Kiezen
uit twee
'kwaaien'
ZATERDAGS BIJVOEGSEL
a»
ji
eindredactie: willem schrama margot klompmaker
ZATERDAG 14 MAART 1992
vormgeving: fred van gelderen
marco kroes ruud vogeles4nc
Een blanke: „De apartheid is niet goed, maar de zwarten mogen natuurlijk nooit aan de macht komen. Dan verandert dit land in een chaos, ab-s<
twee lichten, die me nu al
kwartier volgen, zo dichtbij
,ijn gekomen dat ik voorzichtig
achterom kijkend kan zien dat ze toebehoren
aan een oude Peugeot, word ik echt bang. Ik
sla snel een hoek om, negeer honderd meter
verderop een rood voetgangerslicht wat
's avonds in het centrum Van Johannesburg
gemakkelijk kan, omdat er toch bijna geen
verkeer is en ren schuin de straat overste
kend naar Main Street waar mijn hotel is. Als
ik hijgend de ingang bereik, zie ik in de ruiten
van de hal hoe een witte auto snel optrek
kend voorbijschiet: de oude Peugeot.
Misschien heb ik me alles verbeeld en ben
ik door de portier van mijn botel op het ver
keerde been gezet. Die had beweerd dat al
leen idioten 's avonds in Johannesburg gaan
trimmen en zelfs die niet. Maar ik had aan
New York gedacht en aan Miami, waar ik ook
had rondgehold en waar ik ondanks de ver
schrikkelijkste voorspellingen nooit was las
tiggevallen. Wat zou me dan kunnen overko
men in Johannesburg?
P., een vriendin die ik in 25 jaar
niet had gezien en die me de vol
gende dag ophaalde voor een.
'braaivlees', een barbecue, bij vrien
den in Randburg: „Heb jij hier écht
in het donker getrimd? Je bent gek.
Ik ben hier zelfs in mijn auto in
twee jaar niet meer geweest."
Direct Contact
Misschien heb ik me in slaap laten
wiegen door verslaggever Richard
Lander die in het Britse dagblad The
Independent vorig jaar beschrijft
hoe hij als blanke zonder al te veel
problemen onderduikt in het nacht
leven van Soweto, de grote stad met
kleine hutjes even buiten Johannes
burg. Ruim twee miljoen
leven hier op een kluitje.
Ook na dinsdag 17 maart is de
vrede in Zuid-Afrika nog ver weg
De lijfwacht van Eugene Terre'Blanche, de leider van de Afrikaner Weerstands
De taxichauffeur die ons erdoor- Beweging. De aanhang van de partij lijkt kleiner te worden.
heen rijdt, weigert ook maar
keer te stoppen: „No sir, too dangerous!" In
aanstaande dinsdag, als
president F. W. de Klerk
in een referendum
steun vraagt voor zijn
trekken in het rege
ringsbeleid, niet naar
het stembureau. Maar
als hij dat wel had mo
gen doen, dan had hij ja
gestemd. „Dat is het
minste van twee kwéai-
en. En zo denken, ge
loof ik, de meeste blan
ken er over."
Iets wat duidelijk tot
uiting komt in de kran
ten. Over steun van de
media heeft De Klerk
niet te klagen. Frenk, de
Afrikaner
contacten in z'n Samsonite, maar
echt storm loopt het niet die ope
ningsdag.
Goeie begin vir Nederlandse Han
delskou staat er boven het eerste
persbericht van de tentoonstelling,
maar de doelstelling die her-
nuwing van stewige handelsbande
tussen die twee lande wordt zo
kort na de opening bij lange na niet
gehaald. Het is eerder stil in het in
de hitte trillende, met molens, cy-
clames en gelakte klompen opge
sierde tentoonstellingsgebouw.
Sweers, nadat hij Van Rooy op
zwierige wijze een jonge klare heeft
ingeschonken: „Wij werden in 1986
min of meer gedwongen uit Zuid-
Afrika te vertrekken. Dat vonden we
jammer, maar fataal was het niet.
Zuidafrikanen zijn notoire bierdrin
kers en wij maken likeuren. Het
land is nooit een groot exportg^bied
voor ons geweest en zal het waar
schijnlijk ook niet worden. Maar
aan de andere kant kun je Zuid-
Afrika ook niet zomaar laten liggen.
Toen we in augustus 1991 het groe
ne licht kregen, zijn we er dan ook
meteen op ingesprongen."
Dat hoefden Bols en de KLM niet
te doen. Om de eenvoudige reden
dat ze nooit uit Zuid-Afrika zijn
weggeweest. Waarom ze zich dan
(och op de Nederlandse Handelskou Aanhangers van de AWB, de uiterst rechtse Afrikaner Weerstands Beweging,
presenteren? „Tja," zegt Peter J
Janssen van de klm
scheut venijn in z'n 5
toch wat, nietwaar, als het Nederlands Bu
reau voor Toerisme het laat afweten? Je
houdt het niet voor mogelijk, maar echt
hadden geen interesse. En dat
plaatsen een bord dat oproept nee te stemmen. „Het referendum stelt
een land
ders en van
ouders. Als
markt is..."
het stikt van de Nederlan-
met Nederlandse voor-
ms nou één belangrijke
foto afp die mij voor het 'braai-
het vliegtuig naar Johannesburg had ik toen
al in een krant gelezen dat er in Soweto 14
moorden per week worden gepleegd, 'meer
dan in enige Amerikaanse stad'.
Maar hoe zit het dan met Lander, die in
Kippie's jazz bar in Soweto witte en zwarte
mensen samen zag swingen op excellent mu
sic? En Michel Bender uit Roelofarendsveen,
die vanuit Nederland niet alleen vakantie
trips organiseert naar Soweto, maar er z'n
klanten nog laat logeren ook? „Geen pro
bleem," zei Bender laatst in het televisiepro
gramma van Karei van de Graaf opgewekt.
En in een krante-interview laat hij weten dat
zo'n uniek verblijf in Soweto weliswaar 'geen
luxe is', maar 'dat je er wel directe contacten
met de bewoners hebt.'
Hoe het ook zij: ik ben bang geworden en
durf na de gebeurtenissen op de eerste avond
van mijn verblijf in Zuid-Afrika op m'n eentje
Soweto niet meer in. En aan de taxichauffeur
die ons zonder een keer te stoppen in twee
uur door de SOuth WEstern TOwnship rijdt,
heb ik ook weinig. Hij zegt weinig, leidt ons
wel met een stalen gezicht langs de nieuwe
villa van Nelson Mandela die uitzicht
biedt op een benzihestation van Shell en
vergeet evenmin een tiental minuten te zig
zaggen door de 'dure wijk' die trots en on
genaakbaar uitsteekt boven de armetierige
hutjes en barakken in het dal. Daar wil ik
twee dagen later het is dan zaterdag
nog een keer heen. Maar hoe ik
wat collega's ook zoek; we vinden niemand
bereid ons te begeleiden. Alweer, too dange
rous. Op zaterdag zijn alle mannen thuis en
'dan wordt er nogal gedronken.'
Absolute Chaos
Wat is waarheid hier? De bezoeker vraagt en
vraagt en hoort steeds andere antwoorden.
'Nee zeggen betekent
de ondergang'
vlees' heeft uitgenodigd in de sprookjestuin
met van zijn tot een vesting versterkte huis, zegt
cynisch: „Ze moeten wel. De hele Zuidafri-
kaanse economie staat achter De Klerk. Elk
negatief artikel kan een krant advertenties
kosten."
Maar zal een voor De Klerk gunstige refe
rendum-uitslag inderdaad als blaasbalg fun
geren voor de door de jarenlange
boycot bijna uitgedoofde industrie
van het enorme land? De commen
tator van het Zuidaffikaanse dag
blad The Sun is er van overtuigd
„Nu al steken buitenlandse bedrij
ven hun voelhorens uit. VOTE YES.
Een overwinning van mister De
Klerk zal de belangstelling om in
ons land te investeren ongetwijfeld
geweldig aanwakkeren."
Markt
Dat denkt de Heemstedenaar Fred
Sweers ook, hoewel... De export
manager van disjilleerderij De Kuy-
per en Zoon in Schiedam is een van
de ongeveer honderd zakenlieden
die als vertegenwoordigers van
dan 50 Nederlandse maat-
Op een ochtend ontbijt ik met iemand van de
Nederlandse kolonie. Zou het niet zo kunnen
zijn dat de white men de zwarten wat al te
gretig afschilderen als 'niet te vertrouwen cri
minelen' (nog een van de meest flatteuze
kwalificaties die ik in mijn opschrijfboekje te
rugvind), begin ik. Mijn gesprekspartner kijkt
enigszins gekwetst op van zijn scrambled schappijen aanwezig zijn op de
eggs. „De apartheid was niet goed, moest
weg", zegt hij „maar de zwarten mogen na
tuurlijk nooit aan de macht komen. Dan ver
andert dit land in een chaos, ab-so-luut."
Hij is geen Zuidafrikaans burger en mag
door staatssecretaris Yvonne van
Rooy op wat bleke wijze geopende
Holland Trade Fair. Hij hoopt straks
naar huis te kunnen vliegen met
enige adressen van Zuidaffikaanse
Storm
Maar zo denken er meer in de wereld van de
luchtvaart. In het welvarende Pretoria, de
enige Zuidaffikaanse stad met meer blanken
dan zwarten, zie ik Willem Pretorius terug.
Twee jaar terug was hij nog de verdrietige
manager van de Amsterdamse vestiging van
Satour, de South African Tourism Board. Niet
één Nederlandse touroperator durfde het aan
om in die tijd reizen te organiseren naar
Zuid-Afrika. Met het hoofd vol onbegrip tus
sen de schouders gesto
ken vloog Willem naar
zijn land terug. Met Ne
derlanders viel niets te
beginnen.
Maar zie, sinds au
gustus vorig jaar, toen
duidelijk werd dat het
De Klerk emst was met
z'n pogingen de zwar
ten in de regering te ha
len om aldus te bouwen
aan 'die ene nationale
staat', loopt het storm.
„Ineens wil iedereen op
Zuid-Afrika vliegen
juicht de nog steeds
voor Satour werkende
Pretorius. En uit z'n
hoofd dreunt hij op:
„Singapore Airlines. Ca
thay Pacific, jullie Mar
tinair en Transavia... De
ene aanvraag is nog niet
binnen of de andere
komt er alweer aan."
Een Zuidafrikaander over De
Klerk: „Hij is gek. Hij kan
nooit winnen. Vrede? Nooit
meer." fotomap
forse de keuze: God of het communisme."
„Je moet
Alsof warempel iedereen er van overtuigd
is dat in Zuid-Afrika op dinsdag 17 maart de
vrede begint Maar wat als De Klerks voor
ganger P. W. Botha zijn zin krijgt? Op de dag
van mijn vertrek roept hij de Zuidafrikanen
in hartstochtelijke bewoordingen op zich
massaal af te keren van het in gang gezette
hervormingsproces. „Een ja-stem betekent
capitulatie voor de zwarte meerderheid Ik
doe niet mee aan wat onherroepelijk zal lei
den tot de zelfmoord van mijn volk."
Ik denk aan Frenk, mijn Zuidafrikaanse
gastheer van enkele dagen terug. „Moet je je
niet druk over maken, naar die mensen
wordt door niemand meer geluisterd," had
hij geruststellend gezegd.
Wurggreep
Op zaterdag kan ik controleren of dat waar is.
In Pretoria houdt de AWB, de ultrarechtse
Afrikaner Weerstands
Beweging een bijeen
komst. Er worden vijf
tigduizend mensen ver
wacht: er zijn er hoog
stens tweeduizend. Wat
AWB-leider Eugene
Terre'Blanche zou heb
ben gezegd, verneem ik
later uit de kranten.
Maar ik had het ook
kunnen voorspellen.
„Het referendum stelt
ons voor de keuze: God
of het communisme."
Dezelfde hamen het
zelfde aambeeld. Maar
wel een aambeeld dat
steeds kleiner wordt.
Twee jaar geleden mar
cheerden er nog twin
tigduizend AWB'ers
scanderend en vuisten
ballend door Pretoria
om De Werk te bewe
gen Nelson Mandela
voor eeuwig en altijd in
het gevang te houden.
Nu blijkt die aanhang
geslonken tot niet m
dan tien procent.
Een rationele keuze?
Het lijkt er op. Het heeft
er inderdaad veel van
weg dat ja-stemmen
voor veel Zuidafrikanen
het minste van twee
'kwaaien' is en dat er
vrees bestaat voor een
door Zach de Beer voor
spelde 'internationale
blokkade'. De Beer, lei
der van de progessieve
Democratische Partij
krijgt op de dag van
mijn vertrek in The Sun
bijna een hele pagina
om uit te leggen dat
Zuid-Afrika een zekere
ondergang tegemoet
gaat als er nee wordt ge
stemd. „De supermo
gendheden zullen ons
in een wurggreep ne
men", huivert De Beer,
die een uiterst somber
scenario schetst „Ons
staat bij verlies van
Werk nog meer
wachten dan indertijd
het volk van Irak."
South Africa
country coming in from
the coldkopte The In
dependent vorig jaar
Een beetje voorbarig
wellicht? Een droom,
voortgekomen uit wish
full thinking? Op de
'braaivlees' griept
Frenks grootvader „Het komt nooit meer
goed. We hebben het te ver laten komen
Waar de zwarten het voor het zeggen hebben
gekregen, is het fout gegaan. En De Werk is
ook gek. Hij kan nooit winnen. Als hij op het
referendum ja krijgt, verliest hij omdat hij
dan met zwarten moet onderhandelen die
hem straks opzij zullen schuiven. Wordt het
'nee', dan kan hij meteen opstappen. Vrede?
Nooit meer."
Borrelpraat? Je zou het bijna zeggen. Maar
als de taxichauffeurs in koor hetzelfde bewe
ren? En de stouw die je in het Paul Kruger-
huis toevallig tegen het lijf loopt? En George,
de gids bij het voortrekkersmonument? En
bijna iedere blanke Zuidafrikaan die je ont
moet. eigenlijk?
Een mooi land, Zuid-Afrika. Maar ook een
land dat te langen leste vooral somber stemt
foto rtuter
Kinderen in de zwarte woonwijk Soweto. even bulten Johannesburg.
De taxichauffeur „Het is te gevaarlijk om hier te stoppen, meneer."
FOTO'QPO
Krijgt Zuid-Afrika eindelijk vrede, als de
bevolking aanstaande dinsdag ja zegt
tegen het voorstel van president De
Klerk om de zwarten te laten meerege-
ren? Veel Zuidafrikanen betivijfelen het,
maar zeggen geen keus te hebben. Nee
betekent een internationale boycot zon
der weerga, die de toch al ontwrichte
economie niet kan verdragen. Maar ja
zeggen tegen De Klerk zal het land óók
naar de afgrond drijven, vreest men.
Kortom, de Zuidafrikaan vindt dat hij
moet kiezen uit twee 'kwaaien'. Een lid
van de Nederlandse kolonie: „De apart
heid is niet goed, maar de zwarten mo
gen natuurlijk nooit aan de macht ko
men. Dan verandert dit land in een
chaos, ab-so-luut.