Helden op gympen
V
Aanzakkertje
ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Dit weekend eindigt het 54ste Hoogovens
schaaktoernooi. Twee weken lang inspan
ning voor 1400 deelnemers. Een impressie
uit de wonderlijke sportwereld van erwten
soep en Koningsindisch.
PETER HEERKENS
Waarom schaken
de mooiste sport
van de wereld is:
1. Er kan een stropdas bij aan.
Daarom zien wielrenners er niet
uit.
2. De wedstrijd wordt zittend
gespeeld. Op momenten van
rust ontlaadt de moeheid zich
lopend. Tennissers doen het an
dersom. Wat lang niet zo bijzon
der is.
3. Het analyseren van een partij verloopt
als een live-herhaling. Tegenstanders nemen
na afloop samen de gevolgde strategie door.
Daarbij laten ze hun stukken nog eens rond
gaan. Zo doen ze elkaar voor wat er geïncas
seerd moest worden en hoe de klap precies
werd uitgedeeld, of uitgedeeld had kunnen
worden. Die wijze van een wedstrijd recon
strueren is wat het boksen mist.
4. Erwtensoep behoort tot de wezenlijke
bestanddelen. Hier waait geen wind van ana
bolen, zoals bij het gewichtheffen.
Erwtensoep. Het Hoogovens schaaktoer
nooi werd er legendarisch door. Natuurlijk,
ook door onvergetelijke winnaars: Max Euwe,
Jan Hein Donner, Boris Spasski, Theo van
Scheltinga, Michael Botwinnik, Hans Bouw
meester, Anatoli Karpov, Lodewijk Prins, Ti-
gran Petrosjan, Paul Keres, Michail Tal. Hun
namen staan in de reputatie van het Hoog-
ovenstoemooi echter zonder uitzondering ex
aequo. Met die van erwtensoep.
Het fenomeen diende zich aan in de oor
logsjaren. Volgens een oud Amsterdams ge
zegde schilt men in tijd van nood aardappe
len met sluisdeuren. Vanuit deze filosofie los
ten de organisatoren van het Hoogovenstoer-
nooi tijdens de oorlog het grote probleem om
de deelnemers van voedsel te voorzien op,
door hectoliters soep van erwten aan te ma
ken. Sindsdien moeten alle winnaars hun
succes delen met dat van de erwtensoep. In
het restaurant erwtensoep, in de toemooizaal
erwtensoep en erwtensoep als traditioneel
gemiddeld zo'n 600 schakers
Achter het bord pellen z
slotdiner
aanschuiven.
Zo hangt er i
zelfs
luchtje.
toemooiplaats Wijk aan Zee,
Hoogovens trakteert, een
BBB
Hoogovens schaaktoernooi: zakjes brood en erwtensoep
Waar Hoogovens de afgelopen twee weken
in diverse groepen het merendeel van de
1400 deelnemers liet schaken, heet het De
Moriaan-, dorpshuis, annex sporthal, annex
bowling. Daar tegenover ligt café De Zon, een
toemooi-dependance. En achter de bocht
hotel Kennemerduin, toevluchtsoord voor
publiek dat hunkert naar deskundig (Har-
toch, Jongsma, Hort, Ligterink) commentaar
tijdens een wedstrijdronde. Drie lokaties.
Door de hele 54-jarige geschiedenis van het
Hoogovens schaaktoernooi loopt de proble
matiek van de accommodatie. Begonnen
(1938) in Velsen, daarna uitgeweken naar Be-
vèrwijk, toen Wijk aan Zee. En daar begint
het nu ook al weer te knellen.
De Moriaan mikt naar erwtensoep. En
gympen. Dampen, die aaneengesloten opstij
gen tot boven de wedstrijdvloer en zo het
schaakvolk toedekken onder een vertrouwde
deken. Daar beneden splitst het zich in drie
velden.
Het grootste is dat van de tien-kamp, spe
lersgroepen die wat het woord al doet ver
moeden bestaan uit tien schakers. Ze ne-
'Tegenwoordig zie
je ze niet
meer doorzakken
men driekwart in beslag van de ruimte die
zich ondanks gelegenheidsverfraaiing ver
raadt als sporthal middels een tegen een
wand geplakt klimrek, enkele basketbalnet-
ten die zijn blijven hangen en het bordje bij
ongeval direkt beheerder waarschuwen.
Tien-kampers zijn naar sterkte ingedeelde
huis/tuin/keuken- en clubschakers voor wie
even De Grote Poort is open gegaan. In het
walhalla pellen ze achter het bord een man
darijntje, eten tussendoor in tupperware
meegenomen voorgesneden kiwi, en pulken
uit huishoudfolie brood met kaas dat ge
wacht heeft in de boekentas. Zonder thee en
chocomel zouden ze sterven van de dorst.
Hun schaakliefde vraagt veel offers, waar
van het inschrijfgeld nog het minste is: 35
gulden. Daar boven uit stijgt het verlies aan
vrije dagen, reiskosten gedurende twee we
ken, en voor wie van ver komt logies en ver
blijf. Er zijn er veel die van ver komen, en niet
alleen uit Nederland. Op weg naar Wijk aan
Zee zijn er talrijke Europese grenzen voor
schakers open gegaan. Grenzen vooral in het
oosten, daar waar de wijzen in deze sport
vandaan komen. Gedreven in de liefde voor
schaakgodin Caïssa hebben ze hun spaargeld
geruild tegen deelname aan het
Hoogovenstoemooi. Daarbij het
risico nemend dat ze terugkeren
met een gewonnen broodrooster
waarvan in het vaderland het
voltage niet blijkt te werken.
Opvallend hoeveel gympen er
prijken aan de voeten van tien
kampers. Niet dat ze in verhou
ding tot ander schoeisel met
groot geweld sandalen en bruin
suède omver lopen, maar ze
springen er met hun plastic kleu
ren zo uit onder truien van saai
en broeken die ooit in de mode
waren. Schakers denken veel na,
maar niet over kleding.
Gympen. Er is maar één ver
klaring: de trendsettende invloed
der grootmeesters van groep A.
Helden op gympen. Loek van
Wely, vertederend balancerende
kroonprins op dit Hoogovens
schaaktoernooi: gympen. Vladi
mir Epishin, de Rus die volgens
John van der Wiel stinkt (vraag:
'Hoe denk je tegen hem te gaan
spelen', antwoord: 'Met een was
knijper op m'n neus'): gympen.
John Nunn, in 1990 en 1991 win
naar van dit toernooi: gympen.
Valery Salov, eerste in het sterk
bezette VSB-toemooi van vorig
jaar en deze twee weken te Wijk
aan Zee stormachtig schakend:
gympen. Yasser Seirawan, win
naar Hoogovenstoemooi 1980:
gympen. Men moet als tienkam
per wel erg stevig in de schoenen
staan om aan die mode niet toe
te geven.
De topspelers van groep A vul
len samen met de grootmeesters
in groep B de resterende kwart
ruimte binnen het speelveld. Een
feodale opstelling. Op de vloer
het gepeupel van B, daar boven
verheven op plankier de A, van
adel.
Schaakadel is een apart slag
volk. Het denkt zwart-wit en
spreekt talen als Koningsindisch (1. d4 Pf6 2. reldbond FIDE heeft heel wat te doen, ook al
c4 g6 3. Pc3 Lg7) en Siciliaans (1. e4 c5). lijkt het niks.
www Wat heeft de heer Van Beekum op het
Hoogovensschaaktoernooi te doen naast het
dagelijks om 13.30 uur op een gong slaan en
In het restaurant van 'De Mondriaan' hikt met de stem van de oudste kardinaal die een
een toemooi-ganger met 30 jaar ervaring, vol pausverkiezing aankondigt te roepen dat er
weemoed: „Het is met die grootmeesters niet een nieuwe ronde is?
meer wat het was. Vroeger kon je d'r gewoon Van Beekum (49 jaar, beleidsmedewerker
tegen praten. Dan haalden ze een neut waar ontwikkelingssamenwerking op het ministe-
je bij stond en aan het eind van de avond rie van buitenlandse zaken, schaker in de
moesten ze onder de bar uit worden gevist, tweede klasse van de Haagse onderbond)
Dat waren nog eens tijden. Tsongjejonge, wat analyseert zijn werk geduldig. Hij zegt: „Mijn
heb ik gelachen met die Donner. En even taak is het toezien op optimale speelomstan-
goed de volgende dag winnen, Donner. Te- digheden en het naleven van de reglemen-
keerde zetten. Maar dat komt op
dit niveau niet voor. En als het al
voor komt is er altijd nog de te
genstander om een klacht in te
dienen."
Volgende vraag: geniepigheden
zijn onlosmakelijk verbonden
met sport in wedstrijdverband.
Let u op trucs en intimidatie? De
heer Van Beekum: „Natuurlijk.
Het behoort tot mijn taak. Wan
neer een speler last heeft van uit
zonderlijk snuiven van zijn te
genstander dan grijp ik in. Even
eens als er overdreven geslurpt
wordt. Maar dat heb ik nog nooit
meegemaakt. Wel dat een speler
zo zat te wiebelen dat de hele ta
fel schommelde en de tegenstan
der daardoor uit zijn concentra
tie raakte. Daar ben ik tegen op
getreden."
Laatste vraag: hoe reageert u in
geval een grootmeester zijn tong
krom eet aan knoflook om met
die lucht de tegenstander uit ba
lans te brengen? De heer Van
Beekum: „Poehhhh... Moeilijk.
Heel moeilijk. Wat doe je aan een
stinkende trui, dat zou ook een
vraag kunnen zijn. Knoflook...
Moeilijk. Ik denk dat ik tenslotte
uitkom bij het reglement dat zegt
dat men elkaar gedurende een
partij niet mag hinderen."
BBB
Grootmeesterkijken in Wijk aan Zee. Vanachter een stevig schot mag
het publiek blikken werpen.
genwoordig zie je ze niet meer doorzakken.
Dat drinkt melk, dat staat vroeg op om te jog
gen en dan presteren ze het ook nog om te
verliezen."
BBB
De koffiekamer van de grootmeesters. Hier mag tussendoor worden gerookt. Toevluchtsoord
voor Victor Kortsnoi. verslaafd aan sigaretten.
Belangrijk is voofal het functioneren
de klokken. Een klok kan weigeren. Daar
moet je alert op zijn. Voorts, toezicht in de
tijdnood van een partij. Die fase is erg be
langrijk. Ik mag wel zeggen: het belangrijkste.
De controle dus op het aantal zetten binnen
de voorgeschreven tijd. Dat laatste half uur,
Van onder af gezien: gepoetste zwarte daar gaat 't om.
schoenen met voorgeprogrammeerde gaat- Daarnaast zijn er nog nog tal van verant-
jes, gedistingeerd grijs-beige kostuum met woordelijkheden. Ik moet toezien op het
streepjes, kraakwit overhemd, gesoigneerde licht; als er een lamp uitvalt dien ik ervoor te
effen stropdas, goudgerande bril, streng doch zorgen dat er een nieuwe komt. De tempera-
sympathiek gezicht. Hier staat de hoofdarbi- tuur. daar ga ik ook oven ingrijpen dus bij te
ter van de grootmeesters in het Hoogovens- koud of te warm. Letten op voldoende ver-
toernooi: Thorn van Beekum. Hij werd vorig snaperingen voor de grootmeesters, dat be-
jaar opvolger 'van de plotseling overleden hoort eveneens tot mijn pakket. En controle
Constant Orbaan. een monument in de Ne- op het geluid natuurlijk. Wanneer herrie uit
derlandse schaaksport. Orbaan leidde bijna de zaal de concentratie van de deelnemers
30 jaar het Hoogovenstoemooi. verstoort, moet ik in actie komen. Dan maan
ik tot rust."
Op het oog lijkt een hoofdarbiter niks te Vraag: kunnen grootmeesters u belazeren?
doen te hebben. Dat blijkt een vergissing. De heer van Beekum: „Eh... Ik zou niet weten
Een internationaal scheidsrechter van de we- hoe. Nee, ik kan niks bedenken. Tja... Ver-
Waarom stopt Hoogovens niet
direct consument gericht jaar
lijks zoveel geld in dit schaak
toernooi? Hoeveel dit is blijft ove
rigens onduidelijk. De staartgjgant
wenst op dit punt te zwijgen. Dat
geldt inclusief de vergoeding die
wordt betaald aan de groot
meesters. Sinds Jan Timman
daarop gepakt werd door de be
lasting zit die deur van mede
deelzaamheid op slot. In elk ge
val: het toernooi kost waarin
Hoogovens bij de staalverwerking rekent: ve
le tonnen. Wat de startgelden van de top-
schakers betreft. Vast staat dat ze voor twee
weken spelen een bedrag incasseren waar
voor Richard Krajicek niet eens meer zijn
racket uit het foedraal trekt.
Wat is het commerciële rendement van
Hoogovens? De toemooifolder zegt: 'Hoog
ovens traditionally puts great effort in contri
buting to cultural activities in society'. Ofwel:
het bedrijf spant zich graag in om ook op cul
tureel gebied een bijdrage te leveren. In dat
kader zou er eens wat geld uitgetrokken
moeten worden om internationaal groot
meester Vladimir Epishin op te knappen.
BBB
De door Hoogovens voor het schaaktoer
nooi aangestelde woordvoerder Hans Bakker
(17 jaar in functie) zegt: „Vroeger sjouwden
we ons bij het op Schiphol ophalen van
grootmeesters te pletter aan koffers met boe
ken over openingen, eindspelen en algemene
studies. Nu komen ze met floppy'
tasje en een draagbare computer onder de
arm. Dat scheelt een hoop. Ook in gezellig
heid tijdens het toernooi. Je ziet ze 's avonds
niet meer in de bar. Dan zitten ze op hun ho
telkamer achter de computer om de partij
van de volgende dag voor te bereiden. In het
geheel van het toernooi was het vroeger met
die grootmeesters toch wel een stuk
Ier."
BBB
Loek van Wely wordt een groot schaker.
De hoofdarbiter van
de grootmeesters in
het Hoogovenstoer-
nooi: Thorn van Bee
kum. „Belangrijk is
vooral het functione
ren van de klokken.
Een klok kan weige
ren. Daar moetje
alert op zijn."
ZATERDAG 25 JANUAR11992
Onze taal
Seksuele fantasieën schijnen bij
sommige mensen tot rare din
gen te leiden. Ik las er laatst een
artikel over in een of andere
krant. De teneur van dat artikel
was, dat je zulke fantasieën niet
moet aanmoedigen. De schrij
ver noemde zelfs enkele manie
ren ter afmoediging van seksue
le fantasieën. Zo stond het er:
ter afmoediging.
m aarschijnujk kent niemand
m# dat woord 'afmoediging'. Ik
W W ook niet, al is wel ongeveer
duidelijk wat de schrijver van dat stuk er mee
bedoelt. En het is ook duidelijk hoe hij dat
woord bedacht heeft. Het tegenovergestelde
van 'aanwezig' is immers 'afwezig'; naast
'aansluiten' hebben we 'afsluiten'; je kunt dé
televisie 'aanzetten' of 'afzetten' en tegenover
de 'aanvoer' staat de 'afvoer'. Dus waarom
zou het omgekeerde van 'aanmoedigen' dan
niet gewoon 'afmoedigen' zijn?
Dat valt best uit te leggen, want 'af en
'aan' zijn lang niet altijd eikaars tegenoverge
stelde. Het tegengestelde van aanval is
vlucht, en niet afval. Als de aardappels niet
zijn aangebrand, zijn ze daarom nog niet af
gebrand. Naast aankomst staat vertrek, en af
komst betekent iets heel anders. Evenzo is
aantrekken niet de tegenhanger van aftrek
ken. Hét valt dus nogal tegen, hoe vaak 'aan'
en 'af eikaars tegengestelde zijn.
Als het echt zo was als die bedenker van
'afmoediging' meent, dan zouden we op een
gemakkelijke manier honderden nieuwe
woorden kunnen maken, want het kunstje is
eenvoudig. Als een afzakkertje de laatste bor
rel is voordat je naar huis gaat of naar bed,
dan mag de allereerste borrel natuurlijk een
aanzakkertje heten. Wanneer mijn aandacht
daardoor afdwaalt, dan gaat mijn afdacht
vanzelf aandwalen.
Ik ga niet aanstonds weg, maar blijf af-
stonds zitten. De cafébaas heeft geen aan
sporing nodig om mij nog eens in te schen
ken, met een afsporingzet hij al een aftal
borrels voor mij neer. Ook voor de woorden
aanpoeieren, aanstand, aanslanken, aanzon-
derlijk, afduiding en afhef weet ik wel een
aardige bestemming te bedenken. Het enige
probleem is echter, dat ze niet bestaan. En
dat is over het algemeen een goeie reden om
ze niet te gebruiken. Eerlijk gezegd komt het
ook niet in me op, om ze te gebruiken. Woor
den moet je niet eerst gaan verzinnen.
Toch zijn er op deze manier wel eens
nieuwe woorden onze taal binnengekomen.
Enkele jaren geleden dook opeens 'inbrei-
den' op: een gemeente doet aan inbreiding
wanneer ze binnen de bebouwde kom op
zoek gaat naar stukjes bouwgrond. Dat is in
breiding genoemd omdat het in zekere zin
het omgekeerde is van uitbreiding. In bepaal
de kringen is inbreiding een gewoon woord -
geworden en het is ook in woordenboeken
opgenomen.
Veel bekender is 'uitvoegen' en 'uitvoeg-
strook'. Uitvoegen is logisch gezien een heel
raar woord, maar nadat 'invoegen' en 'in-
voegstrook' eenmaal algemeen gebruikt wer
den, waren 'uitvoegen' en 'uitvoegstrook'
voor de hand liggende benamingen voor het
tegenovergestelde.
Waarom is zo'n nieuw woord soms een
succes zoals uitvoegstrook maar meestal een
misser zoals afmoediging, afstonds en aan-
zonderlijk? Ik vermoed dat een voorwaarde
voor succes is, dat het nieuwe woord ook
echt iets nieuws moet betekenen, iets waar
voor nog geen woord bestond. Wat dat be
treft zoü voor iemand die van plan is veel te
drinken, het aanzakkertje dus enige kans ma
ken.
JOOP VAN DER HORST
universitair
docent Nederlands