Feiten
Bosnië wacht op burgeroorlog
Macedonië brengt Grieken
en Serviërs weer tot elkaar
Belgisch bier met zwart randje
Vrijdag 17 januari 1992 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (chef) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS JOLANDA OUKES JAN PREENEN SJ AAK SMAKMAN
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vomigeving: JAKEUEN PAULUS
Het handtasje van Amira
Kapitanovic puilt uit Ze
heeft alvast een salami
van een paar pond ge
kocht. Als begin van een
noodvoorraad voor de
winter. Kapitanovic ver
taalde gedurende enkele
dagen als tolk de menin
gen van de leidende politi
ci in haar land Bosnië-
Hercegovina, een van de
Joegoslavische republie
ken. Na elk gesprek werd
zij somberder over de ko
mende weken en maan
den. Het is tijd de voor
raadkamer te vullen, con
cludeerde zij.
In gebieden waar een meerder
heid aan Serviërs woont, moe
ten moslims en Kroaten maar
verhuizen. Zo onstaan raszuive
re kantons voor de Serviërs, die
al zo lang in de verdrukking
hebben gezeten. Aldus psychia
ter en kindersprookjesschrijver
dr. Radovan Karadzic, voorzitter
van de Servische SDS-fractie in
het parlement. Ook professor
dr. Vojislav Maksimovic, zijn
fractie-woordvoerder, vindt dat
volksverhuizingen voor niet-
Servische Bosniërs noodzakelijk
zijn om de Serviërs 'eindelijk
rust, vrede en democratie' te
bieden.
Hierdoor dreigt, na Slovenië en
Kroatië, ook oorlog in Bosnië.
Volgens sommigen is de burger
oorlog al begonnen, doordat in
enkele delen van het land (Ser
vische) dorpen zich autonoom
hebben verklaard.
De Bosnische minister van de
fensie, Jerko Doko (Kroaat,
HDZ-patfij), beschikt niet over
een leger om daar iets tegen te
ondernemen. De eigen republi
keinse strijdmacht moet nog
Bosnië-Hercegovina is de
ze week nog door de EG
niet erkend als zelfstandige
republiek. De verdeeldheid
tussen de drie bevolkings
groepen van Bosnië is
daarvoor te groot, zo oor
deelde de Europese onder
zoekscommissie,die de
aanvragen om erkenning
van vier Joegoslavische re
publieken toetste aan de
uitgangspunten van de EG.
Moslims (in Bosnië gezien
als etnische groep) en
Kroaten zijn voor het op
breken van de federatie
Joegoslavië. De Serviërs in
Bosnië willen per se de ou
de relatie met de Servische
republiek handhaven. Zo
groot is de verdeeldheid,
dat de Servische inwoners
van Bosnië in december
vorig jaar grote delen van
de republiek onafhankelijk
van de regering in Sarajevo
hebben verklaard.
De politieke en geestelijke
leiders van het land zijn
beducht voor een burger
oorlog.
worden opgebouwd, uit onder
delen van de vroegere territoria
le verdediging. Die is vorig jaar
door het Joegoslavische leger
ontwapend. Dat was het sein
voor groepen Servische, Kroati
sche en moslim-burgers zich te
bewapenen. „Ik zit intussen nog
met lege handen", zegt Doko.
Want zeggenschap over het fe
derale leger heeft hij niet. De
defensieminister sluit niet uit
dat ook Bosnië uiteindelijk ka
zernes zal belegeren'om wa
pens op het leger te veroveren,
zoals eerder in Kroatië gebeur-
Premier Pelivan. foto ap
de.
Doko wil dat het parlement
hem militaire bevoegdheden
geeft. Een parlement overigens
dat al maanden niet meer vol
tallig bijeen is geweest. De Ser
vische vertegenwoordigers boy
cotten het parlement, omdat
het buiten hun aanwezigheid
heeft besloten te streven naar
soevereiniteit. „Dat was in we
zen slechts een herbevestiging
van al eerder in de wet vastge
legde zaken", licht premier Jure
Pelivan (Kroaat, HDZ-partij) de
ze parlementaire stap toe.
Bosnië-Hercegovina gold tot
voor kort als schoolvoorbeeld
van harmonieus samenleven
tussen etnisch verschillende be
volkingsgroepen. „Heel vaak
wisten we van elkaar niet welke
nationaliteit we hadden, er zijn
hier heel veel gemengde huwe
lijken", zegt tolk Kapitanovic. In
dit land wonen moslims (met
40 procent de grootste bevol
kingsgroep), Serviërs (32 pro
cent) en Kroaten (18 procent),
plus nog kleine groepjes andere
nationaliteiten.
Moslim- en Kroatische politici
zeggen inmiddels openlijk dat
de Servische milities worden
bewapend door het federale le
ger. De moslims en de Servische
groepen melden voorts dat de
Kroaten in Bosnië wapens gele
verd krijgen uit Kroatië. Alleen
de moslims zitten nog zonder
vaste leverancier. Dr. Nairn Ka-
dic, woordvoerder van de mos
limpartij SDA: „Er is, voor zover
ik weet, nog geen islam-con-
nectie. Wel zijn we benaderd
door wapenhandelaren uit ver
schillende landen. Ik heb ze
mijn kantoor uit geschopt".
Kadie vindt het „verschrikkelijk
om de vroeger zo goede onder
linge verstandhoudingen te zien
afbrokkelen. Wij proberen nog
steeds als brug te fungeren tus
sen Kroatië en Servië".
De geestelijk leider van alle isla
mieten in Joegoslavië, de rais
Jakub Selimoski, wijt het woe
kerende nationalisme aan de
incompetentie van de federale
politici. Die veroorzaakte een
kettingreactie in heel Joegosla
vië. Het nationalisme komt be
slist niet voort uit godsdienstige
hoek, is zijn oordeel. „De mos
lim-gelovigen in Joegoslavië zijn
Europeanen, liberaal. Wij stre
ven ook naar een modem, wes
ters leven. Er is absoluut geen
sprake van dat een moslimstaat
De Kroatische Nationale Garde blies in september 1991 in het dorpje
Bosanska Dubica een brug tussen Kroatië en Bosnië op om te voorko
men dat Serviërs zich vanuit Bosnië in de burgeroorlog zouden mengen.
foto epa robert rajtic
Mijnwerkers demonstreerden in november vorig jaar in Sarajevo met de strijdkreet Wij willen werk, geen
OOrlogl'. foto tanjuo •hidajetdeuc
in Bosnië, laat staan een funda
mentalistische staat, kans van
slagen zou hebben. Wat ik bij
de gewone mensen hoor, is dat
ze normaal willen leven. Het
nationalisme leeft alleen in de
hoofden van de politici."
Fascistisch
Dr. Karadzic (Servisch, SDS) be
grijpt al het tumult over de Ser
vische bedoelingen niet. De Ser
viërs doen niets verkeerd, en
toch worden ze door de hele
wereld op de kop gezeten en
krijgen ze overal de schuld van.
Karadzic weet bijvoorbeeld ze
ker dat de Kroaten in Zagreb
streven naar een Groot-Kroatië.
„Dat regime daar is even erg als
de fascistische regering van
1941-1945. De Servische inwo
ners van Kroatië moesten zich
daartegen uiteraard verdedigen.
Dat was ons goed recht. Net als
het instellen van de vier auto
nome (Servische) gebieden in
Bosnië."
„Het gevaar in dit land komt
vooral van de moslim-funda
mentalisten", gaat hij verder.
„Die doen maar van alles. Bo
vendien: over tien, vijftien jaar
hebben de moslims in Bosnië
door het bijzonder hoge ge
boorte-overschot de absolute
meerderheid." De sprookjes
schrijver vertelt hoe tientallen
jaren lang honderdduizenden
Albanezen 'zomaar' de grens
met Joegoslavië konden passe
ren. Niemand zou de vluchten
den uit het toen volledig geïso
leerde Balkanstaatje een stro-
beerd in de weg hebben gelegd.
Voordat het gevreesde funda
mentalisme de kop opsteekt,
willen de Serviërs hun eigen,
'schone' gebieden hebben. Een
kaart aan de wand moet de hui
dige versnippering van de
Bosnische bevolkingsgroepen
over het grondgebied verduide
lijken. Die kaart lijkt nog het
meest op een willekeurig in el
kaar gezette kleurige puzzel.
„Verhuizing van hele bevol
kingsgroepen is de enige oplos
sing", aldus Karadzic. „Tenslot
te is alles beter dan oorlog. En
de volksverhuizing kan heel eer
lijk gebeuren, in vijfjaar tijd.
Onder internationaal toezicht".
De Serviërs verhuizen niet mee.
„Wij als Servische natie in Bos
nië hebben al te lang moeten
lijden en hebben al te veel
rondgereisd. Daarom willen we
niet nog eens verhuizen. Dus
moeten we nu de gebieden
leegmaken waar zich anderen
hebben gevestigd", verklaard
Maksimovic.
Isolement
Intussen probeert de regering in
Sarajevo zo goed en zo kwaad
het kan te regeren. „Ons land is
in een isolement geraakt", zegt
premier Pelivan. „Onze invoer
haven is geblokkeerd door de
federale marine. We kunnen
geen kolen voor onze centrales
importeren, de olie-aanvoer
vanuit Rijeka ligt al maanden
stil. Treinverkeer is er niet meer.
Onze staalfabriek is tijdeljk ge
sloten, waardoor tienduizenden
arbeiders zonder werk zitten."
Maar net als alle overige betrok
kenen in de Bosnische smelt
kroes zegt hij: „Als de oorlog
ons wordt opgedrongen zullen
we ons verdedigen. Natuurlijk.
We kunnen toch niet toestaan
i tegen hun wil moe
ten verhuizen?"
EN MENINGEN
TOM JANSSEN
Servische leiders: Verhuizing van hele bevolkingsgroepen is de enige oplossing
BRUSSEL HANS DE BRUUN
CORRESPONDENT
Belgisch bier en jenever worden
ook in Nederland steeds popu
lairder. Het stevige bier wordt
algemeen als lekkerder be
schouwd dan het slappe Hol
landse pilsje, de Belgische jene
ver is juist weer in trek omdat
zij wat lichter is. Geen wonder
dat onze zuiderburen in rep en
roer zijn nu vanuit Nederland
campagne wordt gevoerd tegen
twee pareltjes van de Belgische
brouw- en stookkunst. Een
campagne die overigens niets
met de smaak van de drankjes
te maken heeft, maar met de
'kleur' van hun makers.
In een aantal muurkranten en
pamfletten in onder meer
Utrecht, Nijmegen en Tilburg is
de laatste tijd namelijk beweerd
dat de jeneverstokerij van De
Koninck uit Antwerpen en de
Breendonkse brouwerij Moort-
gat (van het Duvel-bier) banden
zouden hebben met het ex
treem-rechtse Vlaams Blok. De
familie Moortgat zou zelfs een
'zwart' verleden hebben. In de
pamfletten wordt de Nederlan
der opgeroepen geen bier of je
never van deze merken meer te
drinken. „Geef geen steun aan
neo-nazi's, drink geen Duvel-
bier", zo luidt het in een folder,
waarin een Duvel-glas wordt af
gebeeld met daarop een doods
kop getekend.
Cafés die de Belgische drankjes
verkopen zouden zijn gebeld
met het verzoek daarmee op te
houden. De anonieme tegen
standers, die zich verschuilen
achter een postbusnummer in
Tilburg, richten zich vooral te
gen de familie Moortgat. Be
weerd wordt dat de oprichter
van de fabriek, Albert Moortgat,
in de oorlog met de Duitsers
zou hebben geheuld toen hij
burgemeester van Breendonk
(bij Mechelen) was. In
Breendonk was een Duits con
centratiekamp. Moortgat bleef,
zoals zovele bestuurders, op
zijn post'. Na de oorlog is hij
daarover enige tijd onder vuur
genomen.
Ruim 20 jaar later werd hij in
ere hersteld en zelfs tot ere-bur-
ger van Breendonk benoemd.
De brouwerij wordt, net als De
Koninck, verweten dat zij adver
teert in het blad 't Pallieterke,
een van de spreekbuizen van
uiterst rechts in België. De twee
bedrijven verdedigen zich met
commerciële argumenten. Zij
adverteren in allerlei tijdschrif
ten, onder andere die van de so
cialistische beweging. „Maar
daarom zijn wij nog geen socia
listen."
Moortgat wordt ook aangeval
len omdat nij een kunstkring
heeft opgericht waarvan ex
treem-rechtse figuren lid zou
den zijn. Maar de kring De Mei-
vis telt leden van allerlei
pluimage, links en rechts. De
beschuldigingen aan het adres
van De Koninckonder meer
Nijmeegse Stichting Doorn
roosje zijn ook niet nader
omschreven. De oude directeur
De Grave vocht in de oorlog als
vrijwilliger vanuit Engeland mee
met de geallieerden en deed
mee aan de bevrijding van
Roermond.
De Belgische kranten hebben
de afgelopen dagen uitgebreid
aandacht besteed aan deze ge
beurtenissen, die aan het licht
kwamen door een artikel in een
Nederlands horeca-tijdschrift.
Belgische bierbrouwers en jene
verstokers maken zich des te
meer zorgen omdat de verkoop
van hun produkten in Neder
land net zo lekker begon te lo
pen. Een campagne als deze
komt dan op het verkeétde mo
ment.
ATHENE FRANS VAN HASSELT
MARC CHAMPION THE INDEPENDENT
De Servische president Slo-
vodan Milosevic heeft gisteren
een bliksembezoek aan Athene
gebracht, twee dagen nadat de
Griekse premier Konstandinos
Mitsotakis dat had gedaan aan
Belgrado. Aanleiding was het
bericht dat Bulgarije als eerste
de republiek Macedonië erkent,
samen met Bosnië-Hercegovi
na, Kroatië en Slovenië. Deze
tijding heeft grote woede ge
wekt in Athene en Belgrado.
Omgekeerd ziet Bulgarije met
ongenoegen de perspectieven
op het ontstaan van een groot-
Servië (oftewel klein-Joegosla-
vië) met Montenegro, eventueel
Macedonië en veroverde stuk
ken van Kroatië. Minister van
buitenlandse zaken Stojan Ga-
nev zei in een vraaggesprek met
de Duitse krant Frankfurter All-
gemeine bevreesd te zijn voor
een Grieks-Servisch streven om
te komen tot een gemeenschap
pelijke grens, met liquidatie dus
van het tussenliggende Mace
donië. De dag van gisteren ver
streek met geruchten over troe
penbewegingen in drie landen,
geruchten waarvan Skopje
waarschijnlijk de bron was en
die vanuit drie hoofdsteden
werden ontkend.
President Zjelu Zjelev van Bul
garije heeft Mitsotakis herhaal
delijk gezegd dat, in Bulgaarse
ogen, 'Macedonië' slechts een
geografische term is en dat de
Macedonische natie niet be
staat. Maar dit was een dubbel
zinnige verzekering, omdat So
fia de Joegoslavische Macedo-
niërs als Bulgaren beschouwt.
Griekenland vreest dat dezelfde
Joegoslavische Macedoniërs
van Bulgarije steun zullen krij
gen voor hun aanspraak op de
noordelijke Griekse provincie
van dezelfde naam.
Griekenland probeerde daarom
de EG-partners ertoe over te ha
len speciale eisen te stellen aan
de erkenning van Macedonië.
Er zouden in de grondwet ga
ranties moeten worden opgeno
men „dat het geen territoriale
aanspraken kan maken op een
buurland uit de Gemeenschap"
en zich zou moeten onthouden
van „een naamgeving die terri
toriale aanspraken inhoudt".
Griekenland zegt dat Macedo
nië niet aan deze voorwaarden
heeft voldaan en dat zij het land
nooit onder die naam zal erken-
Voordat Macedonië, als gevolg
van twee Balkanoorlogen in
1912 en 1913, werd opgedeeld
tussen Bulgarije, Griekenland
en Servië, stretae het land zich
uit tot diep in het huidige Grie
kenland, tot aan Thessaloniki
toe. In het gebied woont nog
een aanzienlijk aantal Slaven,
die Griekenland weigert als Ma
cedoniërs te erkennen.
In antwoord op de Griekse reac
tie herinnerde de Bulgaarse mi
nister Ganev eraan dat Bulgarije
haar eigen Macedonische min
derheid heeft om zich zorgen
over te maken, maar dat hij niet
bevreesd is voor erkenning. Hij
zei graag te willen dat er een
overeenkomst wordt getekend
tussen Bulgarije en Grieken
land. Er zijn al onderhandelin
gen op komst voor het instellen
van een 16 km brede bufferzone
langs de grens, waarbinnen bei
de landen elkaar zouden moe
ten informeren over militaire
troepenbewegingen.
President Zjelev noemde zijn
besluit om alle vier republieken
te erkennen woensdag voor de
televisie een principiële zaak.
Maar zijn besluit werd niet ver
welkomd door de oppositionele
Socialistische Partij (de ex-com
munisten) en tenminste een
krant, Demokratsia 91, beschul
digde hem ervan toe te geven
aan nationalistische aspiraties
om Macedonië als deel van Bul
garije op te nemen.
Generaal Stoyan Andree v, advi
seur van Zjelev op het gebied
van nationale veiligheid, gaf de
kwestie een militaire draai: „Wij
kunnen niet met onze armen
over elkaar blijven zitten, terwijl
Servië bezig is met de opbouw
van een militaire macht. Dat is
een veel ernstiger probleem dan
onze relatie met Turkije, Grie
kenland en de andere landen
waaraan ons land grenst"
