Extra
'Barak 9' bepaalt wat er gebeurt
311
M
3I
'De ambtelijke
top heeft een
geweldig bord
voor de kop'
Woensdag 19 februari 1992 Reactie 023-150239 JAN VAN DER NAT. FRANS VISSER Vormgeving: COR HOOGETERP
Het ministerie van landbouw, natuurbeheer en visserij
is alweer in opspraak geraakt Al jarenlang is dit depar
tement het toneel van affaires, interne twisten en per
manente reorganisaties, die een verlammende werking
hebben op het beleid. Na aanhoudende kritiek op het
bolwerk aan de Haagse Bezuidenhoutseweg is een
commissie onder leiding van voormalig minister van
Verkeer en Waterstaat Neelie Kroes begonnen met een
onderzoek naar de problemen. Dat onderzoek kan ver
velende gevolgen hebben voor het ministerie. De top
heeft altijd volgehouden dat er weinig aan de hand is,
maar komt door de groeiende kritiek steeds meer on
der druk te staan. Bovendien steekt de discussie over
het opsplitsen van het ministerie de kop weer op. Een
portret van de groene burcht, die moet vechten voor
zijn voortbestaan.
De Groene Burcht van
Landbouw aan de Bezul*
denhoutseweg in Den
Haag. FOTO CPD Dl BRUIN
Kritiek op ministerie van landbouw houdt hardnekkig aan
Wat deed Jaap van der Veen eigenlijk
verkeerd? Hij was een aimabele man
met verstand van zaken, die hij onder
meer had opgedaan bij de Christelijke
Boeren- en Tuindersbond, de CBTB.
Toch hield hij het niet lang vol als direc
teur-generaal landbouw en voedsel
voorziening bij het ministerie van land
bouw, natuurbeheer en visserij. Van der
Veen raakte volgens ingewijden op het
ministerie 'tussen de wielen'. Hij ging
ten onder in de slag met de rest van de
top, die bestaat uit gehaaide en door
gewinterde beroepsambtenaren. Van
der Veen verdween naar Washington,
waar hij landbouw-attaché werd. Eén
van de belangrijkste landbouw-banen,
zij het buiten bet Haagse ministerie.
DEN HAAG W1LCO DEKKER
Inmiddels is Van der Veen terug in Den
Haag, als voorzitter van het Produktschap
voor Groenten en Fruit. Een produktschap
dat relatief weinig met het ministerie te ma
ken heeft, maar daar zal de voormalig di
recteur-generaal niet rouwig om zijn. Hij
wil wel praten over de problemen van het
ministerie van landbouw, maar niet over
het verleden en niet over personen. Van der
Veen is een aimabele man, het is al gezegd.
„Het zou misschien goed zijn als het mana
gement van het ministerie wat moderner
zou opereren," zegt de produktschap-voor-
zitter. „Een goede sfeer scheppen, mensen
stimuleren en ze de ruimte geven om fou
ten te maken. Dat gebeurt nu te weinig,
denk ik. Het is nogal hiërarchisch. Er zitten
genoeg capabele mensen op het ministerie,
maar die moeten wel een kans krijgen. En
het zou ook goed zijn als het ministerie de
contacten met de samenleving wat aan zou
halen. Zowel met de boeren als met de na
tuur- en milieu-organisaties. Dat zou veel
spanning wegnemen."
En wat deed dr.ir. EA Goewie eigenlijk ver
keerd? Hij was directeur van de Planten-
ziektekundige Dienst van het ministerie in
Wageningen. Goewie nam een jaar geleden
ontslag, omdat de ambtelijke top volgens
hem 'cruciale taxatiefouten' had gemaakt
bij het bestrijdingsmiddelen-beleid. Goe-
wies werk op dit gebied werd gewaardeerd,
behalve door de ambtelijke top. De direc
teur kreeg geen steun en vertrok. Bij zijn af
scheid noemde hij de top „een angstig, van
de buitenwereld afgesloten bolwerk".
De gevallen van Van der Veen en Goewie
bevestigen het beeld van het ministerie,
zoals dat na de problemen van de laatste ja
ren is ontstaan. Er is een strakke hiërarchie,
gedomineerd door een hechte ambtelijke
top. Die club - soms aangeduid als 'barak
negen', naar het nummer van de vleugel
waar men domicilie houdt - bepaalt wat er
gebeurt. Veel initatieven vanuit lagere
echelons worden gesmoord. Van de ambte
naren wordt desondanks loyaliteit geëist. Er
is ten slotte al genoeg kritiek van buiten
staanders op het ministerie. En ben je niet
onvoorwaardelijk vóór het ministerie, dan
hoor je bij de vijand.
Doeners
Dit organisatie-model heeft niet altijd voor
Kroblemen gezorgd. Integendeel. Ooit was
et ministerie van landbouw een voorbeeld
van doelmatig bestuur. Met vaardige hand
gaf het departement leiding aan de ontwik
keling van Nederland tot agrarische super
macht. In die tijd domineerden de 'doeners'
het ministerie. Wageningers werden ze ge
noemd, opgeleid aan de Landbouwuniver
siteit aldaar. Jongens die wisten wat er on
der de achterban leefde en die niet
schroomden de groene handen uit de mou
wen te steken. Niet praten, maar doen.
Het ministerie had ruime mogelijkheden
om dat motto in de praktijk te brengen. Er
waren eigen onderwijs-, onderzoeks- en
voorlichtingsinstituten. Er was zelfs eigen
politie, in de vorm van de Algemene In
spectie Dienst, de AID. En op de ambassa
des in het buitenland had het departement
eigen ambassadeurs: de landbouw-atta-
chés. Alles werd in eigen hand gehouden,
een belangrijke voorwaarde voor het succes
dat het ministerie boekte. „In die tijd was je
iemand als je op Landbouw werkte. Je werd
gerespecteerd," zegt een ambtenaar wee
moedig.
Het departement heeft nog steeds alles in
eigen hand, maar dat dreigt zich nu tegen
Landbouw te keren. Het ministerie wordt
steeds meer verweten een gesloten front te
zijn, dat signalen uit de maatschappij niet
of te laat oppikt. „Een gesloten bolwerk?
Ach, laat ik zeggen dat het ministerie van
landbouw nu niet bij uitstek het departe
ment is dat ver voor de troepen uitloopt,"
formuleert Piet Blauw, deze week nog actief
als landbouw-woordvoerder van de WD-
fractie in de Tweede Kamer. „Dat is jam
mer, want volgens mij zijn veel van de ver
wijten niet terecht. Landbouw zit te veel in
het defensief, het zou meer in de aanval
moeten."
Wantrouwen
Maar het ministerie gaat niet in de aanval.
Integendeel, er wordt verkrampt gereageerd
op kritiek. Er wordt niet gekeken naar de
oorzaak van die aantijgingen. Men beperkt
zich tot het sluiten van de luiken, als be
scherming tegen de grote boze buitenwe
reld. As er brand uitbreekt, dan pakt de
ambtelijke top niet de brandblusser. Nee,
men gaat eerst uitzoeken wie er het laatst
aan de lucifers heeft gezeten. Zo krijg je ge
konkel en wantrouwen," verklaart een
voormalig ambtenaar.
Lucas Reijnders van de stichting Natuur en
Milieu omschrijft het kernachtiger. „De
ambtelijke top heeft een geweldig bord voor
zijn kop. Pappen en nathouden, dat is alles
wat ze doen."
Reijnders' stichting protesteerde in 1982
met zestig verwante organisaties tegen het
overhevelen van natuqr- en milieutaken
van het toenmalige CRM naar het ministe
rie van landbouw. Reijnders vindt dat de
tijd hem gelijk heeft gegeven. „Landbouw is
natuurbeheer totaal gaan overheersen. Het
lijkt wel alsof het ministerie veel voor de na
tuur doet, maar het is niet zo. Ze maken
leuke brochures over het beschermen van
de das, maar als er een snelweg overheen
wordt gelegd, dan hoor je het ministerie
niet."
De vertegenwoordigers van de boerenach-
terban vinden daarentegen dat het ministe
rie genoeg doet voor de natuur. „Ik vind na
tuurbeheer helemaal niet ondergewaar
deerd op het ministerie. Het zouden best
eens een paar querulanten kunnen zijn, die
daar steeds weer over beginnen," zegt Rob
Tazelaar, ooit landbouw-woordvoerder
voor de PvdA en nu voorzitter van het Pro
duktschap voor Vee en Vlees. „Die mensen
die destijds van CRM kwamen, hebben ge
woon een andere cultuur. Dat botst wel
eens."
Dat er direct na het overhevelen van natuur
naar Landbouw botsingen waren is logisch,
maar het ministerie lijkt er na negen jaar
nog niet in geslaagd de beide kampen te
verzoenen. En dat ontwikkelt zich steeds
meer tot een nagel aan de doodskist van het
ministerie. Interne twisten en overplaatsin
gen zijn het gevolg. „Vroeger kende ik veel
DIRECTORAAT-GENERAAL
VOOR LANDBOUW EN
VOEDSELVOORZIENING
Directeur-generaal: G.van der Lely
plaatsvervanger: E. Pierhagen
Stafbureau
Uitvoering Regelingen
Landbouwonderwijs
Veehouderij en Zuivel
Internationale Agrarische
Aangelegenheden en
Marktordeningsvraagstukken
Wetenschap en Technologie
Akkerbouw en Tuinbouw
Industrie en Handel
Dienst
La ndbouwvooriicht ing
SECRETARIS-GENERAAL
T.H.J. Joustra.
plaatsvervanger M. Brabers
Financieel-Economische Zaken
Personeelszaken
Accountantsdienst
Materiële Zaken
Juridische en Bedrijfs-
organisatorische Zaken
Organisatie en
Efficiency
Voorlichting en Externe
Betrekkingen
AID
Algemene Inspectiedienst
ORGANISATIESCHEMA
MINISTERIE VAN
LANDBOUW,
NATUURBEHEER
EN VISSERIJ
DIRECTORAAT-GENERAAL
VOOR LANDELIJKE GEBIEDEN
EN KWALITEITSZORG
Directeur-generaal: J.P. van
Zutphen (wordt binnenkort
opgevolgd door J.F.de Leeuw),
plaatsvervangers: P. Ritsema,
J.B.Pieters.
Stafbureau
Regionaal directeuren
(12 stuks)
Gewasbescherming
Openluchtrecreatie
Milieu, Kwaliteit en Voeding
Veterinaire Dienst
Beheer Landbouwgronden
Landinrichtingsdienst
Staatsbosbeheer
van de mensen van landbouw, zowel de
vertegenwoordigers in provincies als de at
tachés. Nu zit er elke keer iemand anders."
vertelt ir. D. Luteijn, WD-senator en be
stuursvoorzitter bij de agrarische coöperatie
Cebeco Handelsraad. „Dat zegt mij meer
over wat er fout zit bij Landbouw dan het
geval Goewie of zo'n AID-affaire."
Toverwoorden
De twisten geven ook voeding aan de dis
cussie om natuur weer weg te halen bij
Landbouw. En dat wil het ministerie koste
wat het kost voorkomen. Het zou immers
het begin van het einde van het departe
ment kunnen zijn. Dus wordt alles ingezet
om het voortbestaan te verzekeren. De af
deling juridische en bedrijfseconomische
zaken bijvoorbeeld, kortweg JBZ. De direc
tie JBZ heeft zich ontwikkeld tot het cen
trum van de 32 directies die het nUMe
na de laatste reorganisatie telt. Plannen
hebben slechts kans van slagen als JBZ ze
steunt.
De toenemende macht van de juristen van
JBZ heeft binnen het ministerie voor veel
wrijvingen gezorgd. De Wageningse 'doe
ners' van weleer voelen zich gedwars
boomd, de frustraties stapelen zich op. De
juristen zouden slechts uitblinken in veel te
gedetailleerde reeelgeving, die boeren in de
praktijk aan hun laars lappen. Niet alleen
omdat ze er niets mee kunnen, maar ook
omdat de controles van de ook al met pro
blemen kampende Algemene Inspectie
Dienst weinig indruk maken.
Een vervelende situatie, nu het DÉÉMB 18
maken heeft met rap veranderende eisen.
Moest vroeger slechts de agrarische M tor
zoveel mogelijk gestimuleerd worden, te
genwoordig zijn milieu en produktiebeper-
king de toverwoorden. Vanuit Brussel wordt
serieus werk gemaakt van het beëindigen
van de eens vanzelfsprekende groei van de
landbouw. Daarnaast heeft landbouw te
kampen met steeds meer milieu-eisen,
waardoor bijvoorbeeld de mestwetgeving
aangescherpt moet worden.
De maatschappii stelt dus andere eisen aan
het ministerie. Of de huidige ambtelijke top
wel geschikt is die te honoreren, wordt be
twijfeld. Zo zou sec ret ans generaal mr.
T.H.J. Joustra, de hoopte ambtelijke baas.
ervan overtuigd zijn dat het departement
ondanks enkele strubbelingen goed func
tioneert. „Echt. hij heeft een rotsvast geloof
in het ministerie," meent een ambtenaar
uit zijn omgeving. „Joustra denkt gewoon
dat hij wel weet wat er leeft binnen het de
partement. En dat er geen reden is voor
zorg."
CDA-botwerk
Ook van het niveau vlak onder Joustra ver
wachten de critici niet veel op het gebied
van vernieuwend management. Plaatsver
vangend secretaris generaal mr. M. Brabers
houdt zich bezig met de zogeheten 'grote
efficiency operatie', waarbij het ministerie
van landbouw duizend van de kleine
twaalfduizend ambtenaren kwijtraakt. Bra
bers verklaarde, als toenmalig JBZ-dircc-
teur, na het gedwongen aftreden van minis
ter Braks bang geweest te zijn voor zijn
stoel. Maar hij maakt de inaruk nu weer
comfortabel tr ÉMO
Een van de twee directoraten-generaal, dat
voor de landbouw- en Voedselvoorziening,
wordt geleid door drs. G. van der Lely. Van
der Lely zou jarenlang op deze post geaast
hebben en is. vóór alles, van plan hern niet
weer af te geven. Het andere directoraat-ge
neraal. dat voor de Landelijke Gebieden en
Kwaliteitszorg, staat een belangrijke wijzi
ging te wachten. Onlangs gmg directe;
neraal mr. J.P. van Zutphen na 45 jaar trou
we dienst op het ministerie met pensioen.
De pensioengerechtigde werd bij zijn ver
trek bedolven onder de lof. maar op revolu
tionaire ideeën heeft niemand hem de afge
lopen 45 jaar kunnen betrappen.
Of zijn opvolger, ir. J.F. de leeuw, die wel
heeft, staat te bezien IX- leeuw is nu nog
Kamerlid voor het CDA. waar hij onder
meer Landbouw in zijn pakket heeft. Dat
was niet direct een aanbeveling. Het minis
terie had liever R.W. Welschen aangetrok
ken. Welschen is milieu-gedeputeerde van
dr Pvd I m Noocd Brabant co gil a 1 la
voorkeur aan dat te blijven. Jammer voor
het ministerie, dat in het kader van de
beeldvorming meer behoefte had aan een
milieu gronrnteerdc PvdA'er. dan aan een
CDA'er met een landbouw-achtergrond
Over de banden tussen het CDA en het
landbouw-ministerie doen namelijk veel
verhalen de ronde. Al sinds het begin van
de jaren zestig rogtvn een 1 hnsien demo
cratische minister over landbouw. Grap
pend wordt de ambtelijke landbouw-top
wel eens het Corps Diplomatique Agricole
genoemd, analoog881)de begin). Uns V8D
s lands grootste partij. Het landbouw-mi-
nisterie gaat gemakshalve altijd door voor
een CDA-bolwerk. Terecht, volgens ingewij
den, behalve waar het gaat om de ambtelij
ke toj) Naast toekomstig dtrr. leur-generaal
De leeuw telt de top hoogstens drie
CDA'ers, en dan niet eens manifest Secre
taris-generaal Joustra wordt zelfs verdacht
van een flirt met D66. evenals diverse
plaatsvervangend directeuren generaal
Opsplitsen
Hoe dan ook. het ministerie van landbouw,
natuurbeheer en visserij kan de steun van
de christen-democraten in deze moeilijke
tijden goed gebruiken De commissie-Kroes
is innud.i.-K haar aak bafoonea WWiiiIBb
worden in een kamer op het provinciehuis
van Zuid-Holland betrokkenen gehoord
over de problemen van het ministene
Kroes en de haren zijn uitstekend in staat
de zaken op een rijtje te zetten, is de indruk
van mensen die inmiddels een bezoek heb
ben afgelegd. Zo rond de Kerst maakt de
commissie bekend wanneer de rapportage
gereed zal zijn.
Tot die tijd Ls de druk even van de ketel en
heeft landbouw de tijd voor een ultieme
poging de rijen te sluiten. Want als het
Kroes-rapport cr eenmaal ligt, dan zal de
discussie rond het departement opnieuw in
alle hevigheid losbarsten. Eon kritische rap
portage zou enkde topambtenaren hun
baan kunnen kosten Daarmee zou de dis-
ussie rond het ministerie Immers weer
even tot rust komen
In elk geval tot de volgende kabinetsforma
tie. als de opsplitsing van het ministerie van
landbouw, nauiurbeneer en visserij weer op
de agenda /.il prijken ZoA het departe-
ment in vrijwel elke formatie van oe afgelo
pen decennia ter discussie heeft gestaan
i11/ietir PB Boowma i>\ senator,
hoogleraar openbare financiën en geestelijk
vader van een voorstel voor het opsplitsen
van ministerie, zijn plan voorlopig nog geen
werkeliikheid worden „Ik moet mijn voor
stel de laatste tijd weer geregeld toelichten,
m.i.u ik m ii.it /.id.it dr mmtm nof Mb i
helemaal rilp voor zijn Maar ach. goede
ideeën hebben nu eenmaal een beetje tijd
nodig
