Feiten
Politiek draait om geld in Japan
Een dag vol spanning in Sarajevo
PvdA moet beseffen dat Kok
regeert bij gratie van CDA
Dinsdag 3 maart 1992
Reactie: 023-150225 JANINE BOS MA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRJCK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: AAARGREET HESUNCA LUUTJE NIEAAANTSVERDRIET Vormgeving: HENK GEIST
2
WIM STEVENHAGEN
EN MENINGEN
May-Weggen heeft bij haar
aantreden als minister van
verkeer en waterstaat een
aanzienlijk geldbedrag ge
accepteerd van de firma
Van Gend en Loos. De se
cretaris van Wim Kok gaat
op zoek naar een goed te
huis voor de jonge poesjes
van een PvdA-lid. Óp het
partijcongres van het CDA
nemen de partijleden mas
saal hun camera's mee in
plaats van hun dossiers.
TOKYO ELBRICH FENNEAAA
CORRESPONDENT
In fapan zou dit alles als Ingre
diënten van de alledaagse poli
tiek heel normaal worden ge
vonden. Er wordt zelfs geen
moeite gedaan om maar de
schijn op te houden dat politici
zich met principes, ideeën of
beleid bezighouden. Een 'goed
ingelichte bron' heb je dan ook
niet nodig om er achter te ko
men waar de Japanse politiek
om draait. „Ze denken alleen
aan zichzelf', Is een veel ge
hoord commentaar in gesprek
ken over Nagatacho, het Japan
se Binnenhof.
Niemand twijfelt eraan dat 'ze'
stuk voor stuk corrupt zijn. De
politieke schandalen die Japan
bij voortduring teisteren, geven
een beeld van de enorme hoe
veelheden geld die er omgaan
in de politiek.
De Japanse politici hebben deze
hoge bedragen nodig om zowel
hun verkiezingscampagnes te
financieren als hun posities bin
nen de partij mee op te krikken.
In Japan is er maar één partij
die telt en dat is de LDP, de Li
beraal - Democratische Partij.
Deze club van machtshebbers
is, ondanks de naam, niet libe
raal, niet democratisch en ei
genlijk ook geen partij.
De LDP regeert al vanaf 1955
met een meerderheid in het
parlement. Na meer dan 35 jaar
aan de macht is het niet over
dreven om van een één-partij
stelsel te spreken. De bindende
factor is echter niet een ideolo
gie, maar puur pragmatisme.
Voor wie ambitie heeft om een
gooi naar de macht te doen, is
er maar één weg open: aanslui
ting bij de LDP.
Kiessysteem
Uiteraard begint de carrière van
elke politicus bij zijn verkiezing.
Campagne voeren is een kost
bare zaak, wat voor een groot
deel te wijten is aan het Japanse
kiessysteem. Japanners stem
men niet, zoals wij in Neder
land, op een partij maar op een
persoon. Zijn mening of politie
ke overtuiging doen er minder
toe dan wat hij voor zijn kies
district kan betekenen.
Het kost geld en tijd om een
hecht supportersnetwerk op te
bouwen. Een LDP-politicus
heeft doorgaans een tiental se
cretarissen in zijn kiesdistrict in
dienst die alle sociale evene
menten in het kiesdistrict be
zoeken om sympathie te kwe
ken onder de kiezers. In het ide
ale geval weten ze een gevoel
van verplichting te scheppen
waar de politicus ten tijde van
de verkiezingen een beroep op
kan doen. Tot twee jaar geleden
betekende dat vooral het bezoe
ken van bruiloften en begrafe
nissen om een envelop met in
houd te overhandigen. Nu zijn
vooral tripjes met kinderen of
bejaarden erg in.
Het grootste probleem voor elke
LDP-politicus is dat hij het in de
verkiezingen op moet nemen
tegen andere LDP-ers. Elk kies
district stuurt namelijk tussen
de drie en de vijf afgevaardigen
naar het parlement. Dit veroor
zaakt grote fricties binnen de
partij. Om zo sterk mogelijk te
staan, vormen politici binnen
de LDP allianties, die hun eigen
maatjes steunen in de verkie
zingen tegen kandidaten van
andere LDP-klieken. Deze groe
peringen zijn heel officiële in
stellingen, met een secretaris,
een voorzitter, vergaderingen
en soms zelfs standpunten. Er is
dan ook veel voor te zeggen om
de LDP een coalitie van groepe
ringen te noemen.
Hoe hoger je komt in de partij-
hiërarchie, hoe meer geld je no
dig hebt om je staande te hou
den. De leiders van de kliek
moeten hun leden financieel
kunnen bijspringen in hun
campagnes.
De écht machtige mannen ach
ter de Schermen hebben nog
meer geld nodig om op grote
beslissingen invloed te kunnen
uitoefenen. Een onafhankelijke
kandidaat in de verkiezing om
het gouverneurschap van Tokyo
werd met enkele tonnen van de
secretaris van de LDP 'overge
haald' om zijn kandidatuur in te
trekken. Zo wordt zelfs de op
positie betrokken in de door
geld gedomineerde politieke
praktijk van de LDP.
Weinig tegenspel
De oppositiepartijen bieden
weinig tegenspel. Na 35 jaar aan
de kant is misschien ook niet
meer te verwachten dat ze een
reëel alternatief bieden. Hun
taak is inmiddels beperkt tot het
bekritiseren van de corrupte
LDP. Soms lijkt het erop dat
schandalen de rol van beleid
hebben overgenomen als spil
van de politiek. De LDP komt
steeds met iets nieuws op de
proppen en de oppositiepartij
en vallen de LDP er vervolgens
op aan.
Op elk schandaal volgt steevast
een wetsvoorstel dat voor eens
en altijd de rol van geld in de
politiek moet indammen. Niet
dat het helpt. Elk nieuwe schan
daal stelt het vorige weer in de
schaduw.
Zo is na het Lockheed-schan-
daal, waarbij de toenmalige
premier Kakuei Tanaka steek-
peningen had aangenomen van
de Amerikaanse vliegtuigbou
wer. een limiet gesteld aan het
bedrag dat een politicus van
een bedrijf kon ontvangen. Met
het Recruit-schandaal, waarbij
tientallen politici waren betrok
ken, bleek hoe makkelijk die li
miet was te omzeilen. Zo had
de uitgeverij Recruit aan politici
aandelen aangeboden van een
dochterfirma die nog niet geno
teerd was op de beurs. Enkele
maanden later, toen de firma
wel werd genoteerd, schoot de
koers omhoog. Handel in aan
delen met voorkennis was toen
nog niet strafbaar.
De allesoverheersende rol van
geld in de politiek werkt niet al
leen een steeds breder wordend
scala aan schandalen in de
hand, het staat ook serieuze po
litieke discussies in de weg. Te
ken aan de wand is dat het par
tijcongres van de LDP, afgelo
pen januari, nog geen halve dag
in beslag nam. Vervolgens
maakten zij zich op voor het
hoogtepunt van de dag: de re
ceptie bij premier Miyazawa.
De tuin van Miyazawa's officiële
residentie is een van de weinige
stukken groen in het centrum
van Tokyo, waar de hoge grond
prijs zeer dichte bebouwing in
de hand heeft gewerkt. Het
voelt dan ook een beetje als een
voorrecht om midden in Tokyo
onder de pruimebloesems een
borreltje te drinken. Het ver
sterkt het gevoel uitverkoren te
zijn omdat je toch maar ver
keert onder de machtigste man
nen van het land.
De premier, de ministers en de
parlementariërs wisten wat hen
te doen stond. Na afloop van de
receptie hadden ze ongetwijfeld
spierpijn rond hun mondhoe
ken. Een kleine prijs om je te
verzekeren van de loyaliteit van
een kostbare kiezer.
SARAJEVO «RUNA
VERVOLG VAN DE VOORPAGINA
Het eerste bericht over een moordaan
slag tijdens een Servische bruiloft in Sa
rajevo zondagmiddag was een veeg te
ken. De vader van de bruid werd ver
moord en ®ed Servisch-orthodoxe pries
ter raakte gewond. Zijn verwonding was
maar licht, maar voor de propaganda
was dat voldoende.
„Dit is een aanslag te^en onze kerk. Het
laat zien wat ons Serviërs te wachten
staat in een onafhankelijk Bosnië-Her-
cegovina. Daar zullen we nooit meer vrij
zijn", riep Radovan Karadjic, voorzitter
van de Servische Democratische Partij
(SDS). Niet dat zijn partij direct bij de
barricades betrokken was, zegt de neu
roloog die nauwe banden heeft met de
Serviërs in Belgrado en Kroatië. Maar de
SDS was er gretig bij de zaak over te ne
men.
De eisen die de partij stelde voor ophef
fing van de barricades waren niet mis:
stopzetting van het Bosnische onafhan
kelijkheidsproces, vervanging van de top
van het ministerie van binnenlandse za
ken, verregaande veranderingen bij ra
dio en televisie en directe onderhande
lingen over de opsplitsing van Bosnië in
min of meer zelfstandige Kantons.
Wat het ministerie van binnenlandse za
ken en wat de radio en televisie betreft,
hlbbai de Seblbl gisteren in de onder
handelingen hun zin gekregen. De rege
ring beloofde bovendien dat de definitie
ve uitslag van het referendum wordt af
gewacht, voordat de onafhankelijkheid
zal worden uitgeroepen. Waarna de Ser
viërs hun barricades begonnen af te bre
ken en het openbare leven weer op gang
kwam.
Spanning
De opgewonden drukte 's avonds in Sa
rajevo staat in schrille tegenstelling met
de spanning eerder op de dag. Als we 's
ochtends in de richting van een van de
barricades lopen, worden we door de
politie tegengehouden. Wat er gaande is,
weten ze niet precies, maar verder lopen
is zeer onverstandig. Op enige afstand
klinken schoten. Een man die gepro
beerd heeft langs de Serviërs te komen,
raadt ons dringend aan om te kéren.
Op televisie zien we later wat we hebben
gemist. Een verslaggever van de plaatse
lijke televisie doet verslag als ware het
Inwoners van Sarajevo nemen juichend de resten va
log in Bosnië-Hercegovlna is (voorlopig) afgewend.
een voetbalwedstrijd. Onverschrokken bezoek
probeert hij bij iedere barricade weer
met de Serviërs te praten. Telkens weer
zien we het beeld schokken als de chauf
feur wegspurt terwijl een salvo boven de
auto klinkt. Uiteindelijk wordt de auto
door een kogel geraakt.
Ze schieten op alles en iedereen. „Ze
moeten wel. om hun eigen veiligheid te
garanderenzegt Velibor Ostojic. minis
ter van informatie van de Bosnische re
gering en tweede man in de Servische
Democratische Partij, 's middags op een
persconferentie. En verontwaardigd ver
telt hij erbij hoe 's nachts bij het oprich
ten van de barricades een man door een
schutter van de andere kant is omge
bracht.
Ostojic belooft de journalisten een veilig
i barricades, die gisteravond door n
.an de barricades. Maar
zonder enige verklaring ziet hij er uitein
delijk vanaf. Hij wil alleen de veilieheid
garanderen van EG-waamemers die
hebben toegezien op een correct verloop
van het referendum. Uiteindelijk vertrekt
onder zijn leiding een klein groepje: de
Nederlandse Europarlementariër Oost -
lander, een tolk en twee EG-monitoren.
Volgens Oostlander maakte de barricade
die hij heeft bezocht, een tamelijk onge
organiseerde indruk. „Het waren een
paar stadsbussen en in het totaal zo'n
acht mannen. Er was geen duidelijke lei
der. Wat mij het meeste bevreest, is dat
ze zo pessimistisch waren, dat geeft geen
hoop voor de toekomst".
Maar dat het gaat om een wilde, ongeor
ganiseerde actie, is onwaarschijnlijk. Het
heeft de Serviërs zondagnacht niet meer
een uur gekost om Sarajevo van de bui
tenwereld af te grendelen. De mannen
op de blokkades hebben moderne ma
chinegeweren en uniformen. Ook de
plotselinge en gediciplineerde ontrui
ming van de straten doet een goede or
ganisatie vermoeden.
Buiten het directe bereik van de blokka
des begint Sarajevo al in de loop van de
dag heel voorzichtig weer te bewegen.
Een baJcker brengt broden naar een
woonwijk en wordt daar door de bewo
ners groots onthaald. „Nee, het was niet
moeilijk om er door te komen", zegt hij
terwijl hij zijn waren in razend tempo
verkoopt.
BLCO 8f?INKMAN
AMSTERDAM W. GORTZAK
MEDEWERKER
Ze hadden elkaar lelijk
aangekeken bij het CDA
en senator Kaland, frac
tievoorzitter in de Eerste
Kamer, was zelfs bij
Lubbers in „het toren
tje" te biecht geweest.
De senator had dwars-
gelegen, van het rege
ringsbeleid niet veel heel
gelaten, en geroepen dat
„het kabinet de
eindstreep niet zou ha
len". Maar na Lubbers'
strenge woorden zei hij
daar spijt van te hebben.
Zelfs had hij verklaard
voorstander te zijn van
een kabinet met de
FVdA, „als ze hun stok
paardjes maar opzij zet
ten en naar zakelijke op
lossingen streven". Voor
de premier was met de
ze boetedoening het in
cident gesloten. Hij be
loonde de senator met
een ruikertje, Kaland
nam het glimmend van
tevredenheid in ont
vangst en het was weer
pais en vree bij de chris
ten-democraten: „Met
kleine geschenken on
derhoudt men de
vriendschap".
"Voorstander van een
kabinet van CDA met PvdA.' Het klinkt mooi,
maar wat het betekent is minder duidelijk. 'Geen
stokpaarden maar zakelijke oplossingen.' Maar
wat zijn stokpaarden? Het Plan van de PvdA'er Si
mons voor de gezondheidszorg? De basisvorming
van PvdA-staatssecretaris Wallage? Lastenverlich
ting voor de burgers en een nieuwe ronde bezui
nigingen op de overheidsuitgaven, waar CDA'ers
zich voor uitspreken? Milieuheffingen, waar het
CDA in ieder geval tegen is als zo'n maatregel tot
Nederland beperkt blijft? Zo er in het kabinet al
overeenstemming over deze problemen bestaat,
de opvattingen van de CDA- en J^dA-kamerfrac-
ties daarover lopen in ieder geval dikwijls fors uit
een. Als de nood aan de man kwam toonden de
FVdA-fracties tot nu toe de neiging bakzeil te ha
len. Maar de CDA-fracties zijn minder inschikke
lijk. Zij behouden zich tegenover het kabinet een
zekere vrijheid van handelen voor. Die vrijheid
mag niet leiden tot een kloof tussen Lubbers en
de CDA-parlementariërs, maar moet wel weer
groot genoeg zijn om de WD niet de gelegenheid
te bieden onder CDA-kiezers stemmen te werven.
Is dat op zichzelf onvermijdelijk bij een regering
van CDA en PvdA, het stemmenverlies moet wel
beperkt blijven. Vandaar dat Kaland bereid is zich
onder Lubbers' vleugels te scharen en tegelijker
tijd afstand bewaart tot het kabinetsbeleid.
Misverstand
En met Brinkman is het al niet anders gesteld.
Nadat hij op Texel het kabinetsbeleid onder vuur
had genomen leek het erop of hij genoeg had van
het derde kabinet-Lubbers. Dat was een misver
stand, zei hij, enige tijd later. Maar hij liet zich
toen niet tot een aanhankelijkheidsbetuiging aan
kabinet en coalitiepartner verleiden. „Liefdesver
klaringen zijn mooi en aardig", zei hij, „maar het
gaat er om of het kabinet aan het werk gaat: voor
een economisch gezond en veilig Nederland".
Vooral het C.DA-stempel moet het kabinetsbeeld
profileren. Dat klinkt arrogant maar is in overeen
stemming met de christendemocratische machts
positie. Met een goed gevoel voor verhoudingen
neeft de PvdA-kandidaat voor het voorzitter
schap, Felix Rottenberg, al verklaard tot in lengte
van dagen met het CDA te willen regeren. Het
succes van D66 heeft geen blijvend karakter, ver
moedt hij, en ook de opstelling van de WD biedt
weinig ruimte voor een kabinet van sociaal-de
mocraten. WD en D66. WD-leider Bolkestein
bestookt het kabinet-
Lubbers immers vanuit
de rechterflank en
biedt zich het CDA al
als vrijer aan terwijl het
huwelijk tussen CDA
en PvdA nog niet eens
is ontbonden.
Zo omworven te wor
den maakt ijdel en leidt
tot hoogmoed jegens
de partner. De PvdA
moet dus beseffen dat
Kok c.s. regeren bij de
gratie van het CDA en
zich ernaar gedragen.
Niet dat het CDA iets
heeft tegen Kok, want
hij is de eerste rijkspen
ningmeester sinds ja
ren die zijn collega's tot
begrotingsdiscipline
dwingt en de eerste so
ciaal-democraat sinds
decennia die populair
is in ondernemerskrin
gen. Maar als het CDA
Koks partijgenoot-mi
nisters de maat neemt
scoren ze zelden een
voldoende.
Nederlaag
Hoogmoed bij de een,
deemoed bij de ander.
Het gezeur over hun
bewindslieden en hun
„stokpaardenergert
de PvdA-parlementari-
ers, maar ze kunnen er hoogstens tegen proteste
ren, niet echts iets tegen doen. Moeten ze in de
tegenaanval gaan en een kabinetscrisis riskeren?
Maar dan komen er verkiezingen en aan de stem
bus lijdt de PvdA een verpletterende nederlaag!
Hoogstens zouden zulke verkiezingen gunstig
kunnen uitpaldcen als het kabinet zou zijn geval
len over een vraagstuk waarop de PvdA haar ver
dwenen achterban zou kunnen mobiliseren.
Maar de hemel mag weten welk punt dat zou
kunnen zijn.
Het CDA spreekt zich uit voor lastenverlaging en
maakt zich daarmee populairder dan de PvdA die
daarin niet gelooft. Veel Nederlanders zijn net als
de PvdA voor milieubehoud, maar milieuheffin
gen die werkgelegenheid en geld kosten zijn min
der populair. En wie klimt op de barricaden voor
de Wet op de Basisvorming? De koppeling dan?
Het PvdA-standpunt daarover is onduidelijk, en
als de sociaal-democraten zich daar al breed voor
willen maken strekt zo'n maatregel vooral men
sen tot voordeel die meestal niet meer stemmen
en dat waarschijnlijk ook in de toekomst niet
meer doen.
Slechte peilingen, weinig populaire 'stokpaard
jes'. Kok misschien? Opiniepeiler Maurice de
Hondt vermoedt dat in hem „een formidabele
stemmentrekker" schuilt. Maar ook voor Kok ko
men verkiezingen te vroeg. Hoe goed hij het ook
doet op Financiën, zijn gedraai inzake de wao is
nog niet vergeten.
Als de PvdA rekent, komt er geen kabinetscrisis.
Komt tijd, komt raad. Misschien brengt een nieu
we PvdA-voorzitter zijn partij-in-versukkeling
weer in beweging. Maar als het CDA zijn rege
ringspartner geen ruimte laat, wordt het weer al
lemaal anders. Zelfs marathonloper Kok stapt uit
de race als hij voortdurend op de hielen wordt ge
trapt. Zo heeft het CDA de kaarten volledig in
handen. Het brengt het derde kabinet-Lubbers
ten val als dat een te hoog PvdA-gehalte krijgt. En
het kan de PvdA dwingen ermee te breken door
de sociaal-democraten geen herkenbare inbreng
te gunnen.
Dit is het tweede deel van een korte serie over
een mogelijke kabinetscrisis, door onze mede
werker Wouter Gortzak. Het eerste deel stond in
de krant van zaterdag 29 februari
