de leiders
verloren. Afspraken te over,
maar wie komt ze nog na? De
leiders geven elkaar de schuld
van de gebrekkige resultaten,
of roepen de hulp van die
aloude overheid maar weer in.
De overlegeconomie kraakt in
haar voegen.
Wat rest economen en politici
nog? Moeten ze alle typisch
Nederlandse verworvenheden
maar overboord zetten? Op
volle kracht afstomen op de
grootste gemene deler van
Europa? Vooral beleidsmakers
ten departemente pleiten
daarvoor. Als wij onze
economie niet aanpassen aan
het gemiddelde in Europa,
missen we straks de boot, met
alle economische rampspoed
van dien, zeggen zij.
Is er nog ruimte voor een eigen
beleid? En zoja, wat moeten we
dan doen om Nederland
welvarend te houden? In een
serie van drie artikelen schetst
Yvonne Zonderop de discussie
en de mogelijke oplossingen.
Vandaag deel twee.
DEN HAAG YVONNE ZONDEROP
Professor Eduard Bomhoff heeft een
naam' hoog te houden. Als de rebelse
criticaster van de vaderlandse macro-
economie, gaat hij graag op lange te
nen staan van politici en belangenbe
hartigers. De Nederlandse economie
is ingeslapen, vindt hij. En hij geeft
graag prikkeldende voorbeelden om
zijn stelling te onderbouwen.
Zoals dat voorbeeld van die vier
Turken die samen een reisbureautje
zijn begonnen. Om de kosten zo laag
mogelijk te houden, betalen ze elkaar
het minimumloon. Bomhoff: „Dan
komt de vakbond roet in het eten
gooien. Die wil een cao voor de reis
branche. Samen met de grote tour
operators sluiten ze een akkoord. De
cao wordt algemeen verbindend ver
klaard voor de hele sector. Wie leggen
er dan het loodje? luist, die vier Tur
ken. Hun busreizen naar Turkije wor
den te duur. Terwijl de grote tourope
rators hun kostenstijging veel gemak
kelijker kunnen doorberekenen aan
de klant."
Bomhoff, hoogleraar monetaire
economie aan de Erasmus Universi
teit, schudt de voorbeelden achteloos
uit zijn mouw. Hij moet wel, want hij
is een kruistocht begonnen tegen wat
hij als uitwassen van vaderlandse
overlegeconomie beschouwt. De
overheid laat zijn oren te veel hangen
naar de belangenorganisaties, zoals
de FNV en het VNO. „Wat doet de
FNV?, vraagt de hoogleraar rethorisch.
„Die zit de nele dag te vergaderen met
ministers in Den Haag. Dat heeft ze
de afgelopen tien jaar alleen maar le
den gekost."
De overheid doet er helemaal niet
verstandig aan om werkgevers en
werknemers steeds op één lijn te
brengen, betoogt hij. Al dat onderhan
delen leidt er doorgaans niet toe dat
het beste besluit valt. „Iedereen on
derhandelt met wisselgeld. Allerlei
wensen en plannen worden tegen el
kaar uitgeruild, louter om consensus
tot stand te brengen."
Zwart geld
De overheid werkt gemakzucht in de
hand, meent Bomhoff. In plaats van
de belangengroepen zoveel ruimte te
geven, zou een kabinet de concurren
tie juist moeten bevorderen. Voorma
lig topambtenaar drs. lelie Mensoni-
des van het ministerie van Financiën
is het er van harte mee eens.: „Kijk nu
naar de bouw. Loonkosten zijn de be
langrijkste kostenpost voor bouwon
dernemingen. Als de overheid veror
donneert dat alle bouwbedrijven de
zelfde lonen moeten betalen, waar
moeten ze dan nog op concurreren?
Op de klussen die ze zwart doen en
zwart uitbetalen!
Laten we dat soort
relikwiëen toch
overboord zetten,
en de markt wat
beter laten wer
ken."
In het land der
waait een nieuwe
wind. Werd om
Bomhoffs gepassio
neerde pleidooien
vijf jaar geleden
nog gegniffeld,
steeds meer econo
men bekeren zich
thans tot diens kri
tiek op het vader
landse harmonie
model.
De hoofdklacht is
simpel: de inrich
ting van ons econo
misch bestel is ei
genlijk niet meer
van deze tijd. De
samenleving ziet er
nu fundamenteel
anders uit dat pak
weg veertig jaar ge
leden. Toen, in de
jaren vijftig en zes
tig, beleefde Neder
land zijn Dutch
Miracle', twintig ja
ren van onafgebro
ken welvaartsgroei.
Het waren de tij
den van de grote
onderlinge samenspraak het land be
stierden. Professor Gerrit Zalm, direc
teur van het Centraal Planbureau:
„Ten tijde van de Korea-crisis, begin
jaren vijftig, vonden de leiders het no
dig om iedereen vijf procent te laten
inleveren. Dat werd afgesproken, en
daar hielden alle werkgevers en vak
bonden zich aan. Kom daar tegen
woordig maar eens om!"
Gezag
Thans regeert de scepsis. Politici wor
den domweg niet meer geloofd. „Je
ziet het aan de grote plannen, zoals
het belastingplan-Oort meent Zalm.
„Iedereen denkt dat-ie heeft ingele
verd, terwijl de belastingen voor de
burgers met vijf miljard gulden zijn
verlaagd. De mensen die inleveren
klagen. En de mensen die er op voor
uitgaan, incasseren dat voordeeltje in
stilte."
Het gezag van de overheid brokkelt
af. Net zoals het gezag van de sociale
partners. Zalm: „Het sociaal-cultureel
idimaat is drastisch veranderd. FNV-
voorzitter Stekelenburg en VNO-voor-
zitter Rinnooy Kan kunnen tegen
woordig geen deal meer sluiten na
Werkgeversvoorzitters in onderling overleg. Zalm: „Ze kunnen tegenwoordig geen deal meer sluiten namens hun achter
ban, net zo min als FNV-voorzitter Stekelenburg. Maar we doen net alsof ze die macht nog hebben."
foto hollandse hoocte jan everard
mens hun achterban. Maar we doen
ondertussen wel alsof zij die macht
nog steeds hebben. De instrumenten
van het economisch beleid zijn nog
vrijwel dezelfde als uit de jaren vijf
tig"
Dat wreekt zich misschien nog wel
het duidelijkst in de sociale zekerheid.
Joost mag weten wie het in die sector
uiteindelijk voor het zeggen heeft. De
overheid maakt de wetten en de soci
ale partners mogen die uitvoerpn.
Maar als het spaak loopt, geven de
partijen steevast elkaar de schuld.
Het fraaiste voorbeeld sinds lange
tijd 'vormt het geharrewar rond de
Ziektewet. Eerst wilden de werkgevers
dat het kabinet die wet zou aanpassen
omdat het ziekteverzuim de pan uit
rees. Toen het kabinet daartoe aan
stalten maakte, krabbelden de werk
gevers terug. Ze wilden toch liever
met de vakbeweging tot afspraken ko
men. Dat gebeurde vervolgens, behal
ve dat de bonden weigerden om in te
leveren. Onder dreiging van stakingen
kozen de werkgevers eieren voor hun
geld. Er kwam geen verandering in
net Ziektewet-regime.
Om de verwarring nog groter te
maken, riep KNOV-voorzitter Kam-
minga, woordvoerder van kleine en
middelgrote bedrijven, het kabinet
vervolgens maar weer op om wettelijk
in te grijpen. De werkgevers zelf kon
den het niet voor elkaar krijgen. Dat
kwam Kamminga op een schrobbe
ring te staan van de 'grote baas',
VNO-voorzitter Rinnooy Kan. Want
die vond bij nader inzien dat de af
spraken om het ziekteverzuim te be
perken er best mochten wezen.
„Ik geloof niet dat je dat consensus
kunt noemenzegt Gerrit Zalm met
gevoel voor understatement. „De eni
ge consensus die er nu nog bestaat, is
dat er geen consensus meer is."
Omslag
Zelfs PvdA-fractieleider drs. Thijs
Wöltgens geeft toe dat ons harmonie
model niet meer is wat het geweest is.
„Halverwege de jaren tachtig heeft
een omslag plaatsgevonden. De werk
gevers wilden niet langer overleggen
op centraal niveau, maar de loonon
derhandelingen per sector voeren.
Dat heeft in werkgeverskring tot een
verschuiving geleid van de interne
machtsverhoudingen."
De maatschappelijke ontwikkelin
gen hebben ook in het sociaal-econ-
omsich leven hun uitwerking niet ge
mist. Wöltgens:„De binding van men
sen aan organisaties
is minder sterk ge
worden. Men wordt
tegenwoordig lid uit
zakelijke overwegin
gen en niet zozeer
omdat men zich
met de club verbon
den voelt. Werkge
vers- en werkne
mersorganisaties
hebben geen moreel
gezag meer. En dat
was vroeger wel an
ders."
Niettemin wil de
PvdA-fractieleider
de sociale partners
niet aan de kant
schuiven. De overle
geconomie heeft
veel goeds voortge
bracht, meent hij,
en als je dat over
boord gooit, moet je
maar afwachten wat
ie er voor terug
krijgt. „Per saldo is
de kosten-baten
analyse positief."
Doorgaan op de
ingeslagen weg, bij
gebrek aan beter.
Dat is de lijn waar
de PvdA op zit. Bij
het CDA gaat men
nog een stapje ver
der. Je moet de soci
ale partners geen in
vloed afnemen, je moet ze juist nog
meer verantwoordelijkheid geven,
vindt menig christen-democraat. Als
dan de wao uit de hand loopt, omdat
werkgevers en vakbonden iedereen
met een vlekje in de arbeidsonge
schiktheidsregeling stoppen, is dat
voortaan de verantwoordelijkheid van
de sociale partners. Als de premies
dan omhoog moeten, betalen ze dat
zelf maar uit de loonruimte. De over
heid heeft daar dan niets meer mee te
maken, aldus de CDA-gedachtengang.
Maar Zalm heeft daar een hard
hoofd in. „Zo'n oplossing werkt alleen
als de overheid zich helemaal terug
trekt uit het sociaal-economisch ge
beuren. Dus geen algemeen verbin
dend verklaring van cao's meer en in
trekking van de wetgeving op het ter
rein van de werknemersverzekerin
gen. Anders geef je als overheid alleen
maar ruim baan aan ongecontroleer
de machtsuitoefening, dan laat je je
regeren door belangengroeperingen."
Nu de overlegeconomie in zijn voe
gen kraakt, moet femand een keuze
maken voor of tegen de sociale part
ners. Als de vaderlandse politici het
niet doen, staat 'Brussel' klaar. Daar
over morgen in deel 3 van De Harmo
nie Voorbij.
