Extra
De bedrijfsspion is onder ons
Automobilist niet schuldig maar wel aansprakelijk
Er wordt veel te veel
informatie gekopieerd
Zaterdag 18 januari 1992 Redactie: 023-150239 FRANS VISSER Vormgeving; RALPH KLEINHOUT $3
Jochem van Dam, 12 jaar, schiet
op zijn fiets zonder op of om te
kijken de voorrangsweg op. De
voor hem van links komende
automobilist kon hem niet
meer ontwijken. Een gebroken
voorruit, een ontzette motor
kap, een kapotte fiets en een
lichte hersenschudding voor Jo
chem waren het gevolg. De jon
gen maakte duidelijk een ver
keersfout, hij had moeten uitkij
ken. Maar de automobilist is
aansprakelijk: hij draait op voor
de schade.
„Voor de meeste Nederlanders
is dit een volkomen onbegrijpe
lijke situatie. Wij gaan er eigen
lijk van uit dat wie schuldig is,
ook aansprakelijk is voor de
schade. En als kinderen fouten
maken waardoor schade ont
staat, zijn de ouders of verzor
gers in de ogen van d£ meeste
mensen aansprakelijk vpor de
geleden schade", zegt mr M.
Renckens, chef rechtshulp bin
nenland van de ANWB.
Déze gedachten zijn niet zo gek.
In de Nederlandse wet is inder
daad vastgelegd dat wanneer ie
mand een fout maakt en daar
door'schade veroorzaakt, hij of
zij aansprakelijk is voor de scha
de. Het verkeer vormt hierop
echter een uitzondering. De
wetgever neemt namelijk het
ongemotoriseerde verkeer in
bescherming tegen het gemoto
riseerde verkeer.
In de Wegenverkeerswet staat
dat de eigenaar of houder van
een motorrijtuig aansprakelijk
is voor de schade toegebracht
aan niet-gemotoriseerde ver
keersdeelnemers, tenzij deze
aantoont dat er sprake is van
overmacht. En overmacht bete
kent dat het ongeluk is veroor
zaakt door een fout van de fiet
ser of voetganger of door een
derde die niet bij het ongeluk
was betrokken. Ook is het mo
gelijk dat een onvoorziene ge
beurtenis, zoals een vallende
boomtak, het ongeluk veroor
zaakt. De automobilist of mo
torrijder moet in alle gevallen
zelf aantonen dat hij absoluut
niets aan het ongeluk kon doen.
Roekeloosheid
Op deze regel is een uitzonde
ring gemaakt voor kinderen on
der de veertien jaar oud. Zelfs al
zou de automobilist hier over
macht kunnen aantonen dan
blijft hij aansprakelijk voor de
schade.
„De Hoge Raad heeft de afgelo
pen anderhalf jaar twee keer
een geval zoals dat van Jochem
voorgelegd gekregen. En de
laatste keer is er beslist dat bij
aanrij'dingen tussen gemotori
seerd verkeer en kinderen on
der de veertien de eerst ge
noemde altijd aansprakelijk is.
Mits er geen opzet of aan opzet
grenzende roekeloosheid in het
spel is", luidt de uitleg van
Renckens. Hij wijst erop dat de
automobilist en de motorrijder
altijd rekening moeten houden
met de fouten die voetgangers
of fietsers kunnen maken.
En hoewel de ouders van Jo
chem zelf het gevoel hadden
dat ze de schade die de auto
mobilist had geleden door een
fout van hun zooh moesten ver
goeden, weigerde hun verzeke
ringsmaatschappij daaraan mee
te werken. „De verzekerings
maatschappijen wijzen in der
gelijk gevallen altijd op de uit
spraken van de Hoge Raad",
zegt Renckens.
Het gekke is dat als het de hond
van de familie Van Dam was ge
weest die de weg was opgescho
ten, de Aansprakelijkheids Ver
zekering voor; Particulieren
(AVP) van de familie wel geld
zou uitkeren. (De AVP is ook
wel bekend als de WA. Verzeke
raars zelf gebruiken altijd de
term AVP, omdat er anders ver
warring kan ontstaan rond de
verplichte WA voor automobi
listen en de WA voor particulie
ren. red).
Normbesef
De AVP kent ook de norm-be
sef-clausule. Dit betekent dat
als een kind schade veroorzaakt
en alleen vanwege zijn leeftijd
niet aansprakelijk is - als een
kind bijvoorbeeld een bal door
een niit gooit of een pas aange
legde tuin vernielt - de verzeke
ring geld uitkeert. De AVP kent
echter een uitzondering. De
verzekering dekt de schade, ten
zij de schade voor rekening van
de tegenpartij komt. En in het
geval 'Jochem' zorgt de uit
spraak van de Hoge Raad er
voor dat de schade voor reke
ning komt van de automobilist,
vinden de AVP-verzekeraars.
Aangezien elke autobezitter ver
plicht een WA-verzekering
heeft, vergoedt de WA-verzeke-
raar van de bovengenoemde
automobilist de schade die Jo
chem heeft geleden. En als hij
een casco-verzekering heeft,
kan de automobilist daarop een
beroep doen voor de reparatie
aan de auto.
Het blijft echter een vreemde
zaak. Renckens: „Zo kan het bij
voorbeeld gebeuren dat een
motorrijder een kind dat een
verkeersfout maakt, moet ont
wijken. Hij schampt alleen het
kind, maar door manoeuvre
verliest hij de macht over het
stuur rijdt recht op een gepar
keerde auto in. Het kind, die de
fout maakte, komt het de schrik
vrij, terwijl de motorrijder in het
ziekenhuis terechtkomt en geen
motor meer heeft en zelf voor
die kosten moet opdraaien. Het
klinkt onrechtvaardig, maar het
is wel zo, volgens de redenering
van de AVP verzekeraars."
Nieuw wetboek
Dit jaar is een nieuw burgerlijk
wetboek in werking getreden.
Hierin is officieel opgenomen
dat een kind onder de 14 nooit
aansprakelijk kan zijn voor haar
of zijn gedragingen. In een
daarop volgend artikel staat dan
dat de ouders of verzorgers aan
sprakelijk zijn voor de gedragin
gen van hun kind.
„Maar de uitspraak van de Ho
ge Raad blijft staan, dus in het
verkeer zal er niet veel verande
ren", voorspelt Renckens. Hij
pleit ervoor dat op het moment
dat de aansprakelijkheid uitslui
tend afketst op de leeftijd van
een kind, de ouders van dat
kind eigenlijk aansprakelijk
zouden moeten zijn voor de
schade. „Dus als de automobo-
list of motorrijder niets te ver
wijten valt en er duidelijk spra»
ke is van een verkeersfout van
een kind, zouden de ouders van
dat kind aansprakelijk moeten
zijn. Ik pleit er dus voor dat de
uitzondering op de norm-besef
clausule van de AVP wordt op
geheven."
„Als op 1 januari het nieuwe
recht geldt en er doet zich een
duidelijk geval voor waarin ik
vind dat de ouders van een kind
dat een verkeersfout heeft ge?
maakt, aansprakelijk gesteld
moeten worden, dan overweegt
de ANWB een proefproces te
gaan voeren. We willen dat de
Hoge Raad deze gevallen beoor
deelt als het burgerlijk wetboek
is vernieuwd", vindt Renckens.
(Jochem van Dam is een fictie
ve naam, maar het in het arti
kel beschreven ongeluk* is wel
zo gebeurt.)
Bedrijven ontfutselen gemakkelijk geheime kennis aan de concurrent
Bedrijven springen over het algemeen slordig met hun kennis om. Belangrijke pa
pieren met geheime informatie over de fabricage van produkten liggen vaak zo
voor het grijpen. De concurrent laat zo'n gelegenheid niet onbenut. De schaal
waarop wordt gespioneerd in bedrijven is niet bekend, maar dat het regelmatig
gebeurt staat vast. Studenten, stagiaires, zelfs sollicitanten worden gebruikt om
informatie te bemachtigen.
jos van den camp van is overheidsgeld", weet de BVD'er die
daarmee meteen het belang aangeeft dat de
Nederlandse staat heeft bij een goede be
waking van deze informatie.
Hij schat dat deze kennis op honderden
plaatsen in Nederland ligt opgeslagen. „Die
informatie ligt niét altijd in brandkasten of
afgesloten ruimtes waar niemand bij kan.
het be
drijfsleven nemen geclassificeerde informa
tie gewoon mee naar huis. Of ze laten spul
len slingeren op hun bureau, zodat een
werkster de informatie zo kan inkijken. Of
ze nemen informatie mee in het vliegtuig.
Het zou niet de eerste keer zijn dat de spion
in het vliegtuig naast de directeur zit."
Ook bedrijfsrechercheur Gerd Hoffmann
kent de trucs. „Geheimen staan bijna altijd
op papier. En veel mensen binnen zo n or
ganisatie weten er van: accountants, direc
teuren, programmeurs en zelfs secretares
ses. Het is de kunst deze mensen uit te ho
ren. Dat gebeurt. En dan is er de kopieer
machine. Er wordt veel te veel vermenigvul
digd, waardoor de leiding van het bedrijf
niet meer weet wie er over welke informatie
beschikt. Gewoon mee naar buiten smok
kelen gebeurt ook nog steeds."
General Motors kan er over meespreken.
Zo'n twee jaar geleden verdwenen uit de
ontwerpstudio's van de autofabrikant af
beeldingen van nieuwe auto's. Nog een
De man droeg geen lange regenjas, geen
mysterieuze zwarte hoed en ook geen zon
nebril. Hij zwaaide 's morgens naar de por
tier, gold als een joviale vent en ging op vrij
dag gezellig een paar uurtjes met zijn colle
ga's naar het café. Op zijn visitekaartje Ambtenaren of medewerkers
stond 'stafmedewerker Research en Deve
lopment'. En zijn baas had nog gezegd: „Op
die vent moeten we zuinig zijn. Die werkt
hard. Zelfs 's avonds als we allemaal naar
huis zijn, is hij nog aan de slag..."
Opeens was de geprezen medewerker
vertrokken, als van de aardbodem verdwe
nen. Totdat een concurrerende firma op
eens een revolutionaire kunstvezel presen
teerde die verdacht veel leek op die van de
gedupeerde firma. Compleet met een pu
bliciteitscampagne die niet veel afweek van
de reclame-activiteiten die 'de stafmede
werker' bij zijn oude werkgever had voorbe
reid.
Teleurgesteld
Ongeveer tien keer per jaar stopt er een di
rectiewagen voor de deur van het zwaarbe- General Motors kan
waakte kantoorpand van de Amsterdamse
detective Gerd H. Hoffmann sr. „Dan ko
men ze met gebogen hoofd hier binnen",
zegt de Amsterdam
se privé-detective
over de directeuren
van bedrijven die
het slachtoffer zijn
geworden van spio
nage. Hoffmann, die
'aan het licht brengt
wat het daglicht niet
kan verdragen',
heeft 33 detectives
in dienst die zich bezig houden met het op
lossen van deze gevallen van criminaliteit.
„Directeuren die het slachtoffer worden
voelen zich vooral teleurgesteld. Ze willen
niet dat het bekend raakt en gaan dan ook
zelden of nooit naar de politie". Zo ver
klaart Hoffmann het ontbreken van deug
delijke cijfers over gevallen van bedrijfs-
spionage. De directeur van het Amsterdam
se bedrijfsrecherchebureau schat dat een
derde van het totale aantal in Nederland
gepleegde gevallen van bedrijfsspionage bij
hem terecht komt.
Ook de Binnenlandse Veiligheids Dienst
(BVD) houdt zich, sinds de verdwijning van
het 'rode gevaar', bezig met bedrijfsspiona
ge. De dienst brengt bedrijfsspionage in
kaart die door door buitenlandse bedrijven
of instellingen in Nederland wordt ge
pleegd. De BVD schat het aantal gevallen
op enkele tientallen per jaar.
„Meestal zijn we er op tijd bij", zegt
naaste medewerker
Docters van Leeuwen. Slechts bij hoge i
zondering komt iemand op bezoek die ver
moedt te zijn uitgehoord door een spion.
„In zo'n geval helpen wij een handje bij het
oplossen van dit incident", zegt de woord
voerder ironisch. „In de praktijk houdt dat
in dat we contra-spionage plegen en de be
drijfsspion ontmaskeren".
Kopieerapparaat
Volgens de woordvoerder van de BVD zijn
de buitenlandse geheime agenten die in
Nederland opereren .vooral geïnteresseerd
voorbeeld: enkele jaren geleden werden bij
de studio van Dior in Parijs een aantal
bontmantels meegepikt Ook hier bleek het
om spionage te gaan, want enkele maanden
later bracht een concurrent hetzelfde model
op de markt En de daders? Bleven ze
spoorloos?
„Best kans dat ze wél gepakt zijn", zegt
Hoffmann. „Maar net zoals mijn Neder
landse klanten vragen ook deze opdracht
gevers ongetwijfeld discretie. Wij vangen de
boef en het bedrijf regelt de rest met de
concurrerende firma. Want beiden hebben
er belang bij dat de spionage niet aan de
grote klok wordt gehangen. Het schuldige
bedrijf betaalt in veel gevallen een schade
vergoeding aan de gedupeerde concurrent
En vervolgens is het zand erover".
Affaire-kahn
De BVD beweert dat de meeste gevallen van
BVD-directeur bedrijfsspionage 'op tijd' bekend worden bij
de geheime dienst. „Zelden of nooit consta
teren we achteraf dat belangrijke bedrijfsin
formatie door spionnen het land is uitge
smokkeld. Meestal is de vogel nog niet ge
vlogen. Tot midden jaren zeventig keken we
eigenlijk alleen naar KGB-agenten. Maar
dat dat niet voldoende is hebben we gewe
ten", aldus de BVD-woordvoerder.
Met schaamte wordt er binnen BVD-krin-
gen nog steeds teruggekeken op de 'affaire
Kahn'. De Pakistaan Abdoul Kahn werd in
1977 ontmaskerd als spion. Door de spio-
nageactiviteiten van Kahn bij onder andere meestal iemand v
keerde. Naaste medewerkers vermoedden
jarenlang een bedrijfsspion als collega te
hebben gehad. En zij kregen gelijk. Kahn
werd in 1983 bij verstek veroordeeld tot vier
jaar gevangenisstraf.
Enkele weken geleden viel zijn naam weer.
De Nederlandse overheid hield even de
adem in toen een speciale VN-commissie in
Irak beslag kon leggen op documenten
waaruit de ondernomen stappen tot aan
maak van een atoombom bleken. Van een
bijdrage van Kahn is echter tot grote op
luchting van de regering niets gebleken.
Inlichtingendienst
Er zijn tal van manieren om de begeerde
bedrijfsinformatie van de concurrent te vér-
krijgen. «Bijvoorbeeld door het sturen van
studenten en stagiaires. Nederlandse be
drijven waaronder Shell hebben zich daar
aan wel eens 'schuldig' gemaakt.
De multinational huurde marketingstuden
ten van de Erasmusuniversiteit in Rotter
dam in, om in Mexico uit te Zoeken hoe dé
afzet- en overnamemogelijkheden waren.
Een zuivelproducent heeft in Zuid-Amerika
Nederlandse studenten zelfs de haalbaar
heid van een vestiging van een produktie-
bedrijf laten onderzoeken. Vraag is alleen of
bij die acties sprake is geweest van bedrijfs
spionage.
Voor zover het inwinnen van die gegevens
op volstrekt legale wijze is gebeurd, is er
geen sprake van spionage maar gewoon
van een goede bedrijfsvoering. Naar Ameri
kaans voorbeeld hebben tal van grote Ne
derlandse bedrijven de laatste jaren eigen
'inlichtingendiensten' in het leven geroe
pen. De diensten verzamelen zoveel moge
lijk openbare infor-
matie van de con
current door tal van
vakbladen door te
pluizen, externe da
tabanken door te
nemen, industrie-
experts en branche
verenigingen te be
naderen en beurzen
te bezoeken. Niets
geheimzinnigs dus.
Van Aegon, Akzo, Douwe Egberts, DSM,
Heidemij, Hoogovens, Philips, Océ, Shell,
Sphinx, Stork, Wehkamp en nog ruim veer
tig andere bedrijven is bekend dat zij zich
met deze vorm van 'concunrentie-analyse'
bezig houden. Bij het verzamelen en analy
seren van de bedrijfsinformatie van de con
current behoort ook het houden van de
wacht bij de poort van de concurrerende
firma om te turven hoeveel volgeladen
vrachtwagens er uit de fabriek vertrekken.
Jos Rodenberg is bestuurslid van de Neder
landse afdeling van de belangenvereniging
van zogenoemde 'intelligence professio
nals'. Dat buitenstaanders zaken als het tel
len van vertrekkende vrachtauto's in ver
band brengen met bedrijfsspionage, ergert
hem. „Intelligence professionals doen niets
dat wettelijk verboden is. Bedrijven die me
dewerkers in dienst hebben die dit vak be
heersen hoeven geen verboden bedrijfs
spionage te plegen. Degene die dat toch
doet, hoort niet in onze belangenvereniging
thuis."
Vaak is het moeilijk vast te stellen of er
daadwerkelijk sprake is van bedrijfsspiona
ge en of er niet eerder op een slimme
nier bedrijfsgegevens van de concurrent
worden verzameld. De detective Hoffmann:
„Soms wendt een bedrijf alleen maar voor
dat het een vacature heeft. Het laat eer
soneelsadvertentie plaatsen voor bijvoor
beeld een hoogopgeleide technicus. Vanwe
ge de exclusiviteit van zo'n baan komt er
dus een beperkt groepje sollicitanten op af,
i hoogwaardige informatie op het gebied melo beschikt Pakistan
)-technologie, biotechnologie
en plastics. In de ontwikkeling van produk
ten uit deze sectoren wordt jaarlijks zes mil
jard gulden gestopt. „Veertig procent daar-
Ultra Centrifuge Nederland (UCN) in Al- „En dat was nou net de bedoeling. Na af-
de kennis loop van de sollicitatieronde blijkt er hele
maal geen vacature te zijn geweest, maar is
het bedrijf wèl een stuk wijzer, dankzij de
openheid waarmee de sollicitanten ant
woord gaven. Is dit bedrijfsspionage?"
atoombom te maken
verrijken ten behoeve van kerncentrales.
De zaak kwam aan het licht toen de Pakis
taan in 1977 niet meer van vakantie terug-
De Binnenlandse Veiligheids Dienst (BVD) en bedrijfsrecherchebureau Hoffmann schatten het aantal gevallen van ernstige bedrijfsspionage per
jaar op minstens dertig.
