Cultuur
Het geurt weer
in de kunst
IMDilEHllNEN"
Veel kunst op Floriade
Maagdenburger halve bollen en pioniers
dinsdag 4 FEBRUARI
Spanning ontbreekt
in mimeprogramma
Nederlandse filmdagen
naar kleinere schaal
{iiïuiiggjj
Donderdag 30 januari 1992
CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: CONNY SMITS Vormgeving: S
FILM: ONDER HET MOTTO
rechtbankdrama's vallen 'The
Accused' en 'Suspect' die ko
mende week in het Leidse LA-
theater rijn te zien. pag. 3
Expositie bloemschilderijen in De Lakenhal
Zowel in de schilderkunst als in de poëzie genoot de
bloem aan het eind van de vorige eeuw een grote belang
stelling. In de twintigste eeuw vervaagde die. Het huidige
fin de siècle laat een opbloei zien: kunstenaars houden
weer van de chrysant, het madeliefje, de krokus en de
bloem van de geranium, die 'roos der armen'. Kortom:
het geurt weer in de kunst.
LEIDEN» CEES VAN HOORE
Het Leidse Museum De Laken
hal zal daarvan gedurende de
zomermaanden een beeld ge
ven met de expositie 'Uit de tijd
geplukt', waarin behalve bloem
schilderijen van 'oude meesters'
ook bloemrijk werk van heden
daagse kunstenaars als Ger van
Elk, Daan van Golden en Erik
Andriessen te zien zal zijn. De
expositie, een initiatief van La
kenhal-conservatrice Doris
Wintgens en Jetteke Bolken, de
directrice van het museum,
wordt geopend in april. Dat is
de maand waarin de 'Floriade'
in Zoetermeer begint Jetteke
Bolten: „Hedendaagse schilders
kijken weer met frisse ogen naar
de bloem. In de laatste tien, vijf
tien jaren; is er een toename te
zien van bloemschilderijen. Dat
is een opvallende parallel met»,
het vorige fin de siècle, al laten
de moderne schilders de tradi-
tonele symboliek die bij de
bloem hoorde los."
Het oorspronkelijke plan was
om ter gelegenheid van de ko
mende Floriade in Zoetermeer
samen met het Museum Prin
senhof in Delft eri het Maurits-
huis in Den Haag een grote ten
toonstelling van bloemschilde
rijen te maken. Maar dat bleek
organisatorisch niet haalbaar.
Conservatrice Doris Wintgens
stelde toen deze aparte ten
toonstelling in De Lakenhal sa-
Jetteke Bolten is zelf dol op
bloemen. Ook op de anjer?
Vindt ze die niet afschuwelijk?
„Nee hoor, wilde anjers kunnen
heel mooi zijn. Maar je hebt
vaak van die gecultiveerde en
die vind ik ook niet mooi. Maar
afschuwelijk, nee. Misschien dat
ze bij u bepaalde associaties op
roepen die u niet prettig vindt."
„De bloem heeft in de schil
derkunst lange tijd gestaan voor
het lieflijke en het schone. Als je
naar het vorige fin de siècle kijkt
komt daar ook het element van
verval en kortstondigheid bij,
zoals weergegeven in het schil
derij 'Herfsttijloos' van Floris
Verster. Mondriaan heeft in zijn
figuratieve tijd ook nog prachtig
gedetailleerde bloemen geschil
derd. maar na de Tweede We
reldoorlog zie je dat de bloem
begint te verdwijnen. Men
breekt met die traditie, onbe
wust misschien. Na Auschwitz
kon je geen bloemetjes meer
gaan schilderen. De nadruk is
toen op het bestaan zelf komen
te liggen, op de stad. Het mo
derne levensgevoel moest wor
den vertolkt. Later kwam War
hol met zijn cynische knipogen
naar de consumptiemaatschap- -
gezien: 29/1, LAK-theater, Leiden, aldaar
nog vanavond.
Leiden
Met de drie mimografieën
'Gaya', 'Compago' en 'L'idee'
wil het Griftheater een gevari
eerd beeld geven van het he-
Voor een deel van de toeschou
wers dat het na twee mimogra-
fieen voor gezien hield moet dit
een teleurstellend beeld zijn ge
weest. In beide stukken was er
sprake van een gebrek aan
spanning.
De eerste mimografie 'Gaya'
van Jan Taks liet een meisje
zien dat blokkep turf stapelt die
op een lopende band werden
aangevoerd. Volgens het pro
grammablaadje is dit een ver
pij van de jaren zeventig. En
vaak is in de schilderkunst die
kunst zelf het onderwerp. Kunst
wil na de oorlog vooral grens
verleggend zijn. Met de op
komst van de Nieuwe Wilden
en de Jonge Italianen zie je dat
de voorstelling weer in de schil
derkunst terugkomt. En ook de
bloem raakt dan weer in
zwang."
Amaryllis
„Maar niet meer zoals in het
verleden. Het gaat nu niet meer
om de puur realistische afbeel
ding. Erik Andriessen heeft bij
voorbeeld een gigantische rode
amaryllis geschilderd tegen een
rood fond. Een beetje toch met
die monochroom-gedachte van
iemand als Bamett Newman er
achter. Dat rood gaat in elkaar
over. Heel vervreemdend werkt
de grote afmeting van de
bloem. En dit is dan nog maar
één voorbeeld. Ik ben er achter
gekomen dat dit niet alleen
maar een incident is, maar dat
meerdere kunstenaars bloemen
zijn gaan gebruiken in het afge
lopen decennium. Ger van Elk,
Daan van Golden, Vincent Rijn
bende, noem maar op. Het lijkt
wel alsof de bloem weer om zijn
schoonheid bewonderd mag
worden."
„De bloem is in de loop der
eeuwen in de kunst een beetje
tot cliché verworden. Altijd ver
bonden geweest met liefde, ro
mantiek, trouw, bloed. Laat
bloemen uw tolk zijn, was een
bekende slogan van de bloemis
ten. In de kunst wat dat al lang
zo. Ik moet ineens denken aan
Mathilde Willink die van Henk
van der Meijden een grote bos
Jetteke Bolten: „De huidige schilders trekken zich niets aan v
smaak."
rozen aangeboden kreeg. Ze
heeft ze zo in de gracht gegooid.
Zij moest niets hebben van die
traditie waarin zo'n gebaar
staat."
„De huidige schilders trekken
zich niets meer aan van wat wel
of niet mag volgens de heersen
de smaak. Zij gebruiken die
bloem dus gewoon weer. Ande
ren kunnen dat wel een cliché
vinden, maar so what. Er is een
nieuw soort realisme in het
denken gekomen. De utopisti
sche gedachte heeft men verla
ten. Tot voor kort was men van
mening dat alles altijd beter zou
worden in de toekomst, dat er
vooruitgang was. Nu zijn vele
kunstenaars ervan overtuigd dat
het slechte bij het goede hoort.
Daarom laat hun werk een inte
gratie van het traditionele zien.
Zij zeggen daarmee: het een is
niet minder waard dan het an
der."
Tegelijk met de tentoonstel
ling zal de poëziebloemlezing
'Uit de tijd geplukt' verschijnen.
Willem van Toom maakte voor
De Lakenhal een keuze uit mo
derne bloemgedichten in de
Nederlandse poëzie. In de bun
del, die als een soort catalogus
dient, zullen reprodukties van
het tentoongestelde werk wor
den opgenomen.
Op de Floriade, de wereldtuin
bouwtentoonstelling die van 10
april ot 12 oktober in Zoeter
meer is geopend, zal een inter
nationale tentoonstelling van
hedendaagse beeldende kunst
te zien zijn. Onder de titel 'Allo
caties' zullen 25 kunstenaars uit
Europa en de Verenigde Staten
speciaal voor deze tentoonstel
ling een kunstwerk vervaardi
gen. In totaal is hiermee een be
drag van twee miljoen gulden
gemoeid.
Van de 25 deelnemende kun
stenaars zijn er vier die voor be
langrijke plekken in het Floria-
depark kunstwerken ontwer
pen. Onder hen de Nederlander
Rob Scholte van de After Natu
re-groep. De gemeente Zoeter
meer heeft deze kunstwerken
aangekocht zodat ze ook na de
Floriade te zien blijven. De an
dere bijdragen krijgen na okto
ber een andere bestemming.
De Floriade vormt in twee op
zichten de achtergrond van de
tentoonstelling Allocaties: aller
eerst als Floriadepark, een ten
toonstellingsterrein voor de
tuinbouw èn voor de beeldende
kunst. Allocaties is aan de west
zijde van dit gebied gesitueerd,
dat na de Floriade gedeeltelijk
wordt opgenomen in het nieu
we stadsplan van Zoetermeer
en dan als stadspark dienst zal
doen.
Ten tweede is naar het inzicht
van de organisatoren de Floria
de van belang voor de kunst als
massaal bezocht evenement (er
worden 2,5 miljoen bezoekers
verwacht, van wie één miljoen
buitenlanders).
„Binnen de omgeving van de
Floriade moet het kunstwerk
het opnemen tegen de omge
ving. Allocaties zal vragen op
roepen over de communicatie
ve werking van beeldende kunst
in zo'n samenhang", aldus de
samenstellers.
In het comité van aanbeve
ling van de tentoonstelling zit
ten onder anderen dr. R. Oxe-
naar, oud-directeur van het
Kröller-Müllermuseum, Benno
Premsela, voorzitter van de
stichting Fonds voor Beeldende
Kunsten, Vormgeving en Bouw
kunst, en drs. L. Brandt Cor-
stius, directeur van het Ge
meentemuseum Arnhem.
Museum Boerhaave eert de eeuw van de luchtpomp
telefonisch plaatsbespreken 071-131943/131944
LEIDSE SCHOUWBURG, Oude Vest 43, Leiden
telling c
die alleen wil dromen over de
wolken. Daarvan was helaas
niets terug te vinden in de voor
stelling die door de ontbreken
de spirit bleef hangen op het ni
veau van de handeling.
Gelukkig dat 'L'Idée' de
laatste mimografie van Karina
Holla meer spanning had dan
de voorgaande. Ook al was er
hier evenmin een duidelijke
verhaaldraad, door de sugges
tieve en verrassende bewegin
gen werd de toeschouwer
nieuwsgierig naar wat zou gaan
komen. Barbara Duifjes speelde
de rol
meisje dat in de grote I
reld ten prooi valt
die haar allemaal voor hun ei
gen doeleinden willen gebrui
ken. Haar onnozelheid en de
gesprekken die ze met de man
nen in een neptaal voerde liet
de toeschouwers afwisselend la-
Toen de luchtpomp nog niet
was uitgevonden, hield de term
'Horror Vacui' de gemoederen
van de wetenschappers bezig.
Volgens Aristoteles was een
luchtledige ruimte, een va
cuüm, onbestaanbaar omdat de
natuur een afkeer zou hebben
van lege ruimte. Pas in de 17e
eeuw werd het tegendeel bewe
zen door de uitvinding van de
luchtpomp. Het Museum Boer
haave eert de eeuw van de
luchtpomp (1650-1750) als
symbool van het nieuwe den
ken met een tentoonstelling
waar de oudste luchtpompen
ter wereld te zien zijn.
Deze 'Rembrandts van de we
tenschapsgeschiedenis' zorgden
voor een ommekeer in de denk
wereld van de natuurkundigen.
Ook de burgerij genoot van de
nieuwe natuurkunde. Vol be
wondering volgden ze de, nu
nog altijd populaire demonstra
tieproefjes met de Maagden
burger halve bollen of het water
dat omhoog spoot door de druk
van lucht en de gelijke val van
een munt en een veertje in een
vacuümbuis.
De burgemeester van Maagden
burg, Otto von Guericke, was de
eerste die een luchtpomp liet
bouwen. In de eeuw die volgde
ontwikkelde de luchtpomp zich
van een pioniers-werktuig van
een handjevol specialisten - on
der wie Boyle en Huygens - tot
een handzaam apparaat, dat ie
dere belangstellende bij een
goede instrumentmaker kon
bestellen.
Het Museum Boerhaave heeft
zelf het leeuwedeel van de
pompen in haar bezit. Niet
vreemd want de Leidse univer
siteit, met mannen als Burchard
de Volder, Christiaan Huygens
en Wolferd Senguerds, heeft
daarin een belangrijke rol ge
speeld. Leiden ontwikkelde zich
tot de voornaamste pleister
plaats van de nieuwe weten
schap buiten Engeland. Tegelij
kertijd groeide de lokale instru
mentmakerswerkplaats van de
Leidenaar Van Musschenbroek
uit tot marktleider op het ge
bied van wetenschappelijke in
strumenten.
Dankzij bruiklenen uit Zwe
den, Engeland en Frankrijk zijn
voor het eerst alle belangrijke
ontwerpen uit die eerste hon
derd jaar onder één dak bijeen.
DE MOOISTE POEZIE van STERKE BECKETT-COLLAGE
Hans Warren is deze week ver- door De Appel. Informatie over
schenen bij Bert Bakker. Lezer, exposities, concerten en thea-
help mee zoeken naar de ver- ter op pag. 2
dwenen geliefde! pag. 4
Brutale winterbekentenissen
vol overtuiging gespeeld
Wat er dan allemaal boven ta
fel komt, is ontluisterend voor
dat zogenaamd harmonieuze
gezin. We kunnen er smakelijk
om lachen, maar weten dat het
eigenlijk heel triest is. Alleen
omdat de hoofdrolspelers grote
acteurs en persoonlijkheden
met overtuigingskracht zijn,
komt de triestheid achter dat
mallotige bekentenissengedoe
tot zijn recht. Anders had het
wel eens een ongeloofwaardige
vertoning geweest kunnen zijn.
Toch gaat niet alle eer voor
deze voorstelling alleen naar de
spelers. Dat dit een stuk van ei
gen bodem is, blijkt namelijk in
dit geval een groot voordeel te
zijn. Heel vaak immers kennen
we de auteur van een uit het
buitenland aangekocht stuk niet
RECENSIE WUNAND ZEILSTRA
Brutale Winterbekentenissen. levenslusti
ge komedie vol geestige schaduwzijden
door Paul Haenen
Spel: Ton Lutz, Ingeborg Elzevier. Ann
Hasekamp, Tessa du Mèe en Frank Hout
appels. Regie: Pieter Kramer.
Gezien: 29/1 Schouwburg, Leiden. Daar
nog te zien: vanavond.
Leiden
'Wij moeten proberen de har
monie, de balans, het evenwicht
te bewaren'. Iets dergelijks
wordt in 'Brutale Winterbeken
tenissen' van Paul Haenen met
regelmaat gezegd. De drie
hoofdpersonen zijn het daar
over - voor hun eigen bestwil -
aanvankelijk wel eens. Conflict
stof genoeg overigens: Frank
Mollema (Ton *Lutz) woont sa
men met zijn huidige vrouw
Verti (Ingeborg Elzevier) en zijn
ex-vrouw Connie (Ann Hase
kamp). Bovendien zijn laatstge
noemden zusters van elkaar.
Die tot dusver moeizaam in
stand gehouden harmonie blijft
nogal aan de oppervlakte. Vol
gens de bijna volwassen kinde
ren - zoon Bas uit de eerste ver
bintenis en dochter Leila uit de
tweede - moet daar maar eens
verandering in komen. Het
krampachtig streven naar even
wichtigheid begint als een strak
corset te knellen.
In de drie kwartier voor de
pauze laat Haenen zijn perso
nages de munitie aandragen en
opstapelen. In het tweede deel
raakt de lont in het kruitvat,
wanneer zij het bekentenissen-
spelletje gaan spelen.
deze toch wel merkwaardige
personages iets vertrouwds
doordat wij de typetjes van de
auteur enigzins kennen. Onmis
kenbaar speelt de manier waar
op Paul Haenen zelf zijn perso
nages vertolkt, bij het kijken
naar dit stuk op de achtergrond
een rol: alleen al bijvoorbeeld
bij dat kostelijke zalvend-cyni-
sche begripvolle Gremdaat-
-toontje waarmee Ingeborg El
zevier weet te scoren.
Hoe verder te leven na al die
'brutale winterbekentenissen'?
Dat zal niet meevallen. De ver
slagenheid van de personages
laat daarover geen misverstand
bestaan. Terugvallen op het ver
dringingsmechanisme zal niet
gemakkelijk zijn, te veel waar
heden zijn ook niet alles.
Heel bijzonder is de barok ver
sierde pomp, die in 1709 op de
Leipziger Messe werd gekocht
door de keurvorst van Saksen,
en nu een van de pronkstukken
van het museum in Dresden
vormt.
Het 'puikje' van de Europese
wetenschapsgeschiedenis is
niet alleen te zien. Voor de bur
gers die zelf de handen uit de
mouwen willen steken zijn er
speciaal voor deze tentoonste-
ling 'spelletjes' gebouwd, waar
mee de vacuüm proeven van
weleer kunnen worden uitge
voerd.
Tentoonstelling: 'De eeuw
van de luchtpomp'. Dagelijks
geopend van 10.00 tot 17.00
uur. Zon- en feestdagen van
12.00 tot 17.00 uur. Museum
Boerhaave, Lange Agnieten-
straat 10, Leiden.
ROTTERDAM GPD
Ton Lutz is een van de hoofdrolspelers in Paul Haenens spel 'Brutale
winterbekentenissen' dat gisteren in de Leidse Schouwburg te zien was.
FOTO ANDRE BEEKMAN
toepassen, waarbij een bepaal
de minumum score moet wor
den gehaald. De nationaliteiten
van diverse sleutelfuncties (re
gisseur, producent, hoofdrol
spelers, scenaristen, hoofdtech
nici) leveren punten op evenals
de belangrijkste voertaal in de
film, de aard van het gegeven
en het land waar de film werd
opgenomen. Volgens dit pun
tensysteem zouden films als
Greenaway's Prospero's Books,
of René Daalders Ecophoria on
voldoende Nederlands zijn om
te kunnen meedingen naar
Gouden Kalveren, maar films
als die van de Nederlandse Ar
gentijn Alejandro Agresti en co
producties als Eline Vere wel.
Aan de sectie documentaires
zullen voortaan ook films kun
nen deelnemen die op video
zijn gemaakt, maar men zal wel
de restrictie hanteren dat het
dient te gaan om 'creatieve do
cumentaires'. Voor de filmtypes
die nu van competitie-deelna
me worden uitgesloten, wil men
overigens wel plaats beschik
baar houden binnen het verto
ningsprogramma. Het aparte
Gouden Kalf voor reclame-films
wordt afgeschaft.
Het is de bedoeling dat het
totale programma wordt opge
splitst in een reeks van verto
ningen en talkshows met toe
ters en bellen voor een groot
publiek, naast een meer sober
en op de professionals toege
spitst gedeelte dat evene
openbaar toegankelijk blijft.
De Nederlandse Filmdagen zul
len terugkeren naar een kleinere
schaal en de competitie om de
Gouden Kalveren zal niet langer
toegankelijk zijn voor tv-pro-
duKties en films met een over
wegend buitenlands karakter.
Dit blijkt uit een nota met be
leidsvoornemens die gisteren is
gepresenteerd tijdens een in
Rotterdam belegde persconfe
rentie.
Met deze maatregelen komt
het bestuur van de Stichting
Nederlandse Filmdagen tege
moet aan de storm van kritiek
die volgde op de laatste editie
van het nationale filmfestival.
De festivalleiding werd verwe
ten een te breed en daardoor
ondoorzichtig geworden pro
grammabeleid te voeren. Voorts
werd in brede kring onvrede
uitgesproken over selectie-crite
ria voor de competitie die zo
waren opgerekt dat ineens een
tv-serie als Bij Nader Inzien en
een alleen in technische aspec
ten Nederlandse speelfilm als
Prospero's Books de belangrijk
ste Gouden Kalveren konden
opstrijken.
Het festival zal voortaan al
leen die speelfilms tot de com
petitie toelaten welke primair
voor bioscoopvertoning be
doeld zijn geweest Voor het be
palen van de nationaliteit van
films gaat men een internatio
naal gehanteerd puntensysteem
De burgemeester
van Maagdenburg,
Otto von Guericke,
heeft met de eerste
luchtpomp op tal
van manieren het
bestaan van lege
ruimtes gedemon
streerd. Het meest
bekend is de proef
uit 1657. Twee
grote halve bollen
werden tegen el
kaar geplaatst,
waarna de afgeslo
ten ruimte ertussen
werd feegge-
pompd. Aan beide
helften werden
paarden ingespan
nen met de op
dracht de halve
bollen van elkaar te
trekken. Pas nadat
in totaal 16 paar
den waren inge
spannen lukte het
de luchtdruk, die
de helften op el
kaar perste, te
overwinnen.
FOTOMUSEUM
BOERHAAVE
n
