Wie 'ontdekte' Amerika? ZATERDAGS BIJVOEGSEL HP EINDREDACTIE: WILLEM SCHRAMA MARGOT KLOMPMAKER ZATERDAG 25 JANUAR1199? VORMGEVING: FRED VAN GELDEREN MARCO KROES RUUD VOGELESANG Overeenkomst tussen de Maya-kunst en het oude Egypte \Dit jaar wordt herdacht en ge vierd dat de Europeaan Colum bus 500jaar geleden Amerika ontdekte. Eigenlijk is het woord ontdekken niet op zijn plaats. \Er kan hoogstens over een ont moeting worden gesproken tus- \sen bewoners van verschillende werelddelenin Amerika woon- \den immers al miljoenen In- \dianen? Ook is het twijfelachtig \of Columbus wel de eerste niet- Indiaan was die Amerika be- trad. Tal van volkeren beweren de eersten te zijn geweest, zoals Vikingen, Chinezen en Egypte- naren. Hoe dan ook: de ont moeting tussen Amerika en Eu ropa heeft grote gevolgen ge had, die de komende weken in een aantal verhalen zullen worden belicht. Het is niet uitgesloten dat Egyptenaren voet aan wal hebben gezet in Amerika. Er is een opvallende overeenkomst tussen de bouwkunst van de Maya's in Peru (zie foto) en de pyramides in het oude Egypte I rots poseerden in de herfst van het I afgelopen jaar moderne Vikingen Noren en IJslanders in de ha ven van Washington op de boot waarmee zij de gevaarlijke enJange reis tussen Scandina vië en Amerika hadden afgelegd. Hun 25 meter lange schip, de Gaia, was een replica van de boot waarmee rond het jaar 1000 een van hun voorvaderen, Leif I Ericsson, naar het Noordoosten van het Amerikaanse continent was gevaren. Althans, volgens Noren en IJslanders. „Ericsson heeft dus eigenlijk Amerika ontdekt", zo vertelde een van hen aan een groepje bezoekende scholieren uit Washington. „Nee hoor", zei daarop een van de scholie ren, de 17-jarige Misty Amos, „Wij hebben I Amerika ontdekt. De Noren en IJslanders keken naar het meisje, en zwegen. Wat mqesten ze ook zeg gen tegen een echte Indiaanse? Ontdekt? Dit jaar wordt herdacht dat Columbus 500 jaar geleden in Amerika voet aan wal zette, althans op een van de Caraïbische eilanden. Maar of hij degene was die in de strikte bete kenis van het woord Amerika 'ontdekte', is een open vraag. De Amerikaanse Indianen zien in de uit spraak dat Columbus Amerika 'ontdekte' het zoveelste bewijs van de arrogantie van de bleekgezichten die hun toch al niets dan el lende hebben gebracht. Om te laten zien hoe Tal van volkeren claimen de eersten te zijn geweest belachelijk het idee van een 'ontdekking' is, zullen Amerikaanse Indianen later dit jaar de Atlantische Oceaan oversteken om Spanje het land van waaruit Columbus in 1492 ver trok namens de Indianen te 'ontdekken'. Officieel houdt men rekening met de ge voeligheden van veel Indianen. De tentoon stelling in het Museum voor Natuurlijke His torie in Washington over de gevolgen van Columbus' reis, noemt niet voor niets 1492 het jaar van de encounter (ontmoeting), en niet van de discovery (ontdekking). De Indianen waren er dus het eerst. Afhan kelijk van welke deskundige men gelooft, trokken 20.000 tot 40.000 jaar geleden de eer ste groepen Aziaten vanuit Siberië via een toen nog bestaande landbrug naar Alaska en vandaaruit steeds zuidelijker, tot aan het ver ste puntje van wat nu Zuid-Amerika is. In 1492 bedroeg de totale Indiaanse bevol king van het Amerikaanse continent al weer afhankelijk van welke theorie men ge looft 50 tot 120 miljoen mensen. Ter ver gelijking: de totale bevolking van Afrika en WIE BEREIKTE AMERIKA HET EERST 20.000 tot 40.000 jaar geleden: groepen Aziaten trokken via toen nog bestaande landbrug vanuit Siberië naar Alaska. 400 v. Chr.: Phoeniciërs zouden Amenka hebben bereikt. 456: Chinese monniken bereiken Noordwest-Canada plm. 1000: Leif Ericsson bereikt New-Foundland 1170: De uit Wales afkomstige prins Moloc betreedt het Amerikaanse vasteland. 1354: Noorse expeditie in opdracht van Koning Magnus. 1492: Eerste reis Columbus Europa was in die tijd ook onge veer 120 miljoen mensen. De Indiaanse cultuur in met name Midden-Amerika en delen van Zuid-Amerika was ook niet achter op die van Europa, maar anders gericht. De huidige India nen hebben dus gelijk: 500 jaar geleden werd Amerika niet 'ont dekt'. Hooguit zette toen de eer ste niet-Indiaan voet op een con tinent vol even complexe als rijke beschavingen. Maar ook over die 'eerste niet- Indiaan' kan men discussiëren. Want er zijn meer landen dan Spanje die beweren dat een van hun inwoners de eerste was. Leif Ericsson is het meest bekende voorbeeld. Volgens Scandinavi sche historici reisde deze op IJs land geboren zoon van de Noor Eric de Rode zo'n 500 jaar vóór Columbus naar Oost-Canada of Noordoost-Amerika, waar hij een kleine kolonie stichtte. Runesteen Ericsson zou aan zijn reis zijn be gonnen op gezag van een landge noot, Bjarni Herjolfsson, die in 986 vanuit IJsland naar het reeds gekoloniseerde Groenland koerste, dat eiland als gevolg van een sneeuwstorm miste, en zo bij Canada uitkwam. Daar ging hij overigens niet aan land; dat liet Een oude kaart uit 1440 waarop het land Vinland (geheel links) staat getekend. Een inscriptie op de kaart meldt dat de hij aan een latere generatie over. Noormannen Bjami Herjolfsson en Leif Ericssson dit stuk land hebben ontdekt 'Vinland' is waarschijnlijk Noord-Amerika Wat is daarvan waar? Zeker is, ter hoogte van de Hudsonbaai. De bovenste van de twee baaien die het land binnendringen zou de Hudsonbaai kunnen dat er tussen de jaren 900 en 1100 zijn, daaronder de baai van St.-Laurens. een Vikingkolonie was in New- gaat het om een groep mannen die volgens oude kronieken in 1354 in opdracht van ko ning Magnus vanuit Noorwegen in de rich ting van de ondergaande zon koers zette. Helemaal aan de andere kant van de we reld, in China, weet men ook wel beter. In schoolboekjes heeft altijd al gestaan dat een groep Chinese boeddhistische monniken in het jaar 456 Noordwest-Canada, door hen 'Groot-Han' genoemd, bereikte. Recent on derzoek van Chinese deskundigen heeft uit gewezen dat eskimo's tijdens de Tang-dynas tie (rond het jaar 640) eerbewijzen schonken aan de keizers van China. Er zijn nog veel meer claims. De inwoners van Wales houden vol dat hun prins Modoc foundland, in het huidige Canada. In 1961 zijn restanten van die nederzetting gevonden nabij het plaatsje l'Anse aux Meadows door het Noorse onderzoekers-echtpaar Helge en Anne Ingstad. Er zijn meer Scandinavische aanspraken. In de stad Alexandria, in de noordelijke staat Minnesota, is in een museumpje een 100 kilo zware runesteen te zien met inscripties die gemaakt lijken te ^ijn door Noormannen. De steen werd in 1898 door een boer op zijn land gevonden en de inscripties er op zeggen dat in 136'. een groep van 10 Noormannen in het gebie J woonde. Is de steen authentiek? De deskundigen zijn het er niet over eens. Volgens de Noren in 1170 bij de Mobile baai in Alabama als eerste het Amerikaanse vasteland betrad. Tal van meldingen uit de 17e en 18e eeuw waar in sprake is van rossige, blauwogige Indianen die Welsh spreken, zouden het verhaal be vestigen. Egyptenaren Ierse legenden ten slotte geven alle eer aan een groepje monniken onder leiding van de even heilige als vastberaden Brendan, die al in de 6e eeuw met een curragh (een houten boot die is overtrokken met dierenhuiden) naar Amerika zou zijn gevaren. Enzovoorts, enzovoorts. Er zijn vergelijkbare aanspraken van Westafrikanen. Phoeniciërs (die rond 400 voor Christus bij de Amerikaanse staat Massa chusetts aan land zouden zijn gegaan), Duitsers (Leif Ericsson zou gebruik hebben gemaakt van een Duitse gids die Tykir heette) en Russen. Er zijn interessante theorieën die beweren dat de eerste kolo nisten van Zuid-Amerika Egyp tenaren waren. De Australische wetenschapper Elliot Smith bij voorbeeld wees aan het begin van deze eeuw op de talrijke overeenkomsten tussen Egypti sche kunstwerken en afbeeldin gen die door de Maya's zijn na gelaten. En Thor Heyerdal, die beroemd werd door de moedige ma waarop hij reizen uit de oudheid nadeed, was in de jaren '60 ge fascineerd door de overeenkom sten tussen de van riet gemaakte boten die hij op oud-Egyptische kunstwerken tegenkwam ei rieten boten die hij in Zuid- Amerika zag. Daarom liet hij in 1970 door Ay- mara-lndianen uit Peru een rie ten boot maken, de Ra II, die hij volstouwde met voorraden, waarmee hij vervolgens in nog geen twee maanden van Marok ko naar Barbados zeilde. En dus stelde hij terecht de vraag: wa ren het misschien Egyptische zeelieden die er het eerst waren? Andere volkeren erkennen dat Columbus de primeur had, maar eisen een toch wel heel be langrijke, zo niet doorslaggeven de bijrol op bij de gebeurtenis sen van 1492. De Grieken den ken dat Columbus Grieks was en dat hij bovendien Griekse be manningsleden had. De Basken wijzen er op dat de Santa Maria. Columbus' schip, van een Bask was en Baskische beman ningsleden aan boord had. De Kroaten menen dat Columbus vanuit hun havenstad Dubrovnik aan reis begon. De Polen zeggen dat hun landgenoten niet alleen met Columbus, maar ook met Leif Ericsson meezeilden. De Ieren beweren dat het een Ier was, die Columbus naar het vas teland roeide. De Arabieren denken dat Co lumbus was geïnspireerd tot zijn reis door een boek van een arabische geograaf. En de Portugezen houden vol dat Columbus Portugese zeelieden leerde hoe hij moest

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1992 | | pagina 35