Cultuur
Wagner, verguisd en verheerlijkt
Donderdag 27 februan 1992
y HOORE ANNEMIEK RUYGROfc
A STOEUNGA Eindredactie NIEK FAAS Vormgeving; R
22
'Voorspel' en 'Liebestod' in Leidse Meesterserie
LEIDEN. MIESALBARDA
Als een ontkoombare grootheid
stond Wagner (1813-1883) in
zijn tijd. Wie niet voor hem was,
was tegen, een tussenweg was
er niet. Zijn muziek en zijn
ideeën veroorzaakten in het
muziekleven een deining die tot
ver na zijn dood voortduurde.
Wagner groeide op in een
theatermilieu, zonder als kind.
blijk te geven van een bijzonde
re aanleg voor muziek. Een uit
voering van Beethoven's ouver
ture Egmont deed hem beslui
ten musicus te worden. Gefrus
treerd beklom hij met de anar
chist Bakoenin in de revolutie
van 1848 de barricades in Dres
den, om de maatschappij die
zijn genialiteit niet herkende
dan maar te veranderen.
Met de eigenzinnigheid van
het genie maakte hij alles en ie
dereen ondergeschikt aan zijn
belangen. Bescheidenheid en
dankbaarheid waren deugden
die hij niet kende, zoals velen
die hem met geld, onderdak of
aanbevelingen uit politieke of
financiële nesten hielpen,
moesten ondervinden. Het was
stank voor dank: Meyerbeer
werd (mét Mendelssohn) in het
anti-semitistische pamflet 'Ju-
dentum in der Musik' volstrekt
verworpen; zijn weldoener We-
sendonck die hem onderdak
verschafte, moest toezien hoe
zich een liefdesrelatie met zijn
vrouw Mathilde ontwikkelde
de Wesendonckliederen, een
voorstudie voor Tristan, waren
het muzikale resultaat; en de di
rigent Hans von Bülbw die Wa
gner's muziek propageerde
waar hij maar kon, moest ten
slotte toestemmen in een echt
scheiding, na een enkele jaren
durende verhouding van zijn
vrouw Cosima, dochter van Lis
zt, met Wagner.
Ook in politiek opzicht was
Wagner weinig consequent: de
vroegere barricadenstrijdcr ac
cepteerde maar al te graag de fi
nanciële steun van Ludwig II
van Beieren, die hem naar
München haalde en carte blan
che gaf om zijn revolutionaire
en zeer kostbare ideeën te ver
wezenlijken: in Bayreuth ver
rees een muziektheater dat op
maat gesneden was voor zijn
drama's, niet in de toen tradi
tionele schoenendoosvorm,
maar een amfitheater met een
orkestbak, groot genoeg voor
een zeer uitgebreid orkest.
Vanaf '48 had Wagner zijn
ideeën op papier gezet met
veelzeggende titels als: De kunst
en de revolutie, en Het kunst
werk der toekomst. Hierin be
schrijft hij het 'totaal-kunst
werk' (Gesamtkunstwerk),
waarin tekst, muziek, hande
ling, aankleding en belichting
één groot geheel vormen. De
opera wordt 'muziekdrama',
waarin geen plaats meer is voor
afgesloten onderdelen als op
zichzelf staande recitatieven en
aria's of orkestgedeelten, maar
één machtige stroom waarin al
le elementen samenvloeien.
Alles wat in de tekst staat
moet in de muziek hoorbaar ge
maakt worden. Het leidt tot het
gebruik van 'leidmotieven', mu
zikale karakteristieken voor per
sonages en zelfs voorwerpen.
Voor de enorme cyclus Ring der
Nibelungen, die 4 muziekdra
ma's van elk zo'n 5 uur omvat,
levert dat zoveel leidmotieven,
dat er een soort 'spoorboekje'
bestaat om de luisteraar bij te
staan! Het onbedoelde gevolg is
dat het orkest het drama zo
compleet weergeeft, dat de
zangstemmen haast bijzaak
worden: de Liebestod van Isolde
kan als orkeststuk uitgevoerd
worden en heeft Isolde zelf niet
meer nodig!
Het meest revolutionair is
Wagner in melodisch en har
monisch opzicht: de melodie is
'eindeloos' (unendlich), accoor-
den (samenklanken) worden
van stap tot stap als schakels in
een ketting-zonder-einde aan
elkaar gekoppeld, waarbij het
vertrekpunt steeds verder uit
het gezicht raakt, en er nauwe
lijks meer rustpunten zijn. Hier
door ervaren veel muzieklief
hebbers, zonder te weten waar
om, zijn muziek als vermoei
end.
In het grote liefdesdrama
Tristan und Isolde (1859) werk
te Wagner zijn ideeën volmaakt
uit. Deze muziekgeworden ex
tase legde echter niet de basis
voor de muziek van de toe
komst zoals Wagner zelf dacht,
maar was een mijlpaal die het
eind van een muzikale ontwik
keling markeerde.
De pianist Lazar Berman treedt op zaterdag 29 februari met het Residentie Orkest op in de Leidse Stadsge
hoorzaal. Naast het vierde pianoconcert van Beethoven staan de ouvertures 'Die Meistersinger' en 'Tannhüu-
ser' en het 'Voorspel' en 'Liebestod' van Wagners 'Tristan und Isolde' op het programma.
Lazar Berman studeerde piano aan de conservatoria van Sint Petersburg en Moskou. Toen hij tien jaar was
trad hij voor het eerst als solist met het Philharmonisch Orkest van Moskou op. Daarna volgden talloze optre
dens in de voormalige Sovjet-Unie en in Oost-Europa. In 1971 concerteerde hij voor het eerst in West-Europa
en vijf jaar jaar later maakte hij zijn debuut in de Verenigde Staten. Inmiddels heeft hij een groot aantal cd-
opnamen achter zijn naam staan. Kaarten voor dit concert zijn verkrijgbaar bij K&O of aan de zaal.
FOTO PR
PODIUMBUK EXPOSITIES
Liefdesbrieven
Een 'soort' toneelstuk waarin een
man en een vrouw hun leven
schetsen. Ze lezen elkaar brieven
voor die zij gedurende een perio
de van vijftig jaar aan elkaar heb
ben geschreven. Dat levert veel
humoristische, maar ook treurige
momenten op, en bovendien, een
toneelavond met een unieke rol
bezetting: Jeroen Krabbé en Pe
tra Laseur. Morgen in de Leidse
Schouwburg de laatste voorstel
ling van Liefdesbrieven waarin
Jeroen Krabbé te zien zal zijn.
De Nieuwe Dansgroep
Pure dans, opvallend gebruik van
ritme en dynamiek, en emotione
le geladenheid zijn de kenmer
ken van de choreografieën van
Jacqueline Knoops die al vanaf
de oprichting betrokken is bij De
Nieuwe Dansgroep. Het dansstuk
dat op 28 en 29 februari in het
LAKtheater te zien is, 'Stills/Pho
tographs', is gebaseerd op vier
foto's van Henri Cartier-Bresson.
Concrete situaties, waarin kwets
baarheid, wantrouwen en vluch
tigheid in contact tussen mensen
een rol spelen, beheersen in dit
stuk de bewegingspatronen.
Stennis met Dennis
In deze in Nederland gesitueerde
komedie gaat het om Dennis die
aan de vooravond van zijn 35ste
verjaardag probeert te ontsnap
pen aan z'n benauwende levens
omstandigheden. Gebonden aan
een hoge hypotheek en omgeven
door wijkcomités, partnerruil en
tupperware, overvalt hem een on
bedwingbaar verlangen naar het
vrije leven van vroeger. Wanneer
Dennis uiteindelijk besluit z'n
oude rugzak te pakken en de weg
op te gaan, neemt het verhaal
een onverwachte wending. Te
zien in het Parktheater in Alphen
aan den Rijn op 28 februari.
Mug met de gouden tand
M versus M is de laatste voor-
stelling uit de serie plaatsbepa
lingen die dit en vorig seizoen
door Mug met de Gouden tand
werd gebracht. In het stuk staan
Klaus Mann's roman 'Mephisto'
en zijn autobiografie 'Het Keer
punt' centraal. Te zien in het
Parktheater op 29 februari.
De Antiquair
In De Antiquair stelt Job Schu
ring zichzelf de vraag in hoeverre
schuldgevoelens het leven van
een mens kunnen belemmeren
of juist kunnen verrijken. Het is
een programma vol absurde con
ferences, schitterende liedjes en
ontroerende verhalen. Job Schu
ring staat op zaterdag 29 februa
ri op de planken van de Muzen-
hof in Leiderdorp.
Theater Toverlei
Theater Toverlei geeft op 29 fe
bruari. ter gelegenheid van haar
15-jarig bestaan, een voorstel-
•ng -n de Leidse Schouwburg
van Le Bourgeois Gentilhomme'
van Molière, met muziek van
Jean Baptiste Lully. Een totaal-
theaterproduktie waarin zowel
muziek, zang, dans en toneelspel
een rol spelen. In het stuk houdt
Molière het publiek een spiegel
voor. Hij neemt een loopje met
mensen die zich beter willen
voordoen dan ze zijn.
Jeroen van Merwijk
Het programma 'Geef mij mijn
sperma terug' van zanger/tekst
schrijver en beeldend kunstenaar
Jeroen van Merwijk bestaat uit
zo'n vijfentwintig liedjes, aange
Het dansstuk Stills/Photographs is gebaseerd op foto's
CONCERTEN
kest olv Frans Brüggen mmv Nikolai Lu-
Sn&S,0i5^o Ju™"Bacb' Mo'a,t
DR ANTON PHILIPSZAAL
rkest olv Günthe
n. piano; 'Pianoco
i, Ouverture 'Die W
singer' Wagner, 20.15 uur.
THEATERS
kijk. Meer nog dan zijn debuut
voorstelling gaat'De knal van
half zeven' over de belevenissen
van een blinde. Te zien op don
derdag 5 maart in de Leidse
Schouwburg.
Mimetheater Kdijk
'Ezelsfeest' is een bewegings
voorstelling, voor kinderen van 5
tot 9 jaar, die gaat over Plok en
Rap. Plok plukt appels en Rap
raapt aardappels. Als de zomer
ten einde is zijn ze klaar met hun
werk op het land en weten ze niet
hoe ze zich moeten vermaken
met elkaar. Plukkersen rapers
kunnen namelijk niet met elkaar
opschieten: de een is immers
recht, de ander krom. Ze zijn el-
kaars tegenpolen. Taboe komt
hen te hulp en brengt ze in het
circus. Eind goed algoed. Wie
weet! Kdijk staat op 5 maart
(14.30 uur) in de Muzenhof.
De Ijsbeer
De IJsbeer is een vakantievoor
stelling door Poppentheater
Thije. Deze kindervoorstelling,
geschikt voor 4 tot 8 jarigen, is te
zien in Tripodia in Katwijk. Aan
vang 14.00 uur.
vuld met enige gedichten en ver
halen. Te zien in Theater Het Ou
de Raadhuis in Hoofddorp op
vrijdag 28 februari.
Schoenaerts speelt Beckett
Julien Schoenaerts speelt in
'Krapp's laatste band' een oud
mannetje, schaarse haren bedek
ken z'n schedel, de neus heeft de
vorm van een aardappel, hij lijkt
op een clown. Achter dat clow
neske uiterlijk gaat een mens
schuil die z'n dromen heeft, lief
des kende, verdriet en tegenstrij
digheden. In de voorstelling trekt
zijn geschiedenis voorbij door
middelvan de bandrecorder die
hij jaarlijks op verjaardagen zijn
gedachten toevertrouwde. Hij
hoort zichzelf vertellen over
,,toen er nog vuur in z'n donder
zat". Een verslag van de wee
moed. De solo duurt weliswaar
iets minder dan een uur, maar de
acteerprestaties van Schoenaerts
zorgen, volgens de recensies,
voor een ontroerende en fascine
rende theaterbelevenis. Dinsdag
3 maart in de Leidse Schouw
burg.
Private lives
De Vereniging Vrienden van de
Leidse Schouwburg besloot 'Pri
vate Lives' te verkiezen tot 'jaar
voorstelling'. Daarom nog een
keer te zien in de Leidse
Schouwburg, op woensdag 4
maart, dit toneelstuk geschreven
door Noel Coward met o.a. Wil
lem Nijholt en Trudy Labij in de
hoofdrollen.
Vincent Bijlo
Zo blind als hij is, zo beeldend
kan Bijlo vertellen. Met cynische
humor zet hij zijn eigen wereld te
Teele Kindertheater
In het tweede theaterprogramma
van Teele, 'Dat mag in de krant'
mogen de kinderen weer zelf
meespelen en verhalen brengen
die zo leuk zijn ,,dat ze vast wel
in de krant komen." Deze vrolijke
voorstelling waarin veel te zien
en te beleven valt, wordt op 5
maart op de planken gebracht
van het Parktheater in Alphen
aan den Rijn.
Toneelgroep Amsterdam
'En een kleine jongen zal ze hoe
den' is een produktie van de To
neelgroep Amsterdam in samen
werking met Nieuw West. Het to
neel wordt gretig misbruikt voor
regelrechte clichés, pathetiek en
geraffineerde knulligheid. Hierin
zoeken de spelers een klein
beetje waarheid. Indringende
vragen over hoe het komt dat de
mens de wereld in een hel veran
derde krijgen beeldend en verras
send gestalte op het toneel. In
het stuk spelen onder meer mee:
Jacques Commandeur, Lettie
Oosthoek en Ramses Shaffy. Te
zien op 4 en 5 maart in het LAK
theater.
LEIDEN
ARS AEMULA NATURAE
Pieterskerkgracht 9. De visie van Ni-
gel Konstam op de werkwijze van
Rembrandt, tot 2/3; di do 10-12, za
zo 13-16 uur.
GALERIE STELLING
Burgsteeg 14. Recent werk van de
Amerikaanse fotografe Nan Goldm
Van 29/2 t/m 29/3, do t/m za van 14-
18 uur. zo van 14-17 uur.
GALERIE LAK
Cievermgaplaats 1. Installatie van
Guus Hoelen, tot 21/3; 'Geschreven
tekeningen' van Tom van As, tot
21/3; ma t/m vr 10-22 uur. zo 14-17
GALERIE BLEIJENBERG
Breestraat 113. Schilderijen van Her
man Brood, tot 12/3; di t/m za 9-18
uur, do tot 21 uur, eerste zo van de
maand 12-17 uur.
GALLERIA PROPITIA
Levendaal 119. Installatie 'Armada'
gedreven lood. met bladgoud van
Henry Verboket, tot 21/3-, do, vr, za.
zo 13-18 uur.
GALERIE TIME IS ART
Nieuwstraat 10. Expositie schilderij
en van Elle Mie Edjdrup Hansen, tot
6/3; wo t/m zo 14-18 uur.
GALERIE ZONE
Nieuwstraat 17/b. Expositie van mas
kers van Katheryn Trenshaw, tot 1/3;
di t/m vr 11-18, do 19-21, za 10-17,
zo 13-16 uur. Van 1/3 t/m 31/3 werk
van de Canadese kunstenaar Dave
Bobroske.
GALERIE LIGA NIEUWE BEELDEN
Pr Steijnstraat 14. Abstract en figu
ratief werk van Herman van der Heide
en Juul Neumann, tot 9/3, vr za zo
11-18 uur.
GALERIE AZL
Rijnsburgeweg 10 (gebouw 1). Werk
van Judith ten Bosch. Van 6/3 t/m
4/4, dagelijks van 10-17 uur.
ALPHEN
HOFMAN VAN DER ZEE
Hooftstraat 235. Schilderijen en
zeefdrukken van Piet Warffemius. tot
14/3; woe do 13-17, vr 13-21, za
11-17 uur.
STAA GALERIE
Pr Irenelaan 88 Schilderijen van Pe
ter Bartelsen beelden van Riet Ko
lenberg, van 1/3 t/m 26/3.
HAZERSWOUDE
GALERIE LAERKEN
Bent 2 Hans Tyrrestrup (olieverven
en litho's), Marianne Boeiskifte (olie
verven) en Theo Germann (bronzen
beelden), tot 1/3.
Olieverfschilderijen en granieten
beelden van 01e Mynster Herold en
bronzen beelden van Theo Germann,
tot 12/4, za zo 11-17 uur.
HILLEGOM
KUNST GALLERIJ CATHARINA
Werk van
Herman
Brood, te
zien in
gallerie
Bleijen-
berg.
FOTO PR
Meerstraatpromenade 12/b. Werken
in acryl van Truus Prins, tot 15/3; di
t/m za 10-17 uur.
HOOFDDORP
GALERIJ RAADHUIS
Raadhuisplein 1. (Licht)objecten en
houtsneden van Hans van Lunteren
en Irene Wolff erts. 2/3 tot 3/4; ma
t/m do 10-17, vr 10-12.30, di 18-20
KATWIJK
KATWIJKS MUSEUM
Voorstraat 46. Gobelin-weefwerk van
Agnes de Sitter, tot 15/3; do t/m za
10-12 en 14-17 uur.
LEIDERDORP
GALERIE RIEN VAN DER NAT
Bruggestraat 1. Tentoonstelling van
de pottenbakkers Dries Vermeulen en
RAADHUIS DE PAAUW
Raadhuislaan 22. Schilderijen en
schetsen van Anne Escher. van 3/3
t/m 29/3; di t/m vr 10 T 6 uur. za zo
13-16 uur.
WARENAR
Kerkstraat 75. Wassenaar. Foto's met
als onderwerp 'Bos in Wassenaar' van
Pauline Weber, tot 16/3; ma t/m vr 9-
16 uur.
LISSE
ARTOPA
.Grevelingstraat 50. Aquarellen van
Nellie van der Meyden en poppen van
Anneke van de Stelt en Truus van
Drunen, t/m 8/3. do, za en zo van
13.30-16.30 en do van 19.30 tot
21.30 uur.
Julien Schoenaerts speelt in 'Krapp's laatste band' een oud mannetje,
schaarse haren bedekken z'n schedel, de neus heeft de vorm van een
aardappel, hij lijkt op een clown.
FOTO HERMAN SELLESLACS
b SONS
