Feiten
Rechter terughoudend
over politiek debat
Democratie heeft geen absolute waarheid
'Drugshandel toegenomen'
Maandag 24 februan 1992 Rertactir 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRJSART (chef) ONNO HAVERMANS PATRJCX VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ESTHER NYPELS
2
EN MENINGEN
Passagiers nemen bezit van de rails tijdens een spoorwegstaking in Warschau. De overschakeling van de communistische dictatuur naar kapitalisme en democratie valt veel Polen
zwaar- foto era
De zaak tegen zeven PvdA'ers die vorige week diende
voor de Alkmaarse politierechter, is bijzonder, omdat de
rechter werd gevraagd als scheidsrechter op te treden in
een politieke discussie. Die discussie hoort niet in de
rechtszaal gevoerd te worden, maar in het parlement, in
de provinciehuizen, in de raadszalen en in de media. Im
mers, in een democratische samenleving moet je van je
politieke tegenstanders kunnen zeggen wat je denkt. De
kiezers, niet de rechter, beslissen wie er in het politieke
debat gelijk heeft.
ALKMAAR MR. G.A.I.SCHUUT
De Alkmaarse PvdA'ers hadden
in het partijblad De Nieuwe
Rooie hun politieke tegenstan
ders van Stadsbelang niet be
schuldigd van bepaalde onoir-
bare feiten, zoals het aannemen
van steekpenningen, fraude of
corruptie, maar met een paar
krachttermen een mening over
hen verkondigd. Daarbij waren
woorden gebezigd als wroeters,
vuilspuiters, nietszeggende
raadsleden en draaikonten en
Stadsbelang zou fascistische
trekken vertonen la de ex
treem-rechtse partij van Le Pen
in Frankrijk. Als men elkaar van
feiten beschuldigt, dan mag
men uiteraard geen onwaarheid
spreken. Ook in de politiek mag
dat niet. Gaat het om menin
gen, dan dient er vrijheid te
heersen. In ons land is die vrij
heid er meestal, zoals veel rech
terlijke uitspraken illustreren.
„Het is niet ongebruikelijk dat
politici, wanneer zij aan de pers
hun mening geven over hun
opponenten in de politieke
strijd, zich daarbij bedienen van
wat forse bewoordingen en in
superlatieven gestelde beeld
spraak", aldus overwoog de
president van de rechtbank
Roermond. Toen de columnist
Piet Vroon de Socialistiese Partij
ervan beschuldigde deportatie
van etnische minderheden te
bepleiten, overwoog de Amster
damse rechtbankpresident dat
de SP, door zich met een om
streden politiek standpunt pu
bliekelijk te presenteren, zich
niet te snel beledigd moet ach
ten, ook niet als haar stellingna-
me door de columnist extra is
aangedikt.
Europese Hof
De vrijheid van het politieke de
bat heeft een extra accent ge
kregen in de rechtspraak van
het Europese Hof voor de Rech
ten van de Mens. Dat Hof ziet er
op toe dat de aangesloten lan
den (waaronder Nederland) niet
te ver gaan in het beperken van
de vrijheid van meningsuiting.
In Oostenrijk werd een journa
list veroordeeld omdat hij de
voormalige bondskanselier
Kreisky unmoralisch en wiir-
delos had genoemd en hem
beticht had van übelsten Oppor
tunisms. Het Europese Hof tik
te Oostenrijk op de vingers. De
vrijheid van het politieke debat
is de essentie van een democra
tische samenleving. Een politi
cus moet tegen een stootje kun
nen en men moet elkaar in de
politieke discussie flink de oren
kunnen wassen, aldus vrij
vertaald het Hof. Volgens de
Oostenrijkse rechter had de
journalist moeten bewijzen dat
Kreisky unmoralisch en wiir-
delos was en een übelsten Op
portunist Dat kun je niet ver-
Politiek debat
hoort niet thuis
bij de rechter
langen, vond de Europese rech
ter. Waarde-oordelen kan men
niet bewijzen.
Zo werd ook in strijd met de
vrijheid van meningsuiting ge
vonden, dat in Oostenrijk een
journalist werd veroordeeld, die
een politicus ervan had beticht
aan te zetten tot rassenhaat en
van nationaal-socialistische
praktijken. In Spanje werd een
Baskische politicus veroordeeld,
omdat hij het Spaanse leger van
(dodelijk) geweld tegen burgers
had beschuldigd, waarvoor hij
de regering verantwoordelijk
stelde. De zaak is aangebracht
bij het Hof, maar de Europese
Commissie heeft de veroorde
ling al in strijd met de vrijheid
van meningsuiting bevonden.
Kritiek op de regering lees
politici moet beantwoord
worden met tegenargumenten.
De regering van een democrati
sche staat lees een politicus
beschikt over een scala van
mogelijkheden om kritiek en
beschuldigingen door de oppo
sitie of de pers te beantwoor
den: verklaringen, persconfe
renties, eigen publicaties e.d.,
aldus luidt het oordeel van de
Europese Commissie voor de
Rechten van de Mens.
De Alkmaarse beschuldiging
'fascistische trekken a la Le Pen'
valt niet te bewijzen. Het is een
oordeel over het politieke optre
den van Stadsbelang, uitgespro
ken in het felst van de verkie
zingstijd. Laten de aangespro
kenen zich verweren waar dat
op zijn plaats is: in de gemeen
teraad, in hun eigen verkie
zingscampagne. Zij hadden niet
naar de rechter moeten lopen.
Civiele rechter
Opmerkelijk in de Alkmaarse
zaak is ook, dat de zaak voor de
strafrechter diende, want als
dan al eens iemand wegens be
lediging voor de rechter wordt
gesleept, dan is het veelal niet
voor de strafrechter, maar voor
de civiele rechter. Die heeft
meestal een snelle voorziening
te bieden in de vorm van een
rectificatie. Voor een strafrech
telijke veroordeling is nodig dat
de opzet tot beledigen bewezen
wordt. Dat is vaak moeilijk.
Meer dan 80 procent van de be
ledigingszaken wordt gesepo
neerd, ruim de helft daarvan uit
vrees niet te zullen slagen in het
bewijs, de rest uit redenen van
beleid. De officier denkt dan bij
voorbeeld: laat partijen hun ru
zie zelf maar uitzoeken bij de
burgerlijke rechter. In Alkmaar
had hij de klacht van Stadsbe
lang kunnen seponeren om de
reden die de Europese Commis
sie noemde in de Spaanse zaak:
Stadsbelang heeft andere mid
delen ter beschikking om zich
te verweren. Tenslotte zou de
omstandigheid dat de gewraak
te uitlatingen twee jaar geleden
waren gedaan, ook een reden
voor sepot kunnen zijn. De tijd
heelt vele wonden. De Alkmaar
se officier van justitie had zijn
tijd beter kunnen besteden.
De politierechter vond de term
'fascistisch a la Le Pen' te ver
gaan en onnodig grievend.
Smaken verschillen, ook bij
rechters. Moet dan de smaak
van de rechter de felheid van
het politieke debat bepalen? Ik
denk niet dat dat strookt met de
hierboven geschetste Europese
rechtspraak. De PvdA'ers gaan
in hoger beroep. Men mag ho
pen dat het Hof Europese nor
men zal hanteren.
Mr. GA.I. Schuijt is universitair
hoofddocent aan het Instituut
voor Informatierecht van de
Universiteit van Amsterdam.
WARSCHAU ADAM MICHNIK
IPS
Wij, onderdanen van een totalitair com
munistisch bewind, oh, wat verlangden
we naar democratie en naar een eigen
plaats in een vrij Europa. Maar toen het
eindelijk gebeurde, en toen het commu
nisme had verloren, wisten we nipt wie
er eigenlijk had gewonnen.
I lad het democratisch idealisme gezege
vierd over de dictatuur, of had het socia
listisch utopisme het afgelegd tegen het
cynische kapitalisme? Had de bevolking
eenheid van nationaliteit verkozen bo
ven de eenheid van solidariteit met de
werkende klasse? Of was het, zoals weer
anderen zeggen, de triomf van het lang
durige verzet van de kerk tegen het door
de staat geïnstitutionaliseerde atheïsme?
Maar deed het er eigenlijk iets toe? In dat
gedenkwaardige jaar 1989 kon iedereen
zichzelf zonder risico overwinnaar noe
men, en allen konden denken dat Polen
met één voet stevig in een vrij Europa
stond.
Vrij Europa betekende voor de Polen: sa
menlevingen die zijn gebaseerd op een
judaïsch-christelijk waardenstelsel, op
rationele uitgangspunten over economie
en de werking van de markt, waar de
mensenrechten worden gerespecteerd,
en waar vrije parlementsverkiezingen
worden gehouden. Europa was een plek
waar soevereine nationale staten beston
den, met open grenzen.
Twee jaar later zien we dat anti-Europe-
se retoriek in Polen heel gewoon is ge
worden. Zelfs het woord 'Europees' is
verdacht, terwijl de aanduiding „wij Eu
ropeanen" vooral als een sneer wordt
gebruikt.
Babyion
Sommigen beschouwen Europa als een
promiscu Babyion, een besmettelijke
drager van immoraliteit en zonde, van
abortus en pornografie, van echtschei
dingen en tlruTs, van homoseksualiteit
en het vervol van de traditionele waar
den van het gezin. Zij zijn, gelukkig, nog
steeds in de minderheid,
ledereen heeft in zijn achterhoofd echter
een diepe bezorgdheid over de overwel
digende tolerantie van de Europese le
vensstijl, waarin alles mag en ogen
schijnlijk niets wordt verboden. De
scheidslijnen tussen goed en slecht zijn
onduidelijk. Voor de aanhangers van de
kerk is West-Europa al verworden tot
een Babyion toen de scheiding van kerk
en staat werd doorgevoerd.
In de context van het debat in het post
communistische tijdperk is dit anti-Eu-
ropeanisme op zijn zachtst gezegd twee
slachtig. Aan de ene kant kan het worden
geïnterpreteerd als een vervormde be
zorgdheid over de Poolse nationale iden
titeit, een bezorgdheid die in zekere zin
te vergelijken is met de anti-Amerikaan-
se sentimenten in West-Europa.
Maar het Poolse anti-Europeanisme is
ook een afspiegeling van een nieuw ge
brek aan religieuze, culturele en morele
tolerantie. In dat verband vervult het de
functie van een argument tegen een
multi culturele, tolerante samenleving.
Dit agressieve, rechtse standpunt is zon
der twijfel een nieuw kenmerk van de
publieke discussie in Polen.'Rechts praat
minder over de kosten van de omscha
keling naar een vrije-markteconomie of
over de begroting, dan over het herstel
De katholieke kerk was op de achtergrond nadrukkelijk aanwezig bij de strijd van Solidariteit tegen de communistische machthebbers in
Polen. Tijdens een staking op de Leninwerf in Gdansk in 1988 stonden de arbeiders in de rij voor hun biechtvaders. archieffoto era
van de politieke structuren van het pre-
communistische, vooroorlogse Polen.
Katholieke kerk
Zij praten vooral over het vinden van een
andere weg dan die van de westerse de
mocratieën. en over het herstel van een
etnisch zuivere natie. Zij pleiten voor
een krachtige rol van de katholieke kerk
in de samenleving, en tonen een bijna
kinderlijk geloof in de vrije markt als
middel tegen alle kwalen. Ze oreren ook
over de noodzaak tot een sterke staat,
die in staat is zich te verdedigen tegen
alle bedreigingen die democratie met
zich meebrengt.
Dit syndroom is in Europa niet onbe
kend. De rechtse partijen in de jaren der
tig redeneerden precies zo; religieus, na
tionalistisch, gedisciplineerd, met een
strikte hiërarchie, en met een sterke
hechting aan land en gezin.
I let zou echter een gevaarlijke simplifi
catie zijn als we ervan uitgingen dat we
slechts te maken hebben met de weder
geboorte van een soort nostalgisch uto
pisme. Rechtse retoriek is, net als het
huidige Amerikaanse neo-conservatis-
me, het populisme van Le Pen in Frank
rijk of de Republikaner in Duitsland, een
poging om een klassiek 20ste-eeuws di
lemma op te lossen: hoe verzoen je de
beginselen van de traditionale moraal,
die we in Polen sacrum noemen, met die
van politieke democratie en de rechts-
st.l.ll
Als het waar is dat het verval van tradi
tionele moraal democratische staten ver
giftigt met destructieve sociale crises,
dan is het ook waar dat de institutionali
sering van een dergelijke moraal door
wetgeving onvermijdelijk leidt tot intole-
iiutto mi ah Muur.
Er bestaan geen eenvoudige oplossin
gen. Niemand bezit de toverstaf waar
mee het vermogen van de Amerikaanse
economie om welvaart te genereren kan
worden gecombineerd met een gelijk
waardig stelsel van sociale welvaart; hoe
de roep om een krachtige rol voor de
kerk in het openbare leven kan samen
gaan met de plicht van een pluralistische
democratie om de opvattingen van indi
viduele burgers over het absolute gelijke
lijk te respecteren.
Compromissen
De westerse democratieën lossen derge
lijke problemen op door het sluiten van
compromissen, een politiek mechanis
me dat berust op overeenstemming over
wat wenselijk en wat mogelijk is, waarbij
bruggen worden geslagen tussen meer
derheden en minderheden, tussen or-
thoxen en ketters. Het enige geloofsarti
kel dat allen aanvaarden is dat politiek
geen middel is om de absolute waarheid
te vinden.
Misschien is dat het geheim van de wes
terse democratie, dat men bereid is om
in een onvolmaakte samenleving plurali
teit te accepteren, die wordt vervuild
door de 'zonde' van de natuurlijke varia
tie. Dat is de principiële uitdaging die
naties en staten die zijn bevrijd van de
ketenen van het communisme moeten
aangaan.
De Franse filosoof André Glucksmann
heeft gezegd dat de verdwijning van het
totalitaire marxistisch-leninisme in de
geest en de moraal van de mensheid een
vacuüm heeft achtergelaten; een ruimte
die langzaam wordt geïnfiltreerd door
nieuwe en verschillende fundamentalis
tische overtuigingen.
Van Georgië tot Siberië, van Slowakije
tot Polen, van Rusland tot Roemenië is
het probleem niet het conflict tussen
communistisch utopisme of non-com
munistisch realisme, maar de confronta
tie tussen de verdedigers van het proces
van democratie en de verdedigers van
het geloof in politieke absolutismen.
Aan de ene kant staat een groep van ge
wone zondaars, die proberen een orde te
creeeren die is gebaseerd op compro
missen, en die aanvaarden dat wat zij
beschouwen als een onaantastbaar be
ginsel, voor anderen niet meer dan een
ritueel is.
Aan de andere kant staan allen die zo
sterk in hun eigen waarheid natio
naal, religieus, of ideologisch geloven,
dat ze bereid zijn die desnoods met ge
weld op te leggen.
Een anecdote: Twee Duitsers, de een uit
het Oosten, de ander uit het Westen, ko
men elkaar tegen. De 'Ossie' zegt tegen
de 'Wessie': „Hallo, we zijn nu één na
tie". De ander, met zijn hand angstvallig
op zijn broekzak: „Wij ook". Zo zijn
Westeuropeanen geneigd om Oosteuro
peanen die hen begroeten met „Wij z.ijn
één Europa" te antwoorden met „Wij
ook".
Maar democratie en het opbouwen van
een democratische orde betekent niet
simpelweg dat men hulp van anderen
verwacht. Democratie betekent het slui
ten van compromissen in de eigen sa
menleving, zelfs onder de meest ongun
stige omstandigheden. Daarom kan al
leen de bevolking van het post-commu-
nistische Europa zelf een eigen, geïnte
greerde plaats in de democratische ge
meenschap vinden.
Adam Michnik is histories en essayist.
Hij uas mede-oprichter van het Comité
ter Verdediging van Arl)eiders (KOR) in
Polen, en in de jaren 1989-1990 vooraan
staand lid van Solidariteit. Sinds 1990 is
hij hoofdredacteur van het dagblad Ga-
zeta Wyborcza.
PANAMA-STAD D. CARRASCO
IPS
De drugshandel in Pana
ma is sinds het afeetten
van Manuel Noriega bij
na drie maal zo groot ge
worden. Dat valt op te
maken uit rapporten van
de Amerikaanse drugs
bestrijdingsdienst (DEA)
en de Panamese Gerech
telijke Politie. De cijfers
werden door de verdedi
gers van Noriega gepre
senteerd tijdens het pro
ces tegen de voormalige
sterke van Panama in
Miami.
Voordat de Amerikanen
op 20 december 1989 Pa
nama binnenvielen on
der de codenaam 'lust
Cause' (Rechtvaardige
Zaak) werd Noriega in
een propagandacampag
ne afgeschilderd als een
wrede en corrupte dicta
tor, moordenaar en
drugshandelaar.
De advocaten van Norie
ga proberen nu aan te
tonen dat de generaal wel degelijk een belangrijke
steun voor de Verenigde Staten is geweest bij de
bestrijding van de internationale drugshandel. De
arrestatie van Manuel Noriega diende een poli
tiek doel en diens berechting in Miami is een po
litiek proces, menen de advocaten. Bovendien
zijn er geen harde bewijzen voor zijn schuld, zo
verklaarden zij in Miami tijdens de rechtzitting.
De verdediging probeert aan te tonen dat Noriega
het slachtoffer is van de geopolitieke belangen
van Washington. Frank Rubino, Noriega's hoofd
advocaat. vindt de getuigenverklaringen die tegen
Noriega zijn ingebracht van geen enkele waarde.
Immers de getuigen charge zijn zelf in hoofd
zaak ex-drugshandelaren die aanzienlijke straf
vermindering is toegezegd in ruil voor een verkla
ring tegen Noriega. Daarnaast is de rechtbank be-
Manuel Noriega.
vooroordeeld in verband
met de politieke belangen
van Washington, aldus de
advocaat.
Rubino toonde de rechter
diploma's en onderschei
dingen die Noriega waren
uitgereikt door de DEA. Hij
zei dat de generaal de „per
manente medestander" van
Washington is geweest in de
bestrijding van de drugs
handel.
De Amerikaanse officier van
justitie Michael Sullivan is
het echter met de stellingen
van de verdediging niet
eens. Noriega was wel dege
lijk betrokken bij de inter
nationale drugshandel en
het witwassen van drugs
geld, zei hij.
Toch heeft de verdediging
enkele malen kunnen aan
tonen dat Noriega wel dege
lijk van nut is geweest in de
strijd tegen de drugshandel.
Niet alleen gaf hij in 1984
opdracht om aan de Colom
biaanse grens een cocaine-
laboratorium te ontmante
len, maar hij was bovendien
in staat de handel vanuit Colombia onder contro
le te brengen.
Recente cijfers over de drugshandel in Panama
en het legaliseren van drugsgelden in Panamese
banken tonen bovendien aan dat de handel in en
het gebruik van drugs in Panama sinds het ver
trek van Noriega bijna verdrievoudigd is. De cij
fers zijn van de DEA en de Gerechtelijke Politie
van Panama (PTJ).
Per jaar wordt nu volgens de DEA door Panamese
banken een miljard dollar aan cocaïnegeld witge
wassen, evenveel als tijdens de periode Noriega.
In april van het vorig jaar sloten de Amerikaanse
en de Panamese regering een verdrag van weder
zijdse juridische bijstand om het zwart-geldpro-
bleem te bestrijden.
