Feiten
Verkrachting geen geheim meer
Duits-Duitse botsing over
recht en menselijkheid
Geld
Zaterdag 7 maart 1992
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LULTTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: RUUD BLOKHUIZEN
2
TOM JANSSEN
EN MENINGEN
Schandaal doet Pakistan op zijn grondvesten schudden
AHMED RASHID
Het was het bestbewaarde publieke geheim van de isla
mitische republiek Pakistan: elk jaar worden honderden
vrouwen verkracht door mannen die zijn verbonden met
de staatsstructuur feodale landeigenaren, politici en
politieagenten. Er is weinig over gezegd en nog minder
gedaan aan een schandaal dat de staat in verlegenheid
bracht, slachtoffers in stilte liet lijden en daders vrijuit liet
JMP.
kracht en 111 vrouwen zijn ont
voerd, maar dit zou maar een
fractie kunnen ziin van de wer
kelijke cijfers. Volgens het WAF
zijn duizenden gevallen van
verkrachting, met name die
waaraan politie en landeigena
ren zich schuldig hebben ge
maakt, nooit aangegeven omdat
vrouwen de isolatie vrezen die
Kursjeed Begum ten deel is ge
vallen.
Maar de verkrachting van Vee-
na Hayat heeft het CIA ontmas
kerd. De veertigjarige mevrouw
Hayat, een modeontwerpster
en een goede vriendin van Ben
azir Bhutto en haar man Asif Ali
Zardari, is gescheiden en woont
alleen in Karachi. Zij bezoekt re
gelmatig de rechtbank wanneer
Zardari moet voorkomen we
gens moord en corruptie.
THE INDEPENDiNT
Dat is nu veranderd. De ver
krachting van Veena Hayat, een
vrouw uit de hogere klasse met
machtige connecties, heeft de
kwestie in de openbaarheid ge
bracht. Een regering die er prat
op gaat wetten te hebben die in
overeenstemming zijn met de
islam, is in de verdediging ge
drongen. Vrouwen derhonstre-
ren op straat en traditionele
kampioenen van de wereldlijke
rechtsstaat, onder wie Benazir
Bhutto, zijn in woede onstoken.
Maar nu eerst het verhaal van
Kursjeed Begum, een arbeiders
vrouw uit Karachi. Haar man,
een landarbeider, is lid van de
Pakistaanse Volkspartij (PPP)
van Bhutto. Hij heeft lange tijd
in de gevangenii gezeten en is
gemarteld wegens zijn politieke
activiteiten. In oktober werd hij
door Pakistans eigen CIA, het
Onderzoeksbureau voor de Cri
minaliteit, opnieuw gearres
teerd omdat hij bommen zou
hebben gelegd in Karachi. Op 2
november, toen Kursjeed Be
gum terugkeerde naar huis na-
aat zij het verhoor van haar
man door de rechter had bijge
woond, werd zij geblinddoekt,
in een auto gesmeten en naar
een politiebureau gereden.
Daar werd zij herhaaldelijk ver
kracht. „Ze slingerden me van
de een naar de ander, duwden
en stootten me tegen tafels en
stoelen, alsof ik een speeltje
w is /ei /v later.
Kursjeed Begum was geen be
roemdheid: het onderzoeksbu
reau werd niet vervolgd. Haar
leven was geruïneerd. Zij durfde
haar familie niet te bezoeken
vanwege het stigma dat ze
draagt als verkrachtingsslacht-
offer. ..Ik ben tot levenslang ver
oordeeld wegens de misdaad
van te zijn verkracht", zegt zij.
Staatsterrorisme
Het CIA in Karachi is geen ge
woon politiebureau, maar
wordt gecontroleerd door Irfa-
nulla Marwat, adviseur van de
eerste minister van de provincie
Sind, Jan Sadeq Ali, en schoon
zoon van de president van
Pakistan, Gulam Isjaq Khan. In
hel afgelopen jaar is het CIA een
symbool geworden van staats
terrorisme. Steeds weer zijn in
de Pakistaanse pers bijzonder
heden gegeven over gevallen
van arrestatie zonder bevel
daartoe, valse bekentenissen,
martelingen en verkrachtingen
in centra van het CIA. De strate
gie van het CIA is onderdeel van
de poging van de regering de
positie van de PPP in Sina te-
verzwakken.
Het Vrouwen Actieforum (WAF)
weet dat in de provincie Punjab
nissen januari en September
1991 234 vrouwen zijn ver-
Koninklijke familie
De Hayats vormen een van de
koninklijke families uit de noor
delijke provincie Punjab. Veen-
a's vader, Sardar Sjaukat Hayat,
is hoofdman van een stam, een
feodaal landeigenaar en, in ver
vlogen tijden, een nauwe bond
genoot van Mohammed Ali Jin-
nah, de oprichter van Pakistan.
Vecna's oom is chef van de ge
nerale staf van het leger. Zoals
zoveel vrienden van Benzir
Bhutto geloofde Veena dat ze
vanwege de klasse waartoe zij
behoort gevrijwaard was van
pesterijen door de politie tot
de nacht van 22 november. Die
avond gingen vijf gewapende
mannen haar huis binnen.
Toen ze om 7 uur thuiskwam,
bonden ze haar vast en stopten
haar een prop in de mond.
De volgende twaalf uur sleepten
de mannen haar systematisch
naar iedere kamer van het huis
en verkrachtten haar, terwijl zij
eisten dat zij zou vertellen over
haar betrokkenheid bij de partij
van Bhutto. „Zij werden ge
woon gek, als beesten. Ik smee
kte ze een einde te maken aan
mijn lijden door de trekker over
te halen, maar zij kenden geen
genade. Zij hebben mij ver
moord. Zij hebben mijn hele le
ven vernietigd.". Zij zegt dat de
mannen officieren waren van
het CIA en ze hoorde een man
de naam noemen van de CIA-
chef, Marwat.
Sinds de verkrachting is Veena
Hayat nauwelijks in staat ge
weest te spreken en zit zij zwaar
onder de kalmeringsmiddelen.
Haar familie heeft eerst discreet
gereageerd. Uit haar naam heb
ben zij een aanklacht ingediend
tegen Marwat en het CIA, maar
dat hebben zij stil gehouden.
Haar vader schreef naar zijn ou
de vriend de president en ver
wachtte gerechtigheid. Hij kreeg
geen antwoord. Uiteindelijk be
sloot hij de zaak in de publici
teit te brengen een stap die
als moedig wordt beschouwd in
De Pakistaanse ex-premier Benazir Bhutto ontstak in grote woede toen
zij hoorde dat een vrouw uit de hogere klasse was verkracht. foto epa
een maatschappij waarin hetf
gezin gewoonlijk verkrachting
verzwijgt en beschuldigde hij
de regering van medeplichtig
heid aan de verkrachting.
Er werd een officieel onderzoek
ingesteld in Sind, maar vader
Hayat weigerde daaraan mee
werken omdat hij de autoritei
ten daar niet vertrouwde. In
plaats daarvan liet hij de stam-
raad bijeenkomen, die de
doodstraf heeft uitgesproken
over de schuldigen.
Marwat en Sadeq Ali, de eerste
minister van Sind, ontkennen
betrokkenheid bij de zaak. Hun
aanhangers hebben op het pro
test gereageerd met verhalen in
de pers dat de verkrachting van
Veena Hayat was georganiseerd
door Bhutto, uit wraak omdat
Veena een verhouding zou heb
ben met haar man. Bhutto is
woedend, en heeft bijna iedere
functionaris in het land ervan
beschuldigd verkrachting te ver-
goeilijken.
De frustratie en woede zijn ge
makkelijk te verklaren. In een
onderzoek door het leger wordt
geconcludeerd dat het CIA be
trokken is geweest bij de ver
krachting. Maar voordat de
schuldigen kunnen worden be
straft moet Veena Hayat volgens
de islamitische wetten van
Pakistan met vier islamitische
maijnen van goede reputatie
komen, die zweren dat zij getui
ge zijn geweest van de misdaad.
Dat is eenvoudig onmogelijk.
Maar de verkrachting van Vee
na Hayat gaat over meer dan al
leen maar het conflict tussen de
regering en de PPP, of over pre-
WtwWIJK KUN 11 30WiéPS NIET mCrêtrjiVu MfT tAActvom'ias
NET tOAlS TÜRKMW 6N K/RS/ÉZ6N .0s MWTOJÉN tnlSAKotftn
M/MR At611 m W 1i£T D£ OSSBTftt
sident Isjaq Khans bijna zieke
lijke haat voor Benazir Bhutto.
(In augustus 1990 stuurde hij
haar regering naar huis.) Tot
grote bezorgdheid van de poli
tieke elite van Pakistan heeft
deze zaak verkrachting tot pu
bliek domein gemaakt.
Voor de meeste vrouwen is het
niet de kwestie dat de islam an
ti-vrouw is, maar dat de inter
pretatie van de islam door de
staat hypocriet en wreed is.
Vrouwengroeperingen richten
de schijnwerpers op verkrach
ting van vrouwen in gevange
nissen door gevangenbewaar
ders, op verkrachting van vrou
wen door politie en CIA om ze
tot bekentenissen te dwingen
over de politieke activiteiten
van hun mannen, op verkrach
ting van vrouwen in dorpen
door feodale landeigenaren en
verkrachting van vrouwen door
politici als onderdeel van poli
tieke strijd. „Verkrachting be
staat al heel lang, maar wat ver
schil maakt voor de politieke
partijen, is het slachtoffer en de
klasse waartoe ze behoort", zegt
Fareeda Sjaheed, een activiste
van het WAF.
Strafrecht
Er is nog een onheilspellend as
pect aan deze zaak. Dat Hayat,
een man die zijn hele leven de
mocratische processen heeft ge
steund, in zijn zoektocht naar
gerechtigheid zijn toevlucht
moest nemen tot wraak van de
stam, bewijst dat het strafrecht
bijna in elkaar is gestort. Het is
tekenend dat de speciale recht
bank die deze verkrachting
heeft onderzocht, niet is staat is
geweest veel van de hoogge
plaatste politiefunctionarissen
te ondervragen die de rechter
had opgeroepen. Marwat, de
CIA-chef, roept zijn eigen stam
menraad bijeen.
Het ineenstorten van het
rechtsstelsel in Pakistan, en met
name in Sind, heeft de werking
van de moderne staat aange
tast: de rechterlijke macht, de
ambtenarij en de politie. Politici
vallen terug op de wet van de
jungle, en in de jungle zijn
vrouwen zwakker.
VERTAUNG LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
BERLUN HANS HOOGENDLUK
CORRESPONDENT
„Erich Mielke zal spreken, ik
heb hem overtuigd", liet de ad
vocaat Hubert Dreyling, verde
diger van de voormalige Stasi-
minister kort geleden weten.
Maar de oude baas zwijgt nog
steeds en dat is, volgens Drey
ling, een „intrige van buiten".
Zonder het met zoveel woorden
te zeggen, schaarde hij zich
daarmee achter de bewering
van een Berlijnse boulevard
krant die, zich beroepend op
veiligheidskringen, een moord
complot aankondigde. „Mielke
is volgende week woensdag
dood", schreef het blad. Oud-
Stasi-medewerkers zouden hem
definitief het zwijgen willen op
leggen. Dreyling vermoedt dat
ook en hij stak in dat verband
ook de beschuldigende vinger
uit naar Mielke's andere verde
digers. Dat zijn de Oostberlijner
Graubner en de'Westberlijner
Stefan König.
De strijd gaat tussen de door de
rechtbank aangewezen Dreyling
en de door Mielke uitgekozen,
andere twee verdedigers. In de
Duitse rechtspleging wijst de
staat los van de door de aange
klaagde te kiezen verdediger(s)
een zogenaamde Pflicht-advo-
caat aan als het om misdaden
gaat. Dit gebeurt ook als wordt
aangenomen dat het een sle
pende zaak wordt, waardoor het
risico bestaat dat de aange
klaagde ruzie krijgt met zijn ge
kozen verdedigers, waarna de
hele zaak van voren af aan zou
moeten beginnen.
Kortom, in plaats van zich met
de aanklacht van de officier van
justitie tegen Mielke bezig te
houden, bekvechten de drie
verdedigers om de gunst van de
oude grijsaard. Maar indirect is
het een strijd tussen Oost en
West. De vierde verdediger, Jür-
gen Wetzenstein-Ollenschlager,
heeft inmiddels het hazepad ge
kozen, nadat er niet alleen 29
vooronderzoeken wegens
rechtsmisbruik in DDR-tijden
tegen hem zijn geopend, maar
hij er ook nog eens van wordt
verdacht 17 miljoen mark ach
terover te hebben gedrukt.
Wende
Wetzenstein-Ollenschlager is
een typisch voorbeeld van een
Oostduitse Wende-jurist, een
man die zich net voor of tijdens
de vreedzame herfstrevolutie
van 1989 meldde bij de (West-
Berlijnse advocatenkamer. Ex-
DDR-minister van justitie Kurt
Wünsche, de ex-politicus en
Stasi-medewerker Wolfgang
Schnur, ex-DDR-premieren
Stasi-informant Lothar de Mai-
zière en de voorzitter van de
communisten Gregor Gysi de
den hetzelfde. Met 850 andere
juristen werden ze op 3 oktober
De voormalige Stasi-minister Erich Mielke wordt het gerechtshof bin
nengeleid. foto epa
1990, de officiële dag van de
Duitse eenwording, overgeno
men. Zonder enig onderzoek
naar hun vroegere handel en
wandel. Zo stond het namelijk
in het staatsverdrag dat de een
heid regelde.
Een schoonheidsfoutje, dat nu
gecorrigeerd gaat worden. In
Bonn ligt een wetsontwerp op
tafel, waarin staat dat een jurist
zijn werk niet meer mag uitoe
fenen indien hij tegen de princi
pes van de menselijkheid en de
rechtsstaat heeft gehandeld. Dr.
Bernhard Dombek, deken van
de Berlijnse Orde van Advoca
ten, wil 80 tot 100 nieuwkomers
aan een nader onderzoek laten
onderwerpen. Hij schat dat
hooguit een handvol door de
mand zal vallen.
Anders ligt het bij de advocaten
die na de eenwording om toela
ting tot de balie hebben ge
vraagd. Van de 372 kandidaten,
werd 40 procent afgewezen om
politieke redenen, pf omdat ze
te weinig vakkennis hadden.
Jürgen Wetzenstein-Ollenschla
ger had, en daar is iedere expert
het intussen over eens, nooit
zijn beroep in het nieuwe Duits
land mogen uitoefenen. De
man was eens een wegens zijn
harde, partijtrouwe oordelen,
gevreesd kantonrechter in Oost-
Berlijn. In 1990 verklaarde hij in
een interview: „Ik heb de wet
ten toegepast naar de letter en
mij gehouden aan de gegeven
directieven". Dombek: „Wie
zich alleen aan de wetstekst
houdt, toont dat hij ons rechts
systeem niet heeft begrepen. In
onze rechtspleging wordt ook
rekening gehouden met de
principes van de menselijkheid.
Wie dat niet doet, heeft in ons
beroep niets te zoeken".
Dat West-Duitsland na de oor
log het hele justitie-apparaat
van de nazi's blindelings over
nam en geen enkele rechter uit
die tijd ooit werd veroordeeld,
betreurt ook Dombek. „Maar
een fout hoef je niet te herha
len", aldus de advocaat.
Natuurlijk kunnen de misdaden
van het DDR-regime en haar
justitie tegen de eigen bevolking
niet vergeleken worden met de
nazi-terreur. Toch werden er in
de 40 jaar 'reëel bestaand socia
lisme op Duitse bodem' 78.000
Oostduitse burgers veroordeeld
wegens 'beïnvloeding van de
openbare veiligheid door asoci
aal gedrag'. Wegens 'republiek-
vlucht' kwamen 23.000 mensen
in de gevangenis terecht. Een
zelfde lot trof 11.000 personen
wegens 'verzet tegen maatrege
len van de staat'. Een onbekend
aantal werd opgesloten wegens
'samenscholing of poging daar-
Het 'schietbevel' aan de Muur,
de 700.000 mijnen, de 60.000
automatische schietinstallaties
en de 1100 honden toonden op
macabere wijze aan hoe gering
het vertrouwen van de totalitai
re heersers in het eigen volk
De herenigde Duitsers staan nu
voor een moeilijke keus. Een to
tale afrekening met het com
munistische verleden door ie
dereen van Honecker tot de
kleinste .Stasi-medewerker voor
de rechter te brengen, is prak
tisch onmogelijk. Overgaan tot
de orde van de dag is ook uitge
sloten, al was het alleen maar
omdat de onderdrukte Oost
duitsers vergelding voor het on
dergane leed eisen.
STANDPLAATS MOSKOU
Aan het slot van ons gesprek
vraagt Joeri Rostov wat ik van
het programma vind. Ik aarzel
geen moment. Jullie praten veel
te snel. Ook Russische kijkers
klagen dat ze dit tempo niet
kunnen volgen.
Rostov legt uit dat hij en zijn
mede-presentatoren van het
Russische tv-joumaal Vjesti
(Nieuws) een snel programma
willen. Net als CNN, zegt hij. Ik
werp tegen dat het afraffelen
van zinnen geen vaart, maar
onverstaanbaarheid in het pro
gramma brengt.
Een paar weken later praten ze'
bij Vjesti weer 'gewoon'. Ook de
eigen commenta]
de presentatoren de beelden
aan elkaar lassen, zijn terug.
„Erg he, kijkers, geen melk te
krijgen in Briansk. Ook heel erg
is, dat in Voronezj een partij
functionaris...", etc. etc.
Zo weet ik dat nieuwslezeres
Sorokina kinderen heeft. En dat
Rostov vindt dat hij met ama
teurs moet samenwerken (com
mentaartje als voor de zoveelste
keer beeld en gesproken tekst
niet met elkaar overeenstem
mend
Maar het is allemaal weer prima
te volgen. Zou Vjesti vanwege
mijn collegiale advies van de
'CNN-formule' zijn afgestapt? Ik
heb het nooit nagevraagd bij
Rostov. Misschien had dat moe
ten gebeuren, bedenk ik me nu.
Waarom? Omdat de 'vrije
markt' ook in de informatie-in
dustrie genadeloos heeft toege
slagen. Voor wat, hoort wat. Of
het nu om een advies, een tele
foonnummer of een interview
gaat. De kerngeleerde van een
gerenommeerd instituut vraagt
300 dollar voor een foto en
1.000 dollar per uit te zenden
minuut tv-reportage, zegt hij.
Het geld moet vier weken na
datum op een Zwitserse bank
rekening worden gestort. Een
staflid van een ander, niet min
der gerenommeerd instituut,
verzekert dat zijn 'uitstekende
contacten' de hermetisch geslo
ten poorten van het kemwa
pencentrum Arzamas 16 voor
enig journalistiek onderzoek op
een kier kunnen krijgen. „Dat
kost u slechts honderdduizend
dollar", zegt hij bescheiden.
Vjatjeslav Polosin, priester, lid
van de parlementaire onder
zoekscommissie naar de KGB
en de geheime partij-archieven,
is niet te beroerd om informatie
te geven over de KGB-mollen in
de orthodoxe kerk. „Oh, wacht
even, dit document heb ik al
een Italiaanse krant beloofd. Ik
kan ook wel iets over Nederland
voor u vinden", zegt hij tegen
een collega. De eerwaarde
stopt, na terloops te hebben ge-
informeerd naar het honorari
um voor een eigenhandig ge
schreven artikel, de enveloppe
met 175 dollar ongezien in de
zak. Collega vertrekt met een
pak kopieën. De bekende
econoom Pavel Boenitsj beant
woordt mijn verzoek om een in
terview met 'hoeveel'. In roebels
of in harde valuta, is de tegen
vraag. Roebels die b.etaal ik, als
u me met rust laat, luidt de re
pliek.
Neem het onze Russische bron
nen kwalijk. Ze worden be
stookt door, zeker naar hun
maatstaven, van het geld
bulkende primeurjagers. Het re
sultaat is wel, dat het maken
van een interview-afspraak zo
langzamerhand tot kunst is ver
heven. Vandaar misschien dat
het onafhankelijke persagent
schap Interfax aanbiedt om. te
gen betaling uiteraard, te be
middelen.
Wat kost Roetskoj me, vraag ik
de economisch directeur. Twee
duizend dollar, zegt hij, inclu
sief de tolk en het uittypen van
de geluidsband. Ik heb alleen de
bemiddeling nodig. Hij: „Dat
maakt niet uit. Zonder tolk en
typwerk kost het ook tweedui
zend dollar".
Interfax verzekert dat de geïn
terviewde niet wordt betaald.
De vice-president moet echter
in prijs zijn gestegen. Een half
jaar geleden wist een televisie
collega hem nog te strikken
voor een doos echt Hollandse
jenever.
CORRESPONDENT
