Wetenschap
Europees onderzoek
voeding en kanker
Vrachtwagen gaat windtunnel in
Octrooi-aanvraag DNA
geeft grote beroering
Passief meeroken risico
voor (ongeboren) kind
Videofoon
voor 1500
dollar
Donderdag 30januan1992
071-161400 Redactie: BRAM VAN LEEUWEN EN HANS SONDERS Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: RON VAN HAASTRECT
NIEUWSLIJN
Tandarts tegen elektrische borstel
De tandartsen blijven waarschuwen tegen elektrische borstels.
Belangrijke reden is dat niets bekend is over de mate waarin het
gebruik op lange termijn schadelijk is. Geen enkele fabrikant kan
of wil daarover enig cijfer tonen, zo zegt hoogleraar tandheel
kunde dr. B. Houwink in het Ned. Tandartsenblad. Hij ergert
zich aan de reclamecampagne van Braun (Plak Control borstel)
en Bausch en Lomb (Interplak borstel). Ze zeggen ervaring met
deze borstels te hebben, terwijl deze nog maar net op de markt
zijn. Op grond van theoretische overwegingen ligt het voor de
hand dat die borstels 'zeer schadelijk' zijn, stelt hij. Houwink
spreekt van 'agressieve, misleidende reclame', die verboden zou
worden.
'Zachte' risico's voor hartinfarct
Drie medewerkers van de Vakgroep Gezondheidswetenschap
pen van de Groningse universiteit onderzoeken of persoonlijke
(leeOomstandigheden van invloed kunnen zijn op het ontstaan
van een hartinfarct. In de medische wereld bestaat al langere tijd
het vermoeden dat er een samenhang bestaat. Onderzoek werd
er echter nooit naar verricht. Het onderzoek onder zowel
(ex) hartpatiënten als mensen die nog nooit een hartinfarct heb
ben gehad richt zich op factoren als werkloosheid, echtschei
ding, structurele ruzies en de persoonlijkheidsstructuur.
Tweede hartoperaties ook succesvol
Een tweede hartoperatie via de omlegging van de kransslagade
ren levert wel een groter risico op, maar de patiënt leeft ook lan
ger. Dit blijkt uit een onderzoek van het Academisch Medisch
Centrum Amsterdam onder 200 patiënten. Het ging om 169
mannen en 31 vrouwen, met een gemiddelde leeftijd van 58,4
jaar. Zij werden geopereerd, omdat verstopping van of kramp in
de hartvaten niet met medicijnen was te genezen. Gemiddeld
werd de operatie 58 maanden na de eerste ingreep gedaan. De
sterfte binnen 30 dagen was 7,5 procent. De kans dat patiënten
geen nieuwe hartcomplicaties kregen bleek na 5 jaar 54 procent
te zijn.
Vetloos dieet beter bij artritis
Veel mensen die lijden aan reumatische artritis kunnen de daar
mee gepaard gaande pijn verminderen door over te gaan op een
dieet zonder dierlijk vet. Dat meldt de Britse reumatoloog dr.
John Kirwan in het dagblad The Independent. Volgens Kirwan,
verbonden aan de Bristol University Medical School, zou onge
veer de helft van de lijders aan de ziekte voordeel kunnen heb
ben van vis-, plantaardige olie-,*of zonnebloemolierijke dieten.
Eventueel verband moet worden onderbouwd
Eind vorig jaar is het startsein gegeven voor een groots
opgezet onderzoek naar het verband tussen voeding en
kanker. In zeven Europese landen Engeland, Frankrijk,
Griekenland, Italië, Nederland, Spanje en West-Duitsland
zullen in totaal 350.000 mensen worden opgeroepen
om aan het onderzoek deel te nemen, in elk land 50.000
VM met de basisgezondheids
diensten van Amsterdam, Doe-
tinchem en Maastricht. Bij de
RU Utrecht gaat het om vrou
wen tussen de 50 en 70 jaar die
voor screening op borstkanker
worden opgeroepen door het
Preventicon".
In ons land wordt het onder
zoek gecoördineerd door de Af
delingen Epidemiologie van het
Rijksinstituut voor Volksge
zondheid en Milieuhygiëne (RI
VM) in Bilthoven en van de
Rijksuniversiteit Utrecht. „Mo
menteel zijn wij nog bezig met
een voorstudie bij 120 perso
nen", zegt prof. D. Kromhout
van het RIVM, één van de Ne
derlandse projectleiders. „Wij
willen weten of de vragenlijsten
die gemaakt zijn om informatie
over voeding en consumptie en
over lichamelijke activiteit te
verzamelen goed en betrouw
baar zijn".
Het ligt in de bedoeling om in
ons land de eerste mensen in
het kader van het Europese on
derzoek begin volgend jaar op
te roepen. „Het betreft mensen
(tussen de 20 en 60 jaar) die on
derzocht worden in het kader
van het 'Monitoringsproject
Chronische Ziekten', een sa
menwerkingsproject van het RI-
Vragenlijsten
De opgeroepen personen krij
gen vragenlijsten voorgescho
teld. Hun lengte, gewicht en
bloeddruk wordt bepaald en er
wordt bloed van hen afgeno
men voor onderzoek naar be
paalde voedingsbestanddelen.
Hoe vaak de mensen zullen
worden opgeroepen, is nog niet
bekend, aldus Kromhout.
Het staat vrijwel vast dat be
standdelen uit onze dagelijkse
voeding kanker kunnen veroor
zaken, of althans het ontstaan
van kanker kunnen bevorderen.
Verzadigd vet zou de kans op
het krijgen van dikke darmkan
ker en van borstkanker vergro
ten, terwijl mensen die vol
doende voedingsvezel eten juist
minder risico lopen op het krij
gen van dikke darmkanker. In
het algemeen zouden groenten
en fruit de kans op het krijgen
van kanker verminderen.
Volgens Kromhout klopt bo
venstaande in grote lijnen wel
aardig, maar bestaan er nog
steeds geen harde bewijzen
voor. „Er zijn aanwijzingen dat
groenten en fruit een bescher
mend effect hebben op het krij
gen van kanker. Maar om welke
stoffen gaat het precies? Gaat
het inderdaad om bepaalde vi
taminen? Of om voedingsve
zels?". Overigens is het volgens
Kromhout nog steeds niet dui
delijk of (en in welke mate) voe
dingvezels bescherming bieden
tegen dikke darmkanker. Het
veronderstelde verband tussen
de consumptie van verzadigd
vet en borstkanker noemt hij
zelfs 'controversieel', dat tussen
verzadigd vet en dikke darm
kanker 'nog niet sterk'.
„Wellicht gaat het bij borst
kanker niet alleen om minder
verzadigd vet, maar om minder
totaal vet, dus ook om minder
onverzadigd vet. In het Europe
se onderzoek willen wij de aan
wijzingen die er zijn voor wat
betreft het verband tussen voe
ding en kanker hard kunnen
maken, zodat wij op weten
schappelijk goede gronden voe
dingsadviezen kunnen geven".
Of die erg veel zullen afwijken
Uit het Europese onderzoek moeten harde aanwijzingen komen over het verband tussen voeding e
Zodat op wetenschappelijk goede gronden voedingsadviezen gegeven kunnen worden".
van wat nu al door de Voedings- bekend zijn, zullen bruin brood,
raad wordt aanbevolen, valt te weinig verzadigd vet, af en toe
betwijfelen. Ook over tien jaar, vis, voldoende groenten en
de eerste resultaten fruit, matig met zout en matig
met alcohol nog steeds hoog op
het lijstje van de voedingsdes
kundigen staan. Wellicht met
meer overtuiging.
LEEUWARDEN NICO HVLKEMA
De personenauto is al jaren het
produkt van uitgekiende wind-
tunnelproeven. Dat leidde tot
een grote eenvormigheid.
Vrachtwagens ondergingen
nauwelijks veranderingen, be
halve dan steeds kortere cabi
nes om meer laadruimte te
scheppen. Deze mastodonten
van de weg wekken weinig as
sociaties op met stroomlijn.
Hooguit zie je enkele panelen
op het dak van de cabine.
Toch doen vrachtwagenfabri
kanten er van alles aan om de
weerstand van hun gevaarten te
verminderen. Elk procentje
minder weerstand is immers
winst op de miljoenen kilome
ters makende vloot van de
transportbedrijven. Een beetje
stevig doorrijdende chauffeur
haalt op zijn beladen gevaarte
een brandstofverbruik van 1 op
1Alleen al rustig rijden en niet
sneller dan 80 vermindert dat
tot bijna 1 op 1,5.
Tot voor kort werden zulke
zware voertuigen vaak getest op
de rechte dijkweg Lelystad-Enk
huizen. Maar de Duits Neder
landse Windtunnel (DNW) op
het terrein van het Nationaal
Lucht- en Ruimtevaart Labora
torium in de Noordoostpolder
ontdekte het gat in de markt. Er
werd ingesprongen op de wens
van grote fabrikanten als Saab-
Scania, MAN, Mercedes-Benz,
Volvo-Trucks en DAF naar meer
mogelijkheden voor het testen
van zijwindgevoeligheid.
DNW beschikt over meet-
plaatsen die op vier wijzen zijn
in te stellen. Er zijn hallen van 8
bij 6 meter en 9,5 bij 9,5 meter.
Een extra mogelijkheid is de lo
pende band onder de hallen,
die in de kleinste hal een snel
heid van 450 kilometer kan be
reiken en in de grote tot 200 ki
lometer.
Bij het testen van vrachtwa
gens in een windtunnel staat
een aantal vragen voorop. Zo
wil de fabrikant vooral de weer
stand weten die het voertuig
moet verwerken. Je kunt de
voorkant wel fraai stroomlijnen,
maar de wind komt nooit pre
cies van voren. Verder is de pro
ducent benieuwd naar de zij
windgevoeligheid en de ma
noeuvreerbaarheid.
Voor de weerstand is het be
langrijk te weten hoe groot de
hoek is waar tegen de vrachtwa
gen de wind tegemoet gaat. In
de DNW is het, als enige wind
tunnel in Europa, mogelijk die
invalshoek van de wind te vari
ëren.
Alvorens een vrachtwagen
combinatie aan de test wordt
onderworpen, komen de wielen
op een luchtkussen te staan en
wordt de combinatie iets opge
tild. Daardoor staat de zaak bij
na wrijvingsvrij op de vloer.
Vervolgens moeten bewegingen
tussen de delen van de combi
natie uitgesloten zijn. Gecombi
neerd met twee bevestigings
punten door de vloer heen, kan
de combinatie zweven en draai
en. Op deze wijze zijn alle
krachten meetbaar over te dra
gen op de balans van de combi
natie.
Testen van een vrachtwagen
in de windtunnel is een dure
aangelegenheid: zo'n 75.000
gulden per dag. Wellicht lijkt
het goedkoper de vrachtwagens
heen en weer te laten rijden tus
sen Lelystad en Enkhuizen. In
de eerste plaats zijn de testmo-
Europese bossen
hollen achteruit
BRUSSEL «ANP
gelijkheden daar niet optimaal,
de wind is nu eenmaal veran
derlijk en tegenliggers kun je
niet uitbannen. Bovendien kost
het tien keer zoveel tijd. En tijd
betekent veel in een felle con
currentiestrijd.
Volgens sommigen zal de
computer op de duur de wind
tunnel geheel doen verdwijnen.
Bijna alle berekeningen zullen
op de lange termijn volgens
deze voorspellers op supercom
puters kunnen worden uitge
voerd. Bij DNW gelooft men
daar niet zo hard in. Afgezien
van praktische moeilijkheden
blijft verificatie nodig. Een com
puter kan nu goede voorstudies
doen, maar het complexe stro
mingsprogramma vereist nog
immer proeven in de windtun
nel en dat zal ook wel zo blijven,
verwacht marketingdirecteur
Van Ditshuizen. Zelfs nu rijden
de trucks nog op de IJsselmeer-
dijk om te testen of de windtun
nel gegevens inderdaad tot be
sparingen leiden. Daar moet
blijken of schilden op de hoe
ken en windvangers op het dak
van de truck meer zijn dan kos-
metische verfraaiingen.
In de wereld van moleculair
biologen is een storm van ver
ontwaardiging opgestoken naar
aanleiding van plannen van
Amerikaanse deskundigen om
octrooi aan te vragen op stukjes
van het erfelijkheidsmateriaal
DNA, waarvan de functie nog
geheel onbekend is. Volgens
een groot aantal onderzoekers,
voord betrokken bij het mense
lijk genoomproject, vormen
dergelijke octrooi-aanvragen
een bedreiging voor de vrije uit
wisseling van wetenschappelij
ke gegevens.
De zaak kwam aan het rollen
toen bekend werd, dat de Ame
rikaanse National Institutes of
Health (NIH) bij het Ameri
kaanse Octrooi Bureau octrooi
had aangevraagd op een groot
aantal door hen ontcijferde
stukjes DNA. Door gebruik te
maken van apparatuur die ge
heel automatisch de volgorde
van de genen in het DNA kan
bepalen, en van geavanceerde
computer-software is het nu
mogelijk om binnen een maand
de structuur van een paar hon
derd stukjes DNA (genen) te be
palen.
Dat is ook precies wat de
Amerikaanse onderzoeker Craig
Venter, werkzaam bij de NIH,
vorig jaar heeft gedaan. En wel
van ruim 300 genen. Maar wat
moet je daarmee? In elk geval in
een geautomatiseerde 'DNA-
bank' stoppen, zodat ook ande
ren het voor hun onderzoek
kunnen gebruiken. Maar zou je
op al die genen en op de eiwit
ten waarvoor deze coderen, ei
genlijk niet octrooi moeten aan
vragen, in het geval deze zeer
interessant blijken te zijn? Bij
voorbeeld voor het vervaardi
gen van een test waarmee een
belangrijke erfelijke aandoening
kan worden aangetoond?
Ja, dachten juridische des
kundigen van de NIH, en brach
ten Venter zover dat hij octrooi
aanvroeg op 337 DNA-stukjes.
„Een schande", riep direct prof.
James Watson, directeur van
het Amerikaanse Center for Hu-
man Genome Research. „Op de
resultaten van een procedure
die bij wijze van spreken ook
door een aap kan worden uitge
voerd, kan men toch geen oc
trooi aanvragen?"
Kan er eigenlijk wel octrooi
op stukjes DNA worden aange
vraagd, waarvan de functie nog
geheel onbekend is? Volgens de
Amerikaanse octrooi-wetgeving
moet een vinding globaal aan
drie voorwaarden voldoen om
voor octrooiering in aanmer
king te komen. De vinding moet
nieuw zijn, zij moet niet voor de
hand liggen en zij moet toepas
baar zijn.
Met name dat laatste criteri
um zal voor de aanvragers een
hele kluif zijn, want ze geven
zelf toe geen idee te hebben van
wat de functie van hun DNA-
stukjes is. De wat meer filoso
fische vraag is natuurlijk of je
wel octrooi kunt aanvragen op
iets wat al miljoenen jaren be
staat en wat heel toevallig door
Venter in 1991 met geavanceer
de apparatuur is 'ontdekt'.
Ook Engelse onderzoekers
van het Medical Research
Council verzetten zich sterk te
gen de Amerikaanse octrooi
aanvraag. Maar niet zonder de
nodige boter op hun hoofd. Al
eerder hadden de Engelsen
overwogen octrooi op hun stuk
jes DNA aan te vragen, maar
volgens hun advocaten was de
uitkomst daarvan zeer onzeker.
Ze hebben het daarom anders
aangepakt.
Wie nu als biotechnologisch
ondernemer informatie over
hun DNA-stukjes wil hebben,
moet daarvoor betalen, 'vrije'
onderzoekers (nog) niet. Niette
min bestaat de indruk dat de
Engelsen DNA-informatie ach
terhouden.
Het in kaart brengen van hèt
volledig menselijke genoom,
van al het menselijk DNA, ooit
door onderzoekers voorgesteld
als een speurtocht naar de heili
ge graal van de biologie, dreigt
te ontaarden in een goudkoorts
om maar zo veel mogelijk geld
uit het onderzoek te halen.
Heeft dat nog iets met weten
schap te maken?
THE INDEPENDENT
De schade die aan kinderen wordt toegebracht
door geregelde blootstelling aan tabaksrook, kan
tot in hun volwassenheid van invloed zijn, en be-
gjnt al tijdens de zwangerschap. De gevolgen va
riëren van miskramen en doodgeborenen tot ast
ma, bronchitis en hersenvliesontsteking, en een
vergroot risico op longkanker tijdens hun latere
leven.
Dr. Anne Charlton van de Universiteit van
Manchester heeft meer dan 140 onderzoeken be
studeerd naar de gevolgen van blootstelling aan
roken in de kindertijd. Volgens haar bestaat er nu
weinig twijfel over dat roken door zwangere vrou
wen schadelijk en zelfs dodelijk kan zijn voor een
baby in de baarmoeder, tijdens de geboorte en
tijdens de eerste paar levensweken.
Volgens dr. Charlton zijn de meeste vrouwen
zich bewust van de gevaren van roken tijdens
hun zwangerschap, maar weten weinigen dat ro-
Dè toestand van de Europese
bossen verslechtert door een
combinatie van luchtvervuiling,
ongunstig weer, insecten, bos
branden en schimmelvorming.
Dat blijkt uit een in Brussel ge
publiceerde jaarverslag over de
gezondheid van de Europese
bossen.
In de EG-landen, met name
Schotland, Portugal en Duits
land, leed gemiddeld circa 15
procent van de bomen in 1990
aan blad- en kleurverlies tegen
9,9 procent in 1989. In Tsjecho-
slowakije, Polen, Hongarije,
Oostenrijk en Zwitserland, waar
het aandeel van de beschadigde
bomen (meer dan 25 procent
blad- en naaldverlies) is dat
zelfs 35,3 procent. Tsjechoslo-
wakije en Polen, die door een
ouderwetse industrie kampen
met ernstige luchtverontreini
ging, scoorden het slechtst.
ken na de geboorte ook ernstige risico's met zich
meebrengt.
Rokers die borstvoeding geven, zouden ge
waarschuwd moeten worden dat zij schadelijke
stoffen doorgeven aan hun baby's, zegt zij. Er
werd verband gelegd tussen roken en een slechte
re groei tijdens de kindertijd en een langzamere
ontwikkeling in lezen en schrijven. Kinderen van
rokers hadden veel vaker last van lichte onge
steldheden, die vaker terugkwamen en leidden
tot langdurige afwezigheid van school. Hoewel er
nog geen duidelijk verband is gelegd met long
kanker, hebben twee onderzoeken een positief
verband aangetoond tussen passief roken in de
kindertijd en longkanker tijdens het latere leven,
aldus Charlton.
Kinderen van volwassenen die gedurende 25
jaar of langer hebben 'meegerookt', hadden tij
dens hun latere leven twee maal zoveel kans op
longkanker als mensen die nooit hebben gerookt
of aan een dergelijke hoeveelheid rook zijn bloot
gesteld.
NEW YORK AP
Het Amerikaanse AT&T-con-
cem brengt in mei een kleu
ren videofoon op de Ameri
kaanse markt voor 1500 dol
lar. Het apparaat zendt en
ontvangt beeld en geluid
over bestaande telefoonlij
nen voor dezelfde prijs als
normale telefoongesprekken.
De videofoon weegt 2,7 kg.
bevat een ingebouwde ca
mera en een mini-beeld-
scherm, en heeft ongeveer de
grootte van een antwoordap
paraat.
Andere veel duurdere sys
temen vereisen speciale digi
tale lijnen en zijn in eerste
instantie bedoeld voor ge
bruik in bedrijven. De maat
schappij meent dat de video
foon in de komende jaren
even ingeburgerd zal raken
als de videocamera en de vi
deorecorder.
De beeldkwaliteit is nog
lang niet perfect. Het gezicht
van de beller wordt op het
scherm van de ontvanger
waargenomen als een ver
traagd afgedraaide tekenfilm.
Dit komt omdat de video
foon slechts maximaal 10
beelden per seconde kan
doorseinen. Een tv geeft, ter
vergelijking, 30 beelden per
seconde door.
Bij het testen van vrachtwagens in een windtunnel wil de fabrikant vooral de weerstand weten die het voertuig moet verwerken. Je kunt de voor
kant wel fraai stroomlijnen, maar de wind komt nooit precies van voren. Verder is de producent benieuwd naar de zijwindgevoeligheid en de ma
noeuvreerbaarheid. FOTO CPD
