Binnenland
Geld gasbaten naar
vervoersprojecten
'De slag om de ozonlaag is allang verloren'
De wijze lessen van Jelle Zijlstra
Radio Noordzee via
satelliet in de lucht
Recordaantal zieke
onderwijzers 1991
•Woensdag 5 februari 1992 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FR1SART (chef) PATRICK VAN DEN HURK JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN FRANS VISSER Vormgeving: RALPH KLEINHOUT
Algemeen Nederlands Persbureau (ANP). Gemeenschappelijke Persdienst (GPD), Inter Press Service (IPS).
NIEUWSLIJN
Geld zou ook voor Schiphol zijn bedoeld
Onderzoek Rijksrecherche naar IDB
De Rijksrecherche gaat een uitvoerig onderzoek instellen naar
de problemen bij de Inlichtingendienst Buitenland (IDB). Daar
bij zullen onder meer gesprekken worden gevoerd met alle
werknemers. De problemen bij de IDB kwamen onlangs aan het
licht door een publikatie in het Financieele Dagblad. Het hoofd
van de dienst zou telefoongesprekken van werknemers afluiste
ren en met geld rommelen.
Waleson kandidaat-opvolger Vreeman
Het bondsbestuur van de Vervoersbond FNV zal Wouter
Waleson kandidaat stellen voor het voorzitterschap van de bond
als de huidige voorzitter, Ruud Vreeman, naar de PvdA gaat.
Waleson (41) stapte na een baan als beleidsmedewerker bij de
Industriebond FNV in 1984 over naar de vervoersbond. Sinds
1989 is hij in het bondsbestuur de cao-coördinator.
Kroes mag beginnen bij Nedlloyd
aandeelhouders van Nedlloyd heeft besloten
geen bezwaar te maken tegen de voorgenomen benoeming van
mevrouw N. Kroes tot commissaris van het transportconcern.
Wel is de commissie van mening dat de raad van commissaris
sen ook na de benoeming van Kroes en de grootaandeelhouder
Hagen uit Noorwegen nog niet voldoende evenwichtig is sa
mengesteld. De stem van de aandeelhouders zou onvoldoende
in de raad doorklinken.
Benzine-accijns kost Zeeland banen
Door de verhoging van de benzine-accijns zijn aan de Neder
landse kant van de grens met België zo'n 355 tot 394 banen ver
loren gegaan. De provincie Zeeland eist daarom van de regering
een onderzoek en compenserende maatregelen. De klap zou het
hardst zijn aangekomen bij de middenstand. Sinds benzine in
België veel goedkoper is, rijden Zeeuwen, Brabanders en Lim
burgers massaal de grens over om te tanken en te winkelen.
den haag gpd
Er komt een speciaal fonds waaruit grote projecten als de
aanleg van de hoge-snelheidslijn (HSL) en Betuwelijn
kunnen worden betaald. Het geld voor dit zogeheten
'Gasbatenfonds' zal bestaan uit de al eerder door het ka
binet beloofde extra inkomsten uit de verkoop van aard
gas. Als er geld 'overblijft', kan ook er ook meer worden
geïnvesteerd in het openbaar vervoer rond Schiphol en
Rotterdam.
Het geld dat daarnaast vrij
komt door de opbrengsten van
een aardgasveld tussen Neder
land en Duitsland, het zogehe
ten Common Area, zal ten goe
de komen aan andere noodza
kelijke investeringen.
Grootste kanshebbers daar
voor zijn Schiphol en de Rotter
damse haven. Andriessen denkt
met name aan verbeteringen
van het openbaar vervoer en
autowegen die beide economi
sche centra beter bereikbaar
maken.
Overigens sluit de minister
ook niet uit dat het Gasbaten-
In een brief aan de Tweede Ka
mer schrijft Andriessen dat er
een apart fonds komt, om te
voorkomen dat het geld aan an
dere zaken wordt besteed dan
de benodigde investeringen in
wegen, spoorwegen en tunnels.
Hij herhaalde nog eens dat
het gelei van de extra aardgas
opbrengsten dat na 1995 be
schikbaar komt,
plaats is bestemd
Amsterdam-Parijs
welijn. Dat is een
tussen Rotterdam i
n de eerste
voor de HSL
en de Betu-
goederenlijn
n Duitsland.
fonds geld ter beschikking gaat
stellen aan investeringen voor
zogeheten 'kennis-infrastruc
tuur'. Daarbij gaat het om tech
nologisch onderzoek en beter
onderwijs.
Naast deze inkomsten en 'ge
woon' begrotingsgeld, wil het
kabinet de aanleg van de HSL,
de Betuwelijn en tunnels ge
deeltelijk financieren met be
hulp van particuliere beleggers:
pensioenfondsen en verzeke
ringsmaatschappijen. Daarover
volgt in het najaar verder over
leg.
Overige projecten die de eco
nomie structureel versterken
en dus in aanmerking komen
voor gedeeltelijke private Finan
ciering zijn volgens het kabi
net kennis over het beheer van
rivieren en kustgebieden, de
verwerking van mest, de aanleg
en het beheer van bossen,
jachthavens en afvalbergen en
het schoonmaken van veront
reinigde grond.
Het kabinet wijst private fi
nanciering van normale inves
teringen in spoorwegen, vaar
wegen en autowegen af. Pro
bleem is dat deze projecten
nauwelijks commercieel te ex
ploiteren zijn en het moeilijk is
om de gebruiker ervoor te laten
betalen. Het terugbetalen van
de particuliere investeringen
kan zelfs zo zwaar op de nor
male begroting rusten, dat het
niet aantrekkelijk is dit geld van
'buiten' te gebruiken.
De procedure voor de aanleg
van de HSL loopt overigens ver
traging op. Een debat in de
Tweede Kamer zal pas in 1993
plaatsvinden. Verder gaat de
Betuwelijn aanzienlijk meer
kosten dan de twee miljard gul
den die er nu voor is gereser
veerd. Dat komt onder meer
door protesten vanuit de Betu
we en aanpassingen van de
plannen vanwege het milieu.
Leerlingen van een school in Schiedam kijken vol bewondering naar het
werk van een medewerker van het Schiedamse Stedelijk Museum. De
kinderen mogen binnenkort zelf werken aan een groot glas-in-loodraam
dat deze maand op een speciale tentoonstelling is te zien. foto anp
paul stolk
'Aandacht voor talent van eigen bodem'
DENH
ANP
Radio Noordzee Nationaal
(RNN) is begonnen met uitzen
dingen via de satelliet. Het
commercieel radiostation zal
uiterlijk in april via de kabel te
beluisteren zijn. Dat is gisteren
„Regeren is bijsturen en niet
de hele boel constant op zijn
kop willen zetten. Zo is het."
Nuchterheid is prof. dr. J. Zijl
stra niet te ontzeggen. Inmid
dels 73 jaar oud heeft de ARP-
en latere CDA-politicus zijn
memoires geschreven. 'Per slot
van rekening', luidt de titel. De
op- en aftelsom van een carriè
re als lector, hoogleraar, mi
nister, minister-president en
president van de Nederland-
sche Bank. Politieke sfeerteke
ningen en belevenissen, gelar
deerd met financieel-economi-
sche verhandelingen.
Her en der laat de geboren
j Fries echter ook zijn visie op 'de
politiek' en 'het financiële be-
I leid' van vandaag tot uiting ko-
men. Hier wordt het boek het
j meest interessant.
Zijlstra noemt geen namen.
J Maar de bedoelingen zijn glas-
I helder. Bijvoorbeeld in de ver-
I gelijking tussen 1950 en nu. De
i jaren vijftig was de tijd yan de
wederopbouw van ons land. De
periode ook van concensus tus-
sen politiek, werkgevers en vak
beweging. Zijlstra haalt een
SER-advies aan. Snijden in sub-
I sidies waardoor de kosten van
j levensonderhoud met tien pro-
cent stegen. Een beperking van
deloonstijging tot 5 procent,
i Met als gevolg dat iedereen er 5
j procent in koopkracht op ach
teruit ging.
Gemillimeter
Het commentaar nu: „Tegen
deze achtergrond lijken de dis
cussies die wij heden ten dage
voeren om onze ongelooflijk
veel welvarender samenleving,
over hier en daar wat inleveren,
met gemillimeter in compensa
tie voor dit of dat, op zijn
zwakst gezegd nogal schim
mig", schrijft Zijlstra.
Kritiek op het systeem van
toen, waarbij een beperkt aantal
personen uit politiek, werkge
vers- en vakbondskamp de rou
te uitstippelde, wijst de CDA'er
van de hand. „Een corporatisti
sche opzet"met autoritaire trek
jes? Jazeker, maar het heeft
doeltreffend gewerkt en tot op
de dag van vandaag kunnen
daarvan nog de vruchten wor
den geplukt".
Zijlstra verder: „Er werd niet
steeds te pas en te onpas ge
zeurd over 'het maatschappelijk
draagvlak'. De opgave van de
regering is niet om reeds bij
voorbaat voor het maatschap
pelijk draagvlak te zwichten,
maar die door de kracht van
haar beleid te scheppen".
En zo zijn er meer van dit
soort 'terechtwijzingen'. Over
het gekunselde onderscheid dat
bewindslieden maken tussen
bestaand en nieuw beleid. De
start van een kabinet die ge
paard gaat met uitvoerige bere
keningen over de Financiële,
ruimte die er is voor nieuwe ini
tiatieven. Spitsvondige bereke
ningen die Zijlstra afwijst. Ze
leiden alleen tot onderschatting
van komende uitgaven en een
overschatting van te verwach
ten inkomsten. „Waardoor vaak
al direct na de wittebroodswe
ken van de nieuwe ploeg, de ka
ter zich aandient".
Keurmerk
Bestendigheid behoort het
keurmerk te zijn van het rege
ringsbeleid, meent de schrijver.
En: hand op de knip. Het aan
deel van de Staatsschuld in de
totale uitgaven moet van 72
procent nu naar 50 procent. Dat
kan als de stijging van het be
grotingstekort een aantal jaren
achterblijft bij de toename van
het nationaal inkomen (het be
drag dat wij allemaal samen
verdienen). Beperking van de
uitgaven is het devies. Ook
neemt hij stelling voor matige
belastingtarieven en arbeids
kosten die niet méér mogen
stijgen dan de toename van de
arbeidsproduktiviteit toelaat.
Volgens Zijlstra is bezuinigen
niet in strijd met een wezenlijke
overheidstaak: het beschermen
van de zwakken. „Het tegendeel
is waar. Een overheid die zich
zelf overbelast door te veel ta
ken op zich te nemen, zal juist
in haar wezenlijke taken te kort
schieten. Als de opeenvolgende
ministers van sociale zaken niet
zo nalatig waren geweest om tij
dig de uit de hand lopende in
stroom in de wao te beperken,
had men nu niet hoeven te be
zuinigen op de echt arbeidson
geschikten".
Meeregeren
Het functioneren van de parle
mentaire democratie blijkt Zijl
stra ook niet lekker te zitten. Ka
merleden die zich niet beper
ken tot hoofdzaken, maar willen
meeregeran. De verdwenen af
stand tussen kabinet, fractie en
partijbestuur, waardoor verant
woordelijkheden door elkaar
zijn gaan lopen; zaken die Zijl
stra een doom in het oog zijn.
Dat Zijlstra geen hoge pet op
heeft van het politieke metier
blijkt ook uit enkele andere pas
sages. Afstand houden: het we
ren van de politiek uit je inner
lijke leven, beveelt hij aan. Om
vervolgens uit te halen naar
achterdocht, kliekjesgeest, ja
loezie en wantrouwen die in de
politiek vruchtbare bodem vin
den.
De CDA'er haalt in dit ver
band ook de oud KVP-leider
Romme aan die ooit zei: 'Wel de
waarheid spreken, r
tijd de volle waarheid,
steeds niets dan de waarheid
vermelden'. Het commentaar
„Het is zeker een succesvolle
strategie in de politiek, maar
fraai is die niet".
Een sneer is er ook voor be
windslieden met een 'missie'.
„Ministers die tijdens hun
ambtsperiode verklaren dat ze
met de een of andere belangrij
ke zaak de geschiedenis in wil
len gaan, moeten worden ge
wantrouwd. Het is in wezen ge
camoufleerde onzekerheid",
beleert Zijlstra zijn lezers.
Milieuprobleem
Voor de toekomst acht de
schrijver een diepgaande bezin
ning op het milieuprobleem ge
boden. Met verboden, heffingen
en subsidies alleen komt men er
niet. Zeker niet als de wereldbe
volking blijft groeien. Deson
danks zet Zijlstra vraagtekens
bij pleidooien voor een 'econo
mie van het genoeg'. Zeker als
dat van bovenaf door een over
heid via regels wordt af^edwon-
gen' 1 r
Volgens hem moet geloof
worden gehecht aan de werking
van de markteconomie, doel
treffend en democratisch als zij
is. Het milieuprobleem zal aan
sporen tot handelen. En de ge
vonden oplossingen zullen een
nieuw hoogtepunt in de ont
wikkeling vormen, meent hij.
Zo is het altijd gegaan en zal het
ook nu lukken.
Jelle Zijlstra. Per slot van reke
ning, memoires. Uitgeverij
Contact Amsterdam. Prijs: 65
gulden.
Zijlstra als minister van financiën bij het indienen van de miljoenennota in 1961.
tijdens een introductiebijeen
komst in Den Haag bekendge
maakt.
Het station moet zich bedrui
pen uit reclame-opbrengsten.
Volgens M. Ban ga, manager van
het nieuwe station, hebben par
ticuliere investeerders en een
bank vertrouwen in de com
merciële haalbaarheid van de
zender.
RNN draait alleen maar Ne
derlandse muziek. Volgens Ban
ga is aandacht voor 'talent van
eigen bodem' noodzakelijk om
dat de Nederlandse taal en cul
tuur volgëns hem steeds meer
onder buitenlandse druk komen
te staan.
Banga ziet zich gesteund door
de cijfers. Het aandeel van het
nationale produkt in de totale
omzet van de muziekindustrie
in 1991 12 procent. Ruim
jaar geleden was dat nog 26
irocent. Volgens RNN kan al-
grootschalige omroeppro-
motie in deze situatie verande
ring brengen.
Eastman-Kodak
schept banen
in Rotterdam
den haag gpd
Het Amerikaanse chemiecon
cern Eastman-Kodak wil 1 mil
jard gulden investeren in een
Europese vestiging die in Rot
terdam moet worden gebouwd.
Door de komst van Eastman
ontstaan in Nederland zeker
duizend arbeidsplaatsen. East-
man-Kodak maakte vorige week
bekend zich in Nederland te
willen vestigen.
Tijdens het kamerdebat over
de energieheffing zei minister
Andriessen van economische
zaken gisteren dat hij „uren"
met Eastman-Kodak had moe
ten praten om het bedrijf over
te halen naar Nederland te ko
men. De plannen voor de hef
fing vormden daarbij een be
langrijk obstakel. De minister
zei dat het Amerikaanse con
cern zeker voor zevenduizend
nieuwe banen zal zorgen. Hij
zou zich echter hebben verspro
ken ea duizend banen bedoel
de.
Ritzen: Stijging verontrustend
Ook moeten zij zorgen voor een
den haag anpbetere begeleiding van zieke
personeelsleden
Het onderzoek naar ziekte
verzuim in het onderwijs ge
beurt jaarlijks steekproefsgewijs
door het Leids Instituut voor
Sociaal-Wetenschappelijk On
derzoek (Liswo) van de Leidse
universiteit. Volgens het Liswo
is het ziekteverzuim in het on
derwijs de laatste jaren tamelijk
stabiel, na een sterke stijging
begin jaren tachtig.
In 1976, toen het Liswo begon
met de registratie, bedroeg het
verzuim 3,9 procent Dat cijfer
steeg in het schooljaar
1986/1987 tot 7,6 procent.
Sindsdien is het verzuim rede
lijk stabiel: 7,3 procent in
1987/1988, 7,2 procent in
1988/1989 en 7,5 procent in
1989/1990.'
Het ziekteverzuim in het onder
wijs is vorig jaar gestegen naar
een recordhoogte van 7,7 pro
cent. Een jaar eerder bedroeg
het ziekteverzuim bij onderwij
zers nog 7,5 procent. Minister
Ritzen noemt de stijging in een
brief aan de Tweede Kamer
„zeer verontrustend".
Volgens de minister vormen
de cijfers over het ziekteverzuim
een stimulans om het beleid om
verzuim terug te dringen „met
kracht door te zetten". Zo wil
Ritzen met ingang van het ko
mende schooljaar een bedrijfs
gezondheidszorg invoeren in
het onderwijs. Alle scholen zou
den dan een contract met een
bedrijfsgezondheidsdienst moe
ten sluiten, die aanbevelingen
moet doen voor gezond werken.
waGeningen gpd
Een jaartal wil prof. E. Adema
nu nog niet noemen. Maar als
het zo doorgaat met de aantas
ting van de ozonlaag, is de aar
de binnen afzienbare tijd een
onbewoonbare planeet. De be
rekeningen die de Wagen ingse
hoogleraar hierover maakte,
zijn klaar.
Hij geeft ze echter pas op 28
april prijs tijdens het college
waarmee hij afscheid neemt
van de vakgroep Luchthygiëne
en Luchtverontreiniging van de
Landbouwuniversiteit.
Adema heeft het rapport van
het Amerikaanse ruimtevaart
centrum NASA, waarin weten
schappers melden dat de ozon
laag op het noordelijk halfrond
van Canada tot Moskou veel
ernstiger is aangetast dan tot nu
toe werd aangenomen, nog niet
onder ogen gehad. Maar van de
ernst van de situatie is hij allang
overtuigd.
De- hoogleraar, die van huis
uit chemicus is, beschouwt de
bedreiging van het leven op aar
de als vrijwel onafwendbaar. Als
de ozonlaag te dun wordt of
verdwijnt, tast de ultra-violette
straling van de zon plant en dier
aan. Ook voor de mens ziet het
er dan niet best uit. In het sce
nario dat de hoogleraar schetst,
zijn huidkanker en oogaandoe
ningen onvermijdelijk als men
sen zich op straat wagen zonder
zonnebril, hoed of parasol. Om
te beginnen zullen zonaanbid-
ders die zich niet voldoende be
schermen met zonnebrandolie
sneller verbranden dan nor
maal.
Hoe snel huidkanker zich in
die omstandigheden ontwikkelt,
is niet te voorspellen. Adema
gaat ervan uit dat het aanzien
lijk sneller zal zijn, dan op dit
moment hel geval is. „Nu wordt
er ook wel gewaarschuwd voor
de gevaren van zonnebaden,
maar de kans dat je werkelijk
kanker krijgt, is nog klein en je
wordt er mooi bruin van".
De hoogleraar noemt het een
misverstand dat de ozonlaag de
enige bescherming zou zijn te
gen het energierijke zonlicht.
De zuurstofhoudende laag die
eronder zit, zo'n tien tot vijftien
Próf. E.H. Adema. foto cpd
kilometer dik, zwakt de ver
schroeiende kracht van de zon
ook enigszins af, al is dat lang
niet genoeg.
De bewering dat de ozonlaag op
sommige dagen met haast één
procent dunner wordt onder in
vloed van chloorfluorkoolwater
stoffen (CFK's), is nieuw voor
Adema. Hij wijst erop dat de
laag voortdurend groeit en
slinkt. Ozon wordt aangetast
door chloor- en fluor, zonder
dat die stoffen zelf verdwijnen.
Het kan honderden jaren duren
voor ze uit de atmosfeer ver
dwijnen en in de vorm van
zoutzuur neerslaan.
Alle CFK's die sinds de Twee
de Wereldoorlog in de atmos
feer terecht zijn gekomen, zijn
daar nog steeds en doen er hun
vernietigende werk. Dat is al
sinds de jaren vijftig bekend.
Toch werd het reukloze gas in
grote hoeveelheden gebruikt in
koelkasten, voor de aanmaak
van piepschuim en als drijfgas
in spuitbussen.
„Eigenlijk moet je het gebruik
van die stoffen onmiddellijk
verbieden", vindt de hoogle
raar. Maar tegelijkertijd reali
seert hij zich dat het niet meer
is dan een achterhoedegevecht.
De slag om de ozonlaag is verlo
ren. „Het is al te laat, de afbraak
gaat sneller dan de aanmaak
Als lid van de Centrale Raad
voor de Milieuhygiëne, een ad
viesorgaan van de regering,
pleitte Adema er jarenlang ver
geefs voor het gebruik van
CFK's volledig uit te bannen. De
industrie verzette zich daar met
succes tegen. Gisteren heeft de
Stichting Natuur en Milieu naar
aanleiding van de nieuwste me
tingen, opnieuw aangedrongen
op een onmiddellijk verbod.
Ondanks zijn sombere visie,
vindt Adema dat het verbod er
moet komen. Wereldwijd wel te
verstaan. Want landelijke initia
tieven stellen niets voor op we
reldschaal. Het gat in de ozon
laag verplaatst zich en een ver
bod zet geen zoden aan de dijk
als alleen de landen die zich be
dreigd voqlen, iets ondernemen.
De Wageningse hoogleraar is
liever geen onheilsprofeet, maar
geeft toe dat de situatie reden
geeft tot „zeer ernstige zorg".
Ontploffing van deze 'chemi
sche tijdbom' is vrijwel niet te
voorkomen. Zelfs als alle CFK's-
producerende fabrieken worden
stilgelegd, vliegtuigen aan de
grond blijven en auto's op de
parkeerplaats, is het maar de
vraag of ontploffing uitblijft.
Een ogenblik aarzelt de hoogle
raar na deze sombere ontboeze
mingen. „Ik wil geen onverant
woordelijke uitspraken doen.
We moeten er met elkaar het
beste van maken".
Op het ministerie van milieu
wordt overigens terughoudend
gereageerd op de jongste on
heilstijding. „We weten niet of
het wetenschappelijk wel afge
timmerd is", zegt een woord
voerder.
Op internationale milieucon
ferenties is het probleem de
laatste jaren uit en te na bespro
ken. Binnenkort komen des
kundigen vanuit de hele wereld
weer bijeen in Brazilië. Adema
put daaruit toch enige moed.
Hij gelooft dat de ernst van de
zaak langzaam doordringt bij de
werelcQeklers. Ook al is het te
gen beter weten in, we moeten
redden wat er te redden valt. „je
zegt niet: laat maar zitten, want
doen".
