Binnenland
BVD zoekt nieuw werk
'Psycholoog moet mee naar Joegoslavië'
Verkeersles na
het roze papiertje
Buitenlandse spionnen
profiteren van Golfoorlog
Zaterdag 7 maart 1992 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRJSART (chef) PATRICK VAN DEN HURK JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN FRANS VISSER Vormgeving: JAN KUNCE
lederiands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Pi
it (GPD), Inter Press Service (IPS).
Einde van Oostblok probleem voor spionagediensten
DEN HAAG LAURENT H
De Nederlandse geheime diensten zijn
op zoek naar nieuw werk nu de dreiging
uit het Oosten is weggevallen. Voor de
twee grootste, de Binnenlandse Veilig
heidsdienst (BVD) en de Militaire Inlich
tingendienst (MID), gloort er sinds kort
weer enig licht: de Inlichtingendienst
Buitenland (IDB) wordt opgeheven en
de BVD en de MID nemen de IDB-taken
over.
De IDB verdwijnt, zo maakte premier
Lubbers onlangs bekend. De circa dertig
medewerkers moeten hun Wassenaarse
hoofdkwartier verlaten nadat de inlich
tingendienst in opspraak kwam. Mede
werkers van de dienst klaagden tegen
over de media over hun chef Meulmees-
ter en de werkwijze van het apparaat.
Lubbers maakte vervolgens korte metten
met de IDB: spionnen die lekken, ver
dwijnen.
De BVD had de bui al zien hangen en
ging direct na het ineenstorten van de
Muur op zoek naar nieuw werk. Mede
op advies van het Utrechtse organisatie
bureau Andersson Elfers Felix besloot
BVD-chef Docters van Leeuwen de
dienst af te slanken. Bij de BVD resteren
na de volgens vakbondsbestuurders ta
melijk glad verlopen reorganisatie zo'n
650 banen.
Gereorganiseerd is intussen ook de
militaire contraspionage (MID). De
agenten van de verschillende krijgs
machtonderdelen werken nu samen.
Ook daar is de reorganisatie volgens
woordvoerder Berghoef van ACOM, de
vakbond van militairen, regelijk soepel
verlopen. De MID is volgens haar chef,
commodore Duijn, iets kleiner dan de
BVD.
De medewerkers van de BVD en de
MID hebben geen opsporingsbevoegd
heid: zij mogen niemand afresteren. BV-
D'ers moeten daarvoor de hulp van de
politie inroepen, MID'ers de assistentie
van de Koninklijke Marechaussee.
Wel opsporingsbevoegdheid hebben
de medewerkers van de Centrale Recher
che Informatiedienst (CRI) en de Plaat
selijke Inlichtingendienst (PID). PID'ers
zijn politie-agenten die zich zowel op het
werven van criminele informatie als po
litiek gevoelige inlichtingen richten. De
PID is tevens het oog en oor van de BVD.
Gevoelige informatie over actiegroepen,
demonstraties, buitenlanders en derge
lijke geven de PID'ers door aan de BVD.
De huidige PID staat overigens op het
punt te verdwijnen en wordt vervangen
door regionale inlichtingendiensten
(R1D). De RID's blijven samenwerken
met de BVD, zij het dat er nieuwe werk
afspraken moeten komen. De plaatselij
ke politiek heeft amper greep op het
functioneren van de huidige PID en wel
licht nog veel minder te zeggen over de
toekomstige RID.
De PID rapporteert ook
aan de CRI, de Centrale
Recherche Informatie
dienst, onder leiding van
commissaris Wilzing. De
CRI coördineert belangrij
ke onderzoeken en is te
vens het Nederlands kan
toor van Interpol. Een
deel van Wilzings man
nen houdt zich, net als de
BVD, bezig met terroris
mebestrijding, illegale wapenhandel,
ambtelijke corruptie en drugshandel.
BVD-chef Docters van Leeuwen heeft al
die terreinen tot de zijne gemaakt nu
zijn personeel zich niet meer hoeft bezig
te houden met spionnen van het voor
malige Warschaupact. De BVD claimde
die werkterreinen in een uniek rapport:
voor het eerst gaf de BVD te kennen
waarmee ze zich in de toekomst wil be
zighouden.
Agenten van de BVD en CRI kunnen,
als ze zich bezighouden met illegale wa
penhandel, rechercheurs van de Econo
mische Controle Dienst (ECD), de FIOD
of de Douanerecherche tegenkomen. Bij
de centrale afdeling recherche van de
ECD houdt een dertigtal rechercheurs
zich onder meer bezig met de wapen
handel. De ECD rapporteert aan het mi
nisterie van economische zaken en aan
regionale fraude-officieren. De douane
en FIOD hebben contacten met de frau
de-officieren en het ministerie van fi
nanciën. De MID is net als de BVD ra
zendsnel op zoek gegaan naar nieuwe
activiteiten. In de defensiebegroting
staat nog maar één zin over de voormali
ge Sovjetunie. Belangrijker voor de MID
is de verspreiding van technologie en
wapens in het Midden-Oosten en
Noord-Afrika. Een nieuwe reorganisatie
is niet uitgesloten, aldus minister Ter
Beek in de defensiebegroting.
Zocht Defensie aanvankelijk nog een
groeimarkt in de controle op de naleving
van de ontwapeningsakkoorden, inmid
dels is het speciaal daarvoor opgerichte
bureau weer opgeheven. Wel zal Neder
land specialisten opleiden
die satellietfoto's kunnén
lezen. Dat laatste in sa
menwerking met andere
landen. Want Nederland
heeft geen geld voor een
eigen spionagesatelliet.
De zoektocht naar nieuwe
markten, baart de politiek
intussen zorgen. ,,Op jus
titiële diensten als de CRI
is nog wel grip, maar het
wordt een stuk lastiger in
het oerwoud van bijzondere opsporings
diensten. Het toezicht op de geheime
diensten is nog slechter geregeld. Ik zeg
niet dat ze er oneigenlijk gebruik van
maken, maar het geheime karakter roept
wel dat gevaar op", aldus WD-kamerlid
Dijkstal.
De Groninger hoofdofficier van justitie
Blok bekeek de relatie BVD-CRI, juist om
grensconflicten tussen de diensten te
vermijden. Dijkstal: „Ik heb er wel enig
vertrouwen in dat Wilzing van de CRI en
Docters van Leeuwen van de BVD ervoor
zorgen dat grensconflicten beperkt blij
ven. Maar er blijven onduidelijkheden.
Premier Lubbers moet maar eens aange
ven wat bijvoorbeeld de IDB deed en
welke taken daarvan behouden moeten
blijven. Ministers zouden ook veel min
der krampachtig moeten reageren op
verzoeken om helderheid".
Van enige coöordinatie is overigens
Terrorisme,
wapenhandel,
corruptie en
drugs markt
voor de BVD
wel sprake. De chefs van de BVD, MID
en IDB overleggen maandelijks met el
kaar onder leiding van secretaris-gene
raal Hoekstra van Algemene Zaken, het
ministerie van Lubbers. De chefs van de
CRI en BVD treffen elkaar eveneens
maandelijks, onder de onafhankelijke
leiding van officier van justitie Va
rekamp, speciaal belast met terrorisme
bestrijding.
RaRa
De zoektocht naar nieuw werk heeft
tot dusver nog geen spetterende resulta
ten opgeleverd. Docters van Leeuwen
deed in november vorig jaar iedereen
versteld staan met de mededeling dat bij
de BVD de daders van de RaRa-aansla-
gen bekend waren. Ze zijn nog steeds
niet aangehouden. De MID en de BVD
lieten zich verrassen door de aanslag op
vliegveld Deelen, waarbij voor miljoenen
vernielingen werden aangericht aan heli
kopters. De brede interesse van de ge
heime diensten voor de wapenhandel
kon niet voorkomen dat de nachtkijkers
van Delft Instruments toch in Irak te
rechtkwamen.
Deze week kwam de BVD weer in het
nieuws in verband met een onduidelijk
antwoord van minister Dales van bin
nenlandse zaken op kamervragen. De
minister beweerde dat er aanwijzingen
zijn dat de CPN geld uit Moskou heeft
gekregen, maar bewijzen kon de BVD
daarvoor niet overleggen. De gezamen
lijke interesse van de PID, CRI en BVD
voor ultra-rechts heeft er evenmin toe
geleid dat de aanslagen op gebouwen
van minderheidsorganisaties zijn opge
lost.
Intussen is aan de openheid bij de
BVD ook weer een einde gekomen. Na
dat in vrijwel alle media de afgelopen
maanden interviews met Docters van
Leeuwen stonden, heeft hij zich nu weer
verschanst. Een deze week te houden le
zing op het ministerie van defensie werd
afgelast omdat daarvoor - in strijd met
eerdere afspraken - ook de Nederlandse
pers was uitgenodigd.
Ook de BVD zelf is in het verleden slachtoffer geweest van 'terrorisme'. In 1983 werd een verdacht pakket
voor het BVD-gebouw in Den Haag gezet waarna een bommelding binnenkwam van de Rode Volksmilitie.
De Explosieven Opruimingsdienst kon later vaststellen dat het om loos alarm ging.
•TOTO GPO* ROLAND D£ BRUIN
DEN HAAG GPD
Het einde van de Koude Oorlog
heeft in het buitenland nauwe
lijks invloed op het werk van de
inlichtingendiensten. Van op
heffing of inkrimping is in de
meeste landen helemaal geen
sprake. De Verenigde Staten en
Frankrijk zijn juist druk bezig
het aantal spionnen drastisch
uit te breiden, terwijl in Duits
land een eerste, voorzichtige
discussie over inkrimping door
kanselier Kohl meteen de kop is
ingedrukt.
Er blijven nog meer dan vol
doende terreinen over waarop
de geheime diensten hun lusten
kunnen botvieren na het weg
vallen van de aartsvijand Sov
jetunie. Terrorisme, drugshan
del, industriële spionage en ver
spreiding van nucleaire, chemi
sche en biologische wapens zijn
onderwerpen, waarmee het
spionage-apparaat zich nu na
drukkelijk bezighoudt.
Bovendien heeft de Golfoor
log de verschillende inlichtin
gendiensten nieuwe kopzorgen
bezorgd. Saddam Husayn en de
zijnen hebben het falen van het
buitenlandse spionagenet op
pijnlijke wijze blootgelegd. De
Amerikanen hebben er nog
nachtmerries van dat de CIA
veel te laat doorhad dat Saddam
Husayn van plan was Kuwayt
binnen te vallen. Ook pijnlijk
was de ontdekking vorig jaar
dat het nucleaire programma
van Irak veel omvangrijker was
dan tot dat moment was aange-
De CIA is sindsdien bezig met
een drastische reorganisatie.
Maar het kost erg veel tijd om
spionnen te laten infiltreren in
buitenlandse regeringen. Hel is
de bedoeling dat in de komende
jaren honderden, zo niet dui
zenden nieuwe spionnen wor
den geworven. Het over het al
gemeen niet scheutige Congres
heeft daarvoor zelfs extra finan
ciële middelen beschikbaar ge
steld.
Ook de Fransen hebben le
ring getrokken uit de Golfoor
log. De Franse troepen waren
volledig aangewezen op infor
matie van de Amerikanen. On
middellijk na afloop kondigde
minister Joxe van defensie aan
dat hij fors de bezem wilde ha
len door het inlichtingenappa
raat. De vijf diensten zullen
worden samengevoegd en krij
gen bovendien twee spionage-
satellielen.
In Duitsland wordt nog volop
door het voormalige Oostblok
gespioneerd, meent de regering
Kohl. Fr moeten nog honderden
ex DDR-agenten en Russische
spionnen rondlopen die nog al
tijd niet ontmaskerd zijn. De
BND, de Duitse geheime dienst,
wil zich bovendien nadrukkelij
ker bezighouden met de jacht
op zogenaamde atoomdes
perado's, kerngeleerden uit de
vroegere Sovjetunie die hun
kennis aan de hoogstbiedende
willen verkopen.
Maar waar alle Amerikaanse
en Europese inlichtingendien
sten vooral hun handen vol aan
hebben, is het terrorisme. Waar
de Britten veel te stellen hebben
met de IRA en de Spanjaarden
met de ETA, zijn de Amerikanen
en Fransen gefixeerd op Arabi
sche terreurgroepen. De Duit
sers geven de eerste prioriteit
aan de internationale drugsma-
fia, niet onbegrijpelijk gezien
het feit dat jaarlijks miljarden
dollars in Duitsland witgewas
sen worden.
(Dit verhaal kwam mede tot
stand door bijdragen van de
correspondenten in Washing
ton, Parijs en Berlijn.)
Leger onderzoekt geestelijke schade van soldaten in Golfoorlog
'Leerlingen wordt een kunstje geleerd'
DEN HAAG ANP
Geen van hen heeft daadwerke
lijk gevochten. Maar sommigen
stonden aan oorlogsdreiging
bloot. En velen werden gecon
fronteerd met menselijk leed.
Enigszips te hooi en te gras
hebben marine, lucht- en land
macht onderzocht wat de Golf
oorlog heeft betekend voor de
3200 militairen die voeren op de
fregatten in de Perzische Golf,
Patriots bemanden in Turkije
en Israël, in veldhospitalen wer
ken in Saudi-Arabië of de Kur-
den in Noord-Irak hielpen.
Psycholoog Kuiper van de
luchtmacht weet niet precies
hoeveel van 'zijn' mensen gees
telijke problemen hebben opge
lopen in Turkije en Israël. Wel
heeft hij enkele maanden na te
rugkeer interviews gehouden
met ongeveer 20 manschappen.
Kuiper: „Daaruit bleek dat de
dienst in Turkije wel zwaar was
en dat vooral de confrontatie
met ziekte en armoede belas
tend is geweest. Maar het gaat
op zich om goed opgeleide
mensen die elkaar door en door
kennen en elkaar dus goed kun
nen opvangen. Ik vermoed wel
dat de problemen groter zou
den zijn geworden als de perio
de van uitzending langer was
geweest. Nu werden de mensen
na twee maanden afgelost".
Van de 400 mariniers die in
Noord-Irak de Kurden onder
steunden, hebben er vijf ach
teraf hulp gevraagd. Psycholoog
Thuijsman noemt dat gezien de
omstandigheden „weinig". De
mariniers vertrokken immers
op stel en sprong. Tijdens een
korte sessie op de kazerne werd
hun voorgehouden dat „onze
kerheid en op alle niveaus ge
brek aan informatie" kenmer
kend zouden zijn. Thuijsman is
er dan ook niet verbaasd over
dat ruim de helft van de onder
vraagden zich onvoldoende ge
ïnformeerd vond en een vijfde
zichzelf onvoldoende geestelijk
voorbereid achtte op de klus in
Noord-Irak.
Thuijsman stuurde de 400
mariniers een vragenlijst een
week na terugkomst. Dat Irak
geen lolletje was voor het gros
van de mariniers, valt op te ma
ken uit het feit dat bijna de helft
extra spanningen in de eenheid
signaleerde. Ruim een kwart
sliep minder goed en was vaker
gespannen. Eenderde piekerde
meer dan anders en eenderde
Nederlandse militairen patrouilleren in de Turkse grensplaats Zakho om de gecapituleerde Irakezen in de gaten te houden.
had last van matheid of luste
loosheid.
De marinemensen op de fre
gatten in de Perzische Golf had
den voor psychische problemen
geestelijke verzorgers aan
boord. In Den Helder waren
psychologen en een psychiater
paraat die te allen tijde vanaf de
schepen gebeld konden wor
den. Daarvan is echter zo wei
nig gebruik gemaakt, dat de
marineleiding geen reden zag
een onderzoek te doen naar het
psychisch welbevinden van de
fregatbemanningen.
De landmacht, het grootste
krijgsmachtonderdeel, was on
der meer paraat in Zakho. Psy
choloog Jacobs was zelf een
maand aanwezig in het Neder
landse kamp. Hij hield vooral
een oogje op de geneeskundige
hoek, waar zeker in het begin
veel Kurdische vluchtelingen
stierven en zwaar gewonde
mensen binnengebracht wer
den. „De landmacht kent het
buddy-systeem. Dat betekent
dat je continu twee aan twee
werkt en op elkaar moet kun
nen vertrouwen. We bonden de
genezerikken op het hart na de
dienst bij elkaar te blijven. Toch
hebben we nog heel wat indivi
duele gesprekken gehouden,
want ook aan je buddy kun je
niet alles kwijt."
Twaalf mensen hebben bij Ja
cobs een beroep op psychologi
sche hulp gedaan. Zij hadden
klachten die direct te maken
hadden met de Golf-periode:
angstdromen, gedachten niet
van zich afkunnen zetten.
Als Jacobs de richtlijnen voor
uitzending naar Joegoslavië
mocht opstellen, dan zou hij in
ieder geval pleiten voor een
strenge screening vooraf. „Intr
overte mensen, mensen die al
psychische problemen hebben
gehad en verslaafden aan alco-
.hol en drugs kun je beter niet
meenemen naar operaties zoals
in Joegoslavië en Cambodja".
Jacobs vindt ook dat de uit te
zenden militairen uitgebreide
voorlichting moeten krijgen
over wat hen te wachten staat,
want onzekerheid schept on
rust. Hij zou ook de hogere offi
cieren een korte training willen
geven in gespreksvoering en in
elk geval een geestelijk verzor
ger, een maatschappelijk werker
en een psycholoog meesturen.
Hij pleit ook voor een goede
'debriefing', een gesprek ovef
wat er kan gebeuren als men
eenmaal weer thuis is. De erva
ring leert dat de militair na af
loop i
n sterke behoefte heeft
r zijn ervaringen te pra
ten, terwijl de naasten al gauw
genoeg hebben van die verha
len. Bovendien is er in de tus
sentijd aan het thuisfront ook
van alles gebeurd, waar hij of zij
geen deel aan gehad heeft.
Voor Thuijsman is de belang
rijkste les uit Irak dat het kader
van de mariniers beter getraind
moet worden in het omgaan
met opgekropte emoties:
„Twintig procent van de onder
vraagden kon niet binnen de ei
gen eenheid terecht met emo
tionele problemen en dat is niet
niks."
„Veel jongeren denken dat alles
ophoudt wanneer ze hun rijbe
wijs eenmaal hebben gehaald.
houding
willen we veran
deren. Ze heb
ben weliswaar
enige behendig
heid met de au-
Duits voorbeeld. De jeugdige
bestuurders krijgen zowel theo
retische als praktische bijscho
ling. Zo ontvangen ze brochures
met gerichte informatie, maar
vanng missen
nog terwijl
die juist zo be
langrijk is. IJit
nderzoek is ge
bleken dat de
eerste zeven ja-
dat bestuur
ders hun rijbe
wijs hebben de
meeste onge
lukken gebeu-
Adjunct-se-
cretaris Guus
Comelissen van
het Regionaal orgaan voor de
verkeersveiligheid in Overijssel
(Rovo) licht de plannen toe om
an jonge automobilisten bijles
gaan geverr. Als aanvulling op
het huidige rijbewijs gaat in dc
noordelijke provincies bin
nenkort een aanvullende rijop
leiding voor jongeren van start.
Inmiddels is er een team sa
mengesteld van twintig rij-in-
structeurs, die worden opgeleid
voor het geven van een dfergelij-
ke cursus.
Aanleiding voor de bijspijker-
ursus is een onderzoek van het
Rovo in samenwerking met de
Bovag, waaruit bleek dat het ui-
t belabberd gesteld is met
de rijvaardigheid van jongeren
net hun rijbewijs hebben.
Negentig procent zou zakken
ze opnieuw examen zouden
moeten doen.
Comelissen meent daarom
dat de huidige rijopleiding on
voldoende ondergrond biedt:
„Een rij examen is en blijft een
momentopname. Er is vaak
sprake van vaste routes die de
leerling wordt geleerd zo goed
mogelijk af te leggen Hen
wordt in feite een kunstje bijge
bracht. Maar daarmee ben je er
uiteraard niet. Veel ongelukken
worden veroorzaakt door een
dosis jeugdige overmoed ge
combineerd met gebrek aan er
varing".
De bijles wordt gegeven naar
Het zenuwslopende rlj-examen. Wie daarvoor
slaagt is echter nog lang geen goede automobilist.
•TOTO Dl BOtP
ook worden er diverse grocps
bijeenkomsten gehouden Als
afsluiting volgt er een afsluitend
Comelissen: „Wat wc de deel
nemers onder meer willen bij
brengen. is dat het verkeer een
groepsgebeuren is, dat de men
sen moeten leren om rekening
te houden met elkaar. Het komt
nu nog te vaak voor dat het ver
keer wordt geregeld met de
meest obscene gebaren''
Bij dc oosterburen wordt
sinds twee jaar al geexperimen
teerd met een dergelijk project,
waarbij dc jonge bestuurders
achttien maanden intensief
worden begeleid. Volgens Cor-
nelisscn zijn dc eerste resulta
ten zeer positief. Om de kandi
daten te lokken, krijgen dc jon
geren in Duitsland waardebon
nen voor gratis deelname en
tweehonderd Duitse marken
contant in het handje. Volgens
Comelissen moet een dergelijke
regeling in ons land eveneens
worden ingevoerd: ..Vandaar
dat we momenteel sponsors
aan het zoeken zijn. We denken
onder meer aan verzekerings
maatschappijen dtcjOTTgin n na
deelname aan de B1IW korting
bieden in dc vorrtffan enkele
schadevrije jaren J \Vanneer de
proef in de noorddü};? jHQVin
cics slaagt, willen ac organisa
tics bij dc ov vrhcUljtótitituiétyn.
op een landelijke invoering.
