Wetenschap
Komt aards leven
toch uit heelal?
Hoe groter het ei: hoe sterker de vogel 'Head-hunters kiezen
vaak verkeerde persoon'
Diepzee-organismen leven
onder oeroude condities
Sperma laat
zich leiden
door de geur
van succes
Hoofd mag
niet worden
ingevroren
Dinsdag 4 februari 1992
071-161400 Redactie: BRAM VAN LEEUWEN EN HANS SONDERS Eindredactie: HANS SONDERS Vormgeving: SIMON DE GRAAF
7
LONDEN
STEVE CONNOR/THE INDEPENDENT
Verleiding mag dan begin
nen met een vleugje Chanel
maar eindigt mogelijk met
een zweem van déren. We
tenschappers denken dat
sperma een onbevrucht eitje
kan vinden, letterlijk door
het ruiken van de chemische
bekoorlijkheden van dat ei
tje.
Onderzoekers hebben ont
dekt dat de genen die verant
woordelijk zijn voor de eiwit
moleculen in het weefsel in
onze neus en die van door
slaggevend belang zijn voor
het reukvermogen, ook actief
zijn in de spermacellen. Zij
vermoeden dat sperma
soortgelijke 'reukorgaantjes'
of reukmoleculen heeft om
een onbevrucht eitje te trace-
Hetzelfde mechaniek dat
zich heeft ontwikkeld voor
het opnemen van geuren in
de lucht - een eerste vereiste
voor veel afspraakjes tussen
jongens en meisjes - heeft
zich ook ontwikkeld om de
kans te vergroten dat sperma
en eitje elkaar ontmoeten, al
dus de onderzoekers.
„Dat zou ook duidelijke
gevolgen hebben op het ge
bied van mannelijke en vrou
welijke onvruchtbaarheid en
kan leiden tot de ontwikke-
ticonceptie", schrijven de
onderzoekers in het nieuwste
schappelijk tijdschrift Natu-
Marc Parmentier. de leider
van het wetenschappelijk
team van de Vrije Universi
teit van Brussel, zei dat hij
nog moest bewijzen dat
sperma echt onbevruchte ei
tjes kan ruiken, maar het
idee lijkt aannemelijk.
..Als dat zo is. dan is er een
sterke mogelijkheid dat we
medicijnen kunnen maken
die ingrijpen in deze werking
en anticonceptie mogelijk
maken", voegde hij eraan
Tot nu toe dachten weten
schappers dat een zaadje
toevallig een eitje tegen
kwam tijdens zijn lange
zwemtocht door de baar
moeder en eileiders van een
vtouw. Onderzoek in een an
der laboratorium wijst er
echter op dat sperma wordt
aangetrokken door chemi
sche stoffen die vrijkomen
uit een onbevrucht eitje,
voegde hij eraan toe.
Het is redelijk om te spe
culeren, zei hij. dat omdat
geur belangrijk is bij de vrij
age van veel dieren, die tech
niek zich parallel heeft ont
wikkeld in de aantrekkings
kracht tussen zaadje en eitje.
„In de seksualiteit maken
veel dieren gebruik van het
reukvermogen, dus daar kan
het een relatie mee hebben."
VERTALING
LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
De allereerste levensvorm op aarde kwam voort uit een
uniek samengaan van organische moleculen in dat wat
we nu de 'oersoep' noemen: de biochemische samenstel
ling van dampkring en aardbodem in een tijd, bijna vier
miljard jaar geleden, toen de aarde woest en leeg was.
LEIDEN BEN APELDOORN
Het was een geweldig 'actieve'
tijd voor de planeet. 'Nèt' ont
staan uit een stuk oernevel zwol
ze voortdurend aan door grote
en kleine brokstukken waarvan
het in die begintijd in ons prille
zonnestelsel moet hebben
gewemeld. Kleine, grote, gewel
dige en alles vernietigende in
slagen teisterden het meren
deels nog vloeibare oppervlak
en tijdens dat 'oerbombarde-
ment' of vlak daarna kwam de
'Grote Combinatie' van een
aantal aminozuren, de bouw
stenen van de eiwitten, tot
stand.
Was dat werkelijk een ver
schrikkelijke toevalligheid? Ooit
is uitgerekend dat je dan om en
nabij een miljard jaar moet
wachten. Zeker is dat het ont
staan van de primitiefste le
vensvormen een kwestie van
factoren was. Ie had de factor
'oersoep' in de vorm van een
veel dichtere atmosfeer dan nu,
rijk aan kooldioxide, methaan
en zwavelverbindingen; daar
naast de factor elektrische po
tentiaalverschillen in de vorm
van krachtige bliksemontladin-
gen die de zinderende oerat-
mosfeer doorkliefden, en de
factor ultraviolette straling van
de zon die nu een steeds grotere
bedreiging voor ons bestaan
vormt, maar die toen de kosmi
sche 'lijm' was voor de bouw
stenen van het leven.
En er is, zo menen de Ameri
kaanse astronomen Chris Chy-
ba en Carl Sagan, verbonden
aan de universiteit van Cornell,
nog een factor: het intense 'oer-
bombardement' dat gedurende
de eerste miljard jaar van het
bestaan van onze planeet op z'n
sterkst was.
Chyba en Sagan komen in
een uitvoerig artikel in het we
tenschapsblad 'Nature' onder
meer tot de slotsom dat een
deel van de organische koolstof
verbindingen van neerstortende
reuzenmeteorieten (komeetker
nen en planetoïden) de vurige
tocht door de dichte oeratmos-
feer 'overleefde'.
Voorwaarde daarbij was dat
de meteorieten door de lucht-
weerstand voldoende werden
afgeremd zodat het niet kwam
tot een enorme inslag. Uitgere
kend is dat daarbij voldoende
hitte kan vrijkomen om het ge
hele lichaam, en dus ook de or
ganische verbindingen daarin,
te doen verdampen.
Dat als gevolg van afremming
grote kans bestaat op het intact
blijven van organische verbin
dingen in meteorieten heeft
men in een aantal gevallen ge
durende de laatste tientallen ja
ren kunnen aantonen.
Hoe intens het 'oerbombar-
dement' geweest moet zijn,
hebben Sagan en Chyba afge
leid uit een aantal maankraters
groter dan vier kilometer. Die
moeten zijn gevormd door kos
mische brokstukken van mini
maal tien miljoen ton. Leeftij
den en afmetingen van deze
kraters leidden tot een 'aardmo-
del'; dus: hoe zwaar werd de
aarde in die begintijd bekogeld
en hoeveel intact gebleven or
ganisch materiaal kwam daarbij
vrij met als, vrij betrouwbare,
aanname dat de oeratmosfeer
tienmaal zo dicht was als nu.
Beide astronomen maakten
daarbij op grond van computer
modellen onderscheid tussen
brokstukken die al in de damp
kring helemaal verbrandden,
zeer grote brokken die niet noe
menswaardig vertraagd werden
Zover als ogen en telescopen reiken vindt men stenen en sterrenstelsels. Als het leven inderdaad in 'kosmische kiemen' vanuit het heelal op aarde
terechtkwam, moeten meer dan de helft van de sterren op deze foto zonnen zijn van 'levende planeten'. foto cpd
en geheel of grotendeels ver
dampten tijdens de inslagen en
de gevallen van 'aero-braking'
(met de grootste kans op onbe
schadigde organische verbin
dingen).
Na een fikse rekenpartij komt
men tot het astronomische ge
tal van 15 triljoen ton (15 met
18 nullen erachter) dat op aarde
gedurende het oerbombarde-
ment aan materiaal (van stofjes
tot hele bergen) neerregende.
Geschat wordt dat de aarde aan
organische verbindingen in die
tijd elk jaar enige duizenden
tonnen rijker werd.
Chyba en Sagan hebben te
vens de invloeden van de enor
me schokgolven van de insla
gen, die van het in de damp
kring opgeworpen materiaal in
rekening gebracht en daarbij
ook de invloed van de ultravio
lette straling van de zon en zelfs
de tijdelijke, verwoestende wer
king op de atmosfeer zelf van
echt zeer grote inslagen, in hun
modellen ingebouwd.
Zij komen onder meer tot de
conclusie dat de warme oeroce-
anen bijna verzadigd moeten
zijn geweest van organische
verbindingen. Aminozuren,
bouwstenen van eiwitten, zul
len daar zeer waarschijnlijk ook
tussen hebben gezeten. In som
mige, deze eeuw neergekomen
meteorieten heeft men immers
ook aminozuren gevonden.
Even waarschijnlijk is het dat
de allervroegste levensvormen
zoals bacteriën en stromatolie-
ten, die in elk geval 3,8 miljard
jaar geleden al bestonden, op
gezette tijden door wereldwijde
catastrofes veroorzakende su
perinslagen werden wegge
vaagd. Het bewijst eens te meer
hoe taai de 'drang' was naar het
ontstaan van leven.
Als het juist is dat kosmisch
materiaal een belangrijke, zo
niet doorslaggevende rol bij dat
ontstaan heeft gespeeld, dan
kunnen we er niet meer om
heen dat het in het heelal moet
wemelen van het leven.
LEEUWARDEN NICO HYLKEMA
Bij veel vogelsoorten lijkt het er
sterk op, dat kuikens uit grote
eieren een betere overlevings
kans hebben, dan kuikens uit
kleine eieren. Mark Bolton van
de University of Edinburgh
heeft een poging gedaan de re
denen voor deze hogere overle
vingskans duidelijk te maken.
Zijn conclusie: betere oudervo
gels leggen grotere eieren.
In een reeks experimenten
verwisselde de onderzoeker
nesten met grote eieren, met
nesten met kleine eieren en
omgekeerd. Het verschil in
grootte was ongeveer 14 pro
cent. Bolton ontdekte dat jonge
vliegrijpe vogels met de kleinste
overlevingskans, degenen wa
ren uit nesten met kleine eieren
en vervolgens opgevoed door
ouders die gewoonlijk kleine ei
eren leggen.
De onderzoekers kwam ook
tot de conclusie dat kuikens uit
kleine eieren, opgevoed door
ouders die gewoonlijk grote eie
ren leggen, een bijna even grQte
overlevingskans hebben, als
hun kuikens uit grote eieren.
Daaruit concludeerde Bolton
dat de kwaliteit van de ouderlij
ke zorg van groter belang is, dan
de omvang van het ei.
Er was evenwel een kleine
Clark beschuldigt de head
hunters van vertrouwen in on
gestructureerde interviews, re
ferenties en andere technieken
met een lage deugdelijkheids
graad. Dat leidt heel vaak tot
'minimale resultaten' voor de
klant. Volgens de onderzoeker
worden de bureaus ingescha
keld bij de hoogste vacatures en
benaderen ze personen recht
streeks of adverteren ze ge-
Head-hunting is een gebrui
kelijke methode om personeel
op directie-niveau te vinden.
Onderzoeken hebben aange
toond, dat het ook de meest fa
voriete methode is voor het
aantrekken van personeel dat
meer dan 150.000 gulden per
jaar verdient in het financiële
hart van Londen, de City.
Clark benadrukt het belang
van de wetenschappelijke tes
ten die 'eerlijker' zijn en het be
lang van persoonlijke criteria zo
klein mogelijk maken. Hij ba
seert zijn commentaar op een
onderzoek onder 820 perso
neelsbureaus, waarvan 43 pro
cent reageerde, en onder 100
top-directeuren in het Verenigd
Koninkrijk, waarvan 55 procent
de vragen beantwoordde. Het
onderzoek toont aan dat con
ventionele adviesbureaus
'deugdelijker' methoden ge
bruikten dan de head hunters.
Er zijn verschillende redenen
waarom personeelsadviesbu
reaus geen wetenschappelijke
methoden gebruiken. Clark
meent dat de klanten niet dol
zijn op die methoden. Andrew
Dickson, directeur van PA Con
sultant Group, een van grootste
Britse adviesbureaus, beant
woordde de kritiek met de op
merking dat selectie altijd een
subjectieve techniek is.
„Het heeft geen zin een we
tenschap te maken van iets dat
duidelijk geen wetenschap is.
Hoe kan iemand met 100 pro
cent zekerheid voorspellen, hoe
iemand in een nieuwe baan zal
functioneren?" Dickson zei ge
bruik te maken van interviews,
referenties en persoonlijkheids
testen. Bovendien meldde hij
niet op slechts één methode te
vertrouwen.
complicatie. Kuikens uit grote
eieren, opgevoed door ouders
die kleine eieren leggen, bleken
een gemiddelde overlevings
kans te hebben. Met andere
woorden, kuikens met een goe
de start in het leven kunnen
daarmee de mindere kwaliteit
van de ouderlijke zorg gedeelte
lijk compenseren. In elk geval is
duidelijk dat de beste ouders
grote eieren leggen.
Omdat Boltons werk ook aan
toont dat een groot ei voordelen
biedt, onafhankelijk van de
kwaliteit van de ouders, zou dat
kunnen inhouden dat natuurlij
ke selectie leidt tot steeds grote
re eieren. Er zijn evenwel na
tuurlijke beperkingen aan de
maat van het ei en in tijden van
voedseltekorten zou een kleiner
kuiken uit een klein ei makkelij
ker groot te brengen zijn.
Duurbetaalde 'head-hunters'
slagen er in steeds mindere ma
te in de juiste personen aan te
trekken voor de meeste toppo
sities in de Britse industrie. Een
management-specialist meldt
in het dagblad The Indepen
dent, dat twee van deze perso
neelsadviesbureaus gebruik
maakten van astrologische ge
gevens en 56 van de onderzoch
te firma's 'bio-gegevens' als in
strument hanteerden. Die bio-
gegevens behelsden onder an
dere een min of meer lukrake
behandeling van biografische
informatie.
Timothy Clark, onderzoeker
aan de Open University, hekel
de de 'head hunters' onlangs
tijdens een in Liverpool gehou
den psychologisch congres. Vol
gens hem zijn methoden die de
bureaus gebruiken, veelal geka
rakteriseerd door geheimhou
ding .en discretie, het minst ge
schikt om de juiste personen uit
te kiezen. Ze kunnen de betrok
ken bedrijven ernstig schade
berokkenen.
De Amerikaanse wiskundige
Thomas Donaldson, die lijdt
aan een ongeneeslijke hersen
tumor, mag zijn hoofd niet voor
zijn dood laten invriezen. Dat
heeft een hof van beroep in Ca-
lifomië beslist.
Donaldson, werkzaam als
computerdeskundige, wil zijn
hoofd laten invriezen omdat hij
er van overtuigd is dat medici
over een tijdje wel in staat zul
len zijn de tumor te genezen,
waarna zijn cellen gebruikt zou
den kunnen worden om een
nieuw lichaam te creëren.
Donaldson spande al in 1990
een rechtszaak aan, omdat de
staat Californië vindt dat er een
moord wordt gepleegd als hij
zich door anderen laat invrie
zen. Het hof van beroep hield
die stelling vorige week over
eind.
LEIDEN BEN APELDOORN
Dat Japanse zeevissers, onder
het mom van 'wetenschappelijk
onderzoek', nog steeds op wal-
visjacht gaan is een bekend feit.
Niemand was dan ook verbaasd
toen Japanse biologen enige ja
ren geloden aankondigden dat
er speciale onderzeeërs werden
gebouwd voor het onderzoek
van leven op grote diepten in de
Maar het was ze emst: de on
derzeeërs zijn er en de levens
vormen die ze moeten gaan be
studeren zijn miljarden malen
kleiner dan walvissen. Ze zijn
niet eens zonder microscoop te
zien: het zijn micro-organismen
zoals bacteriën. Er is in de Ja
panse havenstad Yokosuka zelfs
een splinternieuw laboratorium
van zes verdiepingen voor uit
de grond gestampt en voor het
onderzoek zelf is voor de ko
mende acht jaar 90 miljoen gul
den uitgetrokken.
Die vreemd aandoende inte
resse is niet zonder reden: die
'beestjes' zijn ook erg vreemd.
Ze gedijen onder condities die
ons de haren te berge doen rij
zen; ze kunnen een druk van
duizenden atmosfeer even ge
makkelijk weerstaan als kokend
water en voelen zich kiplekker
in extreem zure of basische
vloeistoffen.
Dergelijke omstandigheden
beheersten de aarde gedurende
het eerste miljard jaar van haar
bestaan. De aarde zal toen zon
der meer woest zijn geweest,
maar niet geheel ledig: men
heeft sporen van micro-organis
men gevonden in drie miljard
jaar oud gesteente. Bacteriën
waren, er toen al en klaarblijke
lijk hebben bepaalde soorten
zich in de loop van de geologi
sche geschiedenis teruggetrok
ken in oorden met een milieu
dat nog een beetje overeenkomt
met dat van het woeste toen.
De studie van deze merk
waardige eencelligen kan daar
over dus veel informatie opleve
ren. Men vermoedt namelijk dat
de oer-organismen aan de basis
hebben gestaan van de thans
wijd- en veelvertakte 'levens
boom' waarin alle organismen
van toen en nu een plaatsje
hebben gevonden. Het is met
name de Japanse onderzoekers
echter om meer te doen.
Afvalconsumptie
De studie van het erfelijkheids
materiaal van deze bacteriën
kan toepassingen op het gebied
van de biotechnologie opleve
ren. Bij de als polymerisatie be
kend staande, chemische aan
eenschakeling van moleculen
(waar genetici 'zich onder meer
mee bezighouden) speelt een
van in heetwaterbronnen leven
de bacteriën afkomstig enzym
een sleutelrol.
Daarnaast is men al jaren be
Drie fasen in de deling van erfelijkheidsdragers, chromosomen. Welke rol deze, s
vormen hebben gespeeld, is grotendeels nog onbekend.
met micro-organismen bij het onstaan v
zig met experimenten op het
gebied van afvalverwerking
waarbij micro-organismen zor
gen voor de 'consumptie'. Zo is
men op het spoor gekomen van
een bacterie die olie afbreekt.
Door olielozingen zou het zee
water in de drukbevaren routes
rond Japan eigenlijk sterk met
olie vervuild moeten zijn, terwijl
de praktijk leert dat het met die
vervuiling erg meevalt.
De olie-consumerende bacte
rie blijkt daarbij een milieu
vriendelijke stof te produceren
die de viscositeit (de mate van
stroperigheid) van de olie ver
andert. Japanse onderzoekers
willen nagaan of die stof ge
bruikt kan worden bij de olie
winning. waarvoor nu nog
milieuschadelijke stoffen wor
den toegepast om de olie-visco-
siteit te beïnvloeden. Ook wil
men bekijken of de bacterie is
in te zetten bij olierampen.
Een probleem is nog hoe de
micro-organismen van grote
diepte onbeschadigd omhoog te
krijgen. Men gebruikt daarvoor
de al genoemde, kleine onder-
r één, met een
tweekoppige ber
6500 meter diepte kan afdalen.
De watermonsters met hun mi
croscopische bewoners worden
gedurende de tocht naar boven,
de reis naar het laboratorium in
Yokosuka en de aldaar plaats
vindende experimenten, onder
een druk van meer dan 1000 at
mosfeer gehouden.
Organismen die op grote
diepten leven barsten, eenmaal
aan de oppervlakte gekomen
(waar maar I atmosfeer druk
heerst), uit elkaar omdat hun li
chamen zich niet zo snel kun
nen aanpassen. Er wordt nu
naandg obhm td nam bi Bdhi
die dat wèl kunnen.
