V:
Altijd een
ramp op
de loer
IJ VOEGSEL
WILCO DEKKER
W OI
rijwel dagelijks gebeuren er in het
Botlek-gebied één of meerdere
ongelukjes, zo blijkt uit de jongste
cijfers. Met kan iets onschuldigs zijn als het
weglekken van wat benzine. Maar ook heel
ernstig, zoals de explosie in december bij
DSM Chemicals, waarbij zes doden vielen.
Gaat het hier louter om incidenten, of zit er
een gevaarlijke tendens achter?
Frans Janssen, hoofdinspecteur van de ar
beidsinspectie in Rotterdam: ..Je moet de ge-
n zeker niet overdrijven, maar ik wil toch
beetje tegengas geven aan het idee dat
het in de Botlek de laatste tijd gaat om op
zichzelf staande incidenten. Natuurlijk,*"een
fout tijdens het onderhoud is wat anders dan
een ontwerpfout in een machine. Maar vol
gens mij hebben de incidenten van de laatste
tijd vaak dezelfde achtergrond".
Janssen onderscheidt daarbij vijf oorzaken.
Ten eerste is er in de Botlek steeds
derhoud nodig, omdat de meeste installatie
in de jaren vijftig en zestig zijn aangelegd
Ten tweede wordt dat onderhoud steeds
ker uitbesteed aan personeel van buiten, dat
niet altijd vertrouwd is met de
veiligheidsprocedures binnen
een bedrijf. Probleem nummer
drie hangt hiermee samen: on
derhoudswerkzaamheden ken
nen twee pieken, in het voor- en
najaar. Tijdens die drukke perio
des zijn de agenda's van de ge
specialiseerde bedrijven al snel
vol. Waardoor wel eens goedko
pere, dan wel minder betrouw
bare krachten worden ingescha
keld.
Een vierde risicofactor vormt
het feit dat oudere werknemers
steeds eerder verdwijnen. Jonge
re, en dus minder ervaren krach
ten moeten het dan zonder bege
leiding doen. En ten slotte wordt
er volgens Janssen met op zich
goede veiligheidsprocedures niet
altijd even zorgvuldig omge
sprongen. „We hebben een tijdje
geleden onderzoek gedaan naar
overwerk in ploegendienst. Dat
bleek ontzettend veel te gebeu
ren, het aantal overtredingen was
gigantisch. Mensen vertelden ons
dat ze in ploegendienst hadden
overgewerkt en dan nauwelijks
het drukke ochtendverkeer in
durfden, zo moe waren ze. Dat
zijn dezelfde mensen die met de
gevaarlijke stoffen moeten wer
ken".
Overtredingen
Een tweede onderzoek van de
Rotterdamse arbeidsinspectie
betrof de onderhoudsstops. Veer
tig procent van de ongelukken in
de petro-chemische industrie
blijkt tijdens onderhoudswerk
zaamheden plaats te vinden. Ook
bij dit onderzoek constateerde de
inspectie legio overtredingen. Ze
ventien keer moest zelfs het werk
stilgelegd worden. „Onveilige
stellages kwamen veel voor, maar
we maakten ook mee dat iemand
met een hogedrukspuit aan het
werk was. op een plek waar nog
allerlei mensen rondliepen. Het
kwam zelfs voor dat mensen aan
het werk waren aan leidingen.die
nog vol gevaarlijke stoffen zaten.
Dat wisten ze niet. Dan -hoeft er
maar een boutje los te raken en
alles spuit over je heen".
Tot Janssens vreugde zijn en
kele grote bedrijven in de Botlek,
zoals Dupont, Shell en Esso, on
langs begonnen met cursussen
voor mensen die bij hen onder
houdswerk verrichten. Ook het
initiatief van het CNV wordt door
Janssen ondersteund. De vak
bond wil in cao's geregeld zien
dat er. per bedrijf en bedrijfstak,
een veüigheidscommissie komt.
Daarin moeten niet alleen de
werkgevers en hun veiligheidsex
perts vertegenwoordigd zijn,
maar ook werknemers, de be
drijfsgeneeskundige dienst cn de
arbeidsinspectie.
De Botlek is liet groot
ste industriegebied van
Nederland, en in po
tentie tevens het ge
vaarlijkste. Door een
reeks incidenten - zoals
een stroomuitval in november,
een zes mensenlevens kostende
explosie bij DSM in december
en het ontsnappen van 25 kilo
explosief propeen bij Shell
enkele weken geleden - staat de
veiligheid in het van giftige en
explosieve stoffen vergeven
gebied weer ter discussie. Hoe
groot zijn de risico's in het
duizenden hectaren tellende
petro-chemische bolwerk in de
Rijnmond? En is het eigenlijk
wel gezond om er te wonen?
Dergelijke initiatieven moeten voorkomen
dat er slordigheid insluipt. Janssen: „Hoe lan
ger het goed gaat, hoe gemakkelijker men
wordt. Dan denkt zo'n bedrijf: ach. die tank
moet volgens de regels 24 uur luchten, maar
na twaalf uur is-ie ook wel schoon. Boven
dien, hoe sneller de onderhoudsbeurt er op
zit, hoe eerder je de produktie weer kunt
starten en hoe minder geld het kost."
„Soms vraag ik me af of de bedrijven zich
wel realiseren met wat voor gevaarlijke stof
fen ze werken. Er is dan zo'n houding van:
dat overkomt anderen wel, maar ons niet.
FEBRUARI 1992
Het door petro-che-
mie omsingelde Bot
lek-dorp Rozenburg
„In 1956 stapte Ver-
olme hier binnen. Dat
was het begin van het
einde."
ARCHKffOTO gpo
Pt TIR SINTIU*
Tot het ze wél een keer overkomt. En dan is
het mis. Want in de petro chemie is het zo
dat de kans op een ongeluk heel klein is,
maar het effect ervan heel groot".
Incidenten
Ook de Rotterdamse brandweercommandant
B. Vossenaar weet als geen ander dat mensen
soms fouten maken. „Laatst reed ik in de au
to naar Utrecht, terwijl ik naar Rotterdam
moest. Heel raar eigenlijk. Ik was blijkbaar in
gedachten verzonken. Dat kan iedereen ge
beuren". Vossenaar. als brandweercomman
dant tevens operationeel leider van de ram
penbestrijding in de regio, wil er maar mee
zeggen dat een vergissing menselijk is. Dat
de aandacht wel eens kan verslappen. En dat
een ramp in het Botlek-gebied dus nooit voor
honderd procent uitgesloten kan worden.
„Het is in de Botlek absoluut niet onveilig,
dat is zeker. Ik zit hier nu 23 jaar en heb hel
nodige meegemaakt, maar het waren alle
maal incidenten. Het woord zegt het al. inci
denteel gebeurt er wel eens wat. Van structu
rele onveiligheid is geen sprake. Honderd
procent veiligheid kun je nooit garanderen.
Waar energie geproduceerd en opgeslagen
wordt, is het gevaar latent aanwezig dat die
energie een keer vrijkomt. Maar ais ik me
eiligheid in het van giftige i
naar klagen over stank, law
i explosieve stoffen vergeven Botlek-gebied staat weer e
tai, stof en roest, dus erg gezond kan het hier niet zijn."
Waarmee Vossejiaar niet ge
zegd wil hebben, dat er geen risi
co's zijn. Vooral het transport
van gevaarlijke stoffen, per trein,
boot en vrachtauto, heeft zijn
aandacht. „De kans op een onge
luk bij een bedrijf in de Botlek is
één op de zoveel miljoen. Maar
de kans op een verkeersongeluk
is één op de zoveel duizend. Als
ik dan zo'n tankwagen met meer
dan honderd kilometer per uur
zie langskomen, dan houd ik
mijn hart wel eens vast. Het ver
keer is nu eenmaal niet veilig".
En het verkeer is, zeker in de
Rijnmond, erg druk. „De infra
structuur is een ander punt van
zorg", erkent Vossenaar. „Het ongeluk bij
DSM gebeurde zo rond half elf 's morgens.
Toen was het redelijk rustig op de weg en wa
ren we zeer snel ter plekke. Maar hoe moet
dat 's morgens vroeg als alles hier vaststaat?
Een oplossing voor dit probleem weet ik ook
niet direct. Je kunt niet aldoor meer en bre
dere snelwegen aanleggen"
Het laatste punt van zorg van
de Rotterdamse brandweercom
mandant is minder actueel: de
kans op een aanslag in de Botlek
door terroristen. „Vorig jaar. tij
dens de Golfoorlog, is de politie
daar extra attent op geweest De
paraatheid is bij ons toen ook
opgevoerd".
Geen Paniek
Over een aanslag heeft publicist
Jo Bergwerff uit het door de pe-
tro-chemie omsingelde Botlek
dorp Rozenburg zich nooit zor
gen gemaakt. Sterker nog. Berg
werff heeft nog nooit wakker ge-
legen van welk gevaar dan ook
dat zijn dorp omringt. „Je denkt
toch ook niet elke morgen als je
in je auto stapt, dat het wel eens
de laatste keer kan zijn? Zo is het
ook als je hier woont. Natuurlijk
zijn er risico's, maar daar wen je
aan. Dat zag je ook bij het DSM-
ongeluk. Daar werd in het dorp
wel over gepraat, maar er was
absoluut geen sprake van pa
niek".
Jo Bergwerff kan het weten. Ja
renlang gaf hij het plaatselijke
weekblad Nieuw Rozenburg uil
Bovendien was hij lokaal corres
pondent voor het ANP. ..Ik werd
een keer gebeld door het ANP
Dat ik niet genoeg schreef. Daar
ben ik verschrikkelijk kwaad over
geworden. Moet ik dan soms wat
verzinnen?, heb ik ze gevraagd
Er valt nu eenmaal niet elke dag
wat te schrijven over Rozenburg,
ondanks het feit dat we in het
Botlek-gebied liggen
Vroeger, zo vertelt hij, was Ro
zenburg een fraai gelegen boe
rendorp aan het water. Maar al
vóór de Tweede Wereldoorlog
was het duidelijk dat die idylle
niet zou stand houden. „Rotter
dam had een oogje laten vallen
op Rozenburg, voor de industrie
Dat wisten we al lang. En in 1956
stapte Verolme hier met zijn
laarsjes aan de Bossche polder
binnen. Dat was het begin van
het einde".
Landsbelang
'Onherstelbaar is 't verlies
van t moois door God geschapen
Terwille ran het landsbelang
Hanteert men 't ireeslijkst waf ten'
Bergwerff dichtte deze strofen in
1958. toen de eerste plannen
voor de Europoort in de maak
waren Rozenburg vreesde toen
ingesloten te worden door de in
dustrie Een vrees die werd be
waarheid. „Een van de bedenkers
van het plan voor de Europoort
heeft eens gezegd dat het een
planologische blunder van de
eerste orde was dat Rozenburg
niet van de kaan geveegd is. Het
dorp was immers alleen maar
De Botlek, het gevaarlijkste
industriegebied van Nederland
hinderlijk voor de uitbreiding van de indu
strie. Maar Rozenburg was de groene parel
van het Europoon/Botlek gebied. Dat moest
zo blijven, vond men".
En daar is Bergwerff blij mee. Want er valt
volgens hem heel goed te leven in Rozen
burg. Het is er niet gevaarlijk en - hoewel de
Rozenburgers ook nog eens de vuilverbran-
dendc AVR op een kilometer van hun dorp
moeten dulden - is ook nooit bewezen dat
het er ongezond zou zijn De explosie bij
DSM hóórden de Rozenburgers alleen, ver
dere overlast bleef het dorp bespaard Het ex
plosieve en brandbare propeen dat bij Shell
vrijkwam, ging ook aan Rozenburg voorbij.
En de stank uil de Botlek valt ook al mee,
want de wind zit vrijwel altijd in de gunstige
westhoek.
Eén ding maar zit het dorp dwars. Als zich
een ramp voltrekt in de Botlek, dan kunnen
de 14.000 Rozenburgers niet weg. „Je mag
je kunt dus stellen dat
we hier min of meer
opgesloten zitten
aannemen dat de Botlek-tunnel in dat geval
afgesloten wordt, vanwege de giftige gassen",
legt Bergwerff uit „Dan hebben wc nog maar
twee mogelijkheden om weg te komen. Het
pontje naar Maassluis, maar daar kunnen
maar veertig auto's op. En de Calandbrug
richting Europoort, maar daar slaat het ver
keer 's morgens vroeg al vast. Ie kunt dus
stellen dat we bij een ramp min of meer op
gesloten zitten".
Onveilig
Dat is er volgens Bergwerff ook de oorzaak
van dat de helft van de Rozenburgers hij een
onderzoek zei zich onveilig te voelen I n dat
terwijl er aan dat gevoel zo gemakkelijk een
eind gemaakt kan worden. Berg
werff: „Dan moet de Blanken
burg-tunnel onder de Nieuwe
Waterweg eindelijk eens aange
legd worden. Daar wordt al jaren
over gepraat, maar er is nog
steeds geen beslissing over geno
men. Met zo'n extra vluchtweg
zouden we ons een stuk geruster
voelen".
l>e Zuidhollandsc Milieufede
ratie heeft een andere suggestie
dan een extra tunnel: gewoon
minder gevaarlijke stoffen ge
bruiken. „Dan voorkom je het
probleem in plaats van de gevol
gen ervan te bestrijden zegt
WÜma Berends van de Milieufe
deratie „Volgens ons krijgt dat
punt, het zoeken naar vervan
gende en minder schad'clijke
stoffen, te weinig aandacht Ik
heb nou niet de indruk dal dit bij de bedrij
ven in de Bollek boven aan de agenda staat".
De gezondheid van de bewoners is een an
der onderbelicht punt. meent de Milieufede
ratie. „De bedrijven maken keurige statistic
ken over hoe groot de kans op een ongeluk
met dodelijke afloop is. Die blijkt dan één op
de zoveel mihoen Maar de lange-termijnef-
fecten van al die industrie in deze regio op de
gezondheid van de mensen, daar hoor je niet
zo veel over".
Een probleem daarbij is dat er weinig har
de gegevens zijn over hoe (on)gezond het is
om te leven in de Rijnmond „Het is nooit
bewezen dat het hier ongezonder leven is
dan in de rest van Nederland. Dan had de
overheid natuurlijk al lang maatregelen ge
nomen". aldus B (.root, medisch milieukun
dige bij de GGD in Rotterdam „Er is wel on
derzoek gedaan naar de effecten van de
luchtverontreiniging, maar het is ontzettend
moeilijk om daar lange-termijneffecten voor
de gezondheid van de bevolking uit af te lei
den. Dan begeef je je al snel op glad ijs. Er is
gewoon veel dat wc nog niet welen"
Terugkeren
Weinig gegevens of niet. voor Wilma Berends
van de Milieufederatie is de situatie duidelijk.
„Mensen blijven maar klagen over stank. In
waai. stof en roest, das erg gezond kan het
hier niet zijn. Een groot deel van de mana
gers van de bedrijven in deze regio woont
ook niet hier. maar in Brabant of in het Groc-
He li.ut mo Hofland kfijp Mdi maai
een scheiding tussen mensen die het zich
kunnen veroorloven elders te wonen, cn
mensen die hier moeten achterblijven
In dat geval hoort Jo Bergwerff uit Rozen
burg bij de laatste groep „Mijn familie
woonde al ver in de vorige eeuw in Rozen
burg. En ondanks alles wat er veranderd is.
ben ik verknocht aan dit dorp Jaren geleden
was ik voor mijn weekblad bij de persconfe
rentie van de ojvening van Esso Chemie. Daar
heb ik gezegd dat als een vulkaan haar lava
uitspuwt, er slachtoffers vallen en er mensen
op de vlucht slaan. Maar die mensen keren
altijd weer terug Zó is het met Rozenburg
Vrijwel dagelijks gebeuren er in het Botlek-gebied één of meerdere ongelukjes Het kan iets on
schuldigs zijn, maar ook heel ernstig zoals de explosie afgelopen december bij DSM,Chemicals.
waarbij zes doden vielentoto gpo monkxh baaj
