Feiten
Bulgaarse homo's
krijgen weer hoop
Fraude: Als het geld kruipt waar het niet gaan kan
Betere kansen voor
homo's ex-Oostblok
CRIMINALITEIT
Zaterdag 18 januari 1992
Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESLINGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: HENK GEIST
2
EN MENINGEN
Homoseksualiteit? Dat is een psychische stoornis. De
Bulgaarse minister van volksgezondheid liet vorige
maand over zijn opvattingen geen twijfel bestaan. De
oud-communist was dan ook niet van plan de regering
voor te stellen de wetsartikelen te schrappen die homo
seksualiteit aan banden leggen. Toch zijn er ook in Bul
garije tekenen van hoop voor homo's en lesbiennes. De
(ex-)communisten verliezen aan macht en de Wereld Ge
zondheidsorganisatie (WHO) beschouwt homoseksuali
teit niet langer als een ziekte.
tot vrolijkheid. „Het laat zich
misschien nog het makkelijkst
vergelijken met Nederland in de
jaren vijftig. De wet verbiedt
seksueel contact tussen en met
mensen van hetzelfde geslacht
die jonger zijn dan 21 jaar. Voor
hetero's is die grens 14 jaar. In
Bulgarije is daarbij ook open
baar zichtbare homoseksualiteit
verboden. En hoewel in de
praktijk weinigen met deze arti
kelen worden lastig gevallen,
depkt de regering er nog niet
aan ze te schrappen", zegt Ou-
werkerk.
„De sociale positie van homo's
is beroerd. De meeste Bulgaren
wonen door gebrek aan geld en
huizen nog tot ver na hun der
tigste bij hun ouders thuis. Ge
trouwde paren trekken eerst bij
ééri van de ouders in. Homo's
kunnen op die manier geen ei:
gen leven leiden. Ze moeten het
doen met contacten in parken
en urinoirs. Want voor familie,
kennissen en collega's houden
ze hun geaardheid angstvallig
verborgen. Ik moest bij mijn be
zoek dan ook erg op mijn woor
den passen. Dat was wel even
Als de minister nog steun van
de WHO Wenst, dan zal hij snel
van standpunt moeten verande
ren. Dat was de boodschap die
Katinka Devreis, directrice van
het Europese bureau voor Glo
bal Planning on Aids hem on
langs in Sofia bracht. „Dat de
Bulgaren hun opvattingen ver
anderen is allerminst zeker",
meent echter Erwino Ouwer-
kerk, die net terug is van een
tweede bezoek aan het Balkan-
land. „Ook de nieuwe macht
hebbers van de Unie van De
mocratische Krachten denken
in traditionele gezinnen."
Ouwerkerk is in Haarlem ge
meenteraadslid voor de PvdA
en was tot voor kort voorzitter
van het Roze Front. Vorig jaar
koos het Front Solidariteit met
de homoseksuelen in Oost-Euro
pa als thema voor de Roze Za
terdag in Alkmaar. „Ik heb toen
een Bulgaar in huis gehad. Het
leek me interessant nu eens te
kijken hoe de situatie daar is",
verklaart Ouwerkerk zijn een
maand durende reis naar de
Balkan.
Verboden
Wat hij daar aantrof stemt niet
En ook als ze het wel aan fami
lie vertellen, is er vaak weinig
begrip. Ouwerkerk: „Een Bul
gaarse kennis heeft zijn moeder
jaren geleden al van zijn homo-
seksualitiet verteld. Vlak voor
kerst zei ze hem echter dat ze
een afspraak met de dokter
'voor zijn probleem' had ge
maakt".
Toeristen
„Veel homoseksuelen trouwen
en leiden een geheim dubbelle
ven. Anderen, vooral jongeren,
trekken in de zomer naar de
Zwarte Zee. Daar bedrijven ze
prostitutie met buitenlandse
toeristen. Door geld voor de
seks te vragen kunnen ze hun
gedrag nog enigszins verant
woorden. In kleinere steden en
dorpen is de situatie nog veel
moeilijkeribmdat de politie daar
meestal nog opereert als de
voormalige inlichtingendienst.
En er is weinig dat ze ontgaat."
Toch is Bulgarije sinds kort niet
langer een witte vlek op de Eu
ropese kaart van de homo
emancipatie. Bulga heet de or
ganisatie die ijvert voor rechten
en acceptatie van homoseksue
len. Niet zo direct overigens, om
niemand voor het hoofd te.sto-
ten. Volgens de statuten staat
Bulga voor de bevordering van
cultuur, individuele ontplooiing
en mensenrechten. Bij insiders
is ze bekend als Bulgarian Gay
Association.
„Het doet sterk denken aan de
voorzichtige strategie van het
Nederlandse COC, het in 1946
opgerichte Cultureel Ontspan-
nings Centrum. Het COC heeft
daarna ook nog 18 jaar haar wa
re identiteit moeten verhullen",
merkt Ouwerkerk op. „Vorig
jaar heeft een Bulgaar een
openlijke homo-organisatie op
gericht, maar hij heeft geen me
destanders gevonden. Niemand
Boris Jeltsin vindt homoseksuelen inferieure mensen. Een kameraadschappelijke omhelzing mag, maar daar
moet het bij blijven. •foto epa
anders was bereid zijn nek zo
ver uit te steken. De 'organisa
tie' is ook niet door de overheid
erkend."
Erkenning
Bulga heeft zijn statuten ter
goedkeuring aan de overheid
opgestuurd. Pas als de vereni
ging is erkend kan bijvoorbeeld
een bankrekening worden ge
opend en kunnen zaaltjes wor
den gehuurd. De autoriteiten
kunnen echter zonder opgave
van redenen statuten terugstu
ren. „En niemand kan precies
vertellen aan welke criteria
moet worden voldaan. Officieel
duurt de procedure zes weken,
maar het kan ook zes maanden
worden", weet Ouwerkerk.
Vorige maand trad Bulga in So
fia voor het eerst naar buiten
met een klassiek concert ten ba
te van de aidsbestrijding. Er wa
ren zo'n 150 bezoekers, waar
onder een groot aantal vooraan
staande Bulgaren. „Voor wes
terse begrippen misschien niet
veel, maar al gaan wij Bulgaren
langzaam, we gaan tenminste",
merkte Bulga-voorzitter Krassi
Spassov op. Aids kan ook in
Bulgarije op belangstelling reke
nen, al is er voor een goede
voorlichtingscampagne en voor
goede condooms geen geld be
schikbaar. Volgens officiële op
gave zijn er 26 Bulgaren met het
hiv-virus besmet, waarvan drie
door homoseksueel contact.
Naast de moeilijke erkenning is
geld een probleem voor Bulga.
Ouwerkerk: „De gemiddelde
Bulgaar verdient zo'n tachtig
gulden per maand. Dat geld is
nauwelijks voldoende om de
eerste levensbehoeften te beta
len". Op subsidie hoeft Bulga in
eigen land niet te rekenen, ter
wijl er wel geld nodig is om acti
viteiten te organiseren, een blad
op te zetten of om internationa
le conferenties te bezoeken.
Steun moet daarom komen uit
het buitenland. „De komende
maanden moeten we kijken op
welke manier de homobewe
ging in Nederland die steun kan
geven. En dan niet alleen aan
Bulgarije", zegt Ouwerkerk.
Voor de internationale confe
rentie over aids en homoseksu
aliteit in Amsterdam (14-16 fe
bruari) worden de reiskosten
van een 2-koppige Bulga-af-
vaardiging betaald. Dat bracht
nog even een moeilijkheid met
zich mee. De organisatoren wil
den in principe geld geven voor
één man en één vrouw. Maar
bij Bulga zijn nog geen vrouwen
actief. Door ontmoetingen in
parken en op straat hebben
mannen elkaar gevonden. Voor
lesbische vrouwen ontbreekt
echter elke ontmoetingsmoge
lijkheid en voor de media be
staan homo's nog niet Vandaar
dat nu, na bemiddeling van Ou
werkerk, toch twee i
kunnen komen.
ERWINO OUWERKERK
Het openen van de grenzen,
het afbreken van ideologische
muren en de ontmanteling van
het communisme in het Oost
blok geeft daar na jaren van
onderdrukking en vervolging
van homoseksuele mannen en
lesbische vrouwen kans op
verbetering van hun maat
schappelijke positie.
Hun positie is niet overal het
zelfde geweest In Roemenië,
de Sovjetunie en de Joegoslavi
sche deelrepublieken Servië,
Macedonië en Bosnië-Her-
cegovina was iedere vorm van
mannelijke homoseksualiteit
verboden en werd of wordt ho
moseksualiteit officieel als
geestesziekte beschouwd.
In Hongarije, Tsjecho-Slowa-
kije, Bulgarije, Montenegro en
Kroatië bestonden of bestaan
discriminerende leeftijdsgren
zen. In Polen, de DDR, Albanië
en Slovenië zweeg de wetgever
over homoseksualiteit Maar
van maatschappelijke accepta
tie of van gelijke rechten was
geen sprake.
Pas sinds de jaren tachtig zijn
er belangenorganisaties van de
grond gekomen in Slovenië,
Hongarije, Tsjecho-Slowakije,
Polen en de DDR. In de twee
laatst genoemde landen bood
zelfs de katholieke kerk inci
denteel een helpende hand,
door groepen onderdak aan te
bieden.
Sinds de val van de Berlijnse
muur in 1989 en de politieke
aardverschuiving die daarna in
Oost-Europa plaatsvond is de
ontwikkeling in een stroom
versnelling beland, maar lang
niet altijd ten goede. Leiders
als Lech Walesa en Boris Jeltsin
hebben meerdere malen ho
moseksuelen openlijk als infe
rieur bestempeld.
In Rusland is kans op afschaf
fing van het beruchte, uit de
Stalin-tijd daterende artikel
121 uit het Wetboek van Straf
recht. Dat verbiedt seksuele re
laties tussen mannen. Ook nu
zitten er mannen in de gevan
genis omdat ze homo zijn. Ver
andering van de wet Oekraï
ne hief het artikel kort na het
uitroepen van de onafhanke
lijkheid in december op be
tekent overigens nog niet dat
de houding ten opzichte van
homo's onder het publiek is
veranderd.
Homo's zijn nog steeds de
meest gehate groep in de sa
menleving. In een enquête van
het Sovjet-centrum voor Pu
blieke Opinie en Handelson-
derzoek vond slechts 30 pro
cent van de ondervraagden dat
homo's „met rust gelaten moe
ten worden". De overige 70
procent wilde hen „helpen" (6
procent), „isoleren" (30 pro
cent) of zelfs „liquideren" (33
procent).
Toch hebben zich in de meeste
Oosteuropese landen homo
groepen kunnen ontwikkelen.
Opvallend is dat de meeste
Fiebben aangegrepen om seri
eus genomen te worden. Het
Roemeense medische krantje
Opinia Medicala stelde homo
seksualiteit het afgelopen najaar
voor het eerst aan de orde na
door de Nederlandse homobe
weging gesteund bezoek aan
Nederland. In Hongarije, de
voormalige DDR, de Baltische
republieken Litouwen, Letland
en Estland, Tsjecho-Slowakije
en Polen zijn de organisaties
door de overheid erkend. In
Bulgarije wacht de organisatie
Bulga met spanning op die
goedkeuring.
Misdaad. Dat zijn ongeschoren
boeven, wapens, drugs en
moorden. Slechts weinigen zul
len misdaad associëren met za
kenmensen, BV's, valse facturen
en fraude. Toch kost de zogehe
ten 'witte-boorden-criminali-
teit' de maatschappij jaarlijks
handenvol geld. Het is de meest
onderschatte vorrA van mis
daad, waar vooralsnog geen jus
titieel kruit tegen is gewassen.
Onderzoeker Petrus van Duyne
van het ministerie van justitie is
best bereid om uit te leggen
waarom. De onderzoeker aan
het Wetenschappelijk Onder-
zoeks- en Documentatiecen
trum (WODC), moet echter
eerst even wat rechtzetten. On
der het genot van een kleine
lunch bruine bolletjes met
kaas en halfvolle melk legt hij
in zijn werkkamer aan de Haag
se Schedeldoekshaven uit, dat
hij liever over 'bedrijfsmatige
misdaad' spreekt.
Want witte-boorden-criminali-
teit vindt hij een nogal beladen
begrip. „Daarmee wordt mis
daad van nette heren bedoeld.
Terwijl mensen van alle rangen
en standen deze misdaden ple
gen. De term bedrijfsmatige
misdaad is veel beter."
Deze misdaadvorm neemt toe.
De maatschappij lijdt er onder.
Méér nog dan onder bijvoor
beeld de drugshandel, meent
Van Duyne. „Het aantal klanten
en slachtoffers van de drugs
handel is relatief beperkt. Bij
fraude echter gaat het om hele
grote bedragen die de maat
schappij rechtstreeks misloopt."
Hij kan en wil-niet aangeven om
hoeveel geld het daarbij gaat.
„Een bedrag van vijftien miljard
gulden per jaar wordt vaak ge
noemd. Ik waag me niet aan dit
soort grove slagen in de lucht."
Ook het scala van fraudemoge
lijkheden is ongekend breed. Al
leen al het misbruik van beslo
ten vennootschappen (BV's)
kan de bedrijfsmatige misdadi
ger fikse winsten opleveren.
Voor drugshandelaars kan het
in voorraad hebben van een
reeks BV's uitermate handig
zijn, vertelt Van Duyne.Als
zo'n 'ondernemer' succesvol is,"
zal hij toch aan bedrijfsuitbrei-
ding moeten denken. Het ver-
Om een sléchte
zakenman te worden,
moet je allereerst een
goéde zakenman zijn,
zei ooit een witte
boordencrimineel.
„Ik wéét waar ik mee
bezig ben. Ik wéét hoe
ik iemand moet
afzetten als ik iets
koop en hoe ik de
beste prijs kan maken
bij het verkopen.
Fraude plegen is voor
mij geen spelletje. Ik
ben een zakenman.
Geen dief." Deel vijf
van de serie 'Misdaad
in Nederland'.
voeren van drugs op het li
chaam van een koerier of met
een attaché-koffertje gaat niet
meer. Hij gaat de drugs bijvoor
beeld vervoeren via balen kle
ding in schepen of vrachtwa
gens."
Dat vergt investeringen. De wa
gens en schepen moeten wor
den geregistreerd. De drugshan
delaar zet dan een keten van
schijn-bv's op, om al zijn illega
le activiteiten een legale dek
king te geven.
Schijnbedrijfjes worden ook ge
bruikt om geld wit te wassen.
Het zwarte geld verdwijnt dan
in witte investeringen. „Heel
banaal", zeet Van Duyne. „Je
moet je geld toch ergens laten?
Het gaat om tonnen. In een
plastic tas stoppen gaat niet.
Want dèt moet je weer beveili
gen en dat kost geld. Die oude,
rammelende eend waar sommi
gen vroeger in rond reden om
TJA
t>E (jfBRUUcEÜJkF
PROCEDURE DAIJ
MAAR?
een beetje laag profiel te hou
den, moesten ze op hun eigen
naam hebben staan. Dat von
den ze niet leuk."
„En als patsertje wil je graag la
ten zien dat je in wat groters
rond kan rijden, nietwaar? Dan
maar op de naam van een zus
ter. Maar die raken ook op. Er
komt bovendien een huis bij. Of
een boot. Dan zit je al in de lo
gistiek van de witte bovenwe
reld."
Die overstap is niet moeilijk.
„Stel je voor: je bent een boef',
vervolgt de onderzoeker. „Een
gewone boef die een onderne
ming wil starten. Een algemene
onderneming ten beheer van
onroerend goed en het doen
van zaken in het algemeen. Of
een andere standaardomschrij
ving. Dat is geheel legitiem. Je
betaalt je inschrijfgeld, voldoet
aan een aantal standaardforma
liteiten en vraagt aan compaan
Krelis of ie niet als stroman wil
fungeren. 'Wil je directeur wor
den? Honderd gulden per week,
hoef je voorlopig niets voor te
doen', zoiets."
„Ook allemaal rechtmatig, want
de gewone zakenwereld ge
bruikt ook strobeden, zetbazen
en dergelijke. De boef gebruikt
geen andere mechanismen dan
de zogenaamde niet-boef."
„Vervolgens ga je naar huis, dr
inkt een borrel en doet twee jaar
niets met je BV. Pas als je aan
de slag gaat, geld verdienen,
dan stap je in de registratie van
de witte bovenwereld. Bij op
richting van BV's wordt wel een
soort antecedentenonderzoek
gehouden om een verklaring
van geen bezwaar te krijgen.
Daar slippen echter heel wat
mensen doorheen. Ook dat kan
via stromannen worden opge
lost."
Witte-boorden-criminelen kun
nen ook volledig deelnemen
aan de gewone handel. Ze
'doen' dan nfet in verboden
handelswaar zoals heroïne,
maar in legale goederen. Ze be
nadelen de overheid door het
niet betalen van belastingen
(malafide koppelbazen onder
anderen), ontvangen ten on
rechte subsidies (EG-fraudeurs)
öf handelen in goederen die
niet bestaan, Van Duyne noemt
ze 'economische boekaniers':
'Bestel en betaal nu! Levering
volgt direct.'
Niet dus. De boekaniers laten
niets achter dan uitgeroofde be
drijven van andere onderne
mers. En gedupeerde consu
menten. Van Duyne: „Het zal
hem een rotzorg zijn dat dat ten
koste gaat z'n eigen bedrijf. Hij
begint dan gewoon weer een
ander. Als politie of Justitie lont
ruikt, laten de boekaniers hun
BV's ploffen en verdwijnen met
de winst. Lege gebouwen ach
terlatend. Het gaat daarbij meer
dan eens om ingewikkelde en
kunstig in elkaar geknutselde
constructies.
faet kost Justitie daarom veel
moeite om dit soort zaken te
vervolgen. „Je hebt vaak geen
straf dossier, maar een straf kast
nodig van twee bij twee meter
om alle papieren te bergen. De
kans dat er iets misgaat is veel
groter. De advocaten maken
daar handig gebruik van",
meent Van Duyne.
'Je komt er gewoon niet uit',
verzuchtte een politiechef in
derdaad ooit. 'Je kan ons verge
lijken met het verouderde Pool
se leger in 1939, dat tegen de
veel beter uitgeruste Duitse
troepen streed', aldus een frau
de-officier van justitie.
Bedrijfsmatige misdadigers
kunnen hun onfrisse praktijken
overigens nooit alleen uitvoe
ren. Ze hebben daarbij hulp no
dig. Van juridische adviseurs,
accountants en boekhouders.
Van Duyne: .Accountants wor
den binnenkort aangepakt door
het invoeren van een meldings
plicht. Als een registeraccoun
tant fraude vaststelt, dan mag
hij de jaarrekening niet goed
keuren. Die moet dat melden.
Als hij dat nalaat en bewust de
andere kant heeft opgekeken,
volgen er straffen."
.Advocaten aanpakken is moei
lijker. Dat zijn officiële geheim
houders. In de meeste gevallen
is die geheimhoudingsplicht
juist. Menige advocaat gaat ech
ter veel verder dan het verdedi
gen van zijn cliënten bij een
strafzaak. Die zijn al druk doen
de om kwaadwillende onderne
mers op weg te helpen. Ik ken
géén voorbeeld van een be
drijfsmatige misdaad, die niet
werd gesteund en gevoed door
juridische hulpverlening. Mis
daadondernemers kunnen wor
den gerekend tot de betere be
talende klanten van de advoca
tuur."
„Ik heb in een aantal gevallen
vastgesteld dat tot in Colombia
toe misdadigers wisten bij wel
ke advocaat .ze in Nederland
moesten zijn. Welke de moei
lijkste zaken er toch doorheen
sleepten. Een goed voorbeeld is
de zaak van de cocaïnevangst in
IJmuiden. Daarbij schaamde
een groot deel van de advoca
tuur zich over hoe hun collega's
bezig waren elkaar de vette Co
lombiaanse vliegen af te van
gen."
De Haarlemse bouwfraude,
eind jaren zeventig, was een
van de eerste zeer grote en
complexe zaken die de aan
dacht trokken. Het ging daarbij
om een keten van BV's die in
handen was van een groep kop
pelbazen. Zij dienden bij elkaar
een stroom van valse facturen
in om zwarte arbeid 'weg te
kunnen boeken'. Met deze fac
turen deden de koppelbazen
voorkomen dat aangenomen
werk was doorgeschoven naar
andere BV's. Maar die waren
weer in handen van handlan
gers. Geschatte schade: 20 30
miljoen gulden.
Pas de laatse paar jaar maken
Justitie en politie volgens Van
Duyne een beetje werk van de
aanpak van bedrijfsmatige mis
daad. Zo hebben de ministeries
van Justitie en Economische Za
ken vorige week een voorstel
gedaan. Kamers van Koophan
del moeten makkelijker kunnen
overgaan tot het ontbinden van
rechtspersonen. Als een Kamer
van Koophandel onraad mikt,
mag deze instantie in de toe
komst een BV of NV ontbinden.
Zonder tussenkomst van de
rechter. -
De frauderende ondernemer is
de klos, als hij twee van de vier
onderstaande fouten heeft ge
maakt:
De handelsregisterbijdragen
zijn één jaar lang niet betaald.
Er staan ten minste één jaar
lang geen bestuurders inge
schreven.
Er is ten minste één jaar lang
geen jaarrekening of balans met
toelichting gemaakt
Er is één jaar lang geen aangif
te voor heffing van vennoot
schapsbelasting gedaan.
Ook werd gisteren bekend dat
de ministeries van justitie en fi
nanciën een wet in voorberei
ding hebben die het witwassen
van drugsgeld via banken te-
Dat soort voorstellen komen te
laat, vindt Van Duyne. „Er
schort trouwens meer aan de
uitvoering van de wetten tegen
fraude dan aan die wetten zélf.
Er zijn wel wat wetten. Maar die
moeten worden aangepast."
Merkenpiraterij bijvoorbeeld.
Daar staat een beklagenswaar
dig laag strafje op. De winst-ri
sicoverhouding is volkomen
scheef. Gróte winsten, lage op-
sporings- en strafkans. Het is
bijna onmacht, zö behoedzaam
als Justitie daaraan werkt."
„Beleid, gemaakt door mene
ren, daar draait een departe
ment de handen niet voor om.
Je zet gewoon drie ambtenaren
aan het werk. Maar je moet ook
zorgen dat er in de praktijk iets
gebeurt."
ALTAN ERDOGAN
j
