'Zelfs Boeddha
kan Mongolië
niet helpen'
1T%
-ZAT tRDAGS
ATERDAG 25 JANUAR11992
BIJVOEGSEL
Vice-premier Gan-
bold: „Het is iemands
eigen probleem als
hij niet in staat is ei
gendommen te ver
garen." foro"
Ver weg in Azië, ingeklemd tussen de voormalige
Sovjetunie en China, probeert een land verwoed op eigen
benen te staan. Met slechts twee miljoen inwoners en zo
groot als West-Europa moet Mongolië zich zien te
ontworstelen aan een koloniaal, communistisch
verleden. Het is een rijk land met een schat aan
mineralen. Maar de bevolking leeft in armoede. Industrie
moet nog volledig worden opgebouwd. Momenteel is er
gebrek aan alles, zelfs de voorraden zijn op. Een
reportage uit een vergeten ontwikkelingsland.
Wegvallen communistische steun werpt
Mongolen volledig op zichzelf terug
YVONNE VAN DER HEIJDEN
i e portier van hotel 'Ulaanbaa-
I B tar in de gelijknamige
Mongoolse hoofdstad komt na
vijf uur 's middags handen te kort om de
dronkaards buiten de deur te houden. Af en
toe ontsnapt er een aan zijn aandacht. De ge
lukkige ploft neer op een van de banken in de
warme lobby en brengt er enkele uren sla
pend door, even verlost van de vrieskou bui-
Alcoholisme is een groot probleem in
Mongolië. „Ulaanbaatar is vol gevaren als het
donker is. Vrouwen moeten na
acht uur niet alleen de straat op
gaan", luidt de waarschuwing,
inderdaad vallen Mongoliërs bui
tenlanders lastig, maar niet al
leen 's avonds. De hele dag door
klampen ze je aan, zelfs aan de
deur van de hotelkamer. Zonder
agressie overigens. Ze azen op
buitenlanders met Amerikaanse
dollars op zak en verontschuldi
gen zich meestal als opgeld wis
selen eenneevolgt.
Massaal overmatig drankge
bruik is niet nieuw in dit land,
evenmin als het grote aantal
echtscheidingen. Het is de erfe
nis van zeventig jaar corrynunis-
me. De ontwikkelingen in de
Mongoolse samenleving laten
hetzelfde beeld zien als in de
voormalige Oostbloklanden. De problemen
nemen in een snel tempo toe en de crimina
liteit stijgt.
Crisis
In de hoofdstad Ulaanbaatar beheerst de
economische crisis het dagelijks leven, 's
Morgens om vijf uur in de bittere kou van
twintig graden onder nul vormt zich een rij
mensen die melk willen kopen. Elke dag
staan lange rijen in de levensmiddelenwin
kels waar de planken steeds leger worden.
Meel, suiker, rijst, boter, wodka en zeep zijn
op de bon. Eieren en verse groenten zijn he
lemaal niet verkrijgbaar.
Zelfs het vlees is gerantsoeneerd voor de
600.000 inwoners van de hoofdstad. Dat is te
kenend voor de ernst van de situatie in een
land waar 25 miljoen koeien, schapen en
paarden rondlopen. Er is vlees genoeg maar
het ontbreekt aan middelen om het van het
platteland naar de stad te brengen. Door ge
brek aan benzine en reserveonderdelen staan
de meeste vrachtwagens stil.
Daar komt' nog bij dat de veeboeren hun
beesten niet meer willen slachten. Omdat de
overheid de prijzen heeft vrijgegeven zijn de
kosten hoger geworden dan de opbrengst.
Toch is deze winter niet de honger de groot
ste bedreiging-voor de Mongoliërs, maar de
kou. De voorraad steenkool om de elektrici
teitscentrales gaande te houden, raakt op en
geen stroom betekent in Ulaanbaatar ook
geen verwarming. Nu al is er bijna dagelijks
enige uren geen elektriciteit.
Mongolië is zo groot als West-Europa,
maar wordt bevolkt door slechts twee mil
joen mensen die van oudsher een nomaden
bestaan leiden. Een derde van de bevolking
woont in de hoofdstad. Het land is de afgelo
pen zeventig jaar strak communistisch gere
geerd. volledig geïsoleerd van het Westen.
Vorig jaar maart werd de communistische re-
Mongolië wordt bevolkt door zo'n twee miljoen mensen die van oudsher een nomadenbestaan
leiden. De Mongoliërs zijn de cowboys van Azië. Wilde paarden worden met lasso's gevangen.
FOTO ABC
gering gedwongen af te treden. Sinds die po
litieke omwenteling probeert het land pijlsnel
democratisch te worden en een vrijemarkt
economie in te voeren, maar stuit daarbij op
grote problemen.
Satelliet
Het meest opvallend is het tekort aan levens
middelen, warme kleding, medicijnen en
brandstof. Verder is er sprake van geldont
waarding en oplopende werkloosheid, alco
holisme en toenemende kindersterfte. Het
ontbreken van wegen, spoorlijnen en be
hoorlijke telefoonverbindingen maken de op
bouw van een moderne democratische staat
tot een zware opgave.
„Zonder hulp uit het Westen kunnen we
het niet klaren", zegt de eerste vice-premier
Ganbold (35). Hij is één van de stuwende
krachten achter de hervormingen. Net als
veel anderen neemt hij uitgebreid de tijd om
de huidige problemen en de plannen voor de
toekomst toe te lichten. Een noodzakelijke
opstelling, want Mongolië is een vergeten
ontwikkelingsland.
In het begin van de jaren twintig hadden
de Mongoliërs geen keuze. In hun strijd om
onder het Chinese juk uit te komen, lóegen
ze steun van de Sovjetunie. Na de 'bevrijding'
beta&lden de Mongoolse onafhankelijheids-
strijders' de prijs: gehoorzaamheid aan het
Sovjetregime. Mongolië viel al snel ten prooi
aan de machtshonger van met name Stalin,
Staatseigendom wordt
in ijltempo aan
burgers overgedragen
die alle communistische satellietstaten ge
bruikte voor zijn doeleinden.
Mongolië moest vlees, huiden, wol en mi
neralen leveren. Alle andere produkten
van lucifers en groenten tot machines en bier
mochten niet worden geproduceerd en
moesten worden ingevoerd. Het plotseling
wegvallen van de steun van de Sovjetunie
heeft de Mongoliërs onvoorbereid op zichzelf
teruggeworpen.
Begin vorig jaar eiste Moskou voor handel
en dienstverlening betaling in harde valuta.
Voor die tijd werd gehandeld met gesloten
beurzen. De Sovjetunie leverde bij wijze van
spreken landbouwdeskundigen in
mineralen. De 50.000 Sovjetdeskundigen die
in alle sectoren van de Mongoolse samenle
ving sleutelposities innamen, zijn in de loop
van het afgelopen jaar naar huis gestuurd.
Mongolië kon hun diensten niet langer beta
len. Gevolg is een vergaande ontwrichting
van het maatschappelijk leven.
Radicaal
De huidige economische crisis
versterkt de sociale crisis. De
schattingen van het aantal werk
lozen lopen uiteen van 50.000 tot
100.000 op een arbeidslegioen
van 600.000. Op dit moment is
niemand zeker van zijn baan, die
in het communistische stelsel
voor het leven gegarandeerd was.
Iedereen loopt de kans om mor
gen op straat te staan. Bedrijven
moeten de produktie staken door
gebrek aan materiaal of omdat
de verliezen te groot zijn.
„Voor veel mensen in Mongolië
is het leven in een democratische
maatschappij heel moeilijk. Tij
dens de dictatuur was iedereen
arm. maar het deed er niet toe of
je werkte of niet. Je kreeg altijd geld van de
overheid. Nu zijn we vrij, maar wie geld wil
hebben moet werken. Velen willen weer te
rug naar het oude systeem. Maar dat is na
tuurlijk onmogelijk", verwoordt biotechno-
loog B. Batbayer (36) de gevoelens in zijn
land.
Hij is de voorzitter van de Mongoolse Soci
aal-democratische Partij die de kleinste frac
tie vormt in het parlement. Volgens Batbayar
is een mentaliteitsverandering de enige red
ding voor zijn land. De Mongoliërs moeten
zelfstandig leren denken en verantwoorde
lijkheid willen dragen. „Dat is een lang maar
noodzakelijk proces. Als we van Mongolië
een democratisch en welvarend land willen
maken, zullen we de economie moeten stu
ren volgens de regels van de vrije markt."
De Mongoliërs trekken er zelf hard aan om
een nieuwe maatschappij op poten te krij
gen. In een jaar tijd zijn tientallen wetten af
gekondigd, zoals een belastingwet, een ar
beidswet en een bankwet.
De Mongoolse regering heeft gekozen
een superkorte weg naar een vrijemarkteco
nomie: een radicale overdracht van staatsei
gendom in handen van de burgers. De priva
tisering moet eind volgend jaar zijn afgerond.
Het is een schoktherapie voor een economie
die volledig aan de grond zit. Het meest di
recte gevolg voor de man en vrouw in de
straat is een verlaging van de levensstan
daard. Want de prijzen stijgen en het geld
wordt steeds minder waard.
Aandelen
De regering heeft een groots plan bedacht
om de boedel met uitzondering van onder
meer defensie en gezohdheidszorg te ver
delen. Iedere burger heeft een coupon gehad
ter waarde van tienduizend tugrik (de
Mongoolse munt) die hij kan gebruiken om
op veilingen machines, auto's, vee en kleine
bedrijven en winkels te kopen. De achthon-
Op het platteland lopen 25 miljoen koeien, schapen en paarden rond. Vlees genoeg dus, r
aan middelen om het van het platteland naar de stad te brengen.
derd grote ondernemingen in het land (waar
van de helft bankroet is) worden omgezet in
naamloze vennootschappen. De helft van het
geld mag alleen maar worden gebruikt voor
de aankoop van aandelen in deze bedrijven.
„Noem mij een ander land in de wereld
waar iedereen aandelen kan kopen", jubelt
voorzitter Zorjargal van de aandelenbeurs in
oprichting. De 27-jarige econoom heeft de
leiding van het privatiseringsprogramma. Hij
gelooft heilig in een extreme vorm van kapi
talisme. Geen beperkende regels, iedereen is
zelf verantwoordelijk voor winst of verlies.
Het is je eigen schuld als je niet in staat bent
te delen in de welvaart, is zijn opvatting.
Zoljargal heeft de afgelopen maanden
met Amerikaanse hulp driehonderd Mon
goliërs ingewijd in de geheimen van de fi
nanciële markt. Daarmee is de basis gelegd
voor een nieuwe elite in Mongolië. Om te be
ginnen kunnen deze deskundigen hun eigen
coupons in gezonde ondernemingen beleg
gen. Zij zullen hun neus niet stoten aan be
drijven die geen toekomst hebben.
Hoe kan een veefokker op de graslanden
duizend kilometer verwijderd van het finan
ciële hart van Mongolië ooit bepalen waarin
hij het beste zijn geld kan steken? luist, door
te rade te gaan bij de deskundigen, die dus
een grote macht krijgen. Een positie die nog
wordt versterkt doordat de meeste burgers
niets begrijpen van de privatisering. Zij zijn
ook niet opgegroeid met de ge
dachte dat één persoon eigenaar
kan zijn van een fabriek of een
vrachtauto.
„We geven iedereen gelijke kan
sen maar uiteindelijk is het aan
ieder individu of hij die kans
grijpt. De mensen die weten hoe
je zaken moet doen, zijn natuur
lijk het beste af. En terecht", stelt
Zorjargal. Hij zit daarmee op de
zelfde lijn als vice-premier Gan
bold die zegt: „Het is iemands ei
gen probleem als hij niet in staat
is eigendommen te vergaren"
Jong
Er zijn enkele lichtpuntjes. In te
genstelling tot andere ontwikke
lingslanden kent Mongolië
naast een goede gezondheids
zorg en een hoog opleidingsni-
behoorlijke sociale voor
zieningen. Het kwart van de twee
miljoen Mongoliërs die onder
het bestaansminimum leven,
had het slechtgj* kunnen treffen.
Mongolië heeft nóg een geluk: de
bevolking is jong. De helft van de
Mongoliërs is jonger dan 18 jaar
en driekwart niet ouder dan 35.
Zij kunnen zich nog gemakkelijk
een vechtersmentaliteit eigen
majeen om met voldoening in
een kapitalistische maatschappij
te kunnen leven.
Velen geven echter de voorkeur
aan een bestaan als werkloze en
denken door handel op de zwar
te markt gemakkelijk een fortuin
te kunnen vergaren. Winsten
worden voornamelijk omgezet in
Mongoolse wodka. Vice-premier
Ganbold benadrukt dan ook:
„We hebben geen tijd te verlie
zen. De hervormingen moeten
zo snel mogelijk worden doorge
voerd, zodat we banen kunnen
scheppen en de jonge mensen
die van school komen een zinva)
bestaan kunnen bieden."
Er is nog een andere, meer prag;
matische, reden voor Ganbold eo
de zijnen om haast te maken. Dé
sociale onrust neemt snel toe.
Stakingen zijn aan de orde van
de dag. Doktoren leggen het
itbreekt werk neer omdat in de zieken-
foto abc huizen zelfs de basismedicijnet
en de meest simpele instrumen#
ten ontbreken. Buschauffeur!
weigeren dienst omdat de banden van d«
bussen geen profiel meer hebben en het le
vensgevaarlijk is om in de besneeuwde stra
ten te rijden.
Op massabijeenkomsten krijgt de regering
het verwijt dat de huidige ellende wrordt ver
oorzaakt door de hervormingen. Onzin, zegt
Ganbold, het is een gevolg van jarenlang
communistisch wanbeheer. Elke regering
van welke samenstelling ook zal te maken
krijgen met de negatieve gevolgen van het sa
neren van deze erfenis. „Zelfs Boeddha als
premier van Mongolië zou geen oplossing
bieden."
