Mister Transavia mag niet meer
Racistische humor
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Nederlands bekendste piloot,
Transavia-captain Pim Sterks,
vliegt niet meer. Sierks werd in
één klap wereldberoemd toen
hij het vliegtuig bestuurde met
daarin drie Japanse terroristen
die dagenlang elf mensen gij
zelden in de Franse ambassade
in Den Haag. Een dag later
keerden hij en zijn bemanning
als helden terug in Nederland.
Donderdag vloog hij voorlo
pig) voor het laatst. Hij wordt
zestig, vandaar.
D
ZATERDAG 7 MAART 1992
I I
September 1974:
Sierks keert terug van
zijn heikele missie:
„Ik ben geen moment
bang geweest"
ARCHIEFFOTO
Donderdag 5 maart 1992. Even
voor drieën landt op Schiphol
een Transavia-kist uit Londen-
Gatwick. „Captain Sierks en zijn bemanning
hopen dat u een prettige vlucht heeft gehad",
klinken de laatste woorden van de stewardess
uit de luidsprekers. Terwijl de passagiers het
vliegtuig verlaten verdringen fotografen zich
om binnen te komen. Het is de laatst vlucht
van Pim Sierks, Mister Transavia. „Even
wachten", roept hij de fotografen toe. „Ik
moet nog even dit formulier invullen. Anders
word ik ontslagen", voegt hij er lachend aan
Pim Sierks lacht, maar is niet blij. Hij stopt
tegen zijn zin. „Dinsdag word ik zestig en
dan ben ik volgens de Nederlandse overheid
van het ene op het andere moment niet meer
in staat te vliegen. Dat is belachelijk. Er zijn
een heleboel oude lullen van veertig die on
gemotiveerd zijn en liever vandaag dan mor
gen willen ophouden. Ik ben gezond, gemoti
veerd en wil doorgaan, maar mag dat niet
van die Nederlandse kruideniers."
b zeggen
De 59-jarige gezagvoerder, met zijn grote
snor en jongensachtige uiterlijk, kreeg natio
nale bekendheid in september 1974. Op vrij
dag de dertiende september drongen drie Ja
panse terroristen de Franse ambassade aan
het Haagse Korte Voorhout binnen. Ze gijzel
den elf mensen, ,onder wie de ambassadeur,
en eisten de vrijlating van een medeterrorist
uit Franse gevangenschap. Vanaf het begin
van de gijzeling was de Nederlandse televisie
erbij. Tot dinsdag 17 september gebeurde er
vrijwel niets. Totdat Sierks ten tonele ver
scheen.
„Dagenlang", zo vertelt hij routineus het
verhaal, „had er een DC8 van de KLM klaar
gestaan bpSchiphol om de Japanners te ver
voeren. Ik zei: je zult de bemanning maar
zijn. Maar de Japanners eisten, behalve de
vrijlating van hun collega, ook losgeld en een
Franse Boeing 707. In Nederland waren maar
een stuk of acht Transavia-piloten die een
707 konden vliegen..Op zondagavond, ik was
die dag nog naar Rome geweest, werd ik ge
beld door een collega. Hij vroeg of ik eventu
eel die Japanse terroristen wilde vliegen als
de Franse 707 zou komen. Ik antwoordde: als
het moet, moet het. Vlak voordat ik naar bed
ging zag ik op de televisie dat op Schiphol
een 707 van Air France was geland. Ik dacht:
shit, nu heb je A gezegd en moet je ook B
zeggen."
De gebeurtenissen volgden elkaar snel op.
Omdat de Franse 707 een ander type was
dan waarmee Sierks normaliter vloog, maak
te hij op maandag 16 september eerst een
proefvluchtje. „Ik wist niets van het toestel. Ik
had geen boeken, geen instructeur, omdat de
Franse bemanning meteen weer was terug
gekeerd naar Frankrijk. De Franse regering
was bang dat de Nederlandse hen ertoe zou
bewegen het toestel zelf te vliegen."
Dinsdag sprak hij met een kabinetsdelega
tie, kreeg toestemming om zijn eigen beman
ning uit te kiezen en stelde één voorwaarde:
„Ik wilde weten waar de Japanners heen wil
den, maar ze weigerden dat tegen de onder
handelaars te zeggen. Toen ben ik er zelf
heen gelopen. Uiteindelijk kreeg ik te horen
dat het Aden werd, maar ik moest het geheim
houden. Ik heb het alleen de vier betrokken
ministers verteld.
Niet Bang
's Avonds volgde de voorlopige ontknoping
op een sinister Schiphol. De Japanners droe
gen daar de laatste gijzelaars over in ruil voor
de inmiddels vrijgelaten terrorist uit Frank
rijk. Bovendien kregen ze 300.000 dollar los
geld mee. Met Sierks aan de knuppel koos de
707 het luchtruim.
De volgende morgen landde het toestel in
Aden (de hoofdstad van het toenmalige Zuid-
Jemen), maar de autoriteiten wilden de Ja
panse terroristen niet toelaten. Na te hebben
bijgetankt vertrok het toestel naar Damascus
in Syrië, waar de Japanners zich na vier uur
onderhandelen overgaven. De pistolen en
het losgeld overhandigden ze aan Sierks en
zijn bemanning.
„ik ben geen moment bang geweest. Nooit
gedacht: dit wordt mijn laatste vlucht. Ik ben
heel erg positief ingesteld, altijd optimistisch.
De Japanners waren al lang blij dat ze weg
waren. Op een gegeven moment zaten ze in
het voorste deel ook rustig hun pistolen
schoon te maken, zo vertrouwden ze ons. Ik
heb nooit overwogen ze te overmeesteren. Ik
zie niet zo veel in een vechtpartij op 30.000
Een dag later werd Sierks als een held inge
haald op Schiphol. Ontvangst op Soestdijk,
een lintje en een golf van publiciteit. En dat
beviel de gezagvoerder wel, die destijds in
Sassénheim en later in Nieuw-Vennep woon
de. Hij is ijdel genoeg om toe te geven dat hij
nog steeds geniet van de belangstelling. In
middels is hij het bekendste lid van de Trans-
avia-familie, al wordt hij wel een beetje moe
van telkens weer hetzelfde verhaal te vertel
len.
Gokje
„Ik ben iemand die houdt van een gokje. Ik
ben niet doldriest, maar je moet ook niet al te
benauwd leven. Jongensachtig, branie-ach-
tig, ja dat klopt wel. Als je naar mijn loopbaan
kijkt, zie je wel vaker dat ik een gokje heb ge
nomen", legt hij uit waarom hij besloot de
terroristen te vliegen.
Sierks begon als zweefvlieger, later vloog
hij in sportvliegtuigjes. Hij ging bij de lucht
macht en kreeg zijn opleiding bij de Royal
Canadian Airforce. Vloog straaljager, maar
besloot de luchtmacht te verlaten. Er volgde
een periode met werk in Afrika. In 1967, vlak
na de oprichting, kwam hij in dienst bij
Transavia en daar bleef hij.
Na de gijzelingzaak kreeg hij tal van reac
ties. Passagiers begonnen spontaan te klap
pen als hij hen welkom heette. Een simpel
bezoekje aan het toilet was onmogelijk zon
der tal van inzittenden een handtekening te
geven. Uiteindelijk zette de bemanning de
toiletdeur en de cockpitdeur tegen elkaar zo
dat hij ongezien de wc kon bezoeken.
Maar er gebeurden ook minder leuke din
gen. Zo verdween het losgeld van 300.000
dollar en al gauw ging het verhaal dat Sierks
en zijn bemanning het in hun zak hadden
gestoken. „Dat verhaal duikt steeds maar
De uitdagend uitgedoste dame loopt door een
straat waar een lief negerjochie aan het spelen
is. Als ze het kind passeert, aait ze hem even over
zijn bol en vraagt: „Hoe heet jij?" Het jongetje
neemt haar uitvoerig op en antwoordt dan: „Ik
heel heet!"
de restauranttafel
als de moppenver-
teller is uitgesproken. Dan vallen
vrijwel gelijktijdig in verschillen
de hoofden de munten door en
steekt een bulderend gelach op.
Het startsein voor een lange
reeks 'ras echte moppen, waar
aan alle tafelgenoten op hun ei
gen wijze een bijdrage leveren.
Vanaf een naburig tafeltje, zo
goed en zo kwaad als het kan
stiekem meeluisterend, onderga
ik een soort stoomcursus alterna
tieve volkerenkunde. Negers en
Surinamers blijken lui en kinder
lijk. Ze spreken slecht Neder
lands en denken aan niks anders
dan seks. België is één grote
zwakzinnigeninrichting. T urken
brengen de meeste tijd door op
vuilnisbelten en schroothopen
en joden zijn alleen maar bezig
met het ophalen van geld.
Het zijn vooral de culturele min
derheden die het mikpunt vor
men. Bijkbaar weerspiegelt de
mop de maatschappelijke span
ningsvelden van het moment, is
er een soort symptoom van.
Maar het is wel een heel merk
waardig symptoom. Want wat
moet je nou denken van een
groep volwassen mannen en
vrouwen in een toch betrekkelijk
beschaafd land. die zich een
deuk lachen om de op de keper
beschouwd meest grove beledi
gingen van andere mensen?
weer op, terwijl wij het geld gewoon hebben
overhandigd aan iemand van de Franse am
bassade. Maar elke keer kwam dat gezeik
over dat geld weer terug."
Het verhaal deed weer volop de ronde toen
de Leidse copiloot op de vlucht met de Ja
panners, inmiddels zelf gezagvoerder bij
Transavia, werd opgepakt na een poging het
bierconcem Heineken te chanteren'. Hij
dreigde gif in blikjes bier te doen, maar werd
door de politie gegrepen. Even werd de naam
Sierks in verband gebracht met de chantage,
maar hij bleek er niets mee te maken te heb
ben. „Ach, ik heb nooit echt rotte publiciteit
gehad", relativeert hij nu.
Mooie Tijden
Sierks, die inmiddels alweer veertien jaar op
een 16de-eeuws landgoed in Engeland
woont, zegt prachtige tijden te hebben be
leefd bij Transavia. Zeker in de begintijd,
toen de luchtvaartmaatschappij nog overal
heen vloog, vermaakte hij zich prima. Maar
ook de kortere Europese vluchten, sinds jaar
en dag de hoofdmoot, staan hem niet tegen.
„Bovendien liegen we een paar jaar geleden
Mombassa erbij. En dat is toch een aardig
eindje."
Over de Mombassa-vluchten doet trou
wens een leuke anekdote de ronde. Sierks
meldde altijd dat het vliegtuig de
'Jongensachtig,
branie-achtig,
Sierks ontvangt op Soestdijk e
ningin Juliana.
passeerde en gaf dan een rukje aan de stuur- Donderdag 5 maart
knuppel. „Duizenden passagiers denken nog 1992: Pim Sierks par-
Steeds dat de evenaar een soort drempel is." keert zijn kist op
Vliegen is zijn lust en zijn leven. Hij be- Schiphol. Voorlopig
grijpt dan ook niet dat er piloten zijn die met voor de laatste keer
de pest in hun lijf naar hun werk gaan. „Ik foto united photos
ken copiloten die net veertig zijn en elke keer de boer
als ze bij de dokter zijn geweest er weer over olaf kraak
zeuren dat ze niet zijn afgekeurd. Ik begrijp
dat absoluut niet. Vlieger is het mooiste be
roep van de wereld. Het is een best betaald
beroep. Het is een jongensdroom. Er staan
zelfs volwassen mensen langs de startbaan
om naar vliegtuigen te kijken. Als
je dan nog met de pest in je lijf
naar je werk gaat, kun je beter
wat anders gaan doen."
Hij heeft nooit overwogen te
stoppen, zelfs niet toen tweeën
eenhalf jaar geleden zijn zoon in
een vliegtuigje neerstortte. Geë- (tilt IClOJJt lV6l
motioneerd: „Hij was net als ik
een optimistische jongen, die
vliegen ontzettend leuk vond. Hij voerde een
vlucht uit over de Veluwe om te kijken of er
brand was. Ik zat ook in de lucht, was op de
terugreis en vloog er overheen zonder dat ik
wist wat er was gebeurd, dat hij was neerge
stort. Na dat ongeluk ben ik gewoon doorge
gaan met vliegen. Daarvoor heb ik een te po
sitieve kijk op het leven en ben ik te rationeel.
Bovendien zeg ik het na elke vlucht weer. 'En
nu komt het gevaarlijkste deel van uw reis:
met (je auto naar huis'."
Voorlopig
Donderdag vloog hij voor het laatst een
Transavia-kist. Voorlopig voor het laatst, als
het aan hem ligt. Sierks hoopt op een snelle
verandering van de Nederlandse wet. „Zodat
ik nog een paar jaar kan vliegen, het liefst
voor Transavia Als ze me nog willen heb
ben Lukt dat niet. dan lonkt altijd nog het
buitenland, waar minder streng met de leef-
tijdsgtens wordt omgegaan. De vraag naar
piloten is groot „Er zijn er velen die aan me
trekkenzegt hij geheimzinnig. Bang dat zijn
leeftijd invloed heeft op z'n \lu*ggedrag is hij
niet: „Er storten net zo goed kerels van dertig
Psychologisch gezien is één van
de grootste misvattingen over
humor de gedachte dat als je iets
als grap of mop brengt, dat ook
betekent dat je de inhoud er van
niet serieus meent. In zeer veel
gevallen weerspiegelt de inhoud
van een mop een angst of een
opvatting die de verteller deelt
met veel van de mensen in de
groep waartoe hij of zij behoort.
De talrijke moppen over impo
tente mannen en overspelige
vrouwen die aJ eeuwenlang de
ronde doen. geven bij voorbeeld
uiting aan een diep zittende
angst bij de man om seksueel te
falen Moppen waarin verschil
lende volkeren ten opzichte van
elkaar op een spottende wijze
worden neergezet, geven even
eens vaak uiting aan diepgewor
telde stereotypen.
Bij de meeste moppen die draai
en om de moeite die we hebben
met de eigenaardigheden, met
het anders-zijn van andere men
sen of volken, is het zo dat er
maar één als de domste, de ge
meenste. de onbetrouwbaarste
uit de bus komt. En dat is vrijwel
altijd iemand die niet tot de
groep, de soort, of het gehoor
van de verteller behoort. Dat
laatste is van belang voor het be
grijpen van de functie van een
mop
Iemand die een mop vertelt, wil
daarmee stemming maken. Dat
lukt natuurlijk alleen maar als de
mop geen elementen bevat die
beledigend kunnen zijn voor de
genen die zich onder zijn of haar
gehoor bevinden. Iemand die
een mop vertelt waarin een blin
de of epilepsiepaticnt een du
bieuze hoofdrol krijgt toebe
dacht. loopt (terecht) het risico
op een hoop gelazer als zich on
der zijn gehoor een of meer
mensen met een dergelijk pro
bleem bevinden.
Wil een mop 'slagen', dan moet
dus aan ten minste twee voor
waarden worden voldaan. Op de
eerste plaats moet hij verteld
worden aan een gehoor van
mensen wier houdingen en op
vattingen min of meer overeen
stemmen met die van de vertel
ler. Op de tweede plaats moet
het mikpunt van de mop bij
voorkeur buiten de eigen groep
liggen.
Als aan die voorwaarden is vol
daan en de mop werkt op de
lachspieren, dan slaat de verteller
twee vliegen in één klap. Door de
gemeenschappelijke \rolijke
stemming verstevigt hij. althans
tijdelijk, de groopsband Voorts
verleidt hij de groepsleden te
denken dat degenen die afwijken
van de eigen normen of kenmer
ken. inderdaad belachelijk of
minderwaardig zijn.
Daarmee maakt hij de weg vrij
voor eventuele acties, ook ge
welddadige. jegens die 'minder
waardige anderen' Uit verschil
lende studies blijkt dat als peste
rijen op school uit de hand lo
pen. het precies op die manier
gaat Een groep scholieren begint
onder leiding van één of meer
gangmakers (de z.g. bully's) een
afwijkende in ras. lichaams
bouw, kleding of gedrag me
descholier belachelijk te maken.
Het gezamenlijk uitlachen doet
steeds meer een situatie ontstaan
van een groep tegenover een en
keling, waarbij de laatste zich be
dreigd gaat voelen en zich steeds
angstiger (in de ogen van de
groep steeds minderwaardiger)
gaat gedragen De individuele le
den van de groep gaan zich als
reactie daarop steeds sterker, su
perieurder voelen. Alles wat er
aan frustratie- of agressiegevoe-
lens tussen de groepsleden on
derling leeft, vindt nu een uitlaat
klep. een ventiel dat voor de rela
ties in de groep niet bedreigend
Integendeel: het feit dat er nu
een extern mikpunt voor gevoe
lens van onlust en onbehagen is,
doet de eventuele spanningen
tussen de groepsleden zelf afne
men. Dat is exact de reden waar
om nazi - propaganda minister
Joseph Goebbels ooit zei:..Als er
geen joden bestonden, dan
moesten ze uitgevonden wor
den."
Wat Goebbels. helaas, maar al te
goed doorhad is dat de menselij
ke geest een uitstekende afwij
kingsdetector is. Zo gauw die bij
onszelf of anderen iets waar
neemt dat afwijkt van de patro
nen die onze opvoeding, levens
ervaring en -beschouwing er in
hebben aangebracht, geeft die
een waarschuwingssignaal af:
„Ga op onderzoek uit. kijk of die
afwijking wel of niet bedreigend
voor je is en onderneem eventu
eel actie om die afwijking te neu
traliseren."
Als we die afwijking niet kunnen
neutraliseren of opheffen, dan
zullen we ons. gegeven de wijze
waarop ons brein geconstrueerd
is, iedere keer onrustig voelen als
we ermee geconfronteerd wor
den. Vandaar dat Nederlanders
die in een buurt leven waar veel
buitenlanders zijn komen wo
nen. terecht tegen anderen in
buurten zonder buitenlanders
zeggen: Ja. jullie hebben mak
kelijk praten van: je moet met die
andere culturen leren leven."
Maar iiet ts nift aluin die in
nerlijke onrust die de afwijkende
cultuur om je heen teweeg
brengt, die de prikkel vormt voor
racisme en racistische uitlatin
gen. zoals in de vorm van mop
pen. We leven in zekere zin alle
maal in en vanuit het idee dat wij
hei middelpunt van de wereld
zijn. Het is voor ons niet goed
voorstelbaar bijna onaan
vaardbaar dat er miljoenen
anderen zijn die met exact het
zelfde idee over zichzelf rondlo
pen. Racisme is in wezen niet an
ders dan een strijd over de vraag
wie er nu eigenlijk in het middel
punt van de wereld mag staan,
wie er number one is zij of wij?
Zolang er mensen op deze we
reld rondlopen die zich superieur
wanen ten opzichte van anderen,
zal er een of andere vorm van ra
cisme zijn. En aan zulke mensen
voorlopig geen gebrek, getuige
bijvoorbeeld Bush' Republikein
se opponent Pat Buchanan, die
onlangs uitriep dat hij het Ameri
kaanse volk weer the number
one people' in de wereld zou ma
ken.
Op zulke momenten moet ik aan
Albert Finsteins verzuchtingden
ken,.Ex zijn twee dingen onein
dig in deze wi reld h« l l.il n
de menseli|ke domheid Alleen
van het heelal ben ik niet zeker."
RENË DiEKSTRA
hoogleraar klinische
en gezondheidspsychologie
Pim Sierks zegt tegen z'n zin de burgerluchtvaart vaarivel
hennyvan egmond
