Binnenland
Geld in een schoenendoos is niet verdacht
'PvdA en SDAP slachtoffers van dogma's'
Vrijdag 7 februan 1992
Redactie: 023-150225 JANINE BOS AAA ALTAN ERDOCAN RONALD FRISART (chef) PATRICK VAN DEN HURK JAN PREENEN SJAAK SAAAKMAN FRANS VISSER Vormgeving: ESTHER NYPELS
4
WASVOORSCHRIFT «t
De banken vinden dat de meldingsplicht niet alleen voor hen moet
gelden, maar ook voor andere instanties waar veel contant geld
omgaat, zoals casino's, antiekzaken, de kunsthandel, goud- en
diamantverkopers.
Als de bankloketten gesloten blijven voor zwart geld, resten er voor de
crimineel nog tal van andere^ïriögBHjkhsden om zijn door illegale
handel verkregen geld wit
Hij kan een^bedrijf oprichten of een bestaancf bedrijf overnemen om
zijn illegaal verkregen geld in te Verstoppen'. Hij dóet ér dan goed aan
een bedrijf té nemen waarin veel contant geld omgaat zpnder dat daar
materiële/transacties tegenoverstaan (easiness,/ bioscopen,
adviesbureaus), omdat hij het zwarte geld dan bij d©:.inkomsten van
het bedrijf kari optellen zonder dat het opvalt
Hij kari mét bet besmette geld speeifiches kopen ip hét casino, of
kunst, onroerend goed, antiek, goud of diamanten, en daarna weer
verkopen. ff
Wat in Amerika tijdens een economteche/ferdgval gebeurde:
winkeliers kregen,van criminelen een betoning als-ie het zwarte geld
samen met hun jnkomStea.^ontan^,.op'''de,.dank zetten. Daarna
moesten ze het geld overboeken'op^een-rekening van de criminelen.
Die stuurden daarvoor een factuur van een of andere firma op de
Antillen voor de levering van een aantal kratten sinaasappelen.
De crimineel kan onder de legitimatieplicht bij 25.000 gulden
uitkomen door het geld in kleinere partjes naar de bank te brengen.
Dat is wat in Amerika wel gebeurt en wat daar toepasselijk 'smurfen'
wordt genoemd.
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP), Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Inter Press Service (IPS).
HET NEDERLANDSE bankpersoneel,
van hoog tot laag, vindt het voorne
men van Den Haag om een Wet On
gebruikelijke Transacties in te voeren,
maar niks. „Volstrekt overbodig",
oordeelt een 32-jarige balie-mede-
werkster
DE INTERNE REGELS zijn keihard en
worden minutieus gecontroleerd,
zegt een bankdirecteur. „Zwart geld?
Zoek maar waar je zoeken wilt, maar
bij de banken vind je het niet meer
sinds de affaire-Slavenburg."
Transactiewet creëert slechts nieuwe criminelen: de bankemployés
we spelregels. Dat is althans de
indruk van ambtenaren die
nauw bij het overleg over de
Wet Ongebruikelijke Transac
ties waren betrokken.
De interne beveiligingsdien
sten moeten de meldingen
straks zonder tussenkomst
doorsturen naar het centrale
meldpunt bij de CRI. Maar lie
ver zouden ze als buffer dienen
tussen hun eigen bankmede
werkers, die op ongebruikelijke
transacties stuiten, en de poli
tie. Op die manier zou het toch
al zwaar belaste justitiële appa
raat kunnen worden ontzien.
De aparte dienst bij de CRI,
die daar speciaal voor wordt op
getuigd, zal niet in staat zijn het
verwachte grote aantal meldin
gen doeltreffend te beantwoor
den, meent het hoofd beveili
ging van een grote bank, die
anoniem wil blijven. „Als de
banken alle transacties die vol
gens de lijst ongebruikelijk zijn
moeten aangeven, zal het cen
trale meldpunt worden over
spoeld, zodat ze al snel het zicht
op de zaken zal verliezen."
De deskundige twijfelt er niet
aan dat de banken braaf alle on
gebruikelijke transacties zullen
melden bij het centrale meld
punt. Maar wanneer ze vermoe
den dat er ook werkelijk iets
strafbaars aan de hand is, zullen
ze volgens hem hoogstwaar
schijnlijk zelf contact opnemen
met een opsporingsinstantie.
„Dan zijn ze er ten minste zeker
van dat er iets met hun melding
gebeurt."
'Money laundering'
De werkgroep die de wet heeft
voorbereid, heeft gekeken naar
landen waar meldingsprocedu
res al bestaan: de VS, Frankrijk
en Groot-Brittannië.
In de Verenigde Staten moe
ten alle cash-transacties (waar
toe ook het in bewaring geven
van waardepapieren wordt ge
rekend) boven de 10.000 dollar
worden gemeld. Door alle grote
transacties te registreren hoopte
men in de VS patronen te ont
dekken in 'money laundering'
(wit-wassen). Dat leidde echter
tot zo'n enorm aantal meldin
gen (7 miljoen per jaar) dat men
door de bomen het bos niet
meer ziet, aldus Boersma van
CLBN.
Het Franse systeem is geba
seerd op criteria over wat een
ongebruikelijke transactie is en
wat niet. Dit systeem levert
eveneens een enorme papier
stroom op en wordt algemeen
van de hand gewezen als inef
fectief. Franse banken melden
verdachte transacties bij een in
stantie die qua gewicht het
midden houdt tussen de Neder
landse Vereniging van Banken
en De Nederlandsche Bank. De
banken kunnen echter, totdat
het meldpunt iets van zich laat
horen, gewoon zaken blijven
doen met de verdachte cliënt.
In Groot-Brittannië bestaat
geen verplichting om verdachte
bankhandelingen te melden.
Banken zijn wel strafbaar als ze
meewerken aan witwassen. Ze
kunnen onder die aansprake
lijkheid uitkomen door ver
dachte transacties te melden.
Het voordeel van dit systeem is,
dat het aantal meldingen is te
overzien. Bovendien gaan ach
ter de transacties die worden
gemeld, inderdaad vaak crimi
nele handelingen schuil, zodat
het rendement bij naspeuring
hoog is.
Nieuwe criminelen.
In het novembernummer van
het vakblad 'Bank- en Effecten
bedrijf gaven F. Horbeek, coör
dinator beveiliging van de Ra
bobank, en prof. dr. A. Heijder,
procureur-generaal bij het ge
rechtshof in Den Haag en hoog
leraar politiestudies aan de VU
in Amsterdam, hun persoonlijke
visie op de strijd tegen zwart
geld. Volgens hen is het on
doenlijk objectieve criteria te
ontwerpen die een transactie
als ongebruikelijk kenmerken.
„Wat voor de ene cliënt onge
bruikelijk is, is voor een ander
volkomen normaal."
Zij vrezen bovendien dat de
controle op de naleving van de
regels door banken méér aan
dacht krijgt dan de bestrijding
van het witwassen. Volgens
Horbeek en Heijder stemt de
huidige Nederlandse praktijk
overigens grotendeels met de
Britse methode overeen. In Ne
derland zijn banken ook straf
baar als ze meewerken aan he
ling.
Heeft de nieuwe wet dan wel
nut? „De Nederlandse overheid
móet wel een wet maken, om
dat de EG dat voorschrijft", zegt
CLBN'er Boersma veelbeteke
nend. Ze verwacht dat de wet
en de bestaande praktijk bij de
banken redelijk met elkaar zul
len sporen.
De eerder genoemde toe
zichthouder van een grote bank
velt een ongemeen hard oordeel
over de op handen zijnde wet.
„Ze voegt weinig toe aan de be
staande praktijk, behalve dat ze
nieuwe criminelen creëert: de
bankemployés. Zij worden op
de vingers gekeken, zij zijn
strafbaar als ze geen meldingen
doorgeven. Zij zijn het alterna
tief voor de echte boeven die
lustitie blijkbaar niet kan pak
ken."
WÊfi b' ÉBiBf arc! Dat ^et w'twassen van crimi-
li WÉW *iBi tIb ^mSBoÊBb: !i»ï neelgeld steeds vaker voorkomt
JLw*. «Ril -S^Ê llBLiBsl in Europa en dus ook in Neder-
n .11pB| land, is nooit bewezen, oppert
mr. M. Boersma, hoofd juridi-
jjgB JE» BB sche zaken van Grédit Lyonnais
W» J||| Bank Nederland (CLBN), de op-
lHIr volger van Slavenburg's Bank.
WÉL ^Tmlm X 1 -i" rj l||§ „Waar dat gerucht vandaan
HWÈ^ÊÊÊÈ Ar B Hfe B komt, zou ik ook wel eens wil-
V len weten", zegt hij.
HBF. Binnen de banken schijnen
.UlBdtBJL. de beveiligingsdiensten (de
Politieagenten controleren de koffers van personeel van de Slavenburg's Bank ten tijde van de Slavenburg-affaire in 1983. Sindsdien komt er „geen 'waakhonden') nog het meeste
zwart geld meer bij de banken voor", aldus een anonieme bankdirecteur. foto anp»paul stolk moeite te hebben met de nieu-
Wie straks 25.000 gulden of meer op de bank wil zetten,
moet zich legitimeren, vinden minister Kok van financi
en en zijn collega Hirsch Ballin van justitie. Daartoe wil
len beide bewindslieden de Wet Identiteitsvaststelling
uitbreiden. Het bankpersoneel, van hoog tot laag, vindt
het voornemen van Den Haag maar niks. „Volstrekt
overbodig", oordeelt een 32-jarige balie-medewerkster
van een bank in een middelgrote stad in Nederland. „Ie
dereen die een rekening opent heeft al een legitimatiep
licht. Als je als bankbediende daarmee vergissingen
maakt, krijg je een duw en riskeer je zelfs ontslag."
DEN HAAG GERARD KRUL
LUUK SENGERS
Behalve legitimatie willen
Hirsch Ballin en Kok de Wet
Ongebruikelijke Transacties in
het leven roepen, die banken
verplicht stortingen boven de
25.000 gulden te melden. „Als
een crimineel op maandag
twaalf mille komt brengen, en
op dinsdag de resterende der
tien, zijn die transacties dan
niet 'ongebruikelijk'?", vraagt de
medewerkster zich hardop af.
Zij vindt het plan van Kok dui
delijk niet erg praktisch en wijst
er ten overvloede op dat de zo
genoemde gedragscode van de
banken hen verplicht legitima
tie te vragen bij bedragen boven
de 25.000 gulden.
Geld in schoenendoos
Om er zeker van te zijn dat het
centrale meldpunt bij de CRI
niet wordt overspoeld met al
dan niet verdachte transacties,
hebben Kok en Hirsch Ballin in
samenwerking met het open
baar ministerie (OM), de Eco
nomische Controledienst (ECD)
en De Nederlandsche Bank
(DNB) en de banken een lijst
van punten opgesteld. Zo hoeft
pas bij een combinatie van een
aantal aanwijzingen tot melding
worden overgegaan. Het is niet
voldoende als iemand zijn geld
in een schoenendoos aanlevert.
De bank hoeft pas alarm te
slaan als er nog meer ongewone
dingen opvallen, bijvoorbeeld
als het geld ook nog ongeteld is
en de meneer met de doos door
een andere meneer wordt ver
gezeld.
De balie-medewerkster: „Wat
is zwart geld? Iedereen die grote
bedragen op zijn eigen rekening
stort, levert voor de bank wit
geld. Die rekening is immers of
ficieel én grondig gecontroleerd
bij de opening. Of de klant zijn
zaakjes wel netjes met de In
specteur Der Belastingen regelt,
kan de bank niet zien en hoeft
ze ook niet te weten."
Ho, ho, zegt de woordvoerder
van de Rabobank. „Zo werkt dat
bij ons niet. Stel dat iemand ie
dere maand duizend gulden
stort en dan ineens tienduizend
gulden. Daar gaat onze interne
beveiligingsdienst dan beslist
achteraan, al lijkt het nog zo'n
betrouwbare cliënt." Dat een
betrouwbare klant van deze in
breuk op zijn privacy niet ge
diend kan zijn, vindt de bank
jammer, maar dat weerhoudt
haar niet.
Lijst erbij pakken
Het baliepersoneel bij banken
zal zelf steeds bij grote stortin
gen 'de lijst' erbij moeten pak
ken, om te zien of er iets bijzon
ders aan de hand is. Op die ma
nier moet worden voorkomen
dat goede cliënten die hun geld
al jaren ongeteld in een plastic
tasje komen brengen, ineens als
criminelen worden behandeld.
Dat geldt ook voor mensen die
veel met contante bedragen
werken, zoals autohandelaren,
veehandelaren, cafébazen en
snackbarhouders. Toch zijn de
banken nog huiverig sommige
van die klanten straks toch bin
nen de meldingsplicht zullen
vallen.
Een aantal punten op de lijst
staat volgens de bankmedewer
kers bovendien haaks op de ei
gen veiligheidsregels.Zo is een
klant volgens Kok en Hirsch
Ballin verdacht als hij bij stor
ting van een groot bedrag wordt
vergezeld door een tweede per
soon, een zogeheten waakhond.
De banken verspreiden daaren
tegen folders over veilig geld
transport, waarin cliënten wordt
aanbevolen grote bedragen on
opvallend te vervoeren (niet in
een luxe koffer, maar juist in
een Hematasje) en het liefst in
het bijzijn van een tweede per-
Via de telefoon
„De enige manier waarop ik wel
eens met verdacht geld in aan
raking kom, is de telefonische
weg", zegt de directeur van een
bijkantoor van een grote han
delsbank in de buurt van
Utrecht. Jarenlang heeft hij op
acht verschillende bijkantoren
gewerkt, in allerlei functies.
„Ene mevrouw Pietersen belt en
meldt dat ze een ton wil weg
zetten. Ze vraagt wat dat ople
vert. Als ik dan terugbel met een
offerte komt regelmatig de
vraag: Moet het op mijn naam?
Kan het niet op een nummer of
op een andere naam? Dan zeg
ik dat dat niet mogelijk is en
vervolgens hoor je nooit meer
wat."
„Op kantoor spreken we van
de periode vóór en nó de affai
re-Slavenburg (begin jaren
tachtig, red.). Daarvoor konden
allerlei dingen wat makkelijker.
Nu kan er letterlijk niets meer
bij de banken. De interne regels
zijn keihard en worden minu
tieus gecontroleerd. Zwart geld?
Zoek maar waar je zoeken wilt,
maar bij de banken vind je het
niet meer sinds de affaire-Sla
venburg."
NIEUWSLIJN
Alders wil eerder verbod op cfk's
Minister Alders (milieubeheer) is voor het eerder stopzetten van
het gebruik en de produktie van stoffen die de ozonlaag aantas
ten, zoals cfk's en nalonen. In het Protocol van Montreal is het
jaar 2000 vastgelegd als datum. Alders wil dit in elk geval probe
ren te bereiken, maar ziet de stoffen liever nog eerder wereld
wijd verdwijnen.
Onderzoek Bosio-zaak vergt meer tijd
Het onderzoek in de Bosio-zaak gaat meer tijd vergen dan was
voorzien. Volgens voorzitter Tommei van de speciale kamer-
commissie-Bosio moet de Tweede Kamer er rekening mee hou
den dat zij pas na de zomervakantie de bevindingen en aanbe
velingen van de commissie krijgt. Het dossier is nog veel om
vangrijker dan de commissie dacht, aldus Tommei. In de zaak-
Bosio gaat het over de vraag of de rijksoverheid in de jaren tach
tig deze voormalige Franse zakenman uit Arnhem heeft gemani
puleerd. De man stelt dat hij misbruikt is door de CLA en de DEA
(Amci iknanse narcoticadienst), die met of zonder medeweten
van de Nederlandse regering illegale Qperaties zouden hebben
uitgevoerd.
Vier weken voor mishandelende boer
Als een 35-jarige boer uit Montfoort de komende twee jaar zijn
vee blijft verwaarlozen, moet zijn bedrijf dicht. Dat bepaalde de
economische politierechter gisteren in Utrecht. Op grond van
eerder geconstateerde dierenmishandeling werd de man tot vier
weken cel en 2.000 gulden boete veroordeeld. De celstraf was
niet geëist. De rechter vond het dossier echter „zo misselijkma
kend", dat hij vier weken opsluiting wel op zijn plaats vond. De
politie trof eerder om de haverklap schapen en runderen in sterk
verwaarloosde toestand aan. Sommige dieren moesten zelfs
worden afgemaakt.
Oud materieel verhindert treinverkeer
Wegens een gebrek aan geschikt materieel is het treinverkeer
tussen Valkenburg en Aken gisteren stil komen te liggen. Passa
giers kunnen nog wel met de trein van Maastricht naar Valken
burg. Daarna moeten zij verder met de bus. NS verwacht dat het
treinverkeer vandaag wordt hervat, maar helemaal zeker is dat
niet. De Nederlandse Spoorwegen gebruiken twee dieseltreinen
uit 1946, die regelmatig te kampen hebben met ouderdomsver-
schijnselen. Momenteel zijn beide treinstellen kapot.
Waterbodem
Biesbosch
milieugevaar
De waterbodem van het Noord
brabantse deel van de Bies
bosch is zo vervuild dat het
milieu ernstig gevaar loopt. Dat
blijkt uit het aangepaste sane
ringsprogramma 1992-2010
voor bodems van rijkswateren.
Minister Maij-Weggen van ver
keer en waterstaat heeft het
programma gisteren namens
haar collega Alders van milieu
naar de Tweede Kamer ge
stuurd.
Aan het programma, dat uit
1990 dateert, zijn 21 nieuwe bo
dems toegevoegd die moeten
worden schoongemaakt, zoals
delen van het Twentekanaal,
het Zwolle-IJsselkanaal en het
Zwarte Water. Daarnaast blijken
vooral havens vervuilde bodems
te hebben.
De vervuiling van de Bies
bosch is een gevolg van het slui
ten van zeearmen in Zeeland, in
het kader van de Deltawerken.
Door het verdwijnen van getij
debewegingen zijn aangevoerde
stoffen met het slib neergesla
gen. De Biesbosch is onder an
dere vervuild met PCB'S, PAK's,
cadmium, nikkel, kwik en zink.
Met het schoonmaken van al
le vervuilde waterbodems is in
totaal vele miljarden guldens
gemoeid. Hoeveel de sanering
van de Biesbosch gaat kosten is
nog niet duidelijk. Nader onder
zoek en proeven met het
schoonmaken van kleine stuk
ken moet dat de komende jaren
uitwijzen. De verwachting is dat
het schoonmaken vele tiental
len miljoen guldens gaat kosten.
UTRECHT-LEIDEN ERIC-JAN WETERINGS
De PvdA isoleert zichzelf door
zich altijd maar weer te wente
len in haar eigen gelijk. Dat is
de vaste overtuiging van Johan
S. Wijne, partijraadslid, oud-sta
tenlid en 'geschiedschrijver' van
de PvdA en haar voorganger de
Sociaal Democratische Arbei
ders Partij (SDAP). Tegenwoor
dig is hij lid van de 'Rode
Hoed'-groep rond André van
der Louw, die de oprichting van
een nieuwe sociaal-democrati
sche partij overweegt.
Onlangs promoveerde Wijne
in Leiden op een proefschrift
over de crisis in de sociaal-de
mocratie tussen de wereldoor
logen. „De SDAP leed aan de
zelfde kwaal als de PvdA nu. Ze
had het zö druk met ideologi
sche discussies, dat ze nauwe
lijks tijd had om praktische poli
tiek te bedrijven."
Ongewoon
Wijne schreef een ongewoon
voorwoord bij wat een onge
woon proefschrift is geworden:
„Ruim zestig jaar geleden werd
ik geboren in een gezin dat tot
de 'rode familie' behoorde. Alle
kenmerken waren dan ook in
huis: 'Het Volk' en het familie
blad 'WIJ', DE VARA-gids, boe
ken van De Arbeiderspers. En
natuurlijk was mijn vader lid
van een NW-bond."
De dissertatie is niet het be
gin van een wetenschappelijke
carrière, maar een afronding
van levenslang studeren. Nadat
Wijne de HBS had afgemaakt,
volgde een lange weg van wer
ken in het onderwijs, de journa
listiek en studeren in de
avonduren. Uiteindelijk rondde
hij een universitaire studie ge
schiedenis af. „Een andere weg
voor arbeiderskinderen was er
vroeger niet", zegt hij. „Daarom
noem ik die promotie het einde
van mijn persoonlijke klassen
strijd".
Te dun'
In nog een opzicht is het proef
schrift van Wijne afwijkend. Hij
schreef geen klassieke histori
sche verhandeling waarin voors
en tegens elkaar in evenwicht
houden, maar koos 'bewust
voor eenzijdigheid'. Verwijten
dat het proefschrift 'te dun' en
'niet wetenschappelijk' zou zijn,
verwerpt hij.
„Sociaal-democraten benade
ren hun eigen geschiedenis óók
eenzijdig. Als ze kijken naar de
vraag waarom de beweging
klein bleef is dat altijd de schuld
van anderen. Dat gold vroeger
voor de SDAP en dat geldt voor
de PvdA nu. Ik schep duidelijk
heid door dat scherp naast el
kaar te zetten."
Wijne komt tot de conclusie
dat de SDAP in de jaren tussen
de wereldoorlogen zelf verant
woordelijk was voor haar isole
ment. „De socialistische zuil
was niet te vergelijken met de
protestantse of de katholieke.
Die groepen wilden de maat
schappij veranderen, maar de
SDAP wilde meer: een funda
menteel andere maatschappij.
Ze had immers zelf het model
voor de socialistische heilstaat
bij de hand."
„Je ziet dan ook dat de partij
steeds bezig was om problemen
in dat model te passen. Uitein
delijk had ze het daar zo druk
Historicus Wijne: „Alle discussies over vernieuwing binnen de partij
hebben de afgelopen jaren niets uitgehaald." foto carel richel
mee, dat ze nauwelijks de tijd
had om praktische politiek te
bedrijven."
Partner
In het begin van de jaren dertig
leek de SDAP pogingen te doen
een voor andere partijen aan
vaardbare partner te worden. Ze
presenteerde het 'Plan van de
Arbeid' om de grote werkloos
heid te beteugelen. Een radicale
vleugel werd uit de partij gezet.
Volgens Wijne waren die
maatregelen echter alleen maar
bedoeld om de eigen achterban
weer enthousiast te maken, niet
om werkelijk in discussie te tre
den met andere groepen. „Al
die plannen werden van het eti
ket 'socialistisch' voorzien. Daar
kon niet over worden onder
handeld. Daardoor werden ze al
snel onaanvaardbaar voor an
dere partijen."
Dit gebrek aan openheid en
discussie ziet Wijne ook binnen
de huidige PvdA steeds terugko
men. „Me discussies over ver
nieuwing binnen dé partij heb
ben de afgelopen jaren niets
uitgehaald. Neem de debatten
over de sociale zekerheid. De
PvdA durft niet te kiezen voor
een mini-stelsel, waarbij naast
een beperkt sociaal vangnet ie
dereen zich kan bijverzekeren.
Men durft mensen niet op hun
eigen verantwoordelijheid aan
te spreken. Als sociaal-demo
craat moet je dat wèl durven."
„Handhaven van het huidige
stelsel kan niet. Dat is veel te
duur, tenzij er banen bijkomen.
Wat roept dus de commissie-
Wolfson? 'Kom socialisten sluit
de rijen, wij gaan banen ma
ken.' En daar loopt het partij
congres straks braaf achteraan,
in eenzelfde ideologische gijze
ling als de SDAP vroeger. Terwijl
de achterban wegloopt bepaalt
het congres bij meerderheid
van stemmen wat de ideologi
sche waarheid is."
Johann S. Wijne, Tussen dogma
en werkelijkheid. De ideologi
sche gijzeling van de sociaal-de
mocratie in Nederland als bij
drage tot haar isolement tijdens
het Interbellum. Stichting be
heer IISG. Amsterdam 1992.
