Kunst
Tekening Jan Toorop
duikt op in Noordwijk
Goddelijke gezichten in Nieuwe Kerk
VASTGOED B.V.
Zaterdag 15 februari 1992 Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINGA Eindredactie: CONNY SMITS Vormgeving: RON VAN HAASTREGT
NIEUWSLIJN
Herzberg in 'Woord en verbeelding'
LEIDEN In de reeks 'Woord en verbeelding' van Burcht Lite
rair vertelt Judith Herzberg op donderdag 20 februari over haar
werk. Zij schreef onder meer de toneelstukken 'Kras', 'Een goed
hoofd' en 'Leedvermaak'. De bijeenkomst in de sociëteit aan de
Burgsteeg-begint om 20.15 uur.
Bus naar Nederlands Dans Theater
DEN HAAG Het achtste programma van het Nederlands Dans
Theater gaat op 27 februari in premiere in het AT T Dansthea
ter in Den Haag. Op het programma staan drie choreografieën
van Ohad Naharin. De voorstelling wordt gecompleteerd door
'Steptext' van William Forsythe op muziek van Bach. Voor de in
woners van Leiden en omstreken rijdt er op vrijdag 28 en zater
dag 29 februari een gratis bus naar het AT T Theater in Den
Haag.
LEIDEN Met een fles drank aan de mond arriveert de kunstenaar
voor galerie Bleijenberg. Herman Brood, popzanger én kunstschilder,
cultiveert zijn imago met zorg: wat wazig loopt hij rond in de galerie
aan de Breestraat. De werken die hij speciaal voor de expositie heeft
gemaakt, staan al klaar in de kelder. „Weet je nog toen we het over
Afrika en Mandela hadden, toen heb je deze 'Lui me' gemaakt, zegt
de galeriehoudster die uit voorzorg de wodka koel heeft gezet.
Brood opent zijn eigen expositie door de grote etalageruit te bespui
ten. Eerst zwart, dan wit, een beetje geel, oker en rood. En klaar is
het kunstwerk. Of toch niet? De spuitbussen „hartstikke goed
voor de ozonlaag joh, kijk maar milieuvriendelijk drijfgas" zijn al
opgeborgen. Maar Brood wil toch nog een finishing touch geven.
Blauw ontbreekt nog op de ruit.
Het publiek kijkt toe en voorziet de handelingen van commentaar:
„Oh, dat is die halve zool"; „Ja maar hij kan het wél". Broods hond
loopt snuffelend rond, op zoek naar een teef. Een aardje naar het
baasje. Werk van Herman Brood is tot 12 maart bij Blijenberg te
zien. foto ellen martens
Tancredi Trio
eigenzinnig
en met gevoel
voor theater
muziek
recensie udy van oer spek
Tancredi Too m m v Henk Rutxngh -
vod Geboord 14 fetxuan inde K&O con
certserie m het Groene Kerkje te
Oegstgeest
Op het titelblad van zijn achtste
madrigaalboek vermeldt Mon
teverdi expliciet dat hij enkele
stukken heeft toegevoegd 'inge-
nere rappresentativo'. d.w.z. in
een soort theaterstijl. Dat geldt
met name wel voor het ma
drigaal 'Combattimento di Tan-
credie Clorinda', naar een be
roemd gedicht van T. Tasso.
Het Tancredi Trio is een op de
kamermuziek gerichte afsplit
sing van het 'Combattimento
Consort", veelal leden van het
Koninklijk Concertgebouwor
kest... en zo kwam het beestje
aan zijn naam.
De vele muziekdramatische
middelen in het Combattimen
to van Monteverdi liggen dit
Tancredi Trio wel. Eigenzinnig
en met zeker gevoel voor thea
ter, ook in het gebaar (niet iede
re violistgebruikt zijn strijkstok
zo expressief als Jan-Willem de
Vriend en maar weinig claveci-
nisten bespelen hun instrument
met zoveel verve als Dominique
Citroen), weerklonken de hig
hlights uit dit concert: de Partita
nr 3 in A gr. van H. von Biber en
'la Follla in d kLvan Vivaldi
Beiden viool pedagoog, Von Bi
ber bovendien een begenadigd
violist, wisten zij in hun compo
sities virtuoze techniek en dra
matische uitdrukkingskracht te
combineren.
Driftig hoorden we ook De
Vriend in de belendende ruimte
stemmen alvorens het Trio (de
ze avond versterkt met de violist
Henk Rubingh) losbarstte en al
zijn onstuimig talent toonde.
De Suite van J.M. Leclair voor
twee violen en basso continuo
stak ondanks de wisselende ef
fecten in ieder deel. hoe elegant
ook gespeeld, wat bleekjes af bij
het in Vivaldi en Biber vertolkte
temperament.
Portret von echtgenote van 'Noordwijkse visser'
De aankoop van het Leids stedelijk museum De Lakenhal
van Jan Toorops Portret van de Noordwijkse visser Jacob
van der Meulen' heeft Noordwijker Klaas van der Meulen
vorige week aangenaam verrast. Het gaat namelijk om
zijn overgrootvader, die overigens geen visser maar
duinopzichter was. Voorzichtig haalt Van der Meulen een
door Jan Toorop gesigneerde potloodtekening uit een
bruine enVelop tevoorschijn. „Kijk, hij heeft ook mijn
overgrootmoeder Marijtje van der Meulen-Van der Wiel
geportretteerd."
NOORDWIJK ERIC WENT
Wat gebeurt er als je uit de
krant moet vernemen dat De
Lakenhal een portret van je
overgrootvader heeft verwor
ven? Voor de Noordwijkse fami
lie Van der Meulen is Toorops
tekening van de visser Jacob al
dagen onderwerp van gesprek.
„Niet omdat we het portret niet
kennen. Een reproduktie van de
tekening is immers in het bezit
van een neef van mij. Maar wat
we zo vreemd vinden is dat Ja
cob van der Meulen absoluut
geen visser was, maar een kod
debeier. Hij woonde in een
soort arbeidershuisje in het
Dobbelmanduin. Daar werkte
hij voor de familie Enthoven,
die daar een villa had. Deze En
thoven was weer de rentmees
ter van de familie Dobbelman,
waarnaar dat duingebiedje ver
noemd is. Mijn overgrootvader
Jacob was daar duinopzichter",
aldus Noordwijker Klaas van
der Meulen.
Heeft Toorop dan misschien
een andere Noordwijkse Jacob
van der Meulen geportretteerd?
„Uitgesloten", aldus de oudste
afstammeling van Jacob. „Die
tekening is honderd procent ze
ker van mijn overgrootvader.
Hoewel we nog even getwijfeld
hebben omdat Jacob op de te
kening zo'n lang gezicht heeft.
Maar daar was hij pas 58 jaar en
op de foto die ik van hem heb is
hij al 73." Het in de familie ver
blijvende duplicaat van Jacobs
portret, maar meer nog het ori
gineel van diens door Toorop
geportretteerde vrouw Marijtje
van der Wiel, is voor de Noord
wijker echter het bewijs voor
zijn gelijk.
Potloodtekening
'Marijtje van der Meulen, gebo
ren Van der Wiel, 60 jaar,
Noordwijk aan Zee 1902', staat
er op de met J. Toorop onderte
kende potloodtekening die hij
omzichtig tevoorschijn haalt.
De Noordwijkse koddebeier
blijkt ineens ook een door Toor
op getekende vrouw te hebben
gehad. „En pak ik nu de familie
stamboom erbij, dan klopt het
allemaal als een bus. Marijtje
van der Meulen is geboren op
24 mei 1841. In 1902 was ze dus
inderdaad 60 jaar als de teke
ning vóór haar verjaardag ge
maakt werd. Bovendien stamt
de tekening van mijn overgroot
vader uit exact hetzelfde jaar,"
glundert dc Noordwijker. „Uit
overlevering heb ik begrepen
dat Toorop bevriend was met
rentmeester Enthoven. Waar
schijnlijk heeft hij daar toen een
keer mijn overgrootvader ron9
zien scharrelen. En die markan
te kop heeft hij willen vastleg
gen."
De Toorop van Marijtjes pro
fiel is altijd in het bezit van de
familie gebleven. „Ik weet dat
Koddebeier Jacob van der Meulen en zijn v
getekend werden.
hij woeger bij Marijtjes enige
dochter heeft gehangen. Na
haar dood ging de tekening
naar een oom van mij en diens
zoon heeft hem nu," vertelt Van
der Meulen.
'Marijtje' is in de loop der ja
ren dus behoorlijk honkvast bij
de familie gebleven, maar van
echtgenoot 'Jacob' kan dat niet
met zekerheid gezegd worden.
„Wij hebben ooit eens bij ge
rucht vernomen dat de tekening
van mijn overgrootvader ergens
in Amerika moest rondzwerven,
maar zeker weten doen we het
niet", aldus Van der Meulen.
M. van Iterson, woordvoerster
van het Leidse museum De La
kenhal. kan dat bevestigen noch
ontkennen. „Wij hebben de te
kening van Jacob uit een schen-
Toorops potloodtekening van Marijtje van der Meulen-Van der Wiel, de
echtgenoot van Jacob van der Meulen. »föto dick hogewoning
king ontvangen.", laat zij weten.
„Wat de geschiedenis van het
portret is weten wij niet." Op de
mededeling dat 'Het portret van
een Noordwijkse Visser' eigen
lijk 'Het portret van een Noord
wijkse Koddebeier' had moeten
heten, reageert ze laconiek: „Jan
Toorop zal zich vergist heb
ben." En daar houden de
Noordwijkse Van der Meulens
het voorlopig ook maar op.
Expositie van beelden uit musea ih Indonesië
De jeugdige bodhisattva Mansjusri, een zilveren beeldje uit begin 10de
eeuw. 'foto dirk bakker
Santing, Seriese en Loko
één brok dynamiet
amsterdam hans visser
Er staan weer beelden in de
Amsterdamse Nieuwe Kerk. Na
tuurlijk niet de zonder twijfel
rijke roomse sculptuur die daar
met de beeldenstorm van 1566
werd weggeknuppeld, maar oen
collectie beelden die ouder is en
van een andere religieuze oor
sprong. Tot en met 20 april is
daar in samenwerking met het
Rijksmuseum de tentoonstel-
ling 'Het goddelijk gezicht van
Indonesië' te zien. Beelden in
steen, brons en goud, afkomstig
uit musea in Indonesië, Neder
land en Amerika, tonen dat de
cultuur zich vooral op de eilan
den Java en Sumatra onder in
vloed van hindoeïsme en boed
dhisme heeft ontwikkeld.
Was er dan voor die tijd niets?
Welzeker. Daarom begint de
tentoonstelling met een aantal
bronzen siervoorwerpen uit
streken, waar de Indiase invloe
den rond het jaar 700 nog niet
merkbaar zijn. Volgens Jan Fon
tein, samensteller van de expo
sitie en oud-conservator van het
Museum of Fine Arts in Boston,
waar de collectie eerder was te
zien, laten juist die stukken zien
dat de Indonesische cultuur in
later eeuwen toch zichzelf is
kunnen blijven.
Beroemd is natuurlijk de
boeddhistische Borobudur, met
als goede tweede het hindoe
tempelcomplex bij Prambanan,
beide in de buurt van het Mid-
denjavaanse Yogyakarta. Met
vele andere monumentale
bouwwerken zijn ze na een
eruptie van de vulkaan Merapi
in 930 wat in de vergetelheid
geraakt. Het gebied werd bedekt
met een laag vulkaanas en de
bevolking trok weg. Meer naar
het Oosten ontstond een nieu
we cultuur die rond 1300 een
hoogtepunt bereikte in het glo
rieuze rijk Mojopahit, dat zich
uitstrekte van het huidige Ma
leisië tot en met de oostelijke
Molukken.
Dedes
De grote koningin van die tijd
was Ken Dedes. Ze speelde een
grote rol in de koningsdrama's
van die dagen, maar vooral was
zij de vrouw van wie alle latere
koningen van Mojopahit af
stammen. Hoe ze eruit zag, zal
waarschijnlijk nooit iemand
met zekerheid kunnen zeggen.
Maar op de tentoonstelling
staat wel een beeld waarvoor zij
mogelijk model heeft gestaan.
De vorsten in die tijd werden
vaak als goden afgebeeld en om
allerlei redenen wensen weten
schappers aan te nemen dat
met het beeld van Prajnapara-
mita, de godin der opperste
wijsheid, in feite de legendari
sche Ken Dedes is afgebeeld.
Het is een bijzonder fraai beeld
van compositie, gaaf en hoogst
sierlijk. „Als er ooit een afbeel
ding van haar zou bestaan, dan
is het dit beeld", zegt Fontein.
Juist daarom is hij blij dat dit
stuk, nadat het in 1820 werd ge
vonden en naar Nederland ge
bracht, sinds 1970 tot de collec
tie van het Museum Nasional in
Jakarta behoort.
Hoewel de tentoonstelling
veel moois biedt, vooral de klei
ne bronzen en gouden beelden
verdienen de aandacht - ston
den de makers ervan in hun da
gen piet echt in hoog aanzien.
Maar ook nu nog maakt Indo
nesië zich niet al te druk om
wat de aarde aan schatten prijs
geeft. „Veel Indonesiërs houden
er niet van om archeologische
vondsten te presenteren met
veel poeha", aldus Fontein.
„Daarom valt het niet zo op dat
er nog regelmatig erg veel
moois wordt gevonden
Vondst
Dat vondsten toch op hun
plaats komen, is volgens Fon
tein nog steeds te danken aan
de door het Nederlandse gou
vernement ingevoerde Monu
mentenordonnantie van 1931.
Nog altijd moet wat er tevoor
schijn komt aan de staat wor
den gegeven, die dan de vinder
en de eigenaar van het land een
vergoeding geeft ter waarde van
de vondst.
Zo gebeurde het een keer dat
de bestuurder van een Fietstaxi
op een avond iets in de grond
zag glinsteren. Toen hij ging
graven haalde hij een bronzen
beeldje tevoorschijn. Hij bracht
het naar de autoriteiten en
kreeg er viermaal zijn jaarinko
men voor terug. Dat beeldje
staat nu in Amsterdam. Maar
voordat de Nederlanders die re
geling invoerden, moet er heel
wat brons en goud zijn versmol-
Islam
Aan de bloei van Mojopahit en
daarmee aan de Javaanse hin
doe-cultuur, kwam een eind
toen de islam van de Javaanse
noordkust via handelaren en
plaatselijke vorsten opdrong
naar het binnenland. Een nieu
we stijl van bouwen en ontwer
pen maken diende zich aan. Zij
die vasthielden aan het oude
trokken de bergen in of verdwe
nen naar Bali. De tentoonstel
ling sluit daarom af met een re
liëf van de tempel Sukuh, ge
bouwd op de hellingen van de
berg Lawu, oostelijk van Solo.
Het reliëf toont de albeelding
van een gedaante met olifants-
kop die uit het vuur opreist.
Fontein gelooft zeker dat het
een illustratie moet zijn van een
verhaal uit die tijd, zoals zo veel
heelden doen. „Maar hier is het
bijpassende verhaal zoekge
raakt".
Fontein glimlacht bij de ver
halen over de erotische beteke
nis van de tempel. Er zijn in de
loop van de jaren door de sleu
telbewaarder heel wat verhalen
de wereld ingezonden, merkt hij
op. Wie de poort binnengaat,
passeert een drempel met daar
in een fallus. Als een man zijn
bruid daarlangs binnenvoert en
haar sarong valt open, zou dat
betekenen dat ze geen maagd
meer is en kan het huwelijk
worden afgeblazen...
De tentoonstelling 'Het god
delijk gezicht van Indonesië' is
te zien in de Nieuwe Kerk op
de Dam in Amsterdam tot 21
april. Elke zaterdag zijn er om
15.00 uur lezingen door des
kundigen.
Een intiem
contrastief
dubbelportret
theater
recensie wunand zeilstra
Pavlov door danseres Pauline Daniets en
actnce Fneda Pittoors Tekst Rob de
Graaf Regie Tom Jansen Genen 14/2
LAK.
Aldaar nog te zien 15/2
Simpel gezegd komt de voor
stelling er op neer dat je appels
en peren niet bij elkaar kunt op
tellen. Met 'Pavlov' wilden de
danseres Pauline Daniëls en de
actrice Frieda Pittoors samen
een voorstelling maken. In no
vember 1989 ging hun produk-
tie in première. Voor een nieu
we, korte speelperiode is 'Pa
vlov' in reprise genomen, in een
volgens het programmastencil
aangepaste versie.
Al pratend en dansend ko
men ze niet echt nader tot el
kaar. De woordentaal van Pit- -
toors en de lichaamstaal van
Daniëls laten zich niet optellen.
En toch ontstaat er een bepaal
de wisselwerking tussen beide
vTouwen die elkaar consequent
vanuit hun eigen discipline be
naderen.
De dansbewegingen zijn geen
uitbeelding van de tekst, de
tekst geen toelichting op de
dans. Dat zou een derderangs
synthese van onverenigbare ex
pressievormen zijn.
Beiden zitten elkaar vaak heel
dicht op de huid. Grootste drijf
veer is vermoedelijk de nieuws
gierigheid naar die ander die
vanuit haar biografische achter
grond in haar leven heeft geko
zen voor een bepaalde manier
van zich te uiten. Aldus ontstaat
een dubbelportret van twee the
aterpersoonlijkheden. Omdat
het allemaal vrij klein en kort is
gehouden, gaat er een intieme
sfeer van uit. Het contrastieve
element in hun zonderlinge
communicatievorm overheerst,
waarbij mogelijkheden en be
perkingen binnen ieders bereik
worden geaccepteerd. 'Pavlov'
is een vreemd soort ige ontmoe
ting met als boodschap 'dro
men van een kip die weet dat ze
geen kraanvogel kan worden'
als er al van een boodschap
sprake is.
muziek
recensie*jan rusdam
Concert MathikJe Santing. Astnd Senese.
Julya lo'ko Gezien 14/2, Schouwburg.
Leiden
Mogen we zonder schoenen wél
op de stoelen staan? Ja. dat
mocht. Dus stond het schouw
burgpubliek gisteravond zowat
op de stoelen en brak het de
tent bijna af toen Mathilde San
ting, Astrid Seriese en Julya Lo
'ko voor het eerst sinds zeven
jaar weer samen te bewonderen
waren. In 1985 wonnen ze. toen
nog tamelijk onbekend, de
Knokke-cup. Sindsdien is
Mathilde Santing uitgegroeit tot
Neerlands trots... Maar, wc zou
den de andere meiden tekort
doen als we ze ook niet tot de
beste zangeressen van Neder
land zouden rekenen. Astrid Se
riese is uitgegroeit tot een veel
zijdig vocaliste die veel met
haar stem kan. van modern
klassiek tot cabaret en jazz. Ju
lya Lo'ko tot een zangeres waar
het temperament en de vonken
vanaf springen. Met z'n drieën
zijn de dames één brok dyna-
Dat ze ooit weer eens geza
menlijk de draad zouden op
pakken was zeker. Gisteravond
gebeurde dat in de Leidse
Schouwburg. This is a special
occasion. Lct'ssingl Let's dance,
zong het gelegenheidstrio. Zel
den stond de leidse Schouw
burg zo op z'n kop. It's a man s
world' zong de godfather of
soul, James Brown, in de jaren
zestig. Toen de zaalichten weer
aangingen dacht het uitzinnige
publiek daar heel anders over.
'EEN MOOIE COLLECTIE GELDWOLVEN'
Toneelgroep Amsterdam schittert in:
van David Mamet
met Pierre Bokma, Joop Admiraal e.v.a.
"Prachtige bezetting" De Telegraaf
"HarcC snel en geestig" Trouw
dinsdag 25 februari
telefonisch plaatsbespreken 131943/131944
LEIDSE SCHOUWBURG, Oude Vest 43. Leiden
