Kunst
Het eeuwfeest van Babe
De moderne barok
van Borek Sipek
Tentoonstelling over schrijver Willem Brakman in Den Haag
Zaterdag 18 januari 1992
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: HENK BUIS
23
Als Amerikanen het over Babe hebben kunnen ze maar
over twee personen spreken. Baseballfanaten zullen Babe
Ruth bedoelen, de beste, de grootste en de beroemdste
aller baseballspelers. Filmfanaten hebben het over een
persoon van gelijk gewicht en betekenis in de wereld van
de filmkomedie: Oliver Hardy. Allebei vestigden ze hun
naam in de jaren twintig en dertig met, gezien hun om
vang, onverwacht gracieuze meesterschap op hun ter-
rein. Ruth had nog acht andere spelers en een tegenpartij
nodig om aan een wedstrijd te beginnen, maar de andere
Babe had aan één man genoeg, Stan.
Verenigde Staten. Hij nam de
voornaam van zijn vader Oliver
aan toen deze overleed. In 1910
startte hij in de filmbusiness en
opende het eerste filmtheater i
Ingewijden noemen het duo
The Boys, desnoods worden
hun echte namen gebruikt met
Laurel Hardy, maar slechts Z\\n toenmalige woonplaats
niet-kenners nemen Ollie
Stan of de Dikke de Dunne in
de mond. Vandaag is het pre
cies 100 jaar geleden dat Norvell
Hardy, in Harlem, Georgia,
werd geboren. Dat feit wordt
vanavond (en op 25 januari)
door kenners en niet-kenners
met veel plezier, in het Amster
damse Tuschinski, herdacht.
Belangwekkendste onderdeel
van het programma is de verto
ning van de door het Neder
lands Filmmuseum teruggevon
den film The Snow Hawk, een
film met Stan Laurel, maar zon
der de jarige. Dit om aan te to
nen, dat ze niet zonder elkaar
kunnen.
Over filmkunst kan heel ge
wichtig gedaan worden en over
'moeilijke' filmers kunnen boe
ken vol geschreven worden
zonder precies te kunnen aan
geven wat ze nu laten zien. Het-
van The Boys. Om Laurel
Hardy films werd altijd gela
chen en zal altijd gelachen wor
den om hele eenvoudige rede
nen die niet uit te leggen zijn.
Dat is de magie van film, je
moet het eerst zien om het te
kunnen geloven. In het feest
programma zitten naast zang
en dans drie voorbeelden van
de kunst van The Boys, Below
Zero (1930), Towed In A Hole
(1932) en de lange film Way Out
West (1937).
Onnozele hals
Dat film een kunst is van sa
menwerkende talenten wordt
ook in het geval van The Boys
bewezen. Wie kan er naast The
Snow Hawk nog een andere
film noemen waarin alleen Stan
speelt? Of een waarin alleen Ba
be te zien is? Samen maakten ze
105 films die de kenners beeld
voor beeld kunnen dromen en
waarvan de niet-kenners ook
het grootste gedeelte wel eens
gezien hebben. De vorsers hou
den heel nauwkeurig de lijsten
van filmtitels bij waarin een van
de twee zijn gezicht laat zien.
Voor Stan zijn dat meer dan 75
titels zonder Babe, voor Babe
bijna 250 zonder Stan en toch
zijn alleen die films waarin ze
samen spelen echt interessant.
Het is die wonderlijke symbiose
van de twee personages met
quasi-gewichtige bolhoed die ze
voor het witte doek ontworpen
hadden, de zuidelijke heer met
de pompeuze maniertjes en de
onnozele hals die onbedoeld
onheil over zijn partner en zich
zelf brengt.
Babe was als Norvell Hardy
geboren in het zuiden van de
Milledgeville. Hardy werkte
voor verschillende studio's in
Florida en New York om zich
tenslotte definitief in Californië
te vestigen. In 1917 is hij al heel
kort in een filmkader met Stan
Laurel te zien, maar het zou nog
10 jaar duren voordat ze elkaar
als duo zouden vinden.
Heavy
Ollie speelde vooral in het begin
van zijn carrière de 'heavy', de
boef met grote opgeplakte snor,
die 'de held of heldin kwam be
dreigen en zei over die periode
dat hij zich kostelijk amuseerde
en zichzelf erg geloofwaardig
vond. In 1926 stond hij onder
langdurig contract bij de Hal
Roach studio's, waar in dat jaar
de Britse komiek Stan Laurel
zijn eerste langdurige contract
tekende. Het is onder meer aan
regisseur Leo McCarey te dan
ken dat Stan en Laurel bij elkaar
kwamen. Geleidelijk aan ont
wikkelde hun komisch duo zich
van bijfiguren in films tot de
sterren van de studio.
Hal Roach is de producent
van al hun gedenkwaardige
films en is op 14 januari 100 jaar
oud geworden. Dat zal door
kenners en niet-kenners ook
wel gevierd worden en terecht,
maar The Boys hadden, net als
elke andere filmster, altijd
moeilijkheden met hun' produ
cent. Dat draaide net als altijd
om geld. Ze werden heel goed
betaald, maar gebruikten in hun
latere films altijd hun eigen
naam om hun filmpersonage te
beschermen tegen overname na
hun eventueel vertrek door an
dere acteurs.
Waardering
Een van de hardnekkige mythes
over The Boys is dat Stan het
creatieve genie achter het duo is
en Ollie na gedane arbeid graag
ging golfen. Dat is natuurlijk
niet helemaal onwaar, maar
daarbij wordt over het hoofd
gezien dat Ollie zijn personage
al vroeg in de samenwerking tot
in de perfectie in zijn vingers
had. En wat voor vingers! De
charmante hoffelijkheid en ui
terste beleefdheid waren hem
letterlijk in het spreekwoordelijk
galante zuiden aangeboren.
Stan moest zijn personage cre
ëren uit de grote massa van de
Atlantische Oceaan waar hij in
1912 overheen gestoken was.
Altijd erg onzeker van aard,
bleef Stan schaven aan zijn per
sonage en scènes. Babe bracht
zeker in het begin eigen ideeën
aan, waarnaar ook geluisterd
werd.
De echte waardering voor het
duo kwam helaas pas na hun
dood, zodat ze ook niet mee
konden profiteren van de op
brengsten van alle merchan
dising die er nu van hun perso
nages bestaat. Oliver Hardy
overleed na een reeks hartaan
vallen en beroertes op 7 augus
tus 1957 en Stan Laurel, die na
de dood van zijn partner door
bleef werken aan scènes voor
hun tweeën, maar nooit meer
optrad, overleed op 23 februari
1965. Op 18 en 25 januari is het
genieten van de meester van de
'double take', van het recht in
de camera kijken met een toe
nemend verdriet in zijn blik,
van het gewriemel met vingers
en das en vooral van de mooie,
trotse, melodieuze stem waar
mee hij zijn eigen naam uit
spreekt, Oliver Norvell Hardy.
MUZIEK MONICA SCHIKS
Porgy and Bess'
Gershwin uitgevoerd door Joe B
Band Frits Landesbergen en de Sprinter
Singers. Voorprogramma: Ash
Stan Laurel en Oliver Hardy in de film 'Jitterbugs'.
NIEUWSLIJN
Geld voor archeologisch erfgoed
VALETTA Minister D'Ancona van cultuur geeft 15.000 gulden
extra aan de European Heritage Days Foundation, de organisatie
van de Europese Monumentendag. De bewindsvrouw maakte
de extra subsidie bekend op de conferentie over archeologisch
erfgoed op Malta. Van het geld van D'Ancona moet een samen
werkingsproject op archeologisch gebied tot stand komen tus
sen een Nederlandse en Oosteuropese stad. Er is nog geen stad
gekozen. Een groot aantal cultuurministers ondertekende op
Malta de nieuwe Europese conventie voor de bescherming van
het archeologisch erfgoed. De "conventie maakt duidelijk wat de
landen minimaal moeten doen om genoemd erfgoed in stand te
houden.
Jimi Hendrix staat in Hall of Fame
NEW YORK Jimi Hendrix heeft als één van de gitaristen die
een belangrijke invloed heeft gehad op de ontwikkeling van de
popmuziek een plaats gekregen in de Newyorkse Rock and Roll
Hall of Fame. Behalve de in 1970 overleden Hendrix werden ook
bluesgitarist Elmore James, gitaarbouwer Leo Fender en The
Yardbirds, de Britse popgroep uit de jaren '60 waarin de gitaris
ten Eric Clapton, Jeff Beck en Jimmy Page hun carrière begon
nen, opgenomen in de Hall of Fame. „Je zou kunnen zeggen dat
zij de uitvinders zijn van datgene wat we nu een rockband noe
men", zei U2-gitarist The Edge over Clapton, Beck en Page.
Wegens groot succes
Za. 8 februari
HET GROOT NIETTE VERMIJDEN DANS/SHOWORKEST
"Een superieure feestband"
Ma. 24 februari
"BOUDEWIJN DE GROOT schittert in musical"
TSJECHOV
Telefonisch plaatsbespreken 131943/131944
LEIPSE SCHOUWBURG, Oude Vest 43, Leiden.
De opmerkelijke voorwerpen van Borek Sipek lijken in de handen van zigeuners op magische wapens uit ver
geten tijden. foto stedelijk museum
De al jaren in Neder
land woonachtige
en werkende Tsjech
Borek Sipek ontwierp enkele ja
ren geleden een glas zonder
voet, dat niet kon staan. Op het
eerste gezicht lijkt het het te
gendeel van een functioneel
ontwerp. Een grapje van de ont
werper, misschien?
Maar, nee... geen grap! Sipek zal
de eerste zijn om toe te geven
dat het ontwerp niet multifunc
tioneel is, maar bruikbaar is het
wel. Een glas zonder voet is im
mers heel geschikt voor staande
recepties!
Borek Sipek is de afgelopen ja
ren uitgegroeid tot één van de
meest opmerkelijke vormgevers
in Nederland die op heel eigen
wijze uitleg geeft aan de begrip
pen 'stijl' en 'functie'. Het glas
zonder voet is maar één van de
vele buitennissige voorwerpen
waarmee hij de afgelopen jaren
velen heeft verrast of zelfs over
donderd. Zijn uitzonderlijke,
sierlijke en grillige objecten ont
lokken steeds heftige reacties.
Dee
5, de
ander afschuwelijk. Iets er tus
sen lijkt niet mogelijk. Het deert
Sipek niet. De ontwerper toont
zich tevreden met het feit dat
zijn werk tenminste niemand
onberoerd laat.
Het Stedelijk Museum in Am
sterdam laat tot en met 2 febru
ari recent werk zien van Borek
Sipek, voornamelijk meubels,
glas- en gebruiksvoorwerpen.
Zijn vaak volgens traditionele,
ambachtelijke methodes ge
maakte objecten kenmerken
zich door een verleidelijke
spanning tussen functie en or
nament. Zo zijn de glazen vazen
die hij ontwierp niet gewoon
een gebruiksvoorwerp, geschikt
om bloemen in te zetten, maar
kunstige objecten met druppel
vormige uitstulpingen of punti
ge stekels.
De meubels van Sipek vallen
eveneens op door de verrassen
de vormen, maar ook door de
uitzonderlijke materiaalcombi
naties en invloeden uit andere
tijdperken en culturen. „Ik ben
een vagebond", antwoordt Si
pek, in de begeleidende catalo
gus, op de vraag in hoeverre zijn.
werk Tsjechisch is. „Ik laat me
door culturen uit de hele wereld
beïnvloeden, al 20 jaar lang."
Bewondering
De tentoonstelling van het werk
van Sipek is gekoppeld aan een
eerdere tentoonstelling met
werk van het Leidse ontwerpbu
reau Ninaber/Peters/Krouwel.
Met hun sobere, strakke stijl
van ontwerpen is het Leidse bu
reau toonaangevend voor het
(inter)nationale industriële pro-
dukt. De twee tentoonstellingen
vertegenwoordigen dan ook
twee uitersten in de Nederland
se ontwerpraktijk maar beogen
tevens een zeker onderling ver
band in beeld te brengen.
Onmiskenbaar is dat de strakke
ontwerpen van het Ninaber/Pe
ters/Krouwel de eigen tijd weer
spiegelen. Maar dat doen Sipeks
ontwerpen ook. Toch staan de
twee ontwerpvisies haaks op el
kaar. Ninaber en consorten
hangen de filosofie aan dat een
goed produkt geen versiering
behoeft Sipek kiest daarente
gen voor een rijke vormentaal
maar ook hij houdt staande dat,
hoewel zijn meubels en ge
bruiksvoorwerpen grillige en
soms absurde vormen hebben,
wel degelijk voor het dagelijkse
gebruik bestemd zijn. De func
tie is voor hem slechts 'het ver
trekpunt'. Hij begint bij de tra
ditionele vorm, maar daarna
begint zijn echte verhaal pas.
„Klopt het verhaal nog wanneer
het ontwerp af is, dan klopt ook
het design," aldus Sipek een
nieuwe dimensie toevoegend
aan het begrip functioneel ont
werpen.
Borek Sipek steekt niet onder
stoelen of banken dat hij een
enorme bewondering heeft voor
de barok, met zijn rijkdom aan
vormen. Wat hem daarin onder
meer aantrekt is de luxe. 'Niet
het materiële bezit van de din
gen, maar de luxe om je te kun
nen ontwikkelen en ontplooien.
„Je moet je leven persoonlijk
vormgeven, niet volgens vast
staande normen. Niet de recht
hoek en niet de doos moet de
maat van alle dingen zijn," zegt
Sipek in de catalogus.
Tegenstellingen
Tegelijk met de tentoonstelling
van Sipek toont het Stedelijk
Museum ook foto's van diens
werk, gemaakt door de Amster
damse fotograaf Erwin Olaf. De
combinatie Sipek-Olaf mag
geen verbazing wekken. Beider
werk wordt gekenmerkt door
een hang naar extravagantie,
naar humorvolle liefde voor het
fantastische en het absurde.
Sipek en Olaf kwamen zelf op
het idee om het werk van Sipek
te fotograferen tussen de zigeu
ners, boeren en dorpsbewoners
die leven in het oosten van Slo
wakije. Soms worden de voor
werpen nadrukkelijk getoond,
soms maken ze gewoon deel uit
van de omgeving. De veelal na
vrante tegenstellingen zijn ver
warrend maar oprecht. Olaf is
er in geslaagd een integere foto
serie te maken, zonder maske
rade. Dat heeft zijn herkenbare
benadering niet in de weg ge
staan maar hem wel behoed
voor valse betrokkenheid of
makkelijke contrasten.
'Borek Sipelc, Stijl vormt Func
tie', te zien t/m 2 februari in
het Stedelijk Museum te Am
sterdam (Paulus Potterstraat
13).
i de
Als je naar de opera gaat, ook
al is het een negeropera in con-
certvorm, dan verwacht je géén
voorprogramma. Zeker geen
Amerikaans schoolkoor dat ver
legen, want amper de pubertijd
ontgroeid, enkele gospels ten
gehore brengt. En dan begint
het echt, denk je. De Big Band
leden nemen plaats op het po
dium. Daarachter staat het om
vangrijke Sprinter Singers-koor
opgesteld.
Reeds na enkele
lijkt het of de sfeer van school
koor en braafheid niet van het
podium is geweken. In de Porgy
and Bess suite moet de band
concentratie opbouwen en
toonhoogte en klankverhouding
nog op elkaar afstemmen. In
feite zat de Band er de hele
avond nogal ontspannen en
niet al te alert bij alsof men zich
niet teveel hoefde in te span
nen. 'Méér peper in de kont!'
zou mijn goede conservatori
umleraar destijds gezegd heb
ben.
Aarzelend
Zeker in de langzame gevoelige
nummers was de stemming
soms aarzelend of ronduit vals.
Pas als er recht-toe-recht-aan
blaaswerk werd verlangd, voel
de de Band zich in zijn sas. De
arrangementen waren ook niet
altijd even dankbaar. Het koor
de 'Sprinter Singers' deed zijn
uiterste best om over de sound
van de Band heen te komen,
wat een hele opgaaf was. Ook
hier was de sfeer van school- en
kerkkoor overheersend.
Het leek wel of Band en koor
aangevers waren voor Joe Bour
ne. Pas in hèm kwam Gershwin
tot leven. Zijn eerste solo 'I got
plenty o' nuttin' was het eerste
werkelijk swingende nummer.
Boume is een theatermens: als
hij In het publiek kon kruipen,
zou hij het gedaan hebben, zó
gericht was hij met zijn aan
dacht op de zaal. Hij leek iedere
toeschouwer persoonlijk te wil
len toezingen. Zo'n volledige
persoonlijke inzet waardeer je
enorm als publiek. Bovendien
was hij gewoon goed! Soepele,
beweeglijke stem, enerverend,
boeiend. Pas in 'It ain't necessa
rily so' kreeg hij het koor zover
dat de zangers los kwamen van
het notenbeeld (ook al zongen
ze uit het hoofd).
Rillingen
JAN RIJSDAM Gelukkig kreeg Joe Boume aan
het eind de kans zich een hele
maal te laten gaan in een super-
langzaam begonnen 'Summer
time' waar de rillingen je van
over de mg liepen. Het strakke,
snelle vervolg met meedeinend
en meeklappend koor werkte
eindelijk in de op de zaal, die
tot dan toe lauw had gerea-
Waarschijnlijk is de swingen
de uitvoering van deze muziek
niet bedoeld voor brave kerkko
ren en behoudende Big Bands.
Een vrouw, haar nagels in de rouw, met een porseleinen kopje van Si
pek in de hand. Design, anno 1992, in een kamer in de 19de eeuw.
foto stedelijk museum
Programma Leidse Jazzweek
weekeinde: zaterdag 13.30 uur
De Waag finale lSW-Dbde-
Swing Concours; 20.00 uur
Funky Erik van de Luit; 22.00
uur Advanced Warning; 21.30
uur The Duke winnaar tweede
prijs ISW-concours; 20.30 uur
Stadsgehoorzaal Key Town
Jazz Festival. Zondag: Gospel
concert Milly Scott 14.00 uur
Hartebrugkerk.
De schrijfster Christine Kok, sinds kort ook redac
tiesecretaris van het literaire tijdschrift De Revi
sor,-stelt een tentoonstelling samen over leven en
werk van Willem Brakman. De tentoonstelling 2al
op 13 juni, de dag dat de Boekelose P.C. Hooft-
prijswinnaar 70 jaar hoopt te worden, in het Let
terkundig Museum in Den Haag worden ge
opend. Dan ziet ook een nieuw nummer van De
Revisor het licht, dat aan Brakman zal zijn gewijd.
Met de expositie en het themanummer van De
Revisor zijn dan twee van de doelstellingen van
de Brakmankring realiteit geworden. Voorzitter
van de kring is de fameuze taalkundige Piet Paar-
dekooper, een Brakman-fanaat in hart en nieren.
Hij was het ook die vorig jaar de aanstoot gaf tot
de oprichting van de Brakmankring, die op 28 no
vember jl. in Leiden een officiële status kreeg.
De schrijver zelf schijnt welwillend tegenover
het initiatief te staan, al heeft hij laten weten ze
ker niet bij elke bijeenkomst aanwezig te zullen
zijn. Want dat is toch een van de hoofddoelen
van de Brakmankring: het beleggen van bijeen
komsten waarbij het werk van de schrijver cen
traal zal staan. Kennis van het werk van Brakman
bevorderen, was vooraf al een van de voornaam
ste doelstellingen. De ervaring leert dat literaire
bijeenkomsten het drukst worden bezocht als de
schrijver over wie het gaat, ook zelf aanwezig is.
Brakman houdt echter een beperkt aantal lezin
gen per jaar, ook al gezien zijn leeftijd. Paarde-
kooper: „Hij wordt ieder jaar een dagje ouder".
De Brakmankring is een stichting, heeft dus
geen leden, maar kan goed donateurs gebruiken.
Er is inmiddels een aantal liefhebbers dat dona
teur is geworden, maar bijeenkomsten met Brak
man in den lande zullen het aantal moeten op
schroeven, wil de Brakman-kring de andere doel
stellingen weten te realiseren. Belangstellenden
en donateurs kunnen zich wenden tot secretaris
Albert Megens, Sint jansstraat 1. 5171 CJ Kaats
heuvel.
VORMGEVING
Oliver Hardy honderd jaar geleden geboren
Gershwin komt
tot leven in
Joe Bourne
