Smaak
De zegetocht
van de koffie
Gebrek aan kalk
breekt ouderen op
Rel rond etiket
op blikjes soep
Donderdag Redactie: 023-150263 HENRIETTE V
TARBOT IS EEN delicatesse
vanwege de fijne smaak Een
kleine tarbot kan in zijn geheel
worden gestoofd. Een grote
tarbot wordt meestal in moten
verkocht.
ROSE-WUNEN worden ge
maakt voor oppervlakkig, pre
tentieloos genot. Ze zijn zeer
geschikt voor bij een eenvoudi
ge maaltijd of voedsel met een
zachte smaak
Thee met een smaakje
Thee met een smaakje wordt steeds meer
populair. Fabrikant Douwe Egberts schat
dat dit type thee nu al een marktaandeel
van 15 procent heeft. Een groei die deels
ten koste is gegaan van de bestaande
melanges, maar die toch ook heeft geleid
tot een veelvuldiger gebruik van thee. Er
wordt vaker op de dag thee gedronken. Ook
kiest de consument voor duurdere thee
soorten.
Maar één voor één sneuvelen zulke heilige
huisjes, en de sloper heet de Europese Ge
meenschap. Een enkele keer raakt men zeer
gevoelige tenen. In Frankrijk brak vorig jaar
een oproer uit rond de hygiënische voor
schriften voor de produktie van schim
melkaas, Engeland stond in brand toen the
Queen niet op de ecu dreigde te komen,
Nederland staat pal voor de samenstelling
van de standaardgehaktbal.
En dan nu België. De wet die de taal op de
etiketten regelt, werd gewogen en te licht
bevonden: in strijd met een uit 1978 date
rende maar nauwelijks opgemerkte Europe
se regel. Een etiket moet begrijpelijk zijn,
meer niet. De taal waarin is bijzaak.
Dat de uiterste houdbaarheidsdatum op
menig produkt in Belgische supermarkten
ruimschoots is overschreden, zo is het le
ven. Dat de verveeld en traag werkende
caissières de reclameprijzen niet weten, het
is niets. Maar soep is Soep, en niet Suppe of
Soup. Apfelmus, Zucker, Halbe Frucht; zijn
ze nu zot geworden? Straks moeten we ook
nog al die A- tot en met F-ingrediënten in
een vreemde taal snappen. E-101 emulga-
toren, E-96-stabiIisatoren, en dan in het
Duits Zeker? We waren er net aan gewend
dat op het etiket aan de andere kant van de
taalstreep Potage stond!
Het begon allemaal met een uitspraak van
de rechtbank in Mechelen, nu bijna vijf jaar
geleden. Na rijp beraad bepaalde de magi
straat dat op een fles Coca Cola '1 Liter Kof-
feïnhaltige Limonade' mocht staan. Deze
waarschuwing dat cola cafeïne bevat, moest
'voor de lokale consument voldoende be
grijpelijk' worden geacht.
Het was een baanbrekend vonnis, want
Mechelen behoort tot het Vlaamse taalge
bied. De Belgische regering, geobsedeerd
met het handhaven van het wankele even
wicht tussen Franstaligen en Vlamingen, re
ageerde alert: er kwam een wet die bepaal
de dat vanaf februari dit jaar de etikettering
in Vlaanderen Nederlandstalig moet zijn.
Daarmee leek de zaak afgelopen. Maar
sinds enkele weken zijn de rapen weer gaar.
Liefst 200 Vlaams-Nederlandse organisa
ties, verzameld in het Algemeen Nederlands
Congres, hebben de achterkant van het
soepblik uitgeroepen tot nieuwste slagveld
voor de taalstrijd. De moeder dezer veld
slag: de EG.
Er zijn wespennesten die een geoefend po
liticus of ambtenaar instinctief mijdt als de
pest. Het zijn zaken die heftige emoties op
roepen: de hypotheekrente in Nederland,
camembert in Frankrijk, het Reinheitsgebot
voor bier in Duitsland. Wie aan dergelijke
nationale symbolen iets wil veranderen, is
niet helemaal bij zijn volle politieke ver
stand.
MENU VAN DE DAG
Voorlichtingsbureau voor de Voeding
Het klimaat in Latijns-Amerika bleek ideaal voor de kweek van koffiebonen. foto gpd
Zuidamerikaanse Continent, naar Frans-
Guyana. Frankrijk deed zijn uiterste best
zich tegen concurrenten te beschermen.
Dat Brazilië het belangrijkste koffieland van
de wereld kon worden heeft het te danken
aan de charmes van Francisco de Melo Pal-
heta. Deze Portugees verleidde in 1727 de
echtgenote van de Franse regent van Guya
na. Zij gaf hem enkele koffieplantjes ca
deau, verstopt in een bos bloemen.
De handel in groene koffie (de vers ge
oogste, nog ongebrande bessen) ontwikkel
de zich vanaf 1700 op een spectaculaire
manier. Er ontstonden speciale scheep
vaartroutes. waarlangs voornamelijk koffie
vèrvoerd werd, rond het Afrikaanse conti
nent en over de Atlantische Oceaan. Ook
hier speelden de Nederlandse zeevaarders
een belangrijke rol, samen met de Engelsen,
Fransen, Spanjaarden en Portugezen. Sinds
de opening van het Suezkanaal is de route
vanuit Azië een stuk korter geworden, maar
toch moeten er nog steeds grote afstanden
worden afgelegd.
Tegenwoordig weten we dat koffie uit meer
dan 1200 chemische componenten bestaat.
Vele daarvan dragen bij" aan de heerlijke
geur en smaak, maar het stimulerende ef
fect is vooral te danken aan de stof cafeïne.
Reeds in de zeventiende eeuw werden me
dicijnen van cafeïne gemaakt om jicht en
pellagra (een huid- en spijsverteringsziekte)
te bestrijden. Koffie stimuleert de spijsver
tering en de bewegingen van het darmka
naal, bevordert de werking van de alvlees
klier en de nieren, en heeft een stimulerend
en regulerend effect op de bloedsomloop.
Cafeïne verhoogte de waakzaamheid, ver
betert de concentratie, het geheugen en de
reflexen. Wie drie tot vier kopjes koffie ster
ke koffie per dag drinkt, gebruikt eigenlijk
de ideale hoeveelheid cafeïne. Een grotere
dosis is niet aan te raden, hoewel cafeïne
pas écht gevaarlijk wordt bij 10 gram per
dag, in aantal uitgedrukt in 100 koppen
sterke koffie.
Osteoporose is een verzwakking van het ouder
wordende bot. Er verdwijnt calcium (kalk) uit het
bot, waardoor het zwakker wordt. Op een be
paald moment kan het bot geen normale krach
ten meer opvangen en dit kan leiden tot het in
zakken van wervels en het breken van botten. Os
teoporose is een verschijnsel dat van nature voor
komt, maar er is in de preventieve sfeer zeker wat
aan te doen.
Omdat er bij de vergrijzing van de Nederlandse
bevolking een toenemende kans op invaliditeit
als gevolg van osteoporose bestaat, is de belang
stelling voor de preventie hiervan toegenomen.
Daarom ook heeft de Gezondheidsraad een ad
vies uitgebracht over voorkóming van botontkal-
king. Essentieel in dit advies zijn: voldoende li
chaamsbeweging voor alle
leeftijdsgroepen en voldoen-
de calcium in de voeding.
Gedurende het gehele leven
van de mens is er tegelijker
tijd aanmaak en afbraak van
botmateriaal. Tot het twin
tigste jaar heeft de aanmaak
de overhand, bij het ouder
worden wint de afbraak. Bij
vrouwen is dat na de over
gang, doordat hormonen
veranderen (vooral door da
ling van oestrogenen); bij de i
braak merkbaar na het 65e ja;
me van calcium via de voeding nodig. Dat is af
hankelijk van de leeftijd. Tot het tiende jaar is 400
tot 800 mg (milligram) per dag nodig. Tussen het
tiende en hel vijftigste jaar wordt minimaal 800
mg per dag aanbevolen. Boven het vijftigste jaar
is een calciuminname van ten minste 1000 mg
een goede vuistregel. Daarbij moet boven het ze
ventigste jaar ook minder zout worden gebruikt.
Veel zout gaat namelijk gepaard met calciumver-
lies via de urine.
Zuivelprodukten zijn de belangrijkste bronnen
van calcium. Als bij een gevarieerde voeding elke
dag ten minste twee glazen melk of melkproduk-
ten en één tot twee plakken kaas worden ge
bruikt, is de calciumopname voldoende. Het ge
bruik van calciumtabletten is dan overbodig.
Voldoende
lichaamsbeweging
en calcium
in de voeding
is noodzakelijk
i wordt de botaf-
Botbelasting
Zo tussen het twintigste en dertigste jaar is de bo-
thoeveelheid het grootst (piekbotmassa). Hoe
groter de botmassa op deze leeftijd, hoe kleiner
de verzwakking van het bot op latere leeftijd. Een
grote botmassa wordt bereikt door het bot, terwijl
het wordt opgebouwd, geregeld te belasten.
Daarom is het zo belangrijk dat jongelui lichame
lijk actief zijn: sport en lichaamsbeweging in de
jeugd is de belangrijkste vorm van preventie van
botverzwakking op latere leeftijd.
Gok voor de groep tussen dertig en zeventig jaar
is lichaamsbeweging van belang. Ten eerste om
dat door lichaamsbeweging de afbraak van bot
vertraagd wordt. Ten tweede omdat het moment
waarop de botafbraak de overhand krijgt, later
optreedt. Een belangrijke spelregel in de natuur
is: wat niet gebruikt wordt, is kennelijk overbodig
en wordt niet ontwikkeld, dan wel afgebroken.
Dat geldt zowel voor botten als voor spieren.
Naast lichaamsbeweging is ook voldoende inna
Vitamine D is nodig voor het
vasdeggen van calcium in het
bot. Vitamine D wordt aan
gemaakt onder invloed van
de zon. Wie tussen maart en
september regelmatig (maar
wel met mate, in verband
met schadelijke effecten) met
het gezicht en de armen in
de zon zit, kan een voorraad vitamine D aanleg
gen die voldoende is voor het gehele jaar. De
meeste mensen hebben hier geen moeite mee.
Veel oudere mensen, zoals bewoners van verzor-
gings- en verpleeghuizen, komen echter niet vaak
genoeg in de zon. Uit onderzoek blijkt dat drie
kwart van deze bewoners een tekort aan vitamine
D heeft. Extra toediening van vitamine D in de
vorm van preparaten is dan ook noodzakelijk.
Het Voorlichtingsbureau voor de Voeding geeft
de volgende adviezen op basis van het rapport
van de Gezondheidsraad. Voor alle leeftijdsgroe
pen geldt:
neem voldoende lichaamsbeweging, doe dit zo
mogelijk in de buitenlucht (zie punt 3);
gebruik elke dag minimaal 2 glazen melk of
melkprodukten en 1 tot 2 plakken kaas;
zorg voor voldoende vitamine D: stel gezicht en
armen af en toe bloot aan de zon;
voor vrouwen in en na dq menopauze met te
weinig botmassa kan toediening van het hor
moon oestrogeen van belang zijn.
Vooral voor ouderen is lichaamsbeweging zeer aan te bevelen om het verdwijnen
van botmassa te voorkomen. united photos de boer
Aardappelen
in een melkpak
In Zweden hebben ze bedacht dat aardap
pelen prima te verpakken zijn in melkpak
ken. Gericht op de haastige consument ver
kopen de Zweden geschilde jonge aardap
pelen, die tevoren zijh geselecteerd op
grootte. In een literpak melk gaat netto 550
gram aardappelen.
Heel anders is het gegaan met de bekroon
de verpakking van aardappels in een doos
bij Albert Heijn. De doos won de Gouden
Noot van de verpakkingsindustrie.
Maar de superkruidenier heeft de doos uit
de handel genomen. Het bleek dat de aard
appels in de doos veel sneller ontkiemden
dan in een plastic zak.
Door de dozen in een rolcontainer te stape
len werden de ventilatiegaten afgesloten.
Bovendien vonden de klanten de bewaar -
doos overbodig.
LIEVELINGSRECEPT
Nodig voor 3 perso- Het gehakt klaarma-
nen: een aantal grote ken met kruiden
champignons, 150 naar eigen smaak of
gram gehakt, kruiden met een zakje ge-
of zakje gehaktkrui- haklkruiden. De
den, ketjap manis, steeltjes van de
pannekoekenmeel, champignons snij-
melk, ei en frituurvet, den. De hoedjes vul
len met het gehakt
mengsel. Haal de
hoedjes dooreen
stevig pannekoekbeslag. Dan snel bakken
in heet frituurvet. Aan tafel de gebakken
champignons dopen in een beetje ketjap
Hebt u ook een lievelingsrecept stuur dit dan
aan Damiate Dagbladen, Postbus 507, 2003
PA Haarlem, t.a.u. redactie 'Smaak'.
De inzender van het geplaatste recept krijgt
een VW-cadeaubon van f25,- toegezonden.
Brood van eigen bodem
In veel Nederlandse provincies worden spe
ciale streekbroden gebakken van graan dat
op eigen bodem is geteeld. Voor het bakken
van brood wordt voornamelijk tarwe ge
bruikt. De tarwe van Nederlandse bodem,
de zogenoemde 'zachte' tarwe, moet voor
het bakken van brood worden gemengd
met tarwe uit landen met een landklimaat
(bij voorbeeld Frankrijk, Canada en de VS),
de zogenaamde 'harde' tarwe. Deze tarwe
heeft doorgaans een hogere eiwitkwaliteit,
waardoor het betere bakeigenschappen
heeft.
Maar steeds meer akkerbouwers slagen er
troleerde teeltmethoden en graanbehande-
ling ook in Nederland tarwe te verbouwen
die geschikt is om brood van te bakken. Sa
men met de plaatselijke molenaars en bak
kers wordt hiervan brood gebakken, spe
ciaal voor de eigen streek. Zo is er in Zee
land het Vlegelbrood; in de Flevopolder het
Flevobrood en in Groningen het Groninger-
Landbrood.
Sprekende jjscomaat
Op de Anuga in Keulen, een grote interna
tionale vakbeurs voor levensmiddelen, was
onlangs ook een sprekende ijs- en fritesau-
tomaat te zien. Na inworp van het geld kon
de consument daar zelf een ijsje tappen,
terwijl de stem van de automaat de instruc
ties gaf.
Overzeese koloniën ideaal voor de kweek van koffiebonen
SCHELVISFILET MET TOMAAT
(zie onderstaand recept)
BROCCOLI
AARDAPPELPUREE
CARAMELVLA
Leg 3 in plakken gesneden tomaten in een
ovenvaste schaal. Leg er 300 gram gewassen
schelvisfilet op. Druppel er wat citroensap
over. Meng 2 eetlepels geraspte kaas met 2
eetlepels paneermeel, paprikapoeder en pe
per. Strooi dit over de vis en zet de schaal
ongeveer 30 minuten midden in een hete
oven (200 graden).
Per persoon: 740 kilojoules, 180 kilocalo
rieën, 31 g eiwit, 8 g vet, 4 g koolhydraten.
KALFSRAGOUT MET CHAMPIGNONS
GESTOOFDE PREI
TOMATENRUST
(zie onderstaand recept)
CUSTARDPUDDING MET CHOCOLADESAUS
Fruit 1 kleingesneden ui in 2 eetlepels olie.
Bak 200 gram gewassen rijst (geen snel
kookrijst) mee. Voeg 4 dl tomatensap, peper
en zout toe en kook de rijst op een zacht
vuur in 25 minuten gaar. Roer 1 eetlepel
fijngeknipte peterselie door de rijst.
Per persoon: 2000 kilojoules, 480 kilocalo
rieën, 9 g eiwit, 10 g vet, 88 g koolhydra-
APERGESOEP
PARELHOEN
(zie onderstaand recept)
IJSBERGSLA
RUST
Kook 150 gram abrikozen ongeveer 25 mi
nuten in ruim water. Bestrooi 2 parelhoen
filets met peper en zout en bak ze bruin in
20 gram margarine of boter. Voeg de abri
kozen, l'/j dl sinaasappelsap en 72 dl water
toe en stoof de parelhoen met de deksel op
de pan in ongeveer 20 minuten gaar. Maak
de saus op smaak met wat mosterd. Bind
het vocht eventueel met wat aangemengd
aardappelmeel.
Per persoon: 1400 kilojoules, 330 kilocalo
rieën, 25 g eiwitten, 11 g vet, 36 koolhy
draten.
Alle recepten zijn bedoeld voor twee perso-
Reeds in het begin van de veertiende eeuw werden in Arabië koffiestruiken
gekweekt. Daar groeiden fraaie, tot diep-oranje verkleurende vruchtjes aan
met grote pitten die, fijngewreven, in water werden gekookt. Dat leverde een
bijna zwarte drank op die zeer opwekkend was. De Arabieren noemden deze
geheime drank 'qiiawah': dat wat kracht geeft. Wie er een paar koppen van
gedronken had, kon de hele nacht wakker blijven.
Toch was de ontdekking van deze kracht
geen verdienste van de Arabieren. Ze zou
den die te danken hebben aan een Ethiopi
sche herder uit de landstreek Kaffa, of liever
nog aan de geiten van die herder. Die bees
ten werden nogal opgewonden als ze de
bladeren en bessen van een bepaalde struik
hadden gegeten. Ook de herder at van de
bessen en ontdekte de stimulerende wer
king van wat wij nu koffie noemen. Zijn
ontdekking zou omstreeks het jaar 500 heb
ben plaatsgevonden.
Pas rond het jaar 1000 begrepen de Arabie
ren dat ze van de bonen een extract konden
maken, en nog weer later, rond 1400, dat de
bonen eerst gebrand en daarna gemalen
konden worden. In de zeventiende eeuw
bereikte de 'Arabische wijn' Europa, geïm
porteerd door Venetiaanse handelaren
vanuit de Arabische stad Mokha.
In die tijd ontstonden in Venetië de eerste
koffiehuizen, een uit Arabië overgenomen
verschijnsel. Dergelijke lokalen droegen de
fraaie naam 'qahveh khaneh', en de Vene-
tianen spraken van 'botteghe del caffe'. Na
Venetië schijnt het eerste 'café' (koffiehuis)
in de havenstad Marseille te zijn verrezen:
de voorloper dus van onze cafés
De Arabieren deden aanvanke
lijk hun uiterste best het mono
polie op het verbouwen van
koffie te behouden, onder ande
re door uitsluitend gekookte of
gebrande zaden te exporteren.
Op die manier kon de plant niet
ergens anders tot ontkieming
komen. Toch slaagden enkele
Nederlanders er rond 1690 in
een paar jonge plantjes te be
machtigen. Deze werden in de
botanische tuinen van Amster
dam zorgvuldig opgekweekt. In
1699 verscheepten ze enkele
planten naar de Oostindische
koloniën, waar al spoedig de
koffiecultuur tot bloei kwam.
Nederland werd de belangrijk
ste koffieleverancier van Euro
pa, met Amsterdam als han
delscentrum.
Koffiebonen moeten verschillende handelingen ondergaan
om een lekkere kop koffie te kunnen maken. foto gpd
Ook andere Europese landen
brachten koffie naar hun over
zeese koloniën, eerst naar West-
Indië en van daaruit naar het
