Extra
Borja en Vika
leven van hun illusies
Jonge Tibetaanse nonnen
leiden het verzet tegen China
Prehistorica reconstrueert kleding van gletsjerlijk
*eneralU/fs
Cf'S
zaterdag 29 februari 1992 Redactie: 023-150239 FRANS VISSER Vormgeving: MARIANNE VERSCHUREN
37
Borja zucht. „Soms word ik gek van de
ze kamer", zegt hij. Zijn ogen staan ver
drietig. Acteur Boris Borisjovitsj Mina-
jev is van nature geen somber mens.
Maar soms wordt het hem allemaal te
1 veel. Dan daalt de dagelijkse ellende
verpletterend op hem neer.
r HANS GEIEUNSE CORRESPONDENT
,P»
De eindeloze discussies met de slager om
r boven de toonbank te krijgen wat er ver
"moedelijk onder ligt. De rotzooi in bad en
2 wc, omdat een van de vier mensen met wie
hij keuken en sanitair van de 'kommoenale'
"'drie-kamerwoning moet delen weigert per-
soonlijke hygiëne te praktizeren. De alge-
mene verloedering van de samenleving, de
culturele teloorgang, moedertje Rusland dat
de hoer moet spelen. Dat kan niet allemaal
"in één mensenhoofd.
Borja kijkt om zich heen. Klopt op de ro
de stof van de zitbank, die hij straks zal uit-
-Lklappen voor een nieuwe nacht met Vikto-
s ria Michailovka, drie jaar alweer zijn gelief-
I de en ook bij het toneel. Vika is mooi, lief,
I r maar ook koppig, zeg maar stronteigenwijs.
Och, ze moet nog veel leren, pas 25. Maar
goed dat ze het leven deelt met iemand die
kan bogen op twaalf jaar levenservaring
méér.
I Vika heeft het huishouduniform aange
trokken. Een oversized hemd over een roze
maillot. Het is warm in de keuken. Het elek
trische fornuis is in bedrijf en dan heb je op
drie vierkante meter keuken eigenlijk geen
andere verwarming nodig. Helaas, op de ra-
r diator van de stadsverwarming zit geen re-
r gelknop en hij kan ook niet worden uitge-
zet.
Het geluk had haar toegelachen vandaag.
De videotheek verkocht dit keer ook vlees
en spek en bij toeval was ze tegen het bui-
1 tenkansje opgelopen. Met wat zachtge-
kookte gesneden kool een goede vulling
I voor de tartaletti, een voorgerecht waarmee
ze eer zal inleggen bij het diner vanavond.
Ze is moe. Net terug van een repetitie voor
het nieuwe stuk en de dag ervoor opnamen
voor de film.
Misschien is dat wel een kans op"grotere
bekendheid, mijmert ze. Ze weet dat Borja
haar uitlacht. Zo'n klein rolletje in een film
van een onbekende regisseur, die al drie
jaar met het project bezig is. Als ze de ka
mer binnenkomt, oreert Borja net over de
geringe kansen om in de filmwereld naam
te maken. „Je moet nu eenmaal van onder
af beginnen. Zelfs als de film slecht zou zijn,
kan jouw rolletje, juist omdat je het goed
speelt, de aandacht trekken van mensen die
belangrijk zijn", zegt ze.
Theater
1 Borja wenst haar het beste toe. "Jij bent
f geen carrière-vrouw. Westerse actrices zou
den voor zo'n film niet uit de kleren zijn ge
gaan, jij wel", schampert "hij. Vika sputtert
tegen, maar Borja legt haar het zwijgen op.
„je kunt hier als actrice maar op één ma
nier carrière maken: een bekende regisseur
in z'n ballen knijpen."
Vika kijkt nagr haar handen. „Dat is waar.
Dat kan ik niet. Maar er moet een andere
manier zijn. Ik ga toch m'n eigen gang."
Borja pakt de wodka-fles, schenkt zichzelf
en de gasten nog eens in. „Die Vika", zegt
hij, „ze heeft een zus van veertig. Die
droomt nog steeds dat ze een ster zal wor
den." Beiden moeten erom lachen. Ach, il-
1 lusies moet je houden in het leven. Anders
kun je meteen wel uit het raam springen.
Veel om je aan vast te klampen is er niet.
Met het theater gaat het ook al niet best.
Boeff, het gezelschap waaraan Borja en Vika
contractueel zijn verbonden, trekt geen vol
le zalen. De mensen hebben er het geld niet
lhasa caroline moorhead
THE INDEPENDENT
Ngawang Tsepak is een 20-jarige non uit een
dorp in de nabije omgeving van Lhasa. Op 2
september 1989 hield ze samen met acht an
dere nonnen een demonstratie tijdens de op
voering van een Tibetaanse opera voor hoge
functionarissen. Ze werden gearresteerd, in
de boeien geslagen en naar de Gutsa gevan
genis aan de rand van de stad gebracht.
Hun kleren werden uitgetrokken en hun handen
op de rug gebonden. Vervolgens werden ze op de
binnenplaats van de gevangenis aan hun armen
aan bomen gehangen in wat Tibetanen de 'vlieg
tuig-houding noemen. Ze kregen elektrische s
chokken toegediend om bekentenissen af te
dwingen en de namen van andere betrokkenen
los te krijgen. Ngawang Tsepak werd pas neerge
laten toen haar schouders uit de kom waren ge
schoten. Vorig jaar slaagde ze erin Tibet te ont
vluchten.
Sinds oktober 1950, toen het Chinese Volksbevrij
dingsleger het land bezette, worden Tibetanen
die zich tegen de Chinese overheersing verzetten,
stelselmatig vervolgd. Duizenden Tibetanen, mis
schien wel over de honderdduizend, werden ver
moord en nog vele duizenden meer werden op
gepakt en gemarteld. Velen zijn omgekomen in
gevangenkampen.
De laatste jaren wordt de vervolging gekenmerkt
dooreen patroon van onderdrukkingen harde
acties, gevolgd door klaarblijkelijke pogingen van
de Chinese autoriteiten om het Tibetaanse volk
voor zich te winnen. In het afgelopen jaar hebben
de Chinezen hun best gedaan om aan te tonen
dat de levensstandaard in Tibet is verbeterd en
dat eventuele schendingen van de mensenrech
ten minimaal zijn. Vorig jaar oktober werd zelfs
een groep buitenlandse diplomaten uitgenodigd
voor een inspectie van de hoofdgevangenis van
Lhasa.
De commissie voor de mensenrechten van de
Verenigde Naties, die regelmatig in Genève bij
eenkomt, is door China zwaar onder druk gezet
in een poging te voorkomen dat een motie over
schendingen van de mensenrechten in Tibet in
behandeling wordt genomen. In augustus 1991
nam de VN-subcommissie voor voorkoming van
discriminatie en de bescherming van minderhe
den een resolutie aan waarin ze haar bezorgdheid
uitsprak over de mensenrechtensituatie in Tibet.
Het was de eerste formele uitspraak van de VN
over Tibet sinds 1965.
De getuigenissen van uit Tibet ontsnapte vluchte
lingen verschillen sterk van de situatie zoals de
Chinezen haar schilderen. Eind vorig jaar werd
een lijst met gedetailleerde informatie over 240
politieke gevangen het land uit gesmokkeld. Kort
tevoren hadden de Chinese autoriteiten het Ame
rikaanse ministerie van buitenlandse zaken nog
voorgehouden dat er sinds juli 1987 slechts 50
mensen wegens 'contra-revolutionaire activitei
ten' in de gevangenis waren beland.
Negen van de 240 op de lijst genoemde gevange
nen zijn kinderen. Vijf van hen zijn veertien jaar.
Een derde van de 240 gevangenen is vrouw. On
langs kreeg het Tibetaans Informatie Netwerk in
Londen een lijst in handen met de namen van de
vrouwen die in de Drapchi-gevangenis in Lhasa
zitten. Slechts 24 van hen hebben een prtx es ge
had. Ze zitten een straf uit van negen jaar voor
verschillende vormen van vreedzaam protest.
VERTAUNG MARGREET HESUNGA
amsterdam thea v
Op het bureau van prof. dr. W. Groen
man ligt een enorme lap leer. Met vaar
dige hand knipt zij een ovale vorm en
voorziet de randen van gaten. Twee le
ren veters om en over de voet complete
ren het geheel. Ziedaar, een schoen zoals
de 'Similaunman', zoals het bijna 50
eeuwen oude gletsjerlijk wordt ge
noemd. moet hebben gedragen. Deze
werd gevuld met gras.
De hoogleraar oecologische prehisto
rie, verbonden aan het Instituut voor
Pre- en Protohistorische Archeologie van
de Universiteit van Amsterdam, prijst
zich bescheiden gelukkig. Daar waar ar
cheologen in de rij staan onderzoek te
mogen verrichten aan het gletsjerlijk en
de daarbij horende attributen, kreeg
Groenman de opdracht diens kleding te
reconstrueren.
Vorig jaar september ontdekten berg
wandelaars het gemummificeerde lijk
aan de rand van een gletsjer op de grens
van Oostenrijk en Italië. Op last van de
plaatselijke officier van justitie werd het
lijk enkele dagen later geborgen. Nie
mand die toen in de gaten had, dat de
vondst een unieke was in de Europese
geschiedenis. Dat werd pas ontdekt bij
een nader onderzoek door archeologen
van de Leopold-Franzens Universitat te
Innsbruck.
Aanvankelijk werd nog aangenomen
dat het ging om een vondst uit het begin
van het Bronzen Tijdperk, zo'n 4000 jaar
geleden. Inmiddels is met de koolstof-
14 methode - een manier om de oud
heid van een voorwerp te bepalen ko
men vast te staan dat de 'man uit het ijs'
dateert uit het Laat Neoliticum. Deze
Professor Groenman past een replia
den moet hebben gedragen.
laatste penode van de Steentijd, is ruw
weg 50O0 jaar geleden. De ouderdom
van het gletsjerlijk wordt geschat op
4600 4800 jaar.
Kleding
Het archeologisch onderzoek aan 'Simi
launman'. genoemd naar de nabijgele
gen Alpenbergkam, vindt plaats in Inns-
bnH k be kleding en attributen die t>i] de
berging werden aangetroffen zijn voor
onder/Oek ondergebracht bij het Rrt-
misch-Germanisches Zentralmuseum in
Mainz Dat gaf
december opdracht de oorspronkelijke
aOM ND de kleding v.ist te stellen
Een puzzel op tientallen stukjes pa
troonpapier. Elk onderdeeltje is door
haar in Mainz zorgvuldig overgetrokken
De naden van de met plantaardige ve
zels aaneengenaaide lapjes leer telende
Groenman eveneens over. Sommige de
lOI hfll—n uit lange banen, «dm uil
vierkante stukjes aaneengenaaid leer ..Ik
vermoed dat het daarom om twee kle
dingstukken gaat Op de stukken dieren
huid zitten nog haren. We nemen aan
dat het bontkJeding is. vermoedelijk af
komstig van een geitachtige als een
gems of steenbok. Ook de aangetroffen
pijlkoker is van een gritachiigr. Het
schoeisel, riemen en een hcuptasje zijn
van kalfsleer", aldus Groenman
Bij de berging van het gletsjerlijk is
nogal wat materiaal gesneuveld Niet al
leen ten gevolge van ontdooiing; ook bij
het uithakken ging het nodige verforen
Zo werden de kledingstukken naast het
lichaam aangetroffen Mogelijk zijn on
(MWn wutwpi nog In bel Ui
achtergebleven. Een verdere archeologi
sche opgraving moet daarover deze zo
mer meer duidelijkheid verschaffen.
Rafeltje
Ondertussen buigt Groenman zich over
haar puzzle. Welk rafeltje past in rt*n an
der en wat zal er precies uit tevoorschijn
komen? Groenman: ..Ik denk dat het een
soort cape of mantel is Kleding uit de
steentijd kennen wc doodeenvoudig nog
niet. De oudst gevonden bontkledingda
MM1 pM ••in I .on |.,.u Lit. r
Dat uitgesproken een Nederlands in
stituut deze eervolle opdracht kreeg, be
hoeft volgens Groenman nauwelijk ver
wondering. „Wij hebben de naam in Eu
ropa hèt instituut te zijn waar icct bcstu
deerd wordt vanaf de prehistorie tot de
late MiddeleeuwenGroenman zelf is
een autoriteit op dit gebied Alles wat er
In Nederlandse- musea aan nrchistori
sche kleding te vinden is. wcra door haar
beschreven.
Boeiend, zo noemt rr haar opdracht
„Vooral dat het een momentopname is
uit het leven van die tijd Een 1
opname ook van iemand die z
leven gestaptaldus .r
Russisch acteurspaar houdt niet kunst en vliegw erk het hoofd hoven water
meer voor. Ze hebben andere dingen aan
hun kop dan een avondje naar het toneel,
zegt Vika. Boeff komt van 'boevonadz.e', wat
zoveel als satire betekent. Maar in de prak
tijk is Boeff een soort 'theater van de lach'.
„We spelen alleen nog komedies en me
lodrama's. Daar komen de meeste mensen
op af. Dat brengt geld in het laatje. Vooral
in de provincie hebben we succes. Daar
gaan de mensen nog in hun beste pak aan
avondje toneel vieren. In Moskou bestaat
dat allang niet meer", betreurt Borja.
Op de gang rinkelt de telefoon. Vika
neemt op. Het gesprek is voor de buurman
in de kamer ernaast, een geoloog die het
bestuderen van aardlagen al lang heeft ver
ruild voor activiteiten op de veel lucratieve
re vrije markt. Vika klopt op de deur van de
buurman.
Echt slecht hebben we het niet getroffen,
meent Borja. In veel van Moskou s tiendui
zenden kommoenalka's is het leven een
hel. Drama's op de vierkante meter, dron
kenschap, burenruzie, dreinende kinderen,
geen privacy. Nee, daarmee vergeleken is
het gedwongen samenwonen met een geo
loog met harde stem plus vriendin en een
slonzige student medicijnen een paradijs.
Natuurlijk zou Borja het liefst een eigen
woning hebben. Vika heeft net als hij een
kamer in een kommoenalka, maar dat is
niet meer dan een kippenhok. Officieel sa
menwonen of trouwen willen ze niet. Dat
Het dagelijkse leven in Rusland is, zoals in alle andere voormalige Sovjet-re
publieken, een voortdurend gevecht. Op straat zijn er eindeloze rijen en ein
deloze discussies in de winkels. Thuis is er de morsige, te kleine flat die je
met te veel mensen moet delen. Het acteurspaar Borja en Vika uit Moskou
doet een boekje open over hun frustraties en het wanhopig vastklampen
aan illusies, terwijl de verloedering om zich heen grijpt „De Terminator en
Rambo in plaats van Gogol en Dostovjevski. Dat verbrijzelt je hersenen."
zou de kansen op een eigen, grotere woning
volstrekt teniet doen.
Borja: „Ik sta bij een coöperatie op de
wachtlijst voor een flat Misschien duurt dat
nog wel tien jaar, maar je kunt nooit weten.
Als ik hem nu zou krijgen, zou ik er veertig
duizend roebel krediet voor moeten ne
men. Misschien is het zelfs al meer. Vika
staat ook op een wachtlijst, dus hebben we
twee keer zo veel kans."
Relaties
Wat is het leven zonder hoop? Voorbeelden
uit de praktijk leren dat je nooit de moed
mag verliezen. Een gezamenlijke vriendin
wist een aardige drie kamerflat te bemach
tigen in het centrum van Moskou. Ze ver
huurde die onmiddellijk voor dollars aan
een buitenlander en trok met haar kind bij
haar vader in. „Dan is je kostje gekocht",
mijmert Borja. „Ie hebt dan écht geld en
kunt échte dingen kopen bij de Beriozka's,
de dollarwinkels."
De kaars op tafel flikkert door de tocht.
Vika zet het hoofdgerecht op tafel, rijst met
haché. „Australisch vlees", weet Borja. „Die
Vika slaagt er altijd in iets goeds op te dui
kelen. Ze heeft goede connecties met een
stanst
Vika lacht. „Ik ga een slagerij binnen, sla
m'n wimpeltjes neer en vraag zachtjes om
vlees. Lukt altijd." Borja: ,,Ja. bij jou wel.
Maar ik word gek van die lui. Ze bdumfc
len je als oud vuil. Het is regelrechte terreur.
Ze hebben macht omdal zij iets kunnen
verkopen wat jij moet hebben. Ik krijg altijd
ruzie, begin te schreeuwen, schrijf in het
klachtenboek, maar kom zonder vlees thuis.
Zo gaat het overal."
Maar andere mensen hebben het veel
slechter. Gepensioneerden bijvoorbeeld.
mensen zonder relaties Relaties zorgen
voor dingen die echt nodig zijn. Suiker
op de bon kwam onlangs binnen dankzij
de bemiddeling van een vriendin van Vika
die op een fabriek werkt. Ze leverde voor
twee maanden bonnen in en kreeg de sui
ker thuisbezorgd. Hoe de fabriek aan de
suikervoorraad kwam. is haar zorg niet.
Nog minder hoe de vriendin het klaarspeel
de om meer dan de 1.5 kg per maand die de
bon toestaat te bemachtigen.
Maar voor de rest? Ontbijten? „Houd op",
zegt Borja. „Kaas heb ik al in geen jaar ge
zien Si boenen, niel te krijgen, ik loop op
sandalen." De bel onderbreekt zijn opsom
ming. De vriendin van de dollarwoning
faomi binnen. Hei grid mag prima rijn,
maar bij haar vader thuis komt er al een
maand geen heet water meer uit de kraan,
meldt ze. Meteen ontspint zich een geani
meerd gesprek met Vika. De dames gaan in
hout "Het bos is onze trots", lacht Vika,
een bekende slagzin van de natuurbescher
ming citerend.
Ze leggen de eerste contacten tussen 'Si
berië' en 'Zweden', waar een zakenman wel
brood ziet in goedkoop hout. Het heeft nog
geen kopeke opgeleverd, dempt Borja het
enthousiasme. Dan slaat de somberheid
toe. Het komt wel neer op uitverkoop van
natuurlijke rijkdommen. Rusland als goed
kope hoer. En die Zweed is ook nog arro
gant, vindt alle Russen domme
Maar de mensen hebben geen keus.
Borja spijkert het gezamenlijke maande
lijkse inkomen van 580 roebel aardig bi|
met de vaardigheid die hij in zijn eerste be
roepsopleiding heeft opgedaan: kleerma
ken. Voor de stoffen zorgen de relaties. Een
suède jasje, zeker als het is voorzien van
een nep-etiket made in Italy" brengt al
gauw vierduizend roebel op. Hij verkoopt
ze aan de 'komissioni'. de privé-winkeltje^
waar èlles te koop is. De eigenaar pikt twin
tig procent van de verkoopprijs in. de rest is
voor Borja. Maar een vaste bron van in
komsten IS dat niet De toekomst is oog.-
wis, de prijzen worden vrij. wie heeft er
straks nog geld om jasjes te kopen?
Liefde
De jonge Borja droomde ooit een gevierd
acteur te worden. De tijd maakt wijzer. Een
goed ei Keur, dal wet nee een atei m e
zit er niet in. Hij grijnst eens naar de foto
van Klaus Maria Brandauer achter het ruitje
van het dressoir. Een man die het heeft ge
maakt. Borja heeft uiterlijk veel van hem
weg; de foto prijkt er echter alleen maar om
mensen die hem daar op wijzen de mond te
snoeren. Er zijn te veel verschillen.
Vika ruimt de tafel leeg. Zij heeft nog
hoop. Ie demotiveert me, zegt zc. Borja s
laatste woorden opvangend. ..Welnee, ik
ontneem je alleen een paar illusiesant
woordl hij.
Ze houden het voorlopig wel samen uit.
die twee. Het leeftijdsverschil trekt geen
scheidslijnen. Beiden hebben al twee huwe
lijken achter de rug. Het heeft Vika niet ont
moedigd. Ze gelooft in de liefde, maar geeft
ook toe dat ze niet alleen kan leven.
„Ik wil geen kinderen, ik wil zelf een kind
blijven". zegt ze, terwijl ze de borden op
een van de drie tafeltjes in de keuken zet
Ze kijkt naar de twee andere: de geoloog en
de student hebben ook nog niet afgewas
sen. Terug naar de kamer dan maar Borja
houdt niet van afwassen. Bovendien, do
vrouw hoort toch eigenlijk thuis, in de keu
ken i bolsjewieken hebben vrouw
gelijke rechten gegeven, 't Staat allemaal in
de wet 1 n wal asm no^ Ze moeien nu tww
keer zo hard werken, in het bedrijf en
thuis", zegt hij.
De bolsjewieken hebben Rusland vemir
tigd. maar wat nog erger is. ze hebben de
vrouw zwaar werk gegeven. Rails leggen,
met zware gereedschappen in de weer. Dat
kan toch niet? De vrouw als symbool van
tederheid en zachtheid is vernietigd. Dat is
pas een tragedie, daar komen we nooit
meer bovenop, meent Borja. Vika glimlacht
Zegt Borja zelf niet altijd dat je Russische
verhalen door 285 moet delen om de wer
kelijkheid tc ontdekken? Maar ook haar
wordt het soms ^mber te moede. Ze denkt
terug aan haar eerste toneeljarcn. Met zi-
gcuncrkJeren aan dansen en zingen op
bruiloften en partijen, (reen beschermend
1. maar gewoon in de zaal met dron
1 feestvierders met hun grijpgrage vin
gers
„Dat zijn de verschrikkingen van het hier
leven", schampen Borja. Beter zal het ook
niet worden, vreest hij Misschien, heel
misschien, als dc vrije markt echt dooi
breekt. Alleen het privé-eigendom kan ons
redden, dat motiveert de mensen om te
werken
Ik zal dat niet meer meemaken, voorspelt
hij. Dc hoop mag blijven, maar het leven
wordt er niet vrolijker op. „Onze burge
meMfeet Pbpoi beeA gangd dei m
geld meer voor cultuur kan worden uitgr
trokken. Dat is een enorme fout. Vroeger
keken de mensen naar stukken van
Tsjechov. kenden hun schrijvers. Nu
stompt het dagelijks leven hen af en wor
den de theaterkaartjes ook nog eens te
duur. En het ergste van al: onze cultuur
wordt vervangen door Amerikaanse shit. De
tv brengt niet anders meer. De Terminator
en Rambo in plaats van (»ogol en Dostov
[ai j 1 1M vabrijzah |a hersenen
