Extra
"Brunner mag geen rustige oude dag hebben'
Joods erfgoed in voormalig nazi-nest
6
Nazi-jagers Serge en Beate Klarsfeld bijten zich vast in laatste grote zaak
Permanente tentoonstelling over 'leven en sterven' in Villa Wannsee
BERLIJN HANS HOOGENDUK
Berlijn, de stad die eens het joodsë culturele
centrum van Europa was maar waar later
tot de vernietiging van de joden werd beslo
ten, staat deze dagen in het teken van die
holocaust en van 3.500.jaar joodse cultuur.
In twee totaal verschillende tentoonstellin
gen wordt onder het motto 'Herinneren om
niet te vergeten' en 'Joodse levenswerelden'
geprobeerd het leven en lijden van de joden
te illustreren.
Het woord jood associëren de meeste men
sen nog altijd met twee cliché's: enerzijds
het nauwelijks uit te roeien antisemitische
'sjagger-jood' en anderzijds de stapels lijken
van Auschwitz. Samen getuigen deze in
schattingen van een buitengewoon eenzij
dige kijk op het joodse leven en in Berlijn
wordt nu geprobeerd de vooroordelen af te
bouwen zonder het verschikkelijke leed dat
de joden is aangedaan te vergeten.
Eerst de holocaust. Een halve eeuw geleden,
in 1942, vond in Berlijn de Wannsee-confe-
rentie plaats waarop de hoogste nazi-amb
tenaren de Endlösung (eindoplossing - red:)
van het 'jodenprobleem' bespraken. Elf mil
joen joden zouden worden vernietigd, voor
ruim zes miljoen betekende het besluit van
de Wannsee-conferentie een afschuwelijke
dood. Initiatiefnemer was Reinhard
Heydrich, de leider van de Sicherheits-
dienst, die handelde in opdracht van Rijks
maarschalk Hermann Göring.
Clichés
Onlangs is in de Villa Wannsee een perma
nente tentoonstelling over de nazi-gruwe
len geopend. Vrijwel tegelijkertijd begon in
het Berlijnse Martin-Gropiusgebouw een
grote tentoonstelling over joods leven en
cultuur door de eeuwen heen op alle conti
nenten. De opzet is clichés over de joden te
laten verdwijnen en vooroordelen te weer
leggen.
Joods leven identificeren de meeste men
sen nog altijd met joods sterven, stellen de
organisatoren. Het barbaarse racisme van
Hitiers nazi-Duitsland heeft inderdaad de
veelvoud aan joodse cultuur gereduceerd
tot beelden van met lijken bezaaide con
centratiekampen.
Dat de joden ondanks alle vervolgingen
overal ter wereld een uiterst creatief leven
leidden, veel aan de andere culturen gaven
en ontvingen, moet op deze tentoonstelling
aan de vergetelheid worden ontrukt. Tegen
over het duistere beeld Auschwitz staan nu
in het Gropiusgebouw kleur, pracht, tempe
ramentvolle teksten en kostbare kunst
schatten.
„In bijna 3500 jaren kende het joodse volk
drie relatief korte perioden van gevestigd le
ven en nog kortere periodes van echte poli
tieke onafhankelijkheid", staat in de 1000
pagina's dikke catalogus geschreven. De
vernietiging van de tempel in Jeruzalem in
70 door de Romeinen betekende het poli
tieke einde van de joden. Pas 1878 jaar later
met de oprichting van de staat Israël werd
uit de vele minderheden weer een meerder
heid gevormd.
Ausrottung
Daartussen ligt de eigenlijke joodse ge
schiedenis, de diaspora. Nu is dit hele rijke
leven samengebracht, uitgerekend in Ber
lijn de stad waar in 1942 vijftien nationaal-
socialistische ambtenaren op hun
Wannsee-conferentie bij een 'Besprechung
mit anschliessendem Frühstück' tot de
'Ausrottung' van het joodse volk besloten.
De kapitale villa met zijn schitterende terras
aan de Wannsee buiten Berlijn was eens ei
gendom van de fabrikant Ernst Maler. De
nazi's, die het huis via een postbusfirma
voor 1,5 miljoen mark verwierven, maakten
er een gastenhuis van waar SS-officieren
voor vijf mark per nacht konden bijkomen
van de moorddadige inspanningen. Na de
oorlog zetelden de Russen er een tijdje,
toen de Amerikanen en daarna werd het
openlucht school.
In de kamer waar over het lot van de joden
werd beslist, speelden kinderen tafeltennis.
Pogingen van de joodse gemeente om er
een internationaal documentatiecentrum
ter bestudering van de nazi-gruwelen in te
richten, mislukten tot voor enkele jaren.
Maar 50 jaar nadat Heydrich met de hoog
ste ambtenaren van het rijk de organisatori
sche kant van het al lang besloten holo
caustprogramma afwikkelden, is het dan
Cognac
Het protocol werd in 1942 gevoerd door SS-
Obersturmbahnführer Eichmann, die eind
1961 in Jeruzalem tot de dood door de strop
werd veroordeeld. Heydrich droeg het ver
nietigingsplan voor, de heren ambtenaren
waren het snel met hem eens. Daarna was
er cognac. Heydrich en Eichmann felici
teerden elkaar hartelijk met het succesvolle
verloop.
Heydrich liet daarna het verslag van Eich
mann naar de ambtenaren sturen als 'Ge
heime Rijkszaak'. In het ongelooflijk dorre
stuk komen de woorden 'dood' en 'vernieti
ging' niet één keer voor. In de taal van deze
CORRESPONDENT
„Nazi-jagers? Ik hou niet zo van dat eti
ket. Het woord 'jagers' suggereert dat
we uit zijn op snelle wraak. Dat zoeken
we niet. We willen gerechtigheid", zegt
Beate Klarsfeld als ze geconfronteerd
wordt met de 'geuzenaam' die zij en
haar echtgenoot Serge opgeplakt heb
ben gekregen.
Het woord 'gerechtigheid' zal nog vaker
vallen tijdens ons gesprek in het Parijse
advocatenkantoor van Serge Klarsfeld.
Volgens Beate is de zucht naar gerech
tigheid al 25 jaar lang de belangrijkste
drijfveer achter hun strijd om voormali
ge nazi's voor de rechter te krijgen.
Een strijd die het echtpaar voert met alle
middelen, zoals uit de biografie van Beate
blijkt. Ze is vele tientallen malen gearres
teerd in drie werelddelen en weet niet meer
hoe vaak ze al een land is uitgezet omdat
haar acties de autoriteiten niet zinden. Zelfs
voor ontvoeringen schrikken de Klarsfelds
niet terug als het erom gaat voormalige na
zi's berecht te krijgen. In 1973 mislukte een
poging om Klaus Barbie Bolivia uit te smok
kelen. Twee jaar eerder hadden Beate en
enkele sympathisanten al vergeefs gepro
beerd om Kurt Lischka, het voormalige
hoofd van de Nazi-politie in Parijs, te kid
nappen in Keulen.
De Klarsfelds konden het niet verkroppen
dat Lischka en heel wat andere oorlogsmis
dadigers een rustig bestaan leidden in
Duitsland en namen bewust hun toevlucht
tot illegale middelen om die wantoestand
aan de kaak te stellen. Een tactiek die uit
eindelijk vruchten afwierp. In 1975 nam het
Duitse parlement een wet aan die het mo
gelijk maakte voormalige nazi's in Duits
land te berechten voor de misdaden die ze
tijdens de oorlog in Frankrijk begingen.
Lischka en diverse andere kopstukken wer
den alsnog veroordeeld.
Bescherming
Na de berechting van Barbie hebben Beate
en Serge Klarsfeld hun zinnen gezet op de
veroordeling van Aloïs Brunner. Brunner,
een inmiddels 79-jarige nazi van Oosten
rijkse afkomst, is volgens Beate „een van de
ergste misdadigers die het nazi-systeem
heeft voortgebracht". Als rechterhand van
Eichmann was hij direct verantwoordelijk
voor het vermoorden van minstens 120.000
Joden in Oostenrijk, Duitsland, Frankrijk en
Tsjechoslowakije. „Je kunt die misdadigers
moeilijk vergelijken, maar vergeleken met
Brunner was Klaus Barbie maar een kleine
jongen," aldus Beate. Vandaar dat ze tot het
uiterste wil gaan om Brunner uit Syrië uit
gewezen te krijgen, waar de oud-nazi al
vanaf 1954 woont onder de schuilnaam Ge-
org Fischer.
Zowpl Duitsland, Oostenrijk als Frankrijk
hebben om zijn uitlevering gevraagd, maar
tot nu toe zonder resultaat. Volgens de
vrije voeten is. Of we het halen, is de vraag,
maar we doen wat we kunnen," zegt Beate.
Ze vraagt zich sowieso af of de zaak Brun
ner ooit naar bevrediging wordt opgelost.
„Of hij nu wordt uitgewezen of niet, we
hebben in ieder geval al bereikt dat hij geen
rustige oude dag meer heeft in Syrië. Het
idee dat misdadigers van zijn formaat zon
der problemen van hun pensioen genieten,
is onverteerbaar."
Hoe de 'zaak Brunner' ook afloopt, voor
Serge enDeate is er geen enkele aanleiding
om hun activiteiten te stoppen. „Met de
spectaculaire internationale affaires is het
waarschijnlijk wel afgelópen, maar we heb
ben in Frankrijk zelf nog heel wat werk te
doen", vertelt Serge. De historicus die jurist
werd om als aanklager te kunnen optreden
in het proces tegen Barbie, vecht al jaren
voor de berechting van een drietal kopstuk
ken van het Vichy-Frankrijk wegens misda
den tegen de mensheid. Tot nu toe met ma
tig succes.
„Er bestaat in de Franse politieke wereld
heel veel verzet tegen het berechten van
Franse oorlogsmisdadigers. Dat heeft te
maken met de mythe dat de oorlogsmisda
den op Frans grondgebied door de Duitsers
werden gepleegd. Dat is helaas lang niet al
tijd waar," zegt Serge Klarsfeld.
Zwarte episode
Volgens de Parijse advocaat heeft de Franse
politie bijvoorbeeld een doorslaggevende
rol gespeeld bij de deportatie van joden uit
de niet-bezette zöne van Frankrijk. „Dat is
een gegeven dat men pas de laatste jaren
aarzelend onder ogen durft te zien. Iemand
als Maurice Papon, tijdens de oorlog als po
litiechef verantwoordelijk voor de arrestatie
en deportatie van meer dan duizend Joden
in de regio Bordeaux, heeft misdaden tegen
de mensheid begaan. Net als Rene Bous-
quet, de minister van politie in Vichy." De
Klarsfelds proberen al jarenlang de twee
voor de rechter te krijgen, maar verder dan
slepende juridische procedures is het nog
niet gekomen. „In Frankrijk heeft nog nooit
een Fransman wegens misdaden tegen de
mensheid voor de rechter gestaan. Als het
ervan komt, zal dat een schok betekenen.
Dat zou Frankrijk verplichten zich echt
grondig te verdiepen in een van de zwartste
episodes van haar geschiedenis en daar zit
ten niet veel mensen op te wachten," zo
verklaart Serge Klarsfeld de tegenwerking.
Volgens hem heeft niemand minder dan
president Mitterrand zich tegen dergelijke
processen getoond omdat ze het imago van
het land niet ten goede komen. „Mensen
als Bousquet en Papon genieten veel be
scherming. Bousquet was een invloedrijke
bankier en Papon schopte het tot politie
chef van Parijs onder De Gaulle en zelfs tot
minister onder Giscard d'Estaing. Mensen
van zo'n kaliber ziet de politieke klasse niet
graag voor de rechter", verzucht hij.
Desondanks gaan de Klarsfelds door met
hun pogingen om Bousquet en Papon voor
de rechtbank te krijgen. In naam van de na
bestaanden van de slachtoffers. En vooral in
naam van de gerechtigheid.
bureaumoordenaars heet het: „Onder
noodzakelijke leiding zullen als gevolg van
de Endlösung de joden op een geëigende
manier worden ingezet. In grote arbeidsko-
lonnes, gescheiden naar geslacht, zullen jo
den die kunnen werken bij de bouw van
straten worden gebruikt, waarbij zonder
enige twijfel een groot deel door natuurlijke
vermindering zal uitvallen. Het overgeble
ven restbestand zal, daar het hier ongetwij
feld om het deel met de meeste weerstand
gaat, conform deze vaststelling moeten
worden behandeld. Zeker omdat dit deel,
het resultaat van een natuurlijk selectiepro-
joodse opïouwgzou betekenen (zie de erva
ringen in het verleden)".
En daarna wordt meegedeeld dat Europa
van het Westen tot het Oosten wordt 'uitge
kamd'. „Er komen elf miljoen joden in aan
merking", staat er in het officiële verslag.
Bij zijn proces in Jeruzalem bevestigde
Eichmann de authenclteit van zijn protocol.
Toelichtend deelde hij mee dat „er niet al
leen een verheugende mate van toestem
ming was vast te stellen, maar dat ze elkaar
overtroffen bij het aanbieden van mogelijk
heden om de Endlösung te realiseren". Ter
wijl de heren officieel met geen woord rep
ten over moord of dood, vlogen daarna be
grippen als 'vernietiging', 'ausrotten' en 'eli
mineren' over de ontbijttafel.
Politieke aardbeving
Robert Kempner, de Amerikaanse aankla
ger bij de oorlogsmisdadigersprocessen van
Neurenberg, schreef later dat de vondst van
het Wannsee-protocol in 1947 een politieke
aardbeving veroorzaakte. Terecht wees
Kempner erop dat tot dat moment het aan
De beruchte villa aan de Wannsee in Berlijn, waar in januari 1942 de geplande massamoord door
de nazi's op de joden is besproken. •fotoeo
zien van het ambtelijk apparaat van het
Derde Rijk in grote kringen onaangetast
was gebleven. Bij voorkeur werd gesproken
van een nationaal-socialistische dubbel-
staat, de SS- en NS-autoriteiten aan de ene
kant en het 'oude' bestuur aan de andere
kant.
Kempner: „Nu kon iedereen zwart op wit
zien dat de systematische jodenvernietiging
een gebundelde moorden plurideringsope-
ratie was Alle ministeries waren erbij
betrokken. In talrijke brieven vroeg Eich
mann het ministerie van buitenlandse za
ken bijvoorbeeld of en wanneer de joden
uit een bepaald land naar het Oosten gede
porteerd mochten worden".
Kempner ontdekte ook de handtekening
van staatssecretaris Ernst von Weizsaecker,
de vader van de huidige president, onder
een brief over de deportatie van de Neder
landse joden.
Op 20 januari 1942 werd de grondslag voor
deze met typische Duitse Grundlichkeit uit
gevoerde massamoord gelegd in de Villa
Wannsee. En Heinz Galinski, de voorzitter
van de joden in Duitsland, vroeg eens op
een herdenking in dit huis: „Met wat voor
gevoelens gingen deze leidende vertegen
woordigers van de nazi-regering die avond
naar hun gezinnen?" Het antwoord kent
niemand, maar in de Villa Wannsee kan op
het ogenblik iedereen zich een beeld vor
men van de atmosfeer waarin deze ambte
naren hun moorddadige werk deden.
Een kleine 20 kilometer verderop in het
centrum van de stad kan men zich ervan
overtuigen hoeveel de joden in duizenden
jaren hebben bijgedragen aan de culturele
ontwikkeling in de wereld, vöordat de nazi's
besloten dat zij van de aardbodem dienden
te verdwijnen.
Serge en Beate Klarsfeld hebben de afgelopen
kwart eeuw een reputatie opgebouwd als nazi-ja
gers. Beate werd op slag wereldberoemd toen ze
de Duitse kanselier Kurt Kiesinger in 1968 voor
het oog van de internationale pers een klap in het
gezicht toediende. Een klap die de wereld herin
nerde aan het nazi-verleden van de Duitse kanse
lier. Mede door de campagne van het echtpaar
Klarsfeld verloor Kiesinger een jaar later de ver
kiezingen en kwam Willy Brandt aan de macht.
Het was het begin van een lange en meedogenlo
ze campagne tegen voormalige nazi-kopstukken
die hun straf dachten te kunnen ondopen. Met
als hoogtepunt de berechting van Klaus Barbie,
de 'slager van Lyon'. Barbie, die onder de naam
Altmann in Latijns-Amerika een nieuw bestaan
had opgebouwd, werd in de jaren zeventig door
de Klarsfelds ontmaskerd. Na twaalf jaar touw
trekken leverden de Boliviaanse autoriteiten hem
in 1983 uit aan Frankrijk, waar hij ir 1987 tot le
venslang werd veroordeeld wegens misdaden te
gen de mensheid. Een kwart eeuw na het begin
van de jacht zijn Serge en Beate in hun - waar
schijnlijk - laatste grote gevecht gewikkeld. Al
sinds het begin van de jaren tachtig proberen ze
Syrië te bewegen Aloïs Brunner uit te wijzen.
Brunner was verantwoordelijk voor de deportatie
van meer dan 120.000 joden in diverse Europese
landen. Maar de laatste grote nazi die nog op vrije
voeten is, geniet heel hoge bescherming in het
land van president Assad.
Klarsfelds geniet Brunner in Syrië de be
scherming van niemand minder dan presi
dent Hafez al-Assad en leeft hij van een
staatspensioen vanwege zijn verdiensten
voor de geheime dienst van Assad. „Brun
ner maakt er zelf geen geheim van dat hij in
Syrië is. Een paar jaar geleden gaf hij een
interview aan het Duitse blad 'Bunte' waar
in hij zei nergens spijt van te hebben," ver
telt Beate Klarsfeld. Volgens de laatste infor
matie hebben de Syrische autoriteiten
Brunner enkele maanden geleden verhuisd
naar een terrein dat bewaakt wordt door de
presidentiële garde.
Een hopeloze zaak? „Nee, zeker niet," zegt
Beate, die begin december in Damascus
werd gearresteerd tijdens een zoveelste po
ging druk uit te oefenen op de Syrische au-
Serge Klarsfeld.
toriteiten. De volgende dag werd ze uitge
wezen. „De Syriërs worden steeds gevoeli
ger voör druk vanuit het westen. Enkele da
gen na mijn uitzetting had ik een gesprek
met onze minister van buitenlandse zaken
Roland Dumas die op het punt stond om
naar Damascus af te reizen. Een dag later
werd dat bezoek ineens door Syrië afge
zegd. Ze wilden niet dat de kwestie door
Dumas ter sprake zou worden gebracht."
Europees parlement
De Klarsfeld hopen nu op het Europees Par
lement. Dat beslist deze maand over een le
ning aan Syrië ter waarde van 160 miljoen
dollar. „We zijn een lobby begonnen om die
hulp niet te geven zolang Brunner nog op
