Helden op gympen V Aanzakkertje ZATERDAGS BIJVOEGSEL Dit weekend eindigt het 54ste Hoogovens schaaktoernooi. Twee weken lang inspan ning voor 1400 deelnemers. Een impressie uit de wonderlijke sportwereld van erwten soep en Koningsindisch. PETER HEERKENS Waarom schaken de mooiste sport van de wereld is: 1. Er kan een stropdas bij aan. Daarom zien wielrenners er niet uit. 2. De wedstrijd wordt zittend gespeeld. Op momenten van rust ontlaadt de moeheid zich lopend. Tennissers doen het an dersom. Wat lang niet zo bijzon der is. 3. Het analyseren van een partij verloopt als een live-herhaling. Tegenstanders nemen na afloop samen de gevolgde strategie door. Daarbij laten ze hun stukken nog eens rond gaan. Zo doen ze elkaar voor wat er geïncas seerd moest worden en hoe de klap precies werd uitgedeeld, of uitgedeeld had kunnen worden. Die wijze van een wedstrijd recon strueren is wat het boksen mist. 4. Erwtensoep behoort tot de wezenlijke bestanddelen. Hier waait geen wind van ana bolen, zoals bij het gewichtheffen. Erwtensoep. Het Hoogovens schaaktoer nooi werd er legendarisch door. Natuurlijk, ook door onvergetelijke winnaars: Max Euwe, Jan Hein Donner, Boris Spasski, Theo van Scheltinga, Michael Botwinnik, Hans Bouw meester, Anatoli Karpov, Lodewijk Prins, Ti- gran Petrosjan, Paul Keres, Michail Tal. Hun namen staan in de reputatie van het Hoog- ovenstoemooi echter zonder uitzondering ex aequo. Met die van erwtensoep. Het fenomeen diende zich aan in de oor logsjaren. Volgens een oud Amsterdams ge zegde schilt men in tijd van nood aardappe len met sluisdeuren. Vanuit deze filosofie los ten de organisatoren van het Hoogovenstoer- nooi tijdens de oorlog het grote probleem om de deelnemers van voedsel te voorzien op, door hectoliters soep van erwten aan te ma ken. Sindsdien moeten alle winnaars hun succes delen met dat van de erwtensoep. In het restaurant erwtensoep, in de toemooizaal erwtensoep en erwtensoep als traditioneel gemiddeld zo'n 600 schakers Achter het bord pellen z slotdiner aanschuiven. Zo hangt er i zelfs luchtje. toemooiplaats Wijk aan Zee, Hoogovens trakteert, een BBB Hoogovens schaaktoernooi: zakjes brood en erwtensoep Waar Hoogovens de afgelopen twee weken in diverse groepen het merendeel van de 1400 deelnemers liet schaken, heet het De Moriaan-, dorpshuis, annex sporthal, annex bowling. Daar tegenover ligt café De Zon, een toemooi-dependance. En achter de bocht hotel Kennemerduin, toevluchtsoord voor publiek dat hunkert naar deskundig (Har- toch, Jongsma, Hort, Ligterink) commentaar tijdens een wedstrijdronde. Drie lokaties. Door de hele 54-jarige geschiedenis van het Hoogovens schaaktoernooi loopt de proble matiek van de accommodatie. Begonnen (1938) in Velsen, daarna uitgeweken naar Be- vèrwijk, toen Wijk aan Zee. En daar begint het nu ook al weer te knellen. De Moriaan mikt naar erwtensoep. En gympen. Dampen, die aaneengesloten opstij gen tot boven de wedstrijdvloer en zo het schaakvolk toedekken onder een vertrouwde deken. Daar beneden splitst het zich in drie velden. Het grootste is dat van de tien-kamp, spe lersgroepen die wat het woord al doet ver moeden bestaan uit tien schakers. Ze ne- 'Tegenwoordig zie je ze niet meer doorzakken men driekwart in beslag van de ruimte die zich ondanks gelegenheidsverfraaiing ver raadt als sporthal middels een tegen een wand geplakt klimrek, enkele basketbalnet- ten die zijn blijven hangen en het bordje bij ongeval direkt beheerder waarschuwen. Tien-kampers zijn naar sterkte ingedeelde huis/tuin/keuken- en clubschakers voor wie even De Grote Poort is open gegaan. In het walhalla pellen ze achter het bord een man darijntje, eten tussendoor in tupperware meegenomen voorgesneden kiwi, en pulken uit huishoudfolie brood met kaas dat ge wacht heeft in de boekentas. Zonder thee en chocomel zouden ze sterven van de dorst. Hun schaakliefde vraagt veel offers, waar van het inschrijfgeld nog het minste is: 35 gulden. Daar boven uit stijgt het verlies aan vrije dagen, reiskosten gedurende twee we ken, en voor wie van ver komt logies en ver blijf. Er zijn er veel die van ver komen, en niet alleen uit Nederland. Op weg naar Wijk aan Zee zijn er talrijke Europese grenzen voor schakers open gegaan. Grenzen vooral in het oosten, daar waar de wijzen in deze sport vandaan komen. Gedreven in de liefde voor schaakgodin Caïssa hebben ze hun spaargeld geruild tegen deelname aan het Hoogovenstoemooi. Daarbij het risico nemend dat ze terugkeren met een gewonnen broodrooster waarvan in het vaderland het voltage niet blijkt te werken. Opvallend hoeveel gympen er prijken aan de voeten van tien kampers. Niet dat ze in verhou ding tot ander schoeisel met groot geweld sandalen en bruin suède omver lopen, maar ze springen er met hun plastic kleu ren zo uit onder truien van saai en broeken die ooit in de mode waren. Schakers denken veel na, maar niet over kleding. Gympen. Er is maar één ver klaring: de trendsettende invloed der grootmeesters van groep A. Helden op gympen. Loek van Wely, vertederend balancerende kroonprins op dit Hoogovens schaaktoernooi: gympen. Vladi mir Epishin, de Rus die volgens John van der Wiel stinkt (vraag: 'Hoe denk je tegen hem te gaan spelen', antwoord: 'Met een was knijper op m'n neus'): gympen. John Nunn, in 1990 en 1991 win naar van dit toernooi: gympen. Valery Salov, eerste in het sterk bezette VSB-toemooi van vorig jaar en deze twee weken te Wijk aan Zee stormachtig schakend: gympen. Yasser Seirawan, win naar Hoogovenstoemooi 1980: gympen. Men moet als tienkam per wel erg stevig in de schoenen staan om aan die mode niet toe te geven. De topspelers van groep A vul len samen met de grootmeesters in groep B de resterende kwart ruimte binnen het speelveld. Een feodale opstelling. Op de vloer het gepeupel van B, daar boven verheven op plankier de A, van adel. Schaakadel is een apart slag volk. Het denkt zwart-wit en spreekt talen als Koningsindisch (1. d4 Pf6 2. reldbond FIDE heeft heel wat te doen, ook al c4 g6 3. Pc3 Lg7) en Siciliaans (1. e4 c5). lijkt het niks. www Wat heeft de heer Van Beekum op het Hoogovensschaaktoernooi te doen naast het dagelijks om 13.30 uur op een gong slaan en In het restaurant van 'De Mondriaan' hikt met de stem van de oudste kardinaal die een een toemooi-ganger met 30 jaar ervaring, vol pausverkiezing aankondigt te roepen dat er weemoed: „Het is met die grootmeesters niet een nieuwe ronde is? meer wat het was. Vroeger kon je d'r gewoon Van Beekum (49 jaar, beleidsmedewerker tegen praten. Dan haalden ze een neut waar ontwikkelingssamenwerking op het ministe- je bij stond en aan het eind van de avond rie van buitenlandse zaken, schaker in de moesten ze onder de bar uit worden gevist, tweede klasse van de Haagse onderbond) Dat waren nog eens tijden. Tsongjejonge, wat analyseert zijn werk geduldig. Hij zegt: „Mijn heb ik gelachen met die Donner. En even taak is het toezien op optimale speelomstan- goed de volgende dag winnen, Donner. Te- digheden en het naleven van de reglemen- keerde zetten. Maar dat komt op dit niveau niet voor. En als het al voor komt is er altijd nog de te genstander om een klacht in te dienen." Volgende vraag: geniepigheden zijn onlosmakelijk verbonden met sport in wedstrijdverband. Let u op trucs en intimidatie? De heer Van Beekum: „Natuurlijk. Het behoort tot mijn taak. Wan neer een speler last heeft van uit zonderlijk snuiven van zijn te genstander dan grijp ik in. Even eens als er overdreven geslurpt wordt. Maar dat heb ik nog nooit meegemaakt. Wel dat een speler zo zat te wiebelen dat de hele ta fel schommelde en de tegenstan der daardoor uit zijn concentra tie raakte. Daar ben ik tegen op getreden." Laatste vraag: hoe reageert u in geval een grootmeester zijn tong krom eet aan knoflook om met die lucht de tegenstander uit ba lans te brengen? De heer Van Beekum: „Poehhhh... Moeilijk. Heel moeilijk. Wat doe je aan een stinkende trui, dat zou ook een vraag kunnen zijn. Knoflook... Moeilijk. Ik denk dat ik tenslotte uitkom bij het reglement dat zegt dat men elkaar gedurende een partij niet mag hinderen." BBB Grootmeesterkijken in Wijk aan Zee. Vanachter een stevig schot mag het publiek blikken werpen. genwoordig zie je ze niet meer doorzakken. Dat drinkt melk, dat staat vroeg op om te jog gen en dan presteren ze het ook nog om te verliezen." BBB De koffiekamer van de grootmeesters. Hier mag tussendoor worden gerookt. Toevluchtsoord voor Victor Kortsnoi. verslaafd aan sigaretten. Belangrijk is voofal het functioneren de klokken. Een klok kan weigeren. Daar moet je alert op zijn. Voorts, toezicht in de tijdnood van een partij. Die fase is erg be langrijk. Ik mag wel zeggen: het belangrijkste. De controle dus op het aantal zetten binnen de voorgeschreven tijd. Dat laatste half uur, Van onder af gezien: gepoetste zwarte daar gaat 't om. schoenen met voorgeprogrammeerde gaat- Daarnaast zijn er nog nog tal van verant- jes, gedistingeerd grijs-beige kostuum met woordelijkheden. Ik moet toezien op het streepjes, kraakwit overhemd, gesoigneerde licht; als er een lamp uitvalt dien ik ervoor te effen stropdas, goudgerande bril, streng doch zorgen dat er een nieuwe komt. De tempera- sympathiek gezicht. Hier staat de hoofdarbi- tuur. daar ga ik ook oven ingrijpen dus bij te ter van de grootmeesters in het Hoogovens- koud of te warm. Letten op voldoende ver- toernooi: Thorn van Beekum. Hij werd vorig snaperingen voor de grootmeesters, dat be- jaar opvolger 'van de plotseling overleden hoort eveneens tot mijn pakket. En controle Constant Orbaan. een monument in de Ne- op het geluid natuurlijk. Wanneer herrie uit derlandse schaaksport. Orbaan leidde bijna de zaal de concentratie van de deelnemers 30 jaar het Hoogovenstoemooi. verstoort, moet ik in actie komen. Dan maan ik tot rust." Op het oog lijkt een hoofdarbiter niks te Vraag: kunnen grootmeesters u belazeren? doen te hebben. Dat blijkt een vergissing. De heer van Beekum: „Eh... Ik zou niet weten Een internationaal scheidsrechter van de we- hoe. Nee, ik kan niks bedenken. Tja... Ver- Waarom stopt Hoogovens niet direct consument gericht jaar lijks zoveel geld in dit schaak toernooi? Hoeveel dit is blijft ove rigens onduidelijk. De staartgjgant wenst op dit punt te zwijgen. Dat geldt inclusief de vergoeding die wordt betaald aan de groot meesters. Sinds Jan Timman daarop gepakt werd door de be lasting zit die deur van mede deelzaamheid op slot. In elk ge val: het toernooi kost waarin Hoogovens bij de staalverwerking rekent: ve le tonnen. Wat de startgelden van de top- schakers betreft. Vast staat dat ze voor twee weken spelen een bedrag incasseren waar voor Richard Krajicek niet eens meer zijn racket uit het foedraal trekt. Wat is het commerciële rendement van Hoogovens? De toemooifolder zegt: 'Hoog ovens traditionally puts great effort in contri buting to cultural activities in society'. Ofwel: het bedrijf spant zich graag in om ook op cul tureel gebied een bijdrage te leveren. In dat kader zou er eens wat geld uitgetrokken moeten worden om internationaal groot meester Vladimir Epishin op te knappen. BBB De door Hoogovens voor het schaaktoer nooi aangestelde woordvoerder Hans Bakker (17 jaar in functie) zegt: „Vroeger sjouwden we ons bij het op Schiphol ophalen van grootmeesters te pletter aan koffers met boe ken over openingen, eindspelen en algemene studies. Nu komen ze met floppy' tasje en een draagbare computer onder de arm. Dat scheelt een hoop. Ook in gezellig heid tijdens het toernooi. Je ziet ze 's avonds niet meer in de bar. Dan zitten ze op hun ho telkamer achter de computer om de partij van de volgende dag voor te bereiden. In het geheel van het toernooi was het vroeger met die grootmeesters toch wel een stuk Ier." BBB Loek van Wely wordt een groot schaker. De hoofdarbiter van de grootmeesters in het Hoogovenstoer- nooi: Thorn van Bee kum. „Belangrijk is vooral het functione ren van de klokken. Een klok kan weige ren. Daar moetje alert op zijn." ZATERDAG 25 JANUAR11992 Onze taal Seksuele fantasieën schijnen bij sommige mensen tot rare din gen te leiden. Ik las er laatst een artikel over in een of andere krant. De teneur van dat artikel was, dat je zulke fantasieën niet moet aanmoedigen. De schrij ver noemde zelfs enkele manie ren ter afmoediging van seksue le fantasieën. Zo stond het er: ter afmoediging. m aarschijnujk kent niemand m# dat woord 'afmoediging'. Ik W W ook niet, al is wel ongeveer duidelijk wat de schrijver van dat stuk er mee bedoelt. En het is ook duidelijk hoe hij dat woord bedacht heeft. Het tegenovergestelde van 'aanwezig' is immers 'afwezig'; naast 'aansluiten' hebben we 'afsluiten'; je kunt dé televisie 'aanzetten' of 'afzetten' en tegenover de 'aanvoer' staat de 'afvoer'. Dus waarom zou het omgekeerde van 'aanmoedigen' dan niet gewoon 'afmoedigen' zijn? Dat valt best uit te leggen, want 'af en 'aan' zijn lang niet altijd eikaars tegenoverge stelde. Het tegengestelde van aanval is vlucht, en niet afval. Als de aardappels niet zijn aangebrand, zijn ze daarom nog niet af gebrand. Naast aankomst staat vertrek, en af komst betekent iets heel anders. Evenzo is aantrekken niet de tegenhanger van aftrek ken. Hét valt dus nogal tegen, hoe vaak 'aan' en 'af eikaars tegengestelde zijn. Als het echt zo was als die bedenker van 'afmoediging' meent, dan zouden we op een gemakkelijke manier honderden nieuwe woorden kunnen maken, want het kunstje is eenvoudig. Als een afzakkertje de laatste bor rel is voordat je naar huis gaat of naar bed, dan mag de allereerste borrel natuurlijk een aanzakkertje heten. Wanneer mijn aandacht daardoor afdwaalt, dan gaat mijn afdacht vanzelf aandwalen. Ik ga niet aanstonds weg, maar blijf af- stonds zitten. De cafébaas heeft geen aan sporing nodig om mij nog eens in te schen ken, met een afsporingzet hij al een aftal borrels voor mij neer. Ook voor de woorden aanpoeieren, aanstand, aanslanken, aanzon- derlijk, afduiding en afhef weet ik wel een aardige bestemming te bedenken. Het enige probleem is echter, dat ze niet bestaan. En dat is over het algemeen een goeie reden om ze niet te gebruiken. Eerlijk gezegd komt het ook niet in me op, om ze te gebruiken. Woor den moet je niet eerst gaan verzinnen. Toch zijn er op deze manier wel eens nieuwe woorden onze taal binnengekomen. Enkele jaren geleden dook opeens 'inbrei- den' op: een gemeente doet aan inbreiding wanneer ze binnen de bebouwde kom op zoek gaat naar stukjes bouwgrond. Dat is in breiding genoemd omdat het in zekere zin het omgekeerde is van uitbreiding. In bepaal de kringen is inbreiding een gewoon woord - geworden en het is ook in woordenboeken opgenomen. Veel bekender is 'uitvoegen' en 'uitvoeg- strook'. Uitvoegen is logisch gezien een heel raar woord, maar nadat 'invoegen' en 'in- voegstrook' eenmaal algemeen gebruikt wer den, waren 'uitvoegen' en 'uitvoegstrook' voor de hand liggende benamingen voor het tegenovergestelde. Waarom is zo'n nieuw woord soms een succes zoals uitvoegstrook maar meestal een misser zoals afmoediging, afstonds en aan- zonderlijk? Ik vermoed dat een voorwaarde voor succes is, dat het nieuwe woord ook echt iets nieuws moet betekenen, iets waar voor nog geen woord bestond. Wat dat be treft zoü voor iemand die van plan is veel te drinken, het aanzakkertje dus enige kans ma ken. JOOP VAN DER HORST universitair docent Nederlands

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1992 | | pagina 43