Kiezen uit twee 'kwaaien' ZATERDAGS BIJVOEGSEL a» ji eindredactie: willem schrama margot klompmaker ZATERDAG 14 MAART 1992 vormgeving: fred van gelderen marco kroes ruud vogeles4nc Een blanke: „De apartheid is niet goed, maar de zwarten mogen natuurlijk nooit aan de macht komen. Dan verandert dit land in een chaos, ab-s< twee lichten, die me nu al kwartier volgen, zo dichtbij ,ijn gekomen dat ik voorzichtig achterom kijkend kan zien dat ze toebehoren aan een oude Peugeot, word ik echt bang. Ik sla snel een hoek om, negeer honderd meter verderop een rood voetgangerslicht wat 's avonds in het centrum Van Johannesburg gemakkelijk kan, omdat er toch bijna geen verkeer is en ren schuin de straat overste kend naar Main Street waar mijn hotel is. Als ik hijgend de ingang bereik, zie ik in de ruiten van de hal hoe een witte auto snel optrek kend voorbijschiet: de oude Peugeot. Misschien heb ik me alles verbeeld en ben ik door de portier van mijn botel op het ver keerde been gezet. Die had beweerd dat al leen idioten 's avonds in Johannesburg gaan trimmen en zelfs die niet. Maar ik had aan New York gedacht en aan Miami, waar ik ook had rondgehold en waar ik ondanks de ver schrikkelijkste voorspellingen nooit was las tiggevallen. Wat zou me dan kunnen overko men in Johannesburg? P., een vriendin die ik in 25 jaar niet had gezien en die me de vol gende dag ophaalde voor een. 'braaivlees', een barbecue, bij vrien den in Randburg: „Heb jij hier écht in het donker getrimd? Je bent gek. Ik ben hier zelfs in mijn auto in twee jaar niet meer geweest." Direct Contact Misschien heb ik me in slaap laten wiegen door verslaggever Richard Lander die in het Britse dagblad The Independent vorig jaar beschrijft hoe hij als blanke zonder al te veel problemen onderduikt in het nacht leven van Soweto, de grote stad met kleine hutjes even buiten Johannes burg. Ruim twee miljoen leven hier op een kluitje. Ook na dinsdag 17 maart is de vrede in Zuid-Afrika nog ver weg De lijfwacht van Eugene Terre'Blanche, de leider van de Afrikaner Weerstands De taxichauffeur die ons erdoor- Beweging. De aanhang van de partij lijkt kleiner te worden. heen rijdt, weigert ook maar keer te stoppen: „No sir, too dangerous!" In aanstaande dinsdag, als president F. W. de Klerk in een referendum steun vraagt voor zijn trekken in het rege ringsbeleid, niet naar het stembureau. Maar als hij dat wel had mo gen doen, dan had hij ja gestemd. „Dat is het minste van twee kwéai- en. En zo denken, ge loof ik, de meeste blan ken er over." Iets wat duidelijk tot uiting komt in de kran ten. Over steun van de media heeft De Klerk niet te klagen. Frenk, de Afrikaner contacten in z'n Samsonite, maar echt storm loopt het niet die ope ningsdag. Goeie begin vir Nederlandse Han delskou staat er boven het eerste persbericht van de tentoonstelling, maar de doelstelling die her- nuwing van stewige handelsbande tussen die twee lande wordt zo kort na de opening bij lange na niet gehaald. Het is eerder stil in het in de hitte trillende, met molens, cy- clames en gelakte klompen opge sierde tentoonstellingsgebouw. Sweers, nadat hij Van Rooy op zwierige wijze een jonge klare heeft ingeschonken: „Wij werden in 1986 min of meer gedwongen uit Zuid- Afrika te vertrekken. Dat vonden we jammer, maar fataal was het niet. Zuidafrikanen zijn notoire bierdrin kers en wij maken likeuren. Het land is nooit een groot exportg^bied voor ons geweest en zal het waar schijnlijk ook niet worden. Maar aan de andere kant kun je Zuid- Afrika ook niet zomaar laten liggen. Toen we in augustus 1991 het groe ne licht kregen, zijn we er dan ook meteen op ingesprongen." Dat hoefden Bols en de KLM niet te doen. Om de eenvoudige reden dat ze nooit uit Zuid-Afrika zijn weggeweest. Waarom ze zich dan (och op de Nederlandse Handelskou Aanhangers van de AWB, de uiterst rechtse Afrikaner Weerstands Beweging, presenteren? „Tja," zegt Peter J Janssen van de klm scheut venijn in z'n 5 toch wat, nietwaar, als het Nederlands Bu reau voor Toerisme het laat afweten? Je houdt het niet voor mogelijk, maar echt hadden geen interesse. En dat plaatsen een bord dat oproept nee te stemmen. „Het referendum stelt een land ders en van ouders. Als markt is..." het stikt van de Nederlan- met Nederlandse voor- ms nou één belangrijke foto afp die mij voor het 'braai- het vliegtuig naar Johannesburg had ik toen al in een krant gelezen dat er in Soweto 14 moorden per week worden gepleegd, 'meer dan in enige Amerikaanse stad'. Maar hoe zit het dan met Lander, die in Kippie's jazz bar in Soweto witte en zwarte mensen samen zag swingen op excellent mu sic? En Michel Bender uit Roelofarendsveen, die vanuit Nederland niet alleen vakantie trips organiseert naar Soweto, maar er z'n klanten nog laat logeren ook? „Geen pro bleem," zei Bender laatst in het televisiepro gramma van Karei van de Graaf opgewekt. En in een krante-interview laat hij weten dat zo'n uniek verblijf in Soweto weliswaar 'geen luxe is', maar 'dat je er wel directe contacten met de bewoners hebt.' Hoe het ook zij: ik ben bang geworden en durf na de gebeurtenissen op de eerste avond van mijn verblijf in Zuid-Afrika op m'n eentje Soweto niet meer in. En aan de taxichauffeur die ons zonder een keer te stoppen in twee uur door de SOuth WEstern TOwnship rijdt, heb ik ook weinig. Hij zegt weinig, leidt ons wel met een stalen gezicht langs de nieuwe villa van Nelson Mandela die uitzicht biedt op een benzihestation van Shell en vergeet evenmin een tiental minuten te zig zaggen door de 'dure wijk' die trots en on genaakbaar uitsteekt boven de armetierige hutjes en barakken in het dal. Daar wil ik twee dagen later het is dan zaterdag nog een keer heen. Maar hoe ik wat collega's ook zoek; we vinden niemand bereid ons te begeleiden. Alweer, too dange rous. Op zaterdag zijn alle mannen thuis en 'dan wordt er nogal gedronken.' Absolute Chaos Wat is waarheid hier? De bezoeker vraagt en vraagt en hoort steeds andere antwoorden. 'Nee zeggen betekent de ondergang' vlees' heeft uitgenodigd in de sprookjestuin met van zijn tot een vesting versterkte huis, zegt cynisch: „Ze moeten wel. De hele Zuidafri- kaanse economie staat achter De Klerk. Elk negatief artikel kan een krant advertenties kosten." Maar zal een voor De Klerk gunstige refe rendum-uitslag inderdaad als blaasbalg fun geren voor de door de jarenlange boycot bijna uitgedoofde industrie van het enorme land? De commen tator van het Zuidaffikaanse dag blad The Sun is er van overtuigd „Nu al steken buitenlandse bedrij ven hun voelhorens uit. VOTE YES. Een overwinning van mister De Klerk zal de belangstelling om in ons land te investeren ongetwijfeld geweldig aanwakkeren." Markt Dat denkt de Heemstedenaar Fred Sweers ook, hoewel... De export manager van disjilleerderij De Kuy- per en Zoon in Schiedam is een van de ongeveer honderd zakenlieden die als vertegenwoordigers van dan 50 Nederlandse maat- Op een ochtend ontbijt ik met iemand van de Nederlandse kolonie. Zou het niet zo kunnen zijn dat de white men de zwarten wat al te gretig afschilderen als 'niet te vertrouwen cri minelen' (nog een van de meest flatteuze kwalificaties die ik in mijn opschrijfboekje te rugvind), begin ik. Mijn gesprekspartner kijkt enigszins gekwetst op van zijn scrambled schappijen aanwezig zijn op de eggs. „De apartheid was niet goed, moest weg", zegt hij „maar de zwarten mogen na tuurlijk nooit aan de macht komen. Dan ver andert dit land in een chaos, ab-so-luut." Hij is geen Zuidafrikaans burger en mag door staatssecretaris Yvonne van Rooy op wat bleke wijze geopende Holland Trade Fair. Hij hoopt straks naar huis te kunnen vliegen met enige adressen van Zuidaffikaanse Storm Maar zo denken er meer in de wereld van de luchtvaart. In het welvarende Pretoria, de enige Zuidaffikaanse stad met meer blanken dan zwarten, zie ik Willem Pretorius terug. Twee jaar terug was hij nog de verdrietige manager van de Amsterdamse vestiging van Satour, de South African Tourism Board. Niet één Nederlandse touroperator durfde het aan om in die tijd reizen te organiseren naar Zuid-Afrika. Met het hoofd vol onbegrip tus sen de schouders gesto ken vloog Willem naar zijn land terug. Met Ne derlanders viel niets te beginnen. Maar zie, sinds au gustus vorig jaar, toen duidelijk werd dat het De Klerk emst was met z'n pogingen de zwar ten in de regering te ha len om aldus te bouwen aan 'die ene nationale staat', loopt het storm. „Ineens wil iedereen op Zuid-Afrika vliegen juicht de nog steeds voor Satour werkende Pretorius. En uit z'n hoofd dreunt hij op: „Singapore Airlines. Ca thay Pacific, jullie Mar tinair en Transavia... De ene aanvraag is nog niet binnen of de andere komt er alweer aan." Een Zuidafrikaander over De Klerk: „Hij is gek. Hij kan nooit winnen. Vrede? Nooit meer." fotomap forse de keuze: God of het communisme." „Je moet Alsof warempel iedereen er van overtuigd is dat in Zuid-Afrika op dinsdag 17 maart de vrede begint Maar wat als De Klerks voor ganger P. W. Botha zijn zin krijgt? Op de dag van mijn vertrek roept hij de Zuidafrikanen in hartstochtelijke bewoordingen op zich massaal af te keren van het in gang gezette hervormingsproces. „Een ja-stem betekent capitulatie voor de zwarte meerderheid Ik doe niet mee aan wat onherroepelijk zal lei den tot de zelfmoord van mijn volk." Ik denk aan Frenk, mijn Zuidafrikaanse gastheer van enkele dagen terug. „Moet je je niet druk over maken, naar die mensen wordt door niemand meer geluisterd," had hij geruststellend gezegd. Wurggreep Op zaterdag kan ik controleren of dat waar is. In Pretoria houdt de AWB, de ultrarechtse Afrikaner Weerstands Beweging een bijeen komst. Er worden vijf tigduizend mensen ver wacht: er zijn er hoog stens tweeduizend. Wat AWB-leider Eugene Terre'Blanche zou heb ben gezegd, verneem ik later uit de kranten. Maar ik had het ook kunnen voorspellen. „Het referendum stelt ons voor de keuze: God of het communisme." Dezelfde hamen het zelfde aambeeld. Maar wel een aambeeld dat steeds kleiner wordt. Twee jaar geleden mar cheerden er nog twin tigduizend AWB'ers scanderend en vuisten ballend door Pretoria om De Werk te bewe gen Nelson Mandela voor eeuwig en altijd in het gevang te houden. Nu blijkt die aanhang geslonken tot niet m dan tien procent. Een rationele keuze? Het lijkt er op. Het heeft er inderdaad veel van weg dat ja-stemmen voor veel Zuidafrikanen het minste van twee 'kwaaien' is en dat er vrees bestaat voor een door Zach de Beer voor spelde 'internationale blokkade'. De Beer, lei der van de progessieve Democratische Partij krijgt op de dag van mijn vertrek in The Sun bijna een hele pagina om uit te leggen dat Zuid-Afrika een zekere ondergang tegemoet gaat als er nee wordt ge stemd. „De supermo gendheden zullen ons in een wurggreep ne men", huivert De Beer, die een uiterst somber scenario schetst „Ons staat bij verlies van Werk nog meer wachten dan indertijd het volk van Irak." South Africa country coming in from the coldkopte The In dependent vorig jaar Een beetje voorbarig wellicht? Een droom, voortgekomen uit wish full thinking? Op de 'braaivlees' griept Frenks grootvader „Het komt nooit meer goed. We hebben het te ver laten komen Waar de zwarten het voor het zeggen hebben gekregen, is het fout gegaan. En De Werk is ook gek. Hij kan nooit winnen. Als hij op het referendum ja krijgt, verliest hij omdat hij dan met zwarten moet onderhandelen die hem straks opzij zullen schuiven. Wordt het 'nee', dan kan hij meteen opstappen. Vrede? Nooit meer." Borrelpraat? Je zou het bijna zeggen. Maar als de taxichauffeurs in koor hetzelfde bewe ren? En de stouw die je in het Paul Kruger- huis toevallig tegen het lijf loopt? En George, de gids bij het voortrekkersmonument? En bijna iedere blanke Zuidafrikaan die je ont moet. eigenlijk? Een mooi land, Zuid-Afrika. Maar ook een land dat te langen leste vooral somber stemt foto rtuter Kinderen in de zwarte woonwijk Soweto. even bulten Johannesburg. De taxichauffeur „Het is te gevaarlijk om hier te stoppen, meneer." FOTO'QPO Krijgt Zuid-Afrika eindelijk vrede, als de bevolking aanstaande dinsdag ja zegt tegen het voorstel van president De Klerk om de zwarten te laten meerege- ren? Veel Zuidafrikanen betivijfelen het, maar zeggen geen keus te hebben. Nee betekent een internationale boycot zon der weerga, die de toch al ontwrichte economie niet kan verdragen. Maar ja zeggen tegen De Klerk zal het land óók naar de afgrond drijven, vreest men. Kortom, de Zuidafrikaan vindt dat hij moet kiezen uit twee 'kwaaien'. Een lid van de Nederlandse kolonie: „De apart heid is niet goed, maar de zwarten mo gen natuurlijk nooit aan de macht ko men. Dan verandert dit land in een chaos, ab-so-luut.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1992 | | pagina 35