Tsjernobyl-spook waart rond
Houd op de lange weg naar
Afghanistan je hoofd erbij
De Marseillaise onder vuur
Feiten &Meningen
Chinese prinsen en prinsessen lonken naar de macht
WOENSDAG 25 MAART 1992
Economische malaise verhindert ontmanteling kerncentrales
Het spook van Tsjernobyl waart weer rond. Gisteren lekte
een kernreactor op 100 km van St. Petersburg radioactie
ve gassen in de atmosfeer. Maar in tegenstelling tot de
kenramp in 1986, die officieel 31 mensen het leven kostte
en dat van miljoenen verwoestte, komen de autoriteiten
nu meteen met informatie. Dat levert Moskou buiten
landse complimentjes op. Maar de ongerustheid over de
veiligheid van de 46 kerncentrales in de voormalige Sov
jetunie (waarvan 16 van het Tsjernobyl-type) wordt er
niet minder op.
MOSKOU. HANSGELEUNSE
CORRESPONDENT
De ramp in Tsjernobyl introdu
ceerde ook het milieu-bewust
zijn in de Sovjetunie. Overal in
het land doken actiegroepen op
(zelfs de communistische
jeugdorganisatie Komsomol
deed mee met de Unie-bewe
ging van Groenen) en diverse
milieu-activisten werden tot
volksvertegenwoordigers geko
zen. Hun dadendrang leidde er
niet alleen toe dat honderden
milieu-vijandige bedrijven wer
den gesloten, maar ook dat
drastisch werd geschrapt in de
kernenergieplannen.
Liefst zestig projecten werden
geschrapt, inclusief uitbreidin
gen van bestaande centrales in
onder meer Tatarstan, Basjkirië,
de Krirn en de stad Rostov. Dat
betekende 160.000 megawatt
minder opbrengst dan in de
energieplannen tot het jaar
2000 was vastgelegd.
Aan die aanvankelijke succes
sen, geboekt onder de glasnost
en perestrojka van Michail Gor-
batjov, kwam al snel een einde.
In 1990 maakte Gorbatsjov per
presidentieel decreet het besluit
om milieu-vijandige bedrijven
dicht te gooien, ongedaan. Voor
de vorm introduceerde hii wel
een milieuheffing, maar daar
over zijn nooit industriële
klaagzangen vernomen. Zeer,
zeer waarschijnlijk is het met
die heffingen net zo gegaan als
met de belastingen onder Jelt-
sin: ze worden massaal ontdo
ken of gewoonweg niet geïnd.
Dreigende rampen
De teloorgang van de ecologi
sche beweging werd
zaakt door'de steeds u
wordende economise!
en het uiteenvallen van de Sov
jetunie. De gewone burger ver
taalde de strijd om het bestaan
niet meer in dreigende milieur
ampen, maar in tekorten
lege portemonnee.
Toch was en is het genoegzaam
bekend dat de kerncentrales in
-het GOS door het Internationaal
Atoom Energie Agentschap in
•Wenen tot de onveiligste ter we
reld worden gerekend. Van alle
kanten, ook in het land zelf,
wordt aangedrongen op sluiting
van de granetgfekoelde reacto
ren van het Tsjernobyl-type.
De bekende milieu-activist
Aleksej lablokov, thans naaste
medewerker van Boris Jeltsin,
zei vorig jaar maart dat als ge
volg van Tsjernobyl en 'conven
tionele' vervuiling 40 tot 50 mil
joen mensen in de voormalige
Sovjetunie in ecologische ramp
gebieden wonen. lablokov
prees toen nog Jeltsin voor
diens milieu-bewustzijn. Sinds
dien is weinig meer van hem
vernomen. Tot de oprichting
van een Groene Partij is het ook
niet gekomen. Integendeel, de
Volksfronten en andere voor
malige oppositiebewegingen
die in de republieken aan de
macht hebben geroken, hebben
hun milieubewustzijn ingeruild
voor economisch realisme.
Dat geldt voor Litouwen, waar
de onafhankelijkheidsbeweging
Sajudis ooit de sluiting van de
twee 'Tsjernobyl'-reactoren van
de kerncentrale Ignalina eiste.
Nu zeggen Sajudis-bestuurders
dat de centrale 'helaas' voor 30
procent voorziet in de Litouwse
energiebehoefte.
In Oekraïne is het hoofdstuk
Tsjernobyl nog steeds niet afge
sloten. Uitbreiding van kern
energie staat op het prioritei
tenlijstje. Nu al wordt een kwart
van de totale energiebehoefte
door kerncentrales geleverd. In
tussen wordt de Russische olie
wordt steeds duurder en loopt
de eigen kolenproduktie terug.
In Armenië eiste de oppositie
twee jaar geleden dat de enige
kerncentrale in de republiek
zou worden gesloten. Dat ge-
beurde. Na de onafhankelijk
heid kwamen de nieuwe macht
hebbers erachter dat een ener
giecrisis niet bijdraagt aan po
pulariteit van de bestuurders.
De centrale staat in een aardbe-
vingsgebied en wordt derhalve
als een veiligheidsrisico be
schouwd. Het besluit tot op
nieuw opstarten is niettemin
genomen.
Het zijn maar een paar voor
beelden. Ze bevestigen wat on
der Sovjet-beheer al gaande
was: kemenergjeminister Kono-
valov voorspelde vorig jaar mei
al dat kerncentrales een steeds
groter aandeel in de energiepro-
duktie zouden krijgen, nu is dat
12,5 procent. Hij wilde de ko
mende tien jaar liefst 20 centra
les bijbouwen.
Dat plan is met de Unie begra
ven. Rusland wil wel uitbrei
ding, maar heeft voorlopig het
geld niet. De veiligheidsrisico's
zijn intussen alleen ma^r toege
nomen. Inspecteurs van kern
centrales nemen ontslag, omdat
ze slechter worden betaald dan
de schoonmakers van hun be
drijf.
Experts klagen dat onderdelen
voor centrales niet meer op tijd
worden geleverd. Onderzoeks
instituten gaan dicht wegens
gebrek aan geld. Vorig jaar de
cember schreef een groep van
kerngeleerden een alarmerende
open brief aan de presidenten
van de GOS-republieken. Vol
gens de kerngeleerden is bij de
ontwikkeling van kernenergie in
de voormalige Sovjetunie nau
welijks rekening gehouden met
de gevaren ervan.
Geleerden en journalisten waar
schuwen dat,een nieuw Tsjer
nobyl niet moet worden uitge
sloten. Maar de burgers zijn
moe en gewend aan onheils
boodschappen. En onwetend.
De ontsnapping van radio-actieve gassen uit burg was gisteravond weer normaal. Volgens
de Russische kerncentrale in Sosnovy Bor heeft het Internationaal Atoomagentschap (IAEA) in
vermoedelijk geen ernstige gevolgen voor de Wenen ging het om een 'klein ongeluk',
bevolking en het milieu. Er zijn geen slachtof- Direct na de melding uit Rusland staken el-
fers gevallen en er is geen moment 'onmiddel- ders in Europa de meetinstallaties hun voel-
lijk gevaar' geweest voor de bevolking. Het sprieten uit Bij Berlijn, Helsinki, Praag, Stock-
stralingsniveau in het nabijgelegen St Peters- holm, Vilnius, Warschau en Wenen (foto)
werd echter geen verhoogd stralir
meten. Ook het Energie Onderzoeks Centrum
Nederland (ECN) in Petten merkte geen veran
dering. Wel drongen ondermeer Greenpeace
en de Duitse minister van milieu Töpfer aan op
sluiting van alle kernreactoren van het Tsjer
nobyl-type. foto era
Hongkong, johnkomfket pragmatische redenen aan
Iieeen. Velen vinden dat vn
HONGKONG JOHN POMFRET
Ze gokken In Macao. Feesten in Hong
kong. Verkopen schilderijen in Japan of
wapens aan het Midden-Oosten. Stude
ren in de Verenigde Staten, smokkelen
geld het land uit en fluisteren in de i
van de Chinese machthebbers.
Dit bonte gezelschap bestaat uit de zo
nen en dochters van de Chinese leiders.
- En nu hun ouders zo langzamerhand
met een been in het graf zijn beland,
kunrten de kinderen weieens een promi
nente rol gaan spelen in de strijd om de
macht in de Volksrepubliek, het laatste
grote communistische bolwerk.
De Chinezen noemen hen de „prinsen
en prinsessen", een verwijzing naar ver
vlogen imperialistische tijden, toen de
keizers hun kroon doorgaven aan hun
zonen. En inderdaad, de mannen en
vrouwen, in de leeftijd tussen de 30 en
60 iaar. passen uitstekend in het traditio
nele patroon van opvolging in een land
waar politieke macht aan de familie
stamboom kleeft.
De meeste zonen en dochters van de lei
ders in Peking vullen hun dagen met
routinebaantjes in eigen land. Er bestaat
echter een kleine kring, bijgenaamd de
Prinsen Partij, die ijvert voor macht in de
toekomst.
Dit jaar kan van groot belang worden
voor de Prinsen Partij. Verwacht wordt
dat diverse leden in ae herfst tijdens het
14de partijcongres zullen worden toege
laten tot het Centrale Comité van de
Communistische Partij, het 283 leden
tellende machtsorgaan in de .Volksrepu
bliek,. De vaders vrezen namelijk dat
'buitenstaanders' de nationale koers wil
len bijstellen, zeker na de bloedige on-
Deng Xiaoping laat zich
derdrukking van de protesten op het
Plein van de Hemelse Vrede in 1989 en
het uiteenvallen van de Sovjetunie.
Toch is er ook sprake van een heuse ge
neratiekloof. De prinsen schijnen een
merkwaardig gebrek aan loyaliteit aan
welke ideologie dan ook aan de dag te
dat in China, waar alles staat
ton
of va
provincie Guangdong en zoon van Ye
jianying, een held van de Grote Mars. Hij
is voorstander van snelle economische
hervormingen en decentralisatie van de
politieke macht. Dit vooral ook omdat
hij buiten Peking werkzaam is en op de
ze manier zijn macht wil verstevigen.
Het andere voorbeeld is de weinig gelief-
valt met de ideologie. „De prinsen zijn de premier Li Peng, de 64-jarige geadop-
se realisten schreef Daniël teerde zoon van Cnou En-Lai'. Hij is
voorstander van een gecentraliseerde
staat en economie omdat hij in de
hoofdstad zetelt en het dus in zijn belang
is dit beleid te verdedigen.
De leden van de Prinsen Partij lijken in
tegenstelling tot hun conservatieve va
ders meer bereid afwijkende meningen
te tolereren, hoewel hier niet zelden
Kane van de afdeling Aziatische Talen
van de universiteit van Melbourne in een
studie. „Hun politieke programma gaat
uit van de eigen belangen en posities van
dat moment." Twee oudere prinsen on
derstrepen dit standpunt.
De 66-jarige Ye Xuanping is de populaire
voormalige gouverneur van de 'vrije'
3 redenen aan ten
liggen. Velen vinden dat
ningsuiting noodzakelijk is om bijvoor
beeld de wetenschap te ontwikkelen.
Op andere gebieden blijven de prinsen
en prinsessen echter even conservatief
en rechtlijnig als hun vaders. In januari
publiceerde het Hongkongse tijdschrift
Frontline een intern document van de
hand van de 47-jarige Chen Yuan, een
van de prominentste prinsen, vice-presi
dent van de Chinese centrale bank en
zoon van de machtige 86-jarige conser
vatief Chen Yun. De jonge Chen schreef
dat de partij niet meer blindelings mag
vertrouwen op het overvloedige gebruik
van slogans en constante politieke edu
catie.
Als wordt vastgehouden aan deze verou
derde concepten zal dat de radicale her
vormers in de kaart spelen die pluralis
me en democratie wensen, aldus het do
cument, dat de welluidende titel 'Prakti
sche Plannen en Strategische Keuzes na
de Drastische Veranderingen in de Sov
jetunie' meekreeg.
Al staan ze te dringen het roer in China
zelf in handen te nemen, toch zijn de
prinsen en prinsessen veelal nog een in
strument van de oude garde, zo bewijst
sterke man Deng Xiaoping. Een van zijn
drie dochters, Deng Nan, is afgestudeerd
natuurkundige, maar ook adviseur van
haar 87-jarige vader. Ze vergezelde hem
onlangs tijdens zijn perste openbare op
treden sedert een jaar en werd gefoto
grafeerd toen ze hem iéts in het oor fluis
terde.
Een andere dochter, Deng Lin, is kunste
nares en verkoopt schilderijen in Japan.
Haar vader gebruikt haar daar echter
weer als speciale gezant. Keizer of com
munist, de eigen familie gaat voor alles.
THE INDEPENDENT
„Je tulband zit los", siste Mir-
wais, onze gids. „En onthoud
alsjeblieft dat het tegen onze
gewoonte is naar vrouwen te
staren. Stop ermee." Als mijn
tulband niet goed vast zou blij
ven zitten, zou ik door de plaat
selijke politie in Pakistans Nor-
th-West-Frontier provincie wor
den gearresteerd, en omdat dat
de tweede keer zou worden,
zouden de gevolgen ernstig
kunnen zijn.
Twee politie-agenten wierpen
een blik in de laadbak van de
pick-up, waar de lange, Britse
fotograve Karen Willie en ik op
gepropt zaten tussen twaalf Af-
ghanen, die inkopen hadden
gedaan op een bazaar in Pakis
tan en nu weer huiswaarts keer
den. Vermomd als Afghanen
probeerden Karen en ik over de
bergachtige Pakistaanse grens
te komén, naar een gebied in
Afghanistan dat door de muja-
hedien wordt gecontroleerd.
Hiertoe hadden we ons aange
sloten bij Mirwais, een vriende
lijke, onstuitbare Afghaan die
bij niemand kwaad leek te kun
nen doen, behalve bij de zwaar
bewapende plaatselijke politie.
Mirwais had één verontrusten
de gewoonte: in benarde situa
ties, waarin we meer dan eens
verzeild waren geraakt, had hij
de neiging alibi s te verzinnen
die grensten aan het hallucinai-
re. En we moesten wel meespe
len met zijn verhalen. Toen een
politie-agent de pick-up inspec
teerde en Mirwais genadeloos
aan de tand voelde, vreesde ik
het ergste. Ik zakte onderuit en
probeerde mijn tulband intact
te houden. Het was alsof ik wa
ter op mijn hoofd moest balan
ceren zonder een emmer.
Uiteindelijke reed de pick-up
deinend door en lieten we de
politiepost achter ons. We zou
den nog zes politieposten moe
ten passeren voordat we Para-
chinar zouden bereiken aan de
Afghaanse grens.
„Ik staarde niet, Mirwais", fluis
terde ik. „Ik moest van jou mijn
bril afzetten en zonder bril ben
ik zo goed als blind."
Het enige dat ik kon zien was de
schittering van een brede rivier,
snel aan ons voorbijschietende
bergen en vóór me een oranje
vlek. Dat was Karen. Ze droeg
een burqa, een sluier met de af
meting van een tent die het hele
lichaam bedekt. Dankzij een
stuk gaas voor de ogen kan de
vrouw naar buiten kijken zon
der zelf te worden gezien.
„Nu mag je weer staren."
„Mirwais, wat heb je de politie
verteld?"
„Oh, dat je mijn oudere broer
was. Ik heb je net uit het zieken
huis gehaald."
Ik merkte dat de andere reizi
gers in de pick-up voor me te
rugdeinsden. „Mirwais, in wat
voor ziekenhuis heb ik gelegen?
„Een ziekenhuis voor gekken."
„Geweldig. Is er nog iets dat ik
zou moeten weten?"
„Ja. Je moet stil zijn. Ik heb ge
zegd dat ze je tong hebben af
gesneden."
Later legde Mirwais me de logi
ca van zijn verhaal uit: alleen
een idioot weet niet hoe hij zijn
tulband moet vastmaken.
Het avontuur was slecht begon-
Staarbeeld in Kabul, de hoofdstad van het door een burgeroorlog ver
scheurde Afghanistan. foto
nen. De vorige dag waren we
gearresteerd tijdens onze eerste
poging Afghanistan te bereiken,
via een andere route. Mirwais
had Karen een cape en een wol
len pakol-kap laten aantrekken.
Deze kleding wordt gedragen
door de trotse, viriele r
die in het berggebied v
Het idee achter deze v«
ming was dat Karen door zou
gaan voor een opgeschoten jon-
Nadat we vijf uur waren vastge
houden, droeg de plaatselijke
politie ons over aan de districts
magistraat, die ons nadrukkelijk
verbood naar Afghanistan te
gaan. Halverwege de terugweg
naar Peshawar zei Mirwais: „We
kunnen een andere route pro
beren, maar dan moet Karen
een burqa dragen en mijn
vrouw zijn".
En met mij als zijn zwakzinnige
broer passeerden we de laatste
politiepost en gingen op weg
naar de grens. Mirwais snorde
een Afghaan met een jeep op
die ons in drie uur naar onze
eindbestemming Khost wilde
brengen. We reden langs be
graafplaatsen waar de graven
van islamitische strijders wer
den gemarkeerd door lange sta
ken met groene vlaggen, cüe
wapperden in de wind. We re
den door een lange bergketen
van witte bergen en door mod
derige dorpjes met enorme
weegschalen, die werden ge
bruikt om de tonnen metaal die
in oorlog waren achtergelaten te
wegen. Dit afval was alles wat
nog van de Afghaanse velden te
oogsten viel. Toch zagen we
vluchtelingen die te voet of per
kameel na dertien jaar weer
naar hun verwoeste huizen te
rugkeerden. Toen we in Khost
aankwamen, deed Karen op
aanraden van Mirwais haar
oranje polyester burqa uit en
werd weer een jongen.
We hadden gehoopt dat de rit
terug naar Peshawar minder
heikel zou zijn. We hadden het
mis. Karen had haar burqa weer
aangetrokken. We hadden ons
eigen busje gehuurd en reden
op ons gemak door Darra, een
stad waar wapens, opium en
hasjiesj worden verhandeld.
Toen Mirwais ons meedeelde
dat we de laatste politiepost wa
ren gepasseerd, sloeg Karen
haar burqa omhoog en stak een
sigaret op om dit te vieren. Plot
seling stuitten we op nog een
controlepost van de plaatselijke
politie. Karen probeerde in pa
niek haar sluier weer voor te
doen, maar de burqa raakte ver-
strilct in het jongenscostuum
dat ze er onder droeg. De politie
opende de deuren en scheen
ons met hun zaklantaarns in het
gezicht. Zoals gewoonlijk blaf
ten ze op barse toon tegen Mir
wais.
„Tim, hij vraagt of Karen jouw
Mijn god, dacht ik. Was ze nu
mijn vrouw, Mirwais vrouw of
een jongen?
„Ik geef het op, Mirwais. Zeg jij
het maar."
Zodra de agenten begrepen dat
we geen smokkelaars waren, lie
ten ze ons doorrijden naar Pes
hawar. Pas toen durfde ik mijn
tulband los te maken. Dat had
ik tenminste in Afghanistan ge
leerd: hoe ik een tulband op
mijn hoofd moest houden.
VERTAUNG MARGREET HESUNGA
PARUS» HANSGERTSEN
CORRESPONDENT
Mag een volkslied bloeddorstig zijn, oproepen tot
oorlog en rieken naar racisme? Het lijkt een wat
vreemde vraag, maar in Frankrijk houdt de kwes
tie de gemoederen nu al weken bezig. Sinds 8 fe
bruari, om precies te zijn.
Tijdens de openingsceremonie van de Olympi
sche Winterspelen in Albertville zong de 10-jarige
Severine, nadat ze eerst een vredesduif had opge
laten, met een van emotie en zenuwen overslaan
de stem over 'bloederige vaandels', 'bloeddorstige
soldaten die onze zonen en makkers komen wur
gen' en over 'onzuiver bloed dat onze akkers be
vloeit'.
Het bizarre contrast tussen de vredesduif en de
wrede tekst van de Franse nationale hymne ont
ging het merendeel van de twee miljard televisie
kijkers, omdat de kennis van de Franse taal bui
ten de landsgrenzen anno 1992 niet meer is wat
het ooit geweest is. Maar in Frankrijk zelf kwam
een polemiek op gang die nog steeds voortwoe
kert.
Volgens een heel legertje pacifisten, anti-racisten
en andere wereldverbeteraars kan Frankrijk aan
het eind van de twintigste eeuw niet meer voor de
dag komen met een dergelijk volkslied. De tekst
vai\de Marseillaise moet hoognodig worden aan
gepast, zo betogen ze in krantenkolommen, in ra
dio- en televisiedebatten.
Het regent sindsdien voorstellen voor nieuwe
strofes die minder bloeddorstig zijn en die een
wat meer kameraadschappelijke geest uitade
men. Maar een overgrote meerderheid van de
Fransen wil daar niets van weten.
De Marseillaise mag dan misschien een tikkeltje
te bloeddorstig wezen, het is tegelijkertijd een
cultureel monument dat uit de tijd van de Franse
revolutie stamt. De wrede strofes moeten worden
gezien tegen de achtergrond van een Frankrijk
dat kort na de revolutie van diverse kanten mili
tair werd bedreigd.
De Marseillaise geeft aan dat de Fransen tot het
uiterste wilden en willen gaan om de ver
worvenheden van die revolutie te verdedigen, al
dus de 'hou de Marseillaise zoals-ie is'-lobby.
Tussen de twee meest extreme kampen bevindt
zich nog een niet te verwaarlozen groep pragma
tici die de kool en de geit willen sparen. Verander
niets aan de tekst van de Marseillaise, maar kies
een ander, lieflijker volkslied, zo betogen zij.
Een voorstel dat evenmin veel kans van slagen
heeft. De Marseillaise geniet namelijk een uitste
kende bescherming. In de Franse grondwet is
vastgelegd dat de Marseillaise de enige echte na
tionale hymne is. Zonder een tweederde meer
derheid in het parlement kan er nog geen punt of
komma worden veranderd in de tekst. En een
dergelijke meerderheid is de eerstkomende 200
jaar waarschijnlijk nog niet te vinden in het land
van Allans enfants de la patrie.
De voorstanders van een kameraadschappelijkere
Marseillaise blijven echter hopen. Ze beroepen
zich onder andere op de auteur van de hymne
zelf, Rouget de Lisle. In 1834, vlak voor zijn dood,
stuurde hij het handgeschreven origineel van de
Marseillaise naar een vriend met een begeleidend
briefje. „Het staat u vrij mijn verbale uitwassen
met een schaar te corrigeren", zo schreef Rouget
de Lisle. En als zelfs de auteur ermee akkoord is...
