Feiten
De onderkoning van België
Vrienden tot de bom barst
Een Hollands dorp
in bezet gebied
Maandag 2 maart 1992
Redactie 023-150225 JANINE 8 OS MA ALTAN ERDOGAN RONALD ERISART (chef) ON NO HA VERMANS PATRJCK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARCREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: AART KOK
2
EN MENINGEN
Wilfried Martens: ongelukkig leider van een ongelukkig land
De dagen van Wilfried Martens zijn voorbij. De bedees
de boerenzoon van het Vlaamse land die bijna 15 jaar
het gezicht van de Belgische politiek bepaalde, keert
niet terug in de nieuwe rooms-rode regering, die afge
lopen weekeinde door Jean-Luc Dehaene in elkaar is
gezet. Als voorvechter van een zelfbewust Vlaanderen
zag Martens veel van zijn politieke dromen in vervul
ling gaan. Maar hij moest tevens met lede ogen toezien
hoe de kiezers de gevestigde partijen massaal de rug
toekeerden. Op weg naar Europese hoogten, belandde
hij in Belgische diepten. Portret van een ongelukkig lei
der in een ongelukkig land.
een krachtige presentatie in de
media. In vergelijking met de
sliertige zinsbouw van Lubbers
vait helemaal op wat een over
weldigende indruk de kleine,
bijziende Martens op tv maakt.
Maar er zijn andere, opmerke
lijker verschillen. Lubbers' po
pulariteit heeft zelfs onder de
kommervolle coalitie met de
PvdA weinig geleden. Martens
daarentegen heeft, na een
laatste nipte verkiezingszege in
1985, zijn Christelijke Volkspar
tij CVP slechts verder in het
moeras zien wegzakken. Hij was
de regisseur van de CVP-over-
winningen in de jaren zeventig,
en de hoofdrolspeler in de ne
derlagen van '81 en '91.
Het meest wezenlijke onder
scheid tussen de twee is echter
dat waar Lubbers een leider
zonder idealen is, Martens zijn
CORRESPONDENT
Met zijn 55 jaar is hij ietsje ou
der dan Ruud Lubbers, de man
met wie Wilfried Martens vaak
is vergeleken. De overeenkom
sten tussen de twee zijn frap
pant. Politieke talenten die na
een aanvankelijke flirt met pro
gressieve bewegingen toch kie
zen voor de macht van de ka
tholieke partij. Begin jaren ze
ventig maken ze hun debuut in
de landspoiitiek.
Beiden bestijgen rond 1981 de
troon, na de val van hun voor
gangers, de premiers Dries van
Agt en Leo Tindemans. En zo
wel in België als in Nederland
wendt de christen-democratie
onder hun leiding de steven
naar rechts voor een hard be
zuinigingsbeleid. Een paar jaar
later volgt de koersverlegging
naar links; de buigzame Lub
bers met overtuiging, de koppi
ge Mariens met tegenzin en pas
na aandringen van de koning.
Twee verlegen leiders wars
van pracht en praal; maar ook
macntige eerste ministers met
seerd; een eind maken aan de
Vlaamse onderhorigheid in Bel
gië. De tragiek is, dat dat alleen
kon door bijna een einde aan
België te maken.
'Geef ons wapens', moet het
Vlaamse publiek in een dorp
even buiten Brussel volgens
hardnekkige overlevering in
1963 hebben geroepen. Een
jonge, militante Gentse advo
caat heeft net in een vlammen
de rede de laatste compromis
sen gehekeld in de taalstrijd
tussen Vlamingen en Walen.
Het zijn laffe toegevingen „aan
de meestbiedende, de Franstali
ge kapitalist", aldus Wilfried
Martens, die „revolutie" en een
mars op de hoofdstad in het
vooruitzicht stelt.
Het is geen opwelling. Mariens
is al op zeer jonge leeftijd in de
ban geraakt van de Vlaamse
zaak. Een flink deel van zijn
jeugd ligt de lichamelijk zwak
ke, bedlegerige zoon van arme
boeren aan de radio gekluisterd.
Zo blijft hij in contact met de
wereld. Mariens hoort er Alge
meen Beschaafd Nederlands
spreken, een duidelijke afwij
king van de talloze lokale
Vlaamse dialecten. Dat ABN
leert hij zich aan, iets wat in die
tijd alleen extreme Flamingan
ten doen. en hij loopt er wel-
sprekendheidstoemooien mee
af.
Het gaat bij de Belgische taal
strijd niet enkel en alleen, en
wellicht zelfs niet in de eerste
plaats, om taal. Het Waals en
net Vlaams zijn uitdrukkings
vormen van twee gebieden die
door de geschiedenis en de Eu
ropese grootmachten zijn sa
mengeperst in één land. Beide
volkeren beschouwen de Belgi
sche eenheidsstaat als een on-
geluksland, een residu van de
19e eeuw. Alleen klagen de
Walen daar minder over.
De 'Francophonen' vormen
sinds 1830 economisch, politiek
en administratief de sterkste
partij, geschraagd door adel en
industrie. Via België heersen zij
over die Vlaamse boerenpum
mels. Maar dat Belgisch keurslijf
begint na de oorlog, bij het aan-
treldcen van de welvaart, voor
de Vlamingen onhoudbaar te
knellen.
Dat emancipatie bij kleine din
gen begint, merkt student Mar
tens al in 1958. Aan de rand van
Brussel verrijst het Atomium,
het pronkstuk van de Wereld
tentoonstelling. Organisatie en
programma van het feest zijn
vrijwel volledig in handen van
de Franstaligen; het benodigde
geld wordt in Vlaanderen uitge
spaard.
In plaats van „aan te tonen hoe
vreedzaam de twee volkeren in
het land naast elkaar leven",
dreigt de tentoonstelling een
„vemèdering" voor de Vlamin
gen te worden. Mariens organi
seert betogingen en petities, er
wordt met eieren en tomaten
gegooid, en naast een veroorde
ling wegens ordeverstoring
sleept hij een Vlaamse dag op
de Wereldtentoonstelling uit het
vuur. Mariens' ster in de Vlaam
se beweging rijst daarna snel.
Sodalisten
Martens' standpunten, zoals
een voorkeur voor samenwer
king met de socialisten, wijken
nogal af van de CVP-doctrines.
Maar hij maakt een koele analy
se van de machtsverhoudingen:
enkel via een grote beweging is
verandering mogelijk. In Vlaan
deren leidt dat spoor automa
tisch naar de CVP. Die partij is
jarenlang goed voor de absolute
meerderheid, en vormt zelfs nu,
in haar nadagen, nog de spil
van het politieke leven.
De Waalse kranten briesen
wanneer de „schuimbekkende
flamingant" Mariens langzaam
terrein verovert binnen de par
tij. Hij wordt politiek adviseur
van ministers, voorzitter van de
CVP-jongerenclub, en leert
jongleren met de rebelse mani
festen van de aanstormende
jeugd. Het is een carrière vol te
genslag, want in CVP-kring is
het wantrouwen groot. Maar
uiteindelijk doet Mariens in
1972 met succes een gooi naar
het landelijk voorzitterschap.
Hij moet daarvoor zover naar
rechts buigen, dat de socialisten
hem typeren als een „schijnhei
lig kaarsken pissersgezicht
In de top van de CVP heerst
eeuwige rivaliteit. De voorman
nen van de partij maken elkaar
het leven zuur in een ononder
broken reeks paleisrevoluties.
Uiteindelijk vernietigt dat virus
ook het bondgenootschap tus
sen Mariens, voorzitter en ge
slaagd campagne-strateeg, en
de razend populaire maar wis
pelturige premier Tindemans.
Mariens stoot, in 1979 voor het
eerst en in 1981 definitief, door
naar het eerste-ministerschap.
Dat Wilfried Martens in zo'n
Cutschistisch klimaat overeind
lijft, ligt aan een andere karak
tertrek van de CVP: de macht
van de standsorganisaties. Die
zorgen voor stabiliteit. Het is de
ruggegraat van Vlaanderen.
De nieuwe premier kan rekenen
op invloedrijke beschermheren
in de vakbeweging, nationale
bank, de puissant rijke katholie
ke bank en in de omgeving van
het Hof. In kleine, geheime
groepjes wordt daar tussen '78
en '87 het sociaal-economisch
beleid uitgestippeld. Hier vallen
de besluiten over de waarde van
de frank, bezuinigingen en de
strategie ten opzichte van libe
ralen en socialisten.
Caligula
Mariens ontwikkelt zich tot de
hogepriester van het compro
mis. met als meest gedenkwaar
dige vondst het aftreden van de
koning gedurende twee dagen
om de abortuswet goedgekeurd
te krijgen. Hij is de duivelskun
stenaar van het onmogelijk ver
gelijk. Socialistenleider Tobback
vergelijkt hem zelfs een keer
met de geschifte Romeinse Kei
zer Caligula („of erger").
Het gaat ten koste van de ge
loofwaardigheid van de Wet
straat, maar dankzij Mariens
zijn de jaren tussen 1981 en
1991 voor Belgische begrippen
een toonbeeld van politieke sta
biliteit. Terwijl de kiezers zich
onbegrijpend afwenden, houdt
hij een verscheurd land bij el
kaar.
In 1987 lijkt het genoeg en wil
Mariens het bijltje er bij neer
gooien om zich met volle over
gave te wijden aan een nieuwe
opdracht: Europa. Maar dan is
het moment gekomen voor de
geschiedenis om zich te wre
ken.
Het leeggeroofde spookslot van
de Belgische staat heeft nog
steeds een huisbewaarder no
dig. Mariens blijkt onmisbaar.
De man die naar rechts boog
om aan de macht te komen,
moet nu een coalitie leiden met
de socialisten. België is een vat
vol tegenstrijdigheden. Martens
wordt weer premier, voor de
donkerste jaren uit zijn politieke
loopbaan. De eerste minister
moet met lede ogen toezien hoe
de regering opnieuw ten prooi
valt aan Waals-Vlaamse twisten.
De onbegrijpelijke kluwen com
promissen van de staatshervor
ming lijkt het vuur van het fede
ralisme te hebben gedoofd,
maar blijkt de tegenstellingen
niet te hebben bedwongen.
Bij de verkiezingen in novem
ber 1991 wordt het slotoordeel
uitgesproken over de episode-
Mariens. Het Vlaamse electo
raat blijkt zich te hebben afge
wend van de Brusselse politiek
en vooral van de CVP.
Wilfried Mariens, de hoofdrol
speler van weleer, is figurant ge
worden. Binnen zijn partij is
zijn rol uitgespeeld. De man die
alles deed om de droom van
een politiek volwassen Vlaande
ren te realiseren, werd tegen
zijn zin samen met de koning
en de Rode Duivels één van de
laatste symbolen van een ver
dwijnend land.
Wilfried Martens begin december in Den Haag waar hij een bijeenkomst van 6 Europese christendemocrati
sche leiders bijwoonde. foto anp a. bastiaanse
Het bord langs de weg geeft in het Engels en Hebreeuws aan dat hier
een Holland dorp wordt gebouwd. foto gpd andre brutmann
JERUZALEM AD BLOEMENDJUU
CORRESPONDENT
Automobilisten die Jeruzalem
verlaten in de richting van
Bethlehem kunnen het eenvou
dig niet missen. Een paar hon
derd meter na de onzichtbare
grens met de Westelijke Jor-
daanoever staat aan de rechter
kant van de weg een bord met
het opschrift 'Holland Dorp'.
Geen misverstand mogelijk:
hier bouwt Holland aan Israëls
toekomst. Binnenkort wonen er
ruim 20.000 in hoofdzaak nieu
we Israëli's op Givat Hamatos,
zoals de plaats nu nog heet.
Langs de noordelijke helling
van de heuvel staan al bijna een
half jaar 300 stacaravans gereed.
Het wachten is op de minimaal
benodigde infrastructuur - zoals
toegangswegen, elektriciteit en
riolering - die voor rekening
komt van het Israëlische minis
terie van volkshuisvesting. Maar
immigranten uit de voormalige
Sovjetunie en Etiopië moeten
hun kinderen naar een kleuter
school kunnen sturen, er moet
een sporigelegenheid komen en
een cultureel centrum. Daar
voor heeft de 'Jerusalem Foun
dation' zich garant gesteld.
Onder aanvoering van burge
meester Koliek houdt die stich
ting zich al jaren bezig met de
verbetering van het leefklimaat
in de Eeuwige Stad. via giften
uit het buitenland. Wat Holland
Dorp betreft komt het geld van
'Christenen voor Israël
Holland Dorp ligt in bezet ge
bied, al zal geen Israëli, laat
staan een werkloze immigrant,
zich daaraan storen. Als het
gaat om een ongedeelde en Is
raëlische toekomst voor Jeruza
lem zijn alle politieke partijen -
op een paar Ideine Arabische na
- het eens. Hooglopende ruzie
tussen links en rechts ontstaat
I
alleen als het gaat om agressie
ve joodse infiltraties in vanouds
door Arabieren bewoonde wij
ken, zoals onlangs in Silwan in
Oost-Jeruzalem.
„Givat Hamatos op bezet ge
bied? Neen hoor, helemaal
niet reageert woordvoerster
Flori Lion van de Jerusalem
Foundation dan ook, bijna ver
ontwaardigd. Ze bedoelt, zo
blijkt al snel, dat de plaats bin
nen de huidige Jeruzalemse ge
meentegrenzen ligt. Want dat
de heuvel ook Jordaans grond
gebied was, is bij de JF wel de
gelijk bekend. „De plaats was
ooit een voorpost van het
Jordaanse leger, vanwaar de
Jordaniërs West-Jeruzalem met
granaten bestookten", zo valt te
lezen in de documentatie van
de stichting. Tijdens de oorlog
van 1967 schoten de Jordaniërs
een Israëlisch vlietuig neer. Het
kwam terecht op de plaats die
sindsdien dus Givat Hamatos,
(Vliegtuig-heuvel) heet.
De egaliseri ngswerkzaamheden
voor wat straks Holland Dorp
wordt, zijn al bijna een jaar ge
leden begonnen. Toch zal het
volgens Lion wel volgend jaar
Worden voor de eerste bewo
ners hun intrek kunnen nemen
in de driehonderd 'stacaravans'.
In feite gaat het om eenvoudige
geprefabriceerde woningen,
met een oppervlakte van 46
vierkante meter.
Maar nu er aanzienlijk minder
ex-Sovjets naar Israël emigreren
dan was verwacht, is het de
vraag of er nog wel zo'n behoef
te is aan caravans. Volgens ve
len zijn de immigranten beter af
met betaalbare stenen huurwo
ningen. maar daaraan is een
schreeuwend tekort. In elk geval
staat vast dat nieuwkomers in
Holland Dorp beter af zijn dan
in overvolle opvangcentra of
hotels.
SARAJEVO RUNA HELUNGA
CORRESPONDENT OOST-EUROPA
„Wapens? la, wapens hebben
we natuurlijk allemaal." Onze
vraag lokt een schaterlach uit
bij de bezoekers van het kleine
cafeetje in de Servische wijk van
Sarajevo. Een man opent zijn
jasje en toont het pistool achter
zijn broekband.
„Als het echt oorlog wordt, kun
nen we ons allemaal verdedi
gen", zegt een boomlange man
van achter zijn kopje Turkse
koffie. Hij is moslim, de enige in
de kroeg. Hij en de dikke Servi
sche kroegbaas zeggen breedla-
chend dat ze nu goede vrienden
zijn, maar dat ze elkaar dan
waarschijnlijk zullen afknallen.
Het is niet dat de dood niet telt
in Bosnië-Hercegovina. „Ik
moet er niet aan denken dat het
hier misgaat. Dan wordt het een
massa slachting", zegt Malko
Koroman, het Servische hoofd
van politie in Pale, een wijds
ski-oord 16 kilometer buiten Sa
rajevo dat voornamelijk door
Serviërs wordt bewoond. Hij
IdJktOT zeer beznred bij.
Het is eerder alsofmensen het
vermogen ontberen over hun
eigen toekomst na te denken.
„We hebben niets tegen elkaar,
wc leven als buren prima sa
men, er zijn hier eent geen pro
blemen", verzekeren Serviërs en
moslims in Pale. .Zeker, tot de
bom barst, en dan schieten we
elkaar af", zegt Koroman.
En waarom? Hij houdt ellenlan
ge historische betogen om het
Servische standpunt te verdedi
gen. Hij praat over de Eerste en
Tweede Wereldoorlog, over de
fascisten van toen en over de
Amerikanen nu, die volgens
hem de oorlog in Joegoslavië
misbruiken om hun invloed in
Europa te vergroten. Maar
waarom goede buren het nor
maal vinden dat ze morgen
misschien eikaars doodsvijan
den zijn. daarvoor levert ookt
deze politieman geen zinnige
verklaring.
Ervoor geboren
Even eerder heeft hij zelfs trots
verklaard: „Of we ons hebben
voorbereid op een oorlog? Ser
viërs hoeven zich daar niet op
voor te bereiden. Wij zijn voor
de oorlog geborenAls het zo
ver komt. aan is dat geen pro
bleem, voegt hij eraan toe, de
Serviërs hebben inmiddels de
modernste wapens.
Hij bevestigt de woorden van de
mannen uit het cafeetje in Sara-
Twee inwoners van Sarajevo, die zojuist hebben deelgenomen aan het referendum, wandelen druk pratend
terug naar huis.
jevo: iedereen in Bosnië loopt
met een wapen op zak. Dat is il
legaal. erkent de politieman,
maar hij reageert volkomen ver
bouwereerd op de vraag of het
zijn taak niet zou zijn al die bur
gers te ontwapenen.
Pale is het centrum van een Ser-
foto epa
vische Autonome Regio, waar
de Servische meerderheid het
centrale gezag van 'die moslim
fundamentalisten in Sarajevo'
Belgrado
niet meer erkennen. Koroman
bestiert dan ook min of meer
zijn eigen rijkje. Hij heeft wel
overleg met politiekorpsen in
andere Servische regio's. Maar
wat het ministerie van binnen
landse zaken in de Bosnische
hoofdstad zegt. negeert hij.
De overwegend Servische ge
meenteraad heeft dan ook niet
mee willen werken aan het refe
rendum over de onafhankelijk
heid van Bosnië, dat afgelopen
weekeinde werd gehouden. De
moslim-minderheid in Pale,
zo'n 28 procent van
de totale bevolking,
heeft grote proble
men gehad om de
volksraadpleging toch
door te laten gaan.
De gemeente heeft
geen kieslijsten ter
beschikking gesteld,
dus zijn de kieslijsten
van de parlements
verkiezingen ander
half jaar geleden ge
bruikt. De gemeente
wilde ook geen openbaar ge
bouw afstaan en daarom heeft
een sigarettenwinkelier zijn
zaak voor de gelegenheid ont
ruimd. Hij zit met een wat be
zorgde blik achter de tafel met
de stembiljetten en piekert over
de toekomst: „Wie zegt me dat
ze straks geen bom naar binnen
gooien?"
'Klein geweld'
Zijn angst is begrijpelijk. Dat
soori 'klein' geweld is aan de or
de van de dag in Bosnië: bom
aanslagen op winkels en wonin
gen. blokkaaes van wegen.
nachtelijke schoten, intimidatie
van de tegenpartij. In het week
einde van het referendum
wordt bij Travnik, zo'n 100 km
van Sarajevo, bij een Servische
blokkade een taxi-chauffeur
doodgeschoten. Achteraf blijkt
het slachtoffer zelf ook Servisch
te zijn. Uit angst voor geweld
durft de politie geen onderzoek
te beginnen.
Als Bosnië niet aan de rand van
de burgeroorlog staat, dan wel
aan de rand van de anarchie.
Het centrale gezag stelt weinig
meer voor. Toch is
er van merkbare
haat geen sprake,
niet in Pale, niet in
Sarajevo. Krestali-
ca, voorzitter van
het stembureau in
Pale, vertelt van de
moeilijkheden bij
de organisatie van
het referendum.
Moslims in ge
mengde huwelij
ken zijn volgens
hem de afgelopen dagen door
de Serviërs wel onder druk ge
zet om niet te gaan stemmen.
Maar hij benadrukt dat nie
mand heeft geprobeerd de
volksstemming in Pale met ge
weld te verhinderen.
De Serviërs in het café in Saraje
vo halen hun schouders op over
het referendum. Het is niet hun
zaak. maar als anderen daar
heen gaan moeten ze dat zelf
weten. Ze schudden hun hoofd
op de vraag of ze echt op oorlog
rekenen. „In andere gebieden
misschien, maar toch niet hier.
in Sarajevo", zegt een oudere
man.
Serviërs en
moslims leven
nog broederlijk
naast elkaar
in Bosnië
Adriatische Zee
