Extra
'Alle bedrog
en misdrijf is
mogelijk'
Vrijdag 21 februari 1992
Redactie: 023-150225 JAN VAN DER NAT - FRANS VISSER Vormgeving: HENK GEIST
Russische privatisering in de praktijk:
Directeur Viktor Koeznetsov en bedrijfseco
nome Nina Goevsjinova leggen uit, dat ze
best willen privatiseren, maar dat ze vol
gens de Jeltsin-regels pas in de tweede helft
van dit jaar aan de beurt zijn.
De plannen liggen klaar: er wordt niemand
ontslagen, integendeel, men wil uitbreiden,
bedrijfjes voor kindervoedsel en halffabrika
ten opzetten. We bestaan nog maar een
jaar, maar kunnen dit bedrijf opkopen van
de gemaakte winst.
Hoezo? Er wordt toch nauwelijks worst ver
kocht vanwege de hoge prijzen? Viktor kijkt
ons wat meewarig aan. „Met onze aanvoer
hebben we geen problemen. Het meeste
vlees krijgen we uit Zuid-Rusland. Onze le
veranciers rekenen echter hoge prijzen. Een
kilo vlees kost ons 50 roebel en na verwer
king de aangeleverde winkel 100 roebel. Dat
is te veel, ja, voor de mensen. Daarom heb
ben we onze produktie verminderd."
Dat is de logica van de Jeltsin-hervorming.
Het staatsbedrijf rekent hogere prijzen en
kan met verminderde produktie gewoon
blijven doordraaien. Nog even afgezien van
de lucratieve 'sluikhandel'. Wij krijgen geen
bevredigend antwoord op onze vraag waar
om er soldaten met stapels kleding lopen te
sjouwen in deze worstfabriek. Evenmin be
grijpen wij waarom een vrachtwagen met
aardappels wordt uitgeladen bij de voor
deur.
Viktor en Nina kennen het klappen van de
zweep. Ze werken al vijftien jaar in de vlees
industrie. „De prijzen voor het vlees zijn in
heel Rusland gelijk. Ik ken de leveranciers",
zegt Viktor. Maar hij bespeurt enige veran
dering. „Sommige privé-boeren gaan onder
de prijs van de staatsboerderijen zitten. Als
dat doorzet, ga ik daar misschien kopen."
Nina: „Dat is wat voorbarig Viktor, dit is pas
een maand aan de gang." Even later staan
we op de werkvloer. Een gigantische 'ge
haktmolen' wordt volgestouwd met een
grondstof die in de verte op vlees lijkt. Er
komt een drabbige fletsrose vloeistof uit,
die door een aantal werknemers met witte
mutsjes op in darmvel worden gestopt en
met touwtjes tot forse saucijzen afgebon
den. De zaak gaat in een oven en komt er
De werkvloer van de gloednieuwe Moskouse staatsfabriek voor vleeswaren. foto hans geleijnse
Ook babymelk is duur en schaars geworden in Moskou.
als worst uit.
Produktiechef Sergej ziet de lol van onze
vragen in. De dames en heren worstdraaiers
verdienen hier een comfortabele drie- tot
vierduizend roebel per maand, ondanks dat
er sinds enige tijd twee keer minder wordt
geproduceerd. De winkels nemen nu een
maal niet meer af vanwege de hoge prijzen,
verklaart hij.
Het bedrijf levert voornamelijk aan de win
kels in deze wijk. U woont hier vlakbij en
ziet maar zelden worst in de aanbieding?
Z'n ogen glinsteren, een besmuikt lachje.
Die vraag moet u maar aan het winkelper
soneel stellen. Maar jullie halen voldoende
winst om straks de zaak in eigen hand te
nemen? Sergej: „Hoe eerder hoe beter. Het
stikt nu van de staatsregels. We mogen bij
voorbeeld niet buiten Moskou leveren. Als
dat allemaal over is, bepalen we dat zelf.
Ook onze prijs ja."
Animo
Volgens Andrejev is er voldoende animo
voor de privatisering. Veertig procent van
de winkels en bedrijven heeft al aanvragen
ingediend. Vera Kosenka, bedrijfsleidster
van een Basa, een staatsgroothandel die
tachtig winkels in de Moskouse wijk Kry-
latskoje bevoorraad, heeft zo haar twijfels.
Het collectief heeft al uitgebreid over de
prive-toekomst gepraat. Er is een reglement
opgesteld, waarin onder meer wordt be
paald dat Vera, de boekhoudster en de di
rectrice elk twee stemmen in de raad van
bestuur krijgen. Ook is vastgelegd dat het
bedrijf gewoon blijft doen wat het al deed:
levensmiddelen leveren aan winkels.
Het collectief legt 15.500 roebel op tafel
voor de overname. Het leidinggevende trio
draagt drieduizend roebel bij, de gewone
werknemers 500 elk. De winst van vorig
jaar, honderdduizend roebel, wordt als
startkapitaal aangewend.
De boekhoudster heeft zelf uitgerekend dat
de 600 m2 van het oude perceel niet meer
waard zijn. Als we vertellen dat het volgens
meneer Andrejev 5000 roebel per m2 moet
opbrengen valt er een diepe stilte. Vera:
„We zouden voor dit wrakke zooitje geld
toe moeten krijgen."
Vera zegt, dat er het afgelopen jaar dankzij
van staatswege versoepelde regelingen voor
bedrijfsvoering al 'getraind' is op de vrije
markteconomie. Men mocht bijvoorbeeld
ook buiten het toegewezen rayon verkopen,
of leveranciers inschakelen die goedkoper
aanbieden dan volgens het plan aangewe
zenen.
Daarom komt de worst uit het 600 kilome
ter van Moskou verwijderde Voronjezj.
Waarom niet uit De Kleine Staatsfabriek,
twee kilometer verderop? Vera: „Te duur,
slechte kwaliteit."
In het magazijn staan uit het Nederlandse
Voorthuizen afkomstige blikjes varkens
vlees opgeslagen. Van de EG-hulp. Die gaan
naar de speciale winkels voor gepensio
neerden, grote gezinnen en andere minder
draagkrachtigen. „Ben je gek joh, dat verko
pen we niet aan anderen, de controle is veel
te streng," zegt Vera, schrik veinzend.
Waarom niet, als privé-bedrijf moet je
toch straks de winst in de gaten houden?)
Vera: „Ja, het kan niet zo blijven. Wij zijn
bemiddelaars, straks gaan winkels mis
schien wel direkt bij de producent kopen.
Alles was zo eenvoudig, wie weet wat er al
lemaal gaat veranderen."
Ze laat doorschemeren dat er wel wat te
genmaatregelen in de pen zitten. Er is het
nodige contact tussen de directeuren van
de 77 grote en kleine Basa in Moskou. Xn-
drejev zei al, dat het niet onmogelijk is dat
deze bestuurders de markt onderling verde
len en en passant ook wat winkels opkopen.
Vera: „Ja, ik denk wel dat zal worden gepro
beerd de concurrentie uit te schakelen."
Het gevaar is dus levensgroot dat het hele
falende en bureaucratische distributiesys- j
teem een monopolie-positie blijft behou
den. Privatisering of niet. Met alle gevolgen
voor de prijsvorming.
Een oudere medewerkster trekt trouwhartig
een pakje smeerkaas uit een doos. „Hier,
eet maar op, lekker". We beginnen meteen
te twijfelen aan Vera's uiteenzettingen over
de strakke administratie. Geen blikje of
pakje gaat hier ongecontroleerd de deur uit,
had ze verteld.
Maar goed, straks gaan we winst maken,
roept Vera, de twijfels wegwuivend. Hoe
wordt die dan verdeeld onder 28 mede-ei
genaren? Vera: „Eén keer per maand komt
het collectief bij elkaar en bepaalt wat
wordt geïnvesteerd en wat aan winst wordt
uitgekeerd." Het smeerkaasvrouwtje, zacht
jes: „Dat wordt niks joh. We hebben ge
woon een baas nodig."
De huidige eigenaar, de gemeente Moskou,
wil zo snel mogelijk van de winkel af. En
van nog zo n 9000 andere hoofdstedelijke
bedrijfjes. De gemeente weet namelijk niet
meer hoe al die ondernemingen gefinan
cierd en bevoorraad moeten worden, kan
de loonkosten niel meer ophoesten en geeft
nu graag privé-eigenaren ebn kans.
Oat is tenminste de boodschap van het 'pri
vatiseringsprogramma', dat burgemeester
Popov door de radicale econome Larisa Pij-
asjeva heeft laten opstellen. Privatisering
moet, is verplicht. Belangstellenden dienen
zich derhalve zo snel mogelijk met zakken
vol roebels te vervoegen bij het Moskomi-
moesjtsjestva. Het heeft in alle stedelijke
kranten gestaan.
Joeri Andrejev, voorzitter van dit Comité
voor Controle en Beheer van Eigendom van
de Moskouse stadsregering, schudt in zijn
ruime werkkamer in het gebouw van de
Mossovjet echter moeiteloos een paar be
perkende voorwaarden uit de mouw. Bui
tenlanders komen niet in aanmerking. Dat
zou niet eerlijk zijn. Die hebben harde valu
ta in de portefeuille en kunnen geholpen
door de extreem goedkope roebel dus hele
bedrijven voor een appel en een ei opko
pen.
Kapitaalkrachtige Russen zitten, voorlopig,
ook nog op de tweede rang. Voorkeursbe
handeling geniet namelijk Het Collectief.
De werkers, die hun 'eigen' (want, leerde
het socialisme, de staat, dat bent u) winkel
of bedrijf met bloed, zweet en tranen heb
ben opgebouwd, kunnen niet van de ene op
de andere dag in loonslaven worden ge
transformeerd.
Spanning
Wij werpen tegen dat Moskovieten toch in
de eerste plaats gediend zijn met volle win
kels, waar gewoon over de toonbank tegen
concurrerende prijzen wordt verkocht. On
geacht wie de eigenaar van de winkel is. An
drejev, snel pak, verzorgd baardje, kijkt ons
door de glazen van z'n intellektuelen-brille-
tje verbaasd aan.
„Snapt u dan niet, dat het enorme sociale
spanningen »zou oproepen? Werknemers
zien plotseling dat de nieuwe rijken, de
maffiosi, hun bedrijven opkopen. Daar wil
len wij niet verantwoordelijk voor zijn". An
drejev, ter vermijding van elk misverstand,
is bestuurslid van Democratisch Rusland,
parlementslid en voor dat alles ingenieur.
Sinds eind december probeert hij het pro
gramma dat Pijasjeva twee maanden eerder
ontwierp in de praktijk uit te voeren. De
'peetmoeder van de privatisering' is na vijf
maanden politiek worstelen radeloos en
schettert van de daken dat alles en ieder
een, van communistische apparatsjiki tot
democratische onbenullen, de overgang
van staatshel naar privé-paradijs tegen
werkt.
Iedereen is corrupt, zegt ze tegen wie het
maar wil horen, zonder overigens harde be
wijzen te overleggen. „Dat moet een onaf
hankelijke onderzoekscommissie maar
doen. Laat maar eens boven water komen
welke belangen regeringsleiders, ministers,
parlementsleden, burgemeesters en ge
meenteraadsleden in nieuwe joint ventures
en zogenaamd geprivatiseerde bedrijven
hebben". Andrejev moet er wat om lachen.
„Larisa is een aantrekkelijke vrouw", zegt
hij, kennelijk ter verklaring. „Ze is wat emo
tioneel, echt vrouwelijk. Ze dacht dat zodra
ze ten tonele verscheen en de privatisering
afkondigde, alles ineens zou veranderen. Ze
wilde gewoon de hele zaak in één klap aan
de werkcollectieven geven. Maar dat moet
natuurlijk netjes worden geregeld, met ei
gendomspapieren en zo. Nou, dat doe ik, ik
knap dat vuile werk op. Ik zal er voor zor
gen dat alle bedrijven en diensten, restau
rants en winkels in Moskou voor honderd
procent privé worden. Larisa mag en moet
onze ideologe blijven, wij doen het werk
wel."
len gratis ter beschikking wordt gesteld.
Vanwege de sociale spanningen, alweer.
Jeltsins programma kent ritsen, mitsen en
maren en schrijft ook nog eens voor dat
overheden op alle niveaus privatiserings
commissies moeten instellen. „Per ambte
naar 7,5 m2 kantoor, per 3000 inwoners één
ambtenaar", aldus het programma.
De staatsbank moet een half miljard roebel
aan zachte leningen verstrekken om dit 'ap
paraatje' het werken mogelijk te maken. Na
harde strijd heeft Moskou een uitzonde
ringspositie gekregen. De hoofdstad mag
Het Collectief een voorkeursbehandeling
blijven geven. De werkers kunnen hun de
tailhandel voor 1000 roebel per vierkante
meter opkopen. Bij de groothandel, de zgn.
Basa, die door producenten in en buiten
Rusland worden bevoorraad, geldt een prijs
van 5000 roebel per vierkante meter.
Andrejev bagatelliseert Pijasjeva's kritiek
dat Jeltsins geplande privatisering de 267
miljoen Russen een leger van 92.000 priva
tiseringsambtenaren oplevert. „Wij doen
het hier, inclusief de subcomités in de
stadsdistricten, met 456 man voor 10 mil
joen inwoners."
De hele procedure, van het moment van
aanvraag tot het in ontvangst nemen van
het eigendomsdocument duurt niet langer
dan vier weken, verzekert hij. Taxateurs be
oordelen de werkelijke waarde, want als het
collectief niet wil kopen, mag een derde of
meerdere partijen zich opwerpen en gaat
het bedrijf naar de hoogste bieder.
Maar waarom zouden die collectieven, die
berucht zijn om hun clandestiene verkopen
aan de achterdeur zodat de schappen voor
de gewone klant leeg blijven, die winkels
vqor een habbekrats mogen kopen? Plotse
ling blijken de regels van elastiek. „Tja, als
omwonenden bezwaar maken bij verkoop
van een winkel en er meldt zich een andere
betrouwbare gegadigde, vervalt het voor
keursrecht. Daar bemoeien wij ons niet
mee, dat moeten de mensen zelf maar uit
maken", zegt hij.
Een geprivatiseerde bakkerij moet na ver
koop minstens een jaar lang bakkerij blij
ven. „Als het personeel de winkel koopt,
No nonsense
Dat klinkt lekker no nonsense. Maar Rus
land zou Rusland en Moskou dus Moskou
niet zijn als er geen addertje onder het gras
zat. De privatisering is van meet af aan een
strijdpunt geweest tussen Jeltsins econo
men en Moskou's duo Popov/Pijasjeva,
maar ook tussen de bestuurders en volks
vertegenwoordigers, die allemaal een vinger
in de pap willen.
Jeltsins team ontwierp in beproefde plan
economie stijl een driejarig programma,
dat de staat 950 miljard roebel moet ople
veren uit verkoon van ondernemingen. Die
moeten on openbare veilingen worden ver
kocht, nadat eerst het werkcollectief 25 pro
cent van de (niet-stemgerechtigde) aande
Een Russische vrouw kan de enorme prijsstijging van eerste levensbehoeften niet venverken.
Te koop: een supermarkt in Moskou. Aantrekkelijk gelegen in nieuwbouwwijk,
geen concurrentie binnen een straal van twee kilometer. Hoge omzet en dito winst
mogelijk. Er zijn ook wat minpunten. Het pand heeft een grondige opknapbeurt
nodig. De vrieskisten en ander winkelmeubilair zijn aan vervanging toe. Het vol
tallige personeel, van bedrijfsleider tot magazijnbediende, moet mogelijk worden
ontslagen. In elk geval grondig heropgevoed. Veel nadruk moet daarbij worden
gelegd op de begrippen 'De Klant is Koning' en 'Eerlijk duurt het Langst'.
heb je die garantie voor langere tijd. Dat
voorkomt dat de hele infrastructuur in el
kaar dondert, dat we plotseling allemaal
kantoren en computerwinkels in plaats van
groenteboeren en slagers hebben," meent
Andrejev.
O ja? En als een geldschieter het collectief
opkoopt, bijvoorbeeld door hun aandeel te
gen hogere prijs uit te kopen. Andrejev ver
blikt of verbloost niet. „Dat kan ja. Daar
doen we niks tegen, dat is onze zaak niet."
En de sociale spanning dan? Andrejev: „Wij
hebben aan het collectief verkocht. Wat
daarna gebeurt is onze verantwoordelijk
heid niet meer." Ook geeft hij grif toe, dat
vriendjes in de beoordelingscommmissies
(vaak gemeenteraadsleden) de procedures
kunnen 'versoepelen' voor belangstellende
kennissen. Smeergelden? Misschien, maar
daar moet de politie maar op letten. Tegen
lagere prijs verkopen? Misschien, als Jeltsin
erom zou vragen, of Popov. Maar die doen
dat niet, lacht hij.
Worst
Andrejevs verbluffende openhartigheid
doet ons duizelen. „Alle bedrog en misbruik
is mogelijk. Maar in wezen is dit een eerlijk
spel. We twijfelen er niet aan dat arbeiders
hun aandelen meteen zullen doorverkopen.
Nou en. Dat is een privé-zaak tussen privé-
ondememers. Wij mengen ons daar niet in,
niemand kan ons beschuldigen van door
verkoop aan de Moskouse mafia."
We spoeden ons naar buiten voor enig
praktisch onderzoek. In de wijk Koentsevo
aan de rand van Moskou produceert de
gloednieuwe Kleine Moskouse Staatsfabriek
voor Vleeswaren worsten. Wel vijf soorten.
De peetmoeder van de privatisering van het Russische privatiserings
programma, Larisa Pijasjeva. foto
