Cultuur
Ik haal inspiratie
uit dagelijks leven'
Rehabilitatie voor 'vreemde eend in de bijt'
Jong talent
is op dreef
'Hosanna' op
hoog niveau
Leidenaar John May: 'Zoals hij leren we het nooit'
Theo Pont speelt
integere solo
Donderdag 13 februan 1992
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNCA Eindredactie: PAUL DE TOMBE Vormgeving: PIET KOOREMAN
9
PAGINA 11: 'RAVUNGEVOEL' ont- PAGINA 13: 'KINGS of comedy' films PAGINA 15: PRETTIGE dameserotiek
breekt bij 'Catastrophe' van Guusje Ey- uit jaren 20 in LVC. Buster Keaton, van Fay Weldon en Frans Theerens en
bers. Ook op deze pagina informatie Charlie Chaplin, Laurel Hardy. tijdens de wedstrijd je lippen bijwerken
over theaters, concerten en exposities.
Slagwerker Doudou N'Diaye Rose toert door Nederland
Het was die nacht noodweer in Roemenië. Doudou
N'Diaye Rose kon in zijn hotel de slaap niet vatten. Hij
luisterde naar het kletteren van de regen op het dak, de
klepperende luiken voor de ramen ,en het loeien van de
wind. Toen, nu alweer een paar jaar geleden, compo
neerde de slagwerker een percussiestuk. Dat is nu elke
dag in Senegal te horen als tune van de staatstelevisie.
„Waar ik ook ben, ik haal mijn inspiratie uit het dagelijk
se leven, de geluiden die ik hoor. De zee, een visser die
een vis binnenhaalt met zijn hengel. Dat soort dingen."
den haag herman joustra
Rose, 61 jaar, is naar verluidt
zo'n beetje de belangrijkste
man in Senegal, op de president
na. Als hij voor weer een grote
wereldtoernee moet gaan vlie
gen en hij is te laat, dan wacht
het vliegtuig. Waar hij ver
schijnt, met in zijn kielzog een
of meer van zijn vier vrouwen,
zwaaien de deuren voor hem
open en buigen de mensen als
knipmessen.. „Dat klopt", zegt
hij zonder ook maar een zweem
van emotie.
Rose is op dit moment in Ne
derland, waar hij toert met le
den van de Slagwerkgroep Den
Haag en enkele meegebrachte
percussionisten. Ook hier ge
draagt hij zich als een vorst.
Speciaal voor de fotograaf
borstelt hij nog even snel zijn
haren, trekt een schitterend
donkerblauw satijnen gewaad
aan en doet een gouden ring
Hij afficheert zichzelf ook
graag als le grand percussionist,
anderen noemen hem prijzend
maitre tambour of master-
drummer. Omdat hij als geen
ander thuis is in de traditionele
ritmes van zijn land, Senegal.
Omdat hij behalve op andere
trommels met name excelleert
op de sabar, een houten trom
mel die met een hand en een
stokje wordt bespeeld. Maar
vooral omdat hij als componist
amsterdam pi eter de groot
Wie zal Anton Koolhaas (79) de
P.C. Hooftprijs misgunnen?
Maarten 't Hart misschien, die
ooit schreef dat waar de wereld
is vergeven van de diersoorten,
Koolhaas zo nodig nog een paar
fantasiebeesten moest uitvin
den. Maar wie oog heeft voor de
bijzondere kwaliteit van zijn
werk, zal de toekenning van de
hoogste literaire onderscheiding
in de Nederlandse letteren be
stempelen als een daad van ge
rechtigheid.
De door Kees Fens voorgeze
ten jury is dan ook niet zuinig
met lof. Koolhaas' dierenverha
len nemen een „unieke plaats
in de wereldliteratuur" in vol
gens het gisteren openbaar ge
maakte persbericht, dat verder
gewag maakt van het taalschep
pend en taalvernieuwend ver
mogen van de schrijver, de on
gewoon lyrische trekken in zijn
proza en zijn „grote humor op
leven en dood". Kortom, „zijn
figuren zijn niet meer weg te
denken uit de Nederlandse let
terkunde."
Dat laatste is zeker ook de
verdienste van zijn uitgever
Wouter van Oorschot, die in
1990 al zijn dierenverhalen bij
eenbracht in een imposante
verzamelband, eenvoudig 'Alle
dierenverhalen' getiteld. Daarin
staan, in chronologische volgor
de, al zijn tien tussen 1956 en
1985 verschenen dieren-bun-
dels, van 'Poging tot instinct' tot
'Liefdes tredmolen'. Sommige
critici voorspelden deze verza
melbundel een faam als 'klas
sieker'; met de P.C. Hooftprijs
heeft hij die faam nu verwor-
Anton Koolhaas werd in 1912
in Utrecht geboren als de jong
ste van vier kinderen. Hij was
een buitenbeentje in een naar
zijn zeggen „a-musisch gezin"
en creëerde al gauw een eigen
fantasiewereld. Dat fantasie en
werkelijkheid door elkaar heen
lopen, was voor hem dan ook al
\Toeg vanzelfsprekend. Hij
kwam in zijn studententijd in
aanraking met een inspirerend
steeds vernieuwend bezig is. „Ik
heb meestal een recordertje bij
me, maar die ben ik nu verge
ten. Verder heb ik niets nodig.
Ik sla het meeste op in mijn
hoofd en speel het de anderen
voor."
Zo is hij opgevoed. Vroeger
werd de sabar met name ge
bruikt als communicatiemiddel,
om boodschappen door te ge
ven. De taal van de Wolofs, de
stam waartoe de familie Rose
behoort, leent zich daartoe ook.
Korte krachtige lettergrepen,
waarvan de toonhoogte in be
langrijke mate de betekenis be
paalt. Doudou kan zijn eigen
naam slaan op de sabar, waar
mee een stuk of zeven tonen
kunnen worden gemaakt.
Van vader op zoon werden zo
de verschillende ritmes en slag
patronen doorgegeven, zonder
notenschrift. En zo gebeurt het
nog. Die overlevering is overi
gens aan strenge regels gebon
den. „Elke speciale gebeurtenis
heeftjzijn eigen muziek. Maar ik
mag niet alles spelen. En wat ik
speel, mogen mijn zoons niet
allemaal."
Een kwestie van traditie, maar
vooral van hiërachie tussen de
verschillende families en bin
nen de verschillende families
van de Wolofstam, de belang
rijkste stam in Senegal. De één
kan zich door de eeuwen heen
bijvoorbeeld het recht verwor
ven hebben te spelen bij begra-
kunstenaarsmilieu waartoe
onder anderen de schrijvers
Marsman, Nijhoff en Vroman
en de schilder Moesman be
hoorden en stelde zijn veel
zijdige talent in dienst van het
studententoneel als schrijver,
regisseur en speler.
In 1956 debuteerde hij als
prozaïst met 'Poging tot in
stinct', waarin hij de toon zet
voor zijn latere fantastische ver
zameling dieren met een men
selijk gevoel. „Voertuigen van
emoties" heeft hij zijn dieren
wel genoemd. Een opmerkelijk
fenissen, de ander bij rituele be
snijdenissen. Als Rose een ritme
hoort dat hij niet mag spelen,
wendt hij zijn hoofd af en loopt
weg.
Er blijft echter genoeg te
trommelen over voor hem en
zijn vele zoons („een stuk of 16
geloof ik. Ik heb in elk geval in
totaal 37 kinderen") al waren
het alleen al zijn opzwepende
composities, met talloze ver
schillende complexe slagpartij
en. Die composities zijn door
spekt met allerlei invloeden,
zoals bijvoorbeeld het mar
stempo van de Franse troepen,
een overblijfsel van het kolonia
le verleden. Rose gaat helemaal
zijn eigen weg.
Hij is nu eenmaal een eigen
gereid mannetje. Zo kondigde
hij zes jaar geleden aan een sa-
bargroep met vrouwen te be
ginnen en bijna iedereen in het
voornamelijk islamitische Se
negal lachte hem uit. Hij sloot
zich een paar maanden qp met
tien vrouwen, repetereerde zich
wezenloos en presenteerde ver
volgens met groot succes de Ro
settes. Zo stond hij ook met
veertig percussionisten 'opeens'
in het voorprogramma van de
Rolling Stones, op Wembley,
voor honderdduizend uitzinni-
En nu reist hij dan door Ne
derland, met de zonder uitzon
dering blanke leden van de de
Slagwerkgroep Den Haag. Het
contact werd in eerste instantie
gelegd door zoon Ali, die enkele
jaren geleden gastdocent werd
aan het Koninldijk Conservato
rium in Den Haag. Ali keerde
met enthousiaste verhalen terug
in Dakar, Doudou beluisterde
het gezelschap aandachtig toen
dit later op studiereis was in Se
negal en hapte toe. „Ze zijn
goed. Ze werken hard. Als ze op
deze voet verder gaan, duurt het
nog twee, drie jaar. Dan zijn ze
groots. Het maakt me niet uit
inlevingsvermogen stelde hem
in staat zich compleet met hen
te vereenzelvigen. Zijn voorkeur
ging uit naar gewone groepsdie-
ren zoals kippen, eenden, mui
zen, konijnen en varkens.
Toch zijn de dierenverhalen
nog maar een beperkt deel van
zijn oeuvre, want Anton Kool
haas heeft in zijn lange werkza
me leven onnoemelijk veel ge
produceerd: tientallen novellen,
romans, toneelstukken, filmsce
nario's en zelfs een ballet. Van
zijn romans is 'Vanwege een te
re huid' (1974, bekroond met de
met wie ik speel, als ze maar
goed zijn. In mijn muziek zit de
hele traditie en cultuur van Se-
Multatuliprijs) de bekendste,
getuige de twintig herdrukken.
'De nagel achter het behang'
(1973) werd bij het grote pu
bliek bekend als film van Bert
Haanstra, 'Dokter Pulder zaait
papavers', met Kees Brusse en
Dora van der Groen in de
hoofdrollen. De bekende Haan
stra-film 'Bij de beesten af is
gemaakt naar een scenario van
Koolhaas.
Koolhaas' dagelijkse werk lag
op het terrein van de film en de
journalistiek. Hij was docent en
later directeur van de Neder-
negal." En zijn bijzondere ge
voel voor het ritme van het da
gelijkse leven. Maar dat valt niet
landse Filmacademie (in 1986 is
hij voor zijn verdiensten voor de
vaderlandse cinema onder
scheiden met een Gouden Kalf),
terwijl hij in de avonduren op
pad ging naar toneel- en ballet
voorstellingen om er een recen
sie over te schrijven in het
weekblad Vrij Nederland.
Voor het schrijven van zijn
boeken reserveerde Koolhaas de
kerstvakantie. Dan moest, wat
zich gedurende de zomer en
herfst in zijn hoofd had ontwik
keld. binnen een dag of tien op
papier en tikte hij tienduizend
woorden per dag op zijn schrijf
machine. Aan die werkdrift is
noodgedwongen een einde ge
komen door ziekte.
Aan onderscheidingen heeft
het Koolhaas de laatste jaren
niet ontbroken. Na het Gouden
Kalf volgden in 1989 twee lite
raire prijzen kort na elkaar: de
Constantijn Huijgensprijs van
de Jan Campertstichting en de
driejaarlijkse Frans Erensprijs
van de provincie Limburg, bei
de voor zijn gehele letterkundi
ge werk. Toch hebben literaire
recensenten, een enkele uitzon
dering daargelaten, zich nooit
op een nieuwe Koolhaas gestort
zoals zij dat op een nieuwe Mu-
lisch, Hermans of Reve en zelfs
Maarten 't Hart doen.
De schrijver zelf heeft daar
over in een interview in deze
krant wel eens verbitterd gerea
geerd: „Veel van mijn verhalen
zijn niet au serieux genomen,
omdat ze over dieren gingen.
De critici richtten zich liever op
een ontbrekende punt komma
dan dat ze zich werkelijk in een
boek verdiepten. Voor zulke fi
guren moet de dood heel her
kenbaar worden behandeld: ze
zien niet in dat als ik over het
doodgaan van een dier schrijf,
het in feite over het menselijk
sterven heb. Over het algemeen
heeft de kritiek de essentie van
mijn boeken gemist".
Niet het minst tot zijn eigen
verrassing heeft de P.C. Hooft-
jury de vreemde 'eend' in de bijt
der Nederlandse letteren nog bij
zijn leven gerehabiliteerd.
te leren. Rose, met zoon Ali en
de Slagwerkgroep Den Haag, is
nog te zien op 14 februari in
i*
theater
recensie wunand zeilstra
Charade Molly X 8kxxn. naar 'Ulysses'
van James Joyce door Art Pro Spel
Theo Pont Regie Ruurd van Wijk
Gezien 12/2 LAK. Leiden
Daar nog te zien 13/2
Nog voordat de voorstelling
begint, wordt fijntjes aangestipt
dat geprobeerd gaat worden om
van een 'boek' toneel te maken.
Op twee monitoren zien we ac
teur Theo Pont zitten lezen in
een dik boek. Ongetwijfeld de
'Ulysses' van lames Joyce; de
beroemde Molly Bloom-mono-
loog daaruit vormt de basis voor
deze soloproduktie. Als het dan
echt begint, komt Theo Pont
huppelend in clichématige tra
vestie uit de coulissen springen.
'O jee, Art Pro gaat de boel
weer verzieken en die reactie
is precies de bedoeling. Heel
even maar heeft het befaamde
gezelschap van regisseur/schrij
ver Frans Strijards het publiek
op het verkeerde been willen
zetten.
Ditmaal dus nu eens niet op
de hilarische toer. Pont speelt
Leopold Bloom en zeker diens
\touw Molly eerder ingehouden
dan ironisch uitbundig. Het
Den Haag (Philipszaal) en op
15 februari in Groningen (Oos
terpoort).
boek heeft de status van geniaal
'gevreesd' om zijn vermeende
onleesbaarheid. In dat opzicht
hebben de makers, Pont en zijn
regisseur Ruurd van Wijk, al een
huzarenstukje geleverd. 'Chara
de: Molly x Bloom' is een helde
re voorstelling zonder dat de
toegepaste vereenvoudiging tot
versimpeling is verworden die
het origineel teniet doet.
Van de reeds genoemde car
navaleske vrouwefiguur stapt
Pont in de rol van Leopold
Bloom die vanuit zijn perspec
tief vertelt over het verloop van
zijn relatie met Molly. Een licht
komische ondertoon is dan nog
kenmerkend voor de voorstel
ling. Dat wordt allengs minder
wanneer hij eenmaal tot Molly
Bloom is getransformeerd. De
toonzetting is dan aanmerkelijk
gevoeliger.
In hun beider elkaar min of
meer aanvullende bespiege
lingen wordt geen blad voor de
mond genomen. Met name
over hun erotische ervaringen
en verlangens spreken zij zich
open uit. Dat zou ordinair kun
nen overkomen, maar dank zij
de integere aanpak van Theo
Pont is dat geenszins het geval.
muziek
recensie frank den herder
Concert door Itya Konovakxv. v>ool en
Alexander Neustroev cello met begelei
ding van Alexander B Kuznetsov p<ano
Gehoord op 12 febojan m het Vliettand
College
Leiden
Zijn zogenaamde wonderkin
deren niet de meest normale en
harmonieuze mensen die er be
staan? Jongeren, die met plezier
hun talenten ontwikkelen, in
spireren vaak jong en oud met
hun prestaties. Dit was in ieder
geval mijn indruk van het goed
bezochte concert gisteravond in
de aula van het Vlietland Colle
ge-
Veel aandacht ging uit naar
de 14-jarige violist uit Novosi
birsk, llya Konovalov. Dat hij
een kostbare Guarneri viool
waard is, bewees hij. Poëzie
klonk er door in het middendeel
van Mozarts vioolconcert KV
218 in D en vooral in de Medita
tion in d van Tsjaikowski. Tech
nische hoogstandjes waren te
genieten in de 'heksendans' van
Paganini en de 3e solosonate
van Ysaïe met zijn vele dubbel-
grepen. Konovalov werd (behal
ve in Ysaïe) voortreffelijk bege
leid door de pianist Alexander
Kuznetsov, die in het program
ma ook even solo optrad in
twee mazurka's van Scriabin.
Ook het andere talent mocht
er zijn: de 15-jarige cellist
Alexander Neustroev. De noc
turne van Tsjaikowski klonk nog
wat voorzichtig. Meer risico
durfde Neustroev te nemen in
het bekende allegro appassio
nato van Saint-Saëns en in de
vuurdans van De Falla. Met
zichtbaar plezier presenteerde
hij alles en liet hij zijn cello als
het ware zingen. Met hetzelfde
natuurlijke gemak speelde hij
ook een groter werk als de cello
sonate van Sjostakowitch. Ook
hier gaf Kuznetsov aan de vleu
gel het juiste tegenspel.
muziek
recensie udy van der spek
Concert I v m het Andnessenjaar door de
Chr Oratonumvereniging 'Hosanna'. d«r.
gent Barend Schuurman, mmv Aart Berg-
wertf -orgel
Gehoord 12 februan Adventskerk.
Alphen aan den Rqn
Componist, organist en ka
tholiek kerkmuziekvernieuwer
Hendrik Andriessen
(1892-1981) wordt overal in Ne
derland herdacht met festivitei
ten in de vorm van concerten
en symposia. Andriessen zocht
met name in zijn kerkmuziek
naar eenvoud en soberheid, hij
vermeed zinloze tckstherhalin
gen en overgeromantiscerde
tekstuitbeeldingen. Tegen de
dichter Pierre Kemp zou hij
hebben gezegd: „Wij hebben
ons toch alléén met de zuivere
schoonheid bezig te houden.''
Worden elders in het land de
concerten meestal gelardeerd
met werken van zijn twee zonen
lurriaan en Louis, de Chr. Ora
toriumvereniging 'Hosanna,
onder leiding van Barend
Schuurman, koos voor drie leer
lingen van hem: Toebosch.
Strategier en de Klerk, waaraan
de Vespers van Rachmaninoff
werden toegevoegd. Het begin
was matig. Bij het Hosanna viel
het koor even door de mand.
Juist waar de tenoren alle ge
slachten moesten zaligprijzen,
Omnes generationes, Honken
hun stemmen wat mager en on
zeker. Maar dat is nu eenmaal
het euvel van elk amateurkoor:
te weinig tenoren, helaas! i lat
neemt niet weg, dat Schuurman
deze relatief kleine groep man
nen indrukwekkend liet zingen
in combinatie met de sopranen
en alten.
Hoogtepunt van de avond:
Strategier in de wondermooie
keerverzen Quoniam in acter-
nam van Psalm 116 i ik haai
vers anders getoonzet. En wat
Schuurman met de in 't Rus
sisch gezongen vespers deed,
liet de rillingen langs t lijf lo
pen. Ronduit mooi. Voor 't eerst
zong 'Hosanna' jh capella en
hiermee werd weer eens het
goede niveau bewezen.
\K toegift aan dei vaapan,
het Wees gegroet Maria. Zo spi
ritueel zweefde deze zang door
de kerk. dat 'Hosanna' van mij
nog vaker mag concerteren
zonder solisten en orkest.
De leerlingen zijn vol bewondering voor
hun meester. Leidenaar John May (34) en
Voorschotenaar Luuk Nagtegaal (39), twee
leden van de elf-koppige Slagwerkgroep
Den Haag die Doudou N'Diaye Rose bege
leidt, zijn diep geroerd door de energie en
het vakmanschap waarmee de Senegalees
zijn sabar te lijf gaat. Nagtegaal ziet hem als
een grote animator. „Hij voedt ons enthou
siasme. Hij straalt wat uit, kijkt indringend
naar je, luistert naar je spel. Dan wil je wel
gaan." „Maar de sabar blijft voor mij ge
woon een trommel. Voor Doudou heeft die
een diepere betekenis. Alleen ben ik wel
verkocht als ik zit te spelen. Het is zweten,
je voelt het tot in je botten. Dan krijg je het
oergevoel."
En dat is ook precies waar May naar
zocht. „Je gaat op een bepaald moment
zoeken naar meer diepgang. Je zoekt naar
de wortels van het slagwerk en dan kom je
al snel in Afrika terecht. In Senegal bijvoor
beeld. Er wordt wel in meer landen interes
sante muziek gemaakt, maar ik pik er liever
één ding uit, dan dat ik van alles een beetje
kan spelen. Maar zoals hij het kan leren we
het nooit."
Voorlopig lijkt het er in elk geval op dat
de samenwerking tussen de groep en Rose
wordt gecontinueerd. De Senegalees maakt
vanaf mei een wereldomvattende toernee
waarbij onder meer Canada, de VS, Japan,
Martinique en Scandinavië worden aange
daan. Rose heeft reeds le kennen gegeven
graag te zien dat de Slagwerkgroep Den
Haag hem in Europa begeleidt.
Daarnaast zal de groep binnenkort pro
beren via het ministerie van wvc en het mi
nisterie van cultuur in Senegal een uitwis
seling op touw te zetten met andere slag-
werkgroepen. Een initiatief waaraan Rose
zijn medewerking heeft toegezegd. „Want
het is heel belangrijk wat er nu gebeurt."
P.C. Hooftprijs voor Anton Koolhaas
Anton Koolhaas: 'Unieke plaats in wereldliteratuur'.
ARCHIEFFOTO GPL
ALPHEN A/D RIJN, De Koffer, Hoofdstraat 131-1 3 3
KATWIJK AAN ZEE, Baalbergen, Ambachtsweg 19. Haasnoot,
Prmcestraat 40. LEIDEN, V.d. Klugt, Haarlemmerstraat 256.
LEIDERDORP, Wooncentrum Stoutenbeek, Meubelplein 1.
Slagwerker Doudou N'Diaye Rose met John May (links van hem) en Luuk Nagtegaal: Je krijgt zo'n oergevoel.
I FOTO CEES ZORN
