Economie
Bush wil dat
'Joe' naar
winkel gaat
'Doch dyn plicht en lit de lju rabje'
Liberalisering gasmarkt
slecht voor consument
Bonn: economie groeit 3 procent
Donderdag 30 januari 1992
Redactie: 023-150224 JANINE BOS AAA Vormgeving: RUUD BLOKHUIZEN
23
NIEUWSLIJN
Recordwinst voor Sara Lee
Het Amerikaanse levensmiddelenconcem Sara Lee Corporation
heeft in het tweede kwartaal van het op 1 juli begonnen boekjaar
recordresultaten geboekt. De nettowinst steeg met 13,6 procent
van 166,8 miljoen dollar tot 189,4 miljoen dollar en de omzet
groeide met 6,8 procent van 3,4 tot 3,6 miljard dollar. Dat heeft
het concern gisteren bekendgemaakt. Volgens Sara Lee, in Ne
derland eigenaar van Sara Lee/DE (de vroegere Douwe Egberts),
is de winst te danken aan een verbetering van het produktenas-
sortiment en een daling van de bedrijfskosten.
Zoetstof-fabriek schroeft produktie op
De Holland Sweetener Company verviervoudigt de produktie
van de zoetstof aspartaam. Het bedrijf speelt daarmee in op het
aflopen van de patenten op de produktie van aspartaam van het
Amerikaanse concern Nutrasweet, later dit jaar. HSC investeert
100 miljoen gulden in zijn fabriek in Geleen om eind 1993 een
produktie aan te kunnen van 2000 ton aspartaam per jaar. Op
het ogenblik ligt de capaciteit op 500 ton per jaar. Holland Swee
tener Company is voor 50 procent eigendom van DSM in Heer
len en voor de andere helft van het Japanse chemieconcern
Tosoh.
Verzekeraars verliezen op vliegtuigen
Internationale verzekeraars, verenigd in de Institute of London
Underwriters (ILU), hebben vorig jaar flinke verliezen geleden
op de verzekering van vliegtuigen en schepen. In 1991 moest
4,07 miljard pond (13,1 miljard gulden) aan schade worden uit
gekeerd, terwijl slechts voor 2,21 miljard pond (7,11 miljard gul
den) aan premie-inkomsten binnenkwam. Vorig jaar zijn 182
schepen van meer dan 500 ton verloren gegaan, het grootste
verlies in meer dan tien jaar. De waarde aan verloren vliegtuigen
was 340 miljoen dollar tegen 229 miljoen dollar in 1990.
'Maffia maakt privatisering mogelijk'
De privatisering van Moskou's winkels en bedrijven gaat nu in
volle kracht vooruit. Dat voorspelt het Russische staatspersbu-
reau Itar-Tass (vroeger: Tass). Volgens het persbureau heeft de
maffia een akkoord bereikt over de verdeling van de te privatise
ren ondernemingen. Daardoor zullen op korte termijn 50 tot 80
procent van alle winkels en bedrijven in Moskou tot privé-on-
dememingen worden omgetoverd. Itar-Tass legt verband tussen
de onwil van gemeentebestuurders om privatisering door te
voeren en de onderlinge twisten binnen de maffia.
Vertrouwen consument VS iets gestegen
Eén van de ongerijmdheden in de Amerikaanse econo
mie op dit moment, is dat de aandelenkoersen op Wall
Street bijna dagelijks een nieuwe recordhoogte bereiken,
terwijl het vertrouwen van de consument in de economie
kleiner is dan ooit. De Verenigde Staten kampen met re
cessie en grote werkloosheid. Onder zulke omstandighe
den houdt de consument de knip op de beurs en zijn cre
ditcard in de zak.
N HAAG LUUK SENGERS
Veel Amerikanen zijn sceptisch
over de belofte van president
Bush dat het binnenkort beter
zal gaan. In zijn State of the
Union vergeleek Bush de strijd
tegen de recessie met die tegen
de Iraakse dictator Saddam
Hussein. In de ontwerpbegro
ting voor het komend jaar
wordt zelfs gerekend op een
economische groei van 2,2 pro
cent, na een daling van 0,7 pro
cent vorig jaar. De Amerikaanse
consument blijft echter scep
tisch.
Het vertrouwen is zelfs min
der dan tijdens de recessie in
1981-1982. Toen ging ex-presi
dent Reagan de problemen met
dezelfde middelen (belasting
verlagingen voor burgers en be
drijven) te lijf als Bush nu van
plan is. Dat pakte goed uit. Be
drijven gingen weer investeren
en dat het aantal banen nam
toe. Het is echter maar de vraag
hoeveel Amerikanen zich dat
herinneren.
Uit een steekproef van het te
levisiestation CBS meteen na
Bush' rede, bleek dat een meer
derheid van de Amerikanen, 56
procent, weer vertrouwen heeft
in de aanpak van hun president.
Vlak voor zijn toespraak hadden
nog maar 50,4 procent van de
burgers vertrouwen in het her
stel van de economie.
CBS vroeg de kijkers verder of
ze vinden dat het land er finan
cieel slechter voor staat dan vier
jaar geleden toen Bush aantrad.
Een derde van de ondervraag
den antwoordde bevestigend.
Vlak voordat Bush dinsdag zijn State of the Union voorlas, demonstreerden leden v
te vragen voor het groeiende aantal mensen zonder vaste woon- of verblijfplaats.
n organisaties voor daklozen voor het Witte Huis c
Bush hoopt hen echter weer op
timistisch te stemmen met een
verlaging van de belastingen.
Inderdaad zullen veel huishou
dens de verlichting in hun por
temonnee voelen.
Neem Joe Sixpack, de Ameri
kaanse Jan Modaal. Omdat hij
twee studerende kinderen heeft,
mag hij straks duizend dollar
méér van zijn belastbaar inko
men aftrekken. Bovendien mag
hij voor het eerst de rente van
de leningen voor de studiefi
nanciering van zijn kinderen af
trekken. Verder hebben de Six-
packs een paar aandeeltjes Ge
neral Motors. Als ze die met
winst verkopen, hoeven ze over
die winst in de toekomst aan
merkelijk minder belasting te
betalen. Het extra geld. zo
hoopt Bush, zal in de winkels
worden uitgegeven zodat de
motor van de economie nog
eens krachtig wordt aange
zwengeld.
Uit enquêtes blijkt dat het
pessimisme van Amerikanen
over de economie overigens
nauw samenhangt met de grote
werkloosheid. Bijna een kwart
van de ondervraagden zei in
een recente enquête dat ie
mand uit hun familie werkloos
is, of in het afgelopen jaar werk
loos is geweest. Van de mensen
die pas een nieuwe baan had
den gevonden, zei 45 procent
dat ze daarin minder verdienen
dan in hun vorige betrekking.
De kick van Kiev; "Auke Gerbens sloot miljoenencontract met Oekraïne
HILVERSUM «EP BROUWER
EN JOAN HAAN
Uitgeput als na een marathon, maar met
een miljoenencontract op zak, keerde
Auke Gerbens (51) vorige week terug uit
Oekraïne. Onder zijn leiding heeft een
ploeg onderhandelaars van het Ameri
kaanse telecommunicatieconcem AT&T
Network Systems en PTT Telecom een
reuzenorder binnengehaald voor de mo
dernisering en het" beheer van het tele
foonnetwerk in de voormalige Sovjet-re
publiek. De uit Friesland afkomstige
boerenzoon verkeert tegenwoordig meer
in het voormalige Oostblok dan thuis in
Bunschoten. „Goed voor m'n huwelijk",
grapt hij vergoelijkend. „Elke keer als ik
dan terugkom hebben wij weer even dat
honeymoongevoel." Zijn emoties liggen
niet aan de oppervlakte. Een order van
ruim honderd miljoen gulden in de
wacht slepen en uitzicht krijgen op een
megaproject van twee miljard gulden,
dan moet je je geluk niet opkunnen. Au
ke Gerbens is blij met het huzarenstukje,
natuurlijk, maar hij verwoordt dat met
een lauwe kreet als 'leuk'.
Kater
De overeenkomst voor de levering van
dertien telefooncentrales en de oprich
ting van een joint-venture die het inter
lokale en internationale telefoonnet gaat
exploiteren, blijkt - hoe kan het ook an
ders - met de 'crew* stevig te zijn gevierd.
Aan champagne in Kiev geen gebrek,
lacht Gerbens. De kater sloeg de volgen
de morgen toe. Nergens zijn paspoort te
vinden. De minister, hoge omes als de in
allerhaast overgevlogen Amerikaanse AT
T-bons Sam Willcoxon en mensen die
de Hollandse delegatie uitgeleide wilden
doen, moesten drie kwartier in de hotel*
lobby wachten, totdat Gerbens zijn pas
vond waar hij hem altijd stopt. „Ik was
redelijk afgedraaid", herinnert hij zich
met afschuw. „Op een gegeven moment
ben je leeg. Maar ik kon wel door de
grond zakken."
Auke Gerbens, die werd geboren in het
honderd zielen tellende Friese dorp
Hantum bij Dokkum, leek voorbestemd
voor het boerenbedrijf. Zijn vader had
een grote hoeve en ook hijzelf wilde tot
halverwege de mulo niets anders dan
boer worden. Terugdenkend aan de vele
arbeidskrachten op de boerderij, meent
hij daarvan geleerd te hebben om met
mensen om te gaan. Na de aanschaf van
een zelfbouw-radiootje kreeg de jonge
Auke interesse in electronica en wiskun
de en doorliep hij zonder veel moeite de
electronica-hts. De rest is gauw verteld.
Hij diende als officier in de krijgsmacht
en ging als technisch-commercieel me
dewerker aan de slag bij PTI, voorloper
van zijn huidige baas, de Amerikaanse
electronica-gigant AT T Network Sys
tems.
Strooien met Engels
In het Hilversumse hoofdkantoor zetelt
hij op de vijfde verdieping. Een riante
kamer met wijds uitzicht. Aan de muur
kunstwerken in sombere tinten en wat
foto's. Op de verder kale vensterbank
e nu zaken wordt gedaan, is uniek. Maar de andere
FOTO TON KASTERMANS
een bord van aardewerk met de in Fries
geschreven opwekking zich bij zijn doen
en laten niks van anderen aan te trekken:
'Doch dyn plicht en lit de lju rabje'.
Gerbens, een rijzige figuur, dunnend
grijs haar, bril, donker streepjespak, rau
we stem. Wekt een sympathieke, be
scheiden indruk, maar vraagt een uurtje
om te ontdooien. Spreekt met drukke ge
baren en verontschuldigt zich ergens in
het gesprek als het hemzelf opvalt dat hij
zo royaal met Engelse woorden - 'hard
currency, decisionmakers, biggest needs,
echte quality, committed' - strooit.
Zeker zo aardig als het succesverhaal
dat hij uit Oekraïne meebrengt, is zijn
verslag van de reis naar Iran waarmee
Gerbens de basis legde voor z'n huidige
positie. Het is 1965, hartje winter. Een
collega moet naar Teheran voor onder
handelingen over levering van appara
tuur, maar wordt ziek. 'Ga jij dan maar',
krijgt Gerbens te horen, 'en kijk of het je
lukt'. „Ik was ontzettend trots dat ik al
leen op reis mocht", weet hij nog.
De blijdschap verdwijnt bij het ontwa
ken, als blijkt dat het vreselijk heeft geij
zeld. Ondanks tegenwerpingen van de
taxichauffeur laat Gerbens zich toch naar
Schiphol rijden. Een dag later kan zijn
collega immers beter zijn, en kan hij flui
ten naar zijn vliegreis en de kans zich als
getalenteerd onderhandelaar te bewij
zen. Op de luchthaven wacht een nieu
we teleurstelling: alle vliegverkeer ligt
stil. Gerbens bedenkt zich geen moment,
pakt de bus naar Amsterdam, de trein
naar Frankfurt en vliegt vandaar naar
Teheran. De besprekingen verlopen ui
termate succesvol en hij keert in juich
stemming terug met zijn eerste grote or
der die uiteindelijk tachtig miljoen gul
den opleverde. „In die tijd een geweldig
groot project."
Haren verloren
Tegenwoordig gaat dat even anders. Bij
onderhandelingen zoals nu met Oekraï
ne zijn hele delegaties betrokken en de
besprekingen kunnen vele maanden,
een jaar, of nog langer duren. De order
voor modernisering van het telefoonnet
is in slechts vier maanden tijds binnen
gehaald. Uitzonderlijk snel, meent Ger
bens.
„De snelheid waarmee nu zaken wordt
gedaan, is uniek. Maar de andere kant
van de medaille ken ik ook. Indonesië,
daar ben ik zeven jaar bezig geweest. Ik
heb er heel wat schrammen en frustra
ties opgelopen en heel wat haren verlo
ren. Het gevecht was gigantisch hard. We
zijn eens bijna rond geweest en toen liep
het toch weer vast. Gelukkig is er uitein
delijk wel een hele grote order voor
350.000 telefoonlijnen uitgekomen. Nu
zitten we daar geloof ik al op een miljoen
lijnen."
In grote trekken legt hij het proces uit
dat moet leiden tot die ene kostbare
handtekening onder het contract. Be
klemtoont dat het niet zozeer om verko
pen gaat, maar om het uitvinden van de
noden van de klant en om het luisteren
naar zijn wensen. Dat aftasten doet AT
T de laatste jaren met name in Oost-
Europa en de republieken van de vroe
gere Sovjetunie. Landen met sterk on
derontwikkelde telefoonnetten en dus
enorme groeimogelijkheden.
Uiteraard heeft niet alleen AT&T de
'groeikernen' ontdekt. Vooral de Duitsers
(Siemens) en de Fransen (Alcatel) zijn al
geruime tijd bezig om Oost-Europa af te
stropen op jacht naar orders. Dikwijls
hebben zij zelfs een voorsprong op AT
&T dat door zijn Amerikaanse achter
grond bij de communistische machtheb
bers tot voor kort nauwelijks een poot
aan de grond kreeg. „We stonden niet op
hun prioriteitenlijst."
Maar ook de Amerikanen zelf hielden
lange tijd de boot af om zaken te doen
met Ronald Reagans legendarische 'evil
empire'. Pas anderhalf jaar terug zette de
bedrijfstop het licht op groen.
Eén prae heeft AT T echten het con
cern heeft de allerbeste digitale telefoon
centrales (zegt Gerbens) die je je maar
kunt wensen. En de omwenteling brengt
nieuwe mensen aan de macht, die wèl
openstaan voor de aanbiedingen van de
Amerikanen. „Bij tenders (inschrijvin
gen) zijn wij altijd de beste. Daarom
hebben wij het relatief makkelijk. En als
je eenmaal een opdracht binnenhebt,
dan werkt dat als een olievlek en volgt er
bijna altijd meer uit."
Kaarten geschud
Bij de Polen kan het concern in elk geval
niét meer stuk. En terwijl met Oekraïne
ook iets moois en groots groeit, lonkt het
telecommunicatiebedrijf nu alweer naar
Rusland en andere republieken en de
Baltische Staten.
Gerbens is op dit moment in St. Pe
tersburg, om de daar al anderhalf jaar lo
pende onderhandelingen voort te zetten.
„Ik ben benieuwd hoe ze zullen reageren
op wat we in Oekraïne doen", zegt hij tij
dens het interview, daags tevoren. „Er is
nogal wat spanning tussen Rusland en
Oekraïne. Als er over een half jaar in
Oekraïne een goed telecommunicatie
netwerk is, zullen de Russen dezelfde
dringende wens hebben. Maar ze zijn
niet exclusief met ons in gesprek."
Met een maand of vier, vijf, verwacht
Gerbens. wordt duidelijk of de cham-
pagnekurken ook in Rusland kunnen
knallen. Het gaat hard, weet hij. „Nog
voor het einde van dit jaar zullen in de
meeste Oosteuropese landen de kaarten
voor ons vakgebied geschud zijn."
BERLUN HANS HOOGENDUK
CORRESPONDENT
Duitsland verwacht dat de eco
nomie komend jaar met 2 pro
cent zal groeien. Dat heeft de
Duitse minister van economi
sche zaken, Möllemann, gister
middag gezegd bij de presenta
tie van het economisch jaar
overzicht, dat als basis geldt
voor het regeringsbeleid. Vooral
in de ex-DDR zal de economie
tot bloei komen en met 10 pro
cent groeien.
Möllemann somde wel een
aantal voorwaarden op waaraan
moet worden voldaan om de
nagestreefde cijfers te halen,
zoals een mondiale daling van
de invoerrechten, opdat de af-
zetkansen voor Duitse produk-
ten beter worden. Verder pleitte
hij opnieuw voor gematigde
cao-akkoorden. Bekend is dat
Möllemann loonsverhogingen
van boven de 5 procent 'vergif
voor de economie acht.
De oppositionele SPD had
geen goed woord over voor de
boodschap van de regering.
„Het is een document van hul
peloosheid", zei woordvoerder
Roth. De aangekondigde groei
van tien procent in de ex-DDR
noemde hij „mooipraterij". Hij
wees erop dat de industriële
produktie in het Oosten de
laatste jaren met meer dan 50
procent is gedaald en dat een
economische groei van 10 pro
cent dus niet veel voorstelt.
Nieuwe banen zullen er zeker
niet door worden geschapen,
zei Roth.
De regering erkent dat. Bonn
voorspelt dat het aantal werklo
zen in het Oosten ondanks alle
werkverschaffingsmaatregelen
tussen de 1,3 en 1,4 miljoen (17
procent) zal bedragen. Voor het
einde van het jaar hoeft niet te
worden gerekend op een daling,
aldus Mölleman.
MARIEN VAN DEN BOS
Nederland had de Europese
voorzittershamer koud ingele
verd bij Portugal, of juist de
Portugese EG-commissaris voor
energiezaken kwam vorige
week met een voor Nederland
onverteerbaar plan: de mono
polies van energiebedrijven in
Europa moeten worden afge
broken. Volgens commissaris
Antonio Cardoso e Cunha leidt
dit tot concurrentie en lagere
prijzen voor de consument.
Op het eerste gezicht een lof
waardig streven. En dat juist de
Nederlandse regering daar zo
op tegen is. heeft alles te maken
met het feit dat ze aanzienlijke
inkomsten geniet uit aardgas.
Cardoso e Cunha laat ook niet
na daar voortdurend op te wij
zen.
De werkelijkheid is echter ge
compliceerder. Zo gecompli
ceerd zelfs, dat gevreesd moet
worden dat 'Brussel' zich in de
vingers gaat snijden als dit
voornemen in praktijk wordt
gebracht. En de consument de
dupe wordt. Misschien niet in
de portemonnee, maar wel in
de zekerheid dat er morgen
weer spanning op het stopcon
tact en gas onder de kookpit zit.
Verreweg het meest gelezen
tijdschrift onder beleidsmakers
op energiegebied is The Energy
Journal'.
Na een analyse van de gas-si-
tuatie in de Verenigde Staten en
in Europa komt David J. Teece
van de Universiteit van Califor-
nië hierin tot de volgende aan
beveling: begin er niet aan! Mis
schien dat gasverkopers van
buiten Europa er hun voordeel
mee kunnen doen, maar produ
centen, distributeurs en consu
menten zijn slechter af. Een ver
gelijkbaar plan werd in de VS
een fiasco.
In de eerste fase zouden de
gasleidingen moeten worden
opengesteld voor concurreren
de gasproducenten en -hande
laren. Uiteindelijk zouden de
huidige functies van producent,
vervoerder en distributeur van
gas gesplitst moeten worden.
De 'consument' zou dan kun
nen kiezen wie het goedkoopste
gas in de aanbieding heeft.
Het vervelende is natuurlijk
dat de Nederlandse consument
helemaal niet kan kiezen. Voor
dat het aardgas kwam lag dat
anders. De ene kolenboer was
inruilbaar voor de andere, net
als de olieman. In Zuideuropese
landen is dat nog steeds zo. De
enige 'consumenten' die nu nog
kunnen kiezen zijn de grootge
bruikers. Zoals de Samenwer
kende Elektricteitsproducenten
(SEP), die vorig jaar grote hoe
veelheden gas 'bestelden' bij
het Noorse Statoil. Maar alle
elektriciteitscentrales van Ne
derland, dat is natuurlijk van
een volstrekt andere orde dan
de 'individuele consument'.
Bij veel Nederlandse deskun
digen bestaat dan ook de vrees
dat het liberaliseren van de gas
markt ten goede zal komen aan
de zeer grote verbruikers, die
voor grote partijen gunstige
voorwaarden kunnen bedingen.
Als producent, vervoerder en
distributeur van het gas er ook
nog wat aan willen verdienen,
zullen ze die winst dus elders
moeten halen: bij de kleine con
sument.
Er zijn verder jaren tevoren
miljarden-investeringen nodig
om in de toekomst aan de ver
wachte vraag te kunnen vol
doen. Worden die termijn-in
vesteringen doorkruist door de
mogelijkheid dat concurrenten
er gebruik van kunnen maken,
dan wordt de opbrengst minder
zeker, de financiering duurder
en de drang om te investeren
kleiner.
Het Brusselse voorstel om ei
genaren van pijpleidingen al
leen dèn te dwingen de concur
rent toe te laten wanneer daar
voor ook voldoende capaciteit
aanwezig is, betekent waar
schijnlijk dat er minder nieuwe
leidingen komen. Men pompt
liever zelf op volle capaciteit,
dan te investeren voor de con
currentie. Wie belet overigens
een Gasunie om dochtermaat
schappijen te stichten, die de
extra capaciteit langdurig 'hu-
Pyreneeën
Dat geldt voor Noord-Europa.
Anders ligt het misschien in het
minder ontwikkelde zuiden.
Het zal in Nederland nooit
hardop gezegd worden, maar
de gedachte leeft wel: Juist lan
den als Spanje en Portugal ho
pen het gas goedkoop tot aan
de Pyreneeën te krijgen. De uit
eindelijke stemverhouding in de
Europese ministerraad zal er
nog om spannen.
Engeland kiest voor de vrije
markt. Duitsland is in dit op
zicht een natuurlijke bondge
noot van Nederland, maar de
regering zit juist midden in een
conflict met de eigen gasmono-
polisten. In Frankrijk speelt het
gas een ondergeschikte rol.
maar geeft het staatsmonopolie
op elektriciteit de nodige be
denkingen tegen het plan van
Cardoso e Cunha. De miljar-
denstrijd rond de energiemarkt
is nog niet beslecht.
