W
Oostduitse jeugd is het spoor bijster
ZATERDAGS BIJVOEGSEL
KINDKI DACTlt: WlLJJtM SCHRAMA MARGOT KLOMPMAKER
ZATERDAG 4 JANUARI 1992
VORMGEVING: FRED VAN GELDEREN MARCO KROES RUUD VOGELESANG
Een foto uit de tijd
dat de Muur er nog
stond, maar de eerste
opening was gesla
gen: vrij grensverkeer
tussen Oost en West.
Jongeren uit West
en Oost-Beriijn kijken
toe. De toekomst leek
zonnig. foto anp
De Oostduitsers zijn na de her
eniging met West-Duitsland in
een diep dal beland. De werk
loosheid is gigantisch gestegen
en uitzicht op verbetering is er
niet. Het aantal zelfmoordpo
gingen onder jongeren neemt
toe, jeugdbenden schieten als
paddestoelen uit de grond. Veel
jongeren zijn bang en onzeker
over de toekomst. Zij vormen
een dankbare prooi voor ex
treem-rechtse groeperingen en
sekten als Hare Krisjna en
Scientology Church. „Slechter
dan nu kan het niet meer wor
den."
HANS HOOGENDUK
hebben ze gescholden op
de regering waar moeder
M argot en vader Erich
Honêcker"cle scepter zwaaiden. Gekankerd
op de stompzinnige FDJ, 'Freie Deutsche Ju-
gend', met zijn verplichte lidmaatschap. Ge
vloekt op de kampen waarin ze een deel van
de vakantie moesten werken ter meerdere
eer en glorie van het socialistische vaderland.
Tekeer gegaan als vader na jaren wachten
een fel begeerd plaatsje in een vakantiebun
ker van de Oostduitse vakbond aan de Oost-
zeekust had weten te verwerven, terwijl op de
Westduitse tv een reclamespot over Mallorca
te zien was.
Geestelijk had het overgrote deel van de
DDR-jongeren al jaren voordat de Muur viel,
afscheid genomen van hun communistische
heersers. Alleen op wat er daarna kwam, wa
ren ze niet voorbereid: toenemende frustratie
en radeloosheid, die zich uiten in geweld en
nostalgie. Bij een toenemend aantal jongeren
hangen oude DDR- en FDJ-vlag
gen aan de muur en foto's van de
opper-Stasibaas met de tekst
'Mielke is onze nieuwe Führer'.
De rechts-extremistische rat
tenvangers uit het Westen be
werken deze vruchtbare akker
even fanatiek als de profeten van
de Moon-sekte, de Hare ICrisjna-
beweging en de Scientology
Church. Zelfs de Ku Klux Klan is
actief. De Oostduitse jeugd, het
spoor helemaal bijster, is een
makkelijke prooi. En steeds vaker
hoor je 'vroeger was het allemaal
zo rot nog niet'.
Verbitterd
De jongeren voelen zich verra
den door hun oude staat en in de
steek gelaten door de nieuwe
maatschappij. Ze zwalken tussen
zelfbeklag, heimwee naar vroeger en woede
op de al te westerse eenheidsworst. Die mag
dan wel een betere samenstelling hebben,
maar de smaak zint ze niet. Sociologische
onderzoeken hebben uitgewezen dat de
geestelijke Muur hoger is dan ooit.
Uit onderzoek blijkt dat niet meer dan tien
procent van de Oostduitse jeugd politieke in
teresse heeft. De 18-jarige Kaspar: „Met de
politiek veeg ik mijn reet af. Alles hebben ze
ons beloofd en kijk nu eens om je heen?
Vroeger was het ook scheisse. Maar je baan
was wel voor eeuwig."
Kaspar is leerling in een machinefabriek in
Anklam, in het noorden van de ex-DDR. Zijn
bedrijf is volgens de 'Treuhand' de semi-
overheidsinstelling die het vroegere staatsbe
zit moet saneren en privatiseren nauwe
lijks nog te redden. „Straks sta ik op straat,
krijg een paar honderd mark in de maand en
kan het verder bekijken. Zo ziet mijn toe
komst er uit." De jongen klinkt uiterst verbit
terd, zoals zo velen in deze provinciestad. Ze
zien elkaar in de kroeg of op het voetbalveld.
Gespreksthema's: 'Kom jij rond?', 'Heb jij
Extreme organisaties en sekten slaan hun slag onder radeloze jongeren
Wegvallen
zekerheid
van de
staat
maakt
veel
mensen
bang
kans op een andere baan' en 'Hebben jouw
ouwe lui ook al ontslag gekregen?'
De nieuwe tijd heeft ellende gebracht in
Artklam en honderden andere steden en dor
pen in de ex-DDR. De fabrieken zijn of gaan
dicht, de gigantische collectieve boerderijen
zijn falliet, nieuw werk is er niet. „Thuis
wordt alleen nog maar over geld en ww ge
praat. Of de pas gekochte auto al weer weg
moet, omdat ze achter zijn met de afbetaling
op het bankstel, de koelkast, de video en
weet ik wat allemaal", zucht de 16-jarige
Christina. „Maar bij ons is het nog niet zo
heel erg." En ze vertelt over toestanden bij
vriendinnen, waar moeder drinkt en vader
slaat of beiden aan de alcohol
zijn. Nee, terug naar vroeger wil
ze ook niet, „maar toen was er
wel altijd iets of iemand om je te
helpen als je helemaal onderuit
was gegaan."
De Oostberlijnse arts
Christoph Hilsberg heeft een
'angstaanjagende groei' van het
aantal zelfmoordpogingen onder
jongeren vastgesteld. Ook wor
den steeds meer jongeren het
slachtoffer van geweld. Jeugd
benden schieten in de ex-DDR
als paddestoelen uit de grond.
Het gebruik van alcohol en drugs
neemt toe.
Zekerheid
'Go west' was na de val van de
Muur de op alles toegepaste leus
van een sigarettenfabrikant.
Maar dat lijkt al een eeuwigheid geleden.
Vrijwel alle Oostduitse jongeren voelen zich
tweederangs Duitsers. Een groot gedeelte
verlangt terug naar de sociale zekerheid in de
voorheen zo verketterde staat. „Vroeger was
er niet veel, maar dat beetje kon ten minste
iedereen zich permitteren", zegt de 20-jarige
in Berlijn studerende Manfred uit de Oost
zeestad Greifswald.
Zijn vriendin: „De gesprekken hadden ook
een heel ander niveau dan nu. Nu is het al
leen maar geld, geld en nog eens geld. Toen
kon je uren, ja dagen, luisteren naar een
vriend of vriendin die een reis naar het bui
tenland had mogen maken. En aan het einde
was het alsof we allemaal in Parijs of Amster
dam waren geweest."
Peter Forster van het 'Instituut voor Jeugd
en Sociaal Onderzoek' in Leipzig waarschuwt
voor een hang naar nostalgie. „Dat romanti
seren van de DDR, waarop de jongeren voor
dien zo hebben gescholden is niet zonder ge
varen. Vroeger vonden ze dit wereldje be
nauwd, maar er kon ze praktisch niets ge
beuren. Hun dromen speelden zich af aan de
andere kant van de Muur. Maar wie had ge
dacht dat de werkelijkheid zulke onaangena
me kanten zou hebben?"
De jeugdsocioloog Winfried Schubarth: „In
die tijd leidden ze een leven dat absolute ze
kerheid op een laag niveau bood, nu hebben
ze een vrije toekomst zonder enige zeker
heid. Daaraan wennen vereist een andere
mentaliteit, een hogere flexibiliteit dan waar
de DDR-jeugd toe in staat is."
Na het staatsfaillissement moesten ze van
de ene dag op de andere volwassen worden.
Opeens konden jongeren zélf bepalen naar
welke school ze zouden gaan of welk beroep
ze zouden kiezen. Ze moesten leren omgaan
met geld, er een eigen mening op na houden.
Bovendien kregen ze ook nog te maken met
partijen uit dat wildvreemde westen, die hun
gouden bergen beloofden. Steun van thuis
was en is er niet. De ouders maken hetzelfde
proces door, maar hun problemen zijn nog
groter, omdat de vaste arbeidsplaats is weg
gevallen.
De 24-jarige Berlijner Siegfried: „Het hele
Oostduitse systeem was eigenlijk een grote
kleuterschool. Nadenken was niet vereist en
iedereen speelde zijn eigen rol. Ook op
school. Wij wisten dat onze leerkrachten vaak
niet anders konden en wij gedroegen ons
daarnaar. De gemeenschappelijke vijanden
waren Honnie en zijn maten en natuurlijk de
Stasi."
Er was een onvoorstelbaar
sterk, zij het negatief gemoti
veerd, saamhorigheidsgevoel.
„Ook thuis. De kinderen deden
niets naar buiten waardoor wij,
de ouders, conflicten met de
staat konden krijgen", vertelt de
inmiddels ontslagen DDR-jour-
naliste Olga.
Verrechtsing
Als uitlaatklep waren er de tien
duizenden officiële clubs en ver
enigingen van de FDJ en de Jon
ge Pioniers. „Daar kon je je uitle
ven. Soms moest je wel van die
idiote, legerachtige oefeningen
doen, maar dat werd de laatste
jaren steeds minder. We droegen
vaak niet eens meer die verplich
te blauwe blouse en sjaal."
De 19-jarige Stefan uit Anklam
haalt lachend herinneringen op
aan de vele braspartijen. „Vooral
als we weer eens vooi; Honnie
moesten paraderen was het feest.
Als we dat achter de rug hadden,
donderden we die vlaggen en
vaandels in de hoek en dan maar
zuipen."
Dus maar wei
oude, blijkbaar
tijd? Dat willen de meeste jongeren niet,
maar ze begrijpen ook niet waarom er hele
maal niks overblijft van de vroegere DDR.
„Moeten we dan ons hele leven vergeten,
omdat we nu geen geld hebben?zegt er
een. „Ik ben en blijf een ossie, ik wil mijn ver
leden niet verstoppen", vindt een ander. Een
derde: „Als ze mij vragen waar ik ben gebo
ren, zeg ik Oost-Duitsland. Het woord 'Bun-
desburger' krijg ik niet uit mijn strot." Hun
eensluidende conclusie: „Slechter dan nu
kan het in ieder geval niet meer worden."
De deskundigen zijn bang voor een rechtse
jeugdrevolutie en de vlucht in sekten. De di
rectrice van een middelbare school in Dres
den: „Bij ons zijn acht van de tien klassever
tegenwoordigers rechts-radicaal." De Oost
berlijnse socioloog Stephan Massnen „Bij 35
procent van de ondervraagden tussen de 25
en 35 jaar in het Oosten van de stad vonden
we bedenkelijke autoritaire structuren en
rechts-extremistische posities. De helft wil de
buitenlanders weg hebben, omdat dit de ei
gen materiële positie ten goede zou komen."
Er zijn weinig mensen die tegengas willen
en kunnen geven. De kerk is zelf op zoek
naar een nieuwe plaats in deze andere sa
menleving. Vormde zij voor de negende no
vember 1989 een toevluchtsoord voor alles
en iedereen die om welke reden dan ook iets
tegen de staat had, nu is de kerk v
Er dreigen
grenzen w;
De predikanten maken ruzie over de vraag
hoe ze de eigen gelederen moeten zuiveren
van Stasi-smetten.
Natuurlijk zijn er ook uitzonderingen, zoals
dominee Albani van de vermaarde Oostber
lijnse Gethsemanekerk. Met evenveel vuur
als vroeger, toen hij op de kansel stond voor
de verdrukten, probeert hij nu skinheads,
neo-nazi's en anarchistische autonomen te
overtuigen van het zinloze van hun geweld.
Voorlopig is het echter vechten tegen de bier
kaai en zijn de rechts-extremistische de
magogen aan de winnende hand.
Sekten
>r gevaren. Een dag nadat de
geopend, stroomden de mis-
de sekten de ex-DDR binnen.
Het zijn vooral de Moon-sekte, Hare Krisjna,
de Scientology Church, de 'Kinderen van
God' en de 'Patriotten voor Duitsland' die
aan de weg timmeren. Maar ook allerlei klei
nere groepen hebben zich op de Oostduitse
jeugd gestort.
Dominee Friedrich-Wilhelm Haack, een
expert op dit gebied: „Deze mensen hadden
als enigen werkelijk een strategie en begon
nen direct zich ondergronds te organiseren.
Daarbij gebniiken ze pure Stasi-methoden.
Hun strategie is simpel. Ze zeggen: 'Jullie
hebben een nieuwe wereld, nu moet je ook
een nieuwe levensvorm vinden. Wij brengen
jullie die'. En ze bieden, gecamoufleerd als
managements-, gezondheids- of scholings
cursussen, hun ideologie aan."
slechte Veel Oostduitse jongeren voelen zich aangetrokken tot extreem-rechtse groeperingen, zoals de
Haack ziet grote gevaren voor de Oostduit
se jongeren: „Als je een keer met een leider,
partij of sekte in aanraking bent gekomen,
kun je teleurgesteld zijn door een goeroe,
maar je gaat gelijk weer in zee met de volgen
de. omdat zij allemaal hetzelfde basisconcept
hebben."
„De jongeren in Oost-Duitsland zijn bitter
teleurgesteld. Eerst door hun eigen staat en
toen door het westen, want op de gevolgen
van de eenwording was niemand voorbereid.
Ik ken studenten uit Halle en Jena, die de fel
ste tegenstanders van de staat waren, maar
nu de voeten van hun goeroe kussen."
Op de Oostberlijnse Alexanderplatz, waar
Turkse jongeren uit de Westberlijn.se pro
bleemwijk Kreuzberg regelmatig slag leveren
met ontwortelde rechts-radicale jongeren uit
het Oostberlijnse Prenzlauerberg, staat elke
middag de 19-jarige Helmut. Heel vriendelijk
legt hij nieuwsgierigen uit dat hij door 'God is
uitverkoren' en 'best begrijpt dat de mensen
daar een beetje vreemd tegenaan kijken'.
Helmut is een Hare Krisjna. Hij is van
school af gegaan om de blijde boodschap in
boekvorm te verspreiden. „Tegen kostprijs",
meldt hij. Contact met zijn ouders heeft hij
niet meer. Bijna sereen vertelt hij over de wc
dergeboorte en het begrip tijd. „300.000 jaren
zijn voor ons een lange tijd, maar afgezet te
gen de eeuwigheid is het niets meer dan een
lichtflits." De onzekere Oostduitse jeugd, van
kindsbeen af in organisaties geperst die de
socialistische heilsboodschap ingoten en het
paradijs op aarde beloofden, is voor dit soort
boodschappen heel ontvankelijk.
„Er moet toch meer zijn dan
een huisje met hypotheek, een
auto op afbetaling en een baan?"
vraagt een jong meisje zich hard
op af. „Natuurlijk antwoordt
Helmut, „er is Hare Krisjna
Moet ze dan van alles afstand
doen als ze ook een goed mens
wil worden, is de volgende vraag.
Het antwoord stelt haar gerusi
„Nee, het ligt aan jou hoe veel
plaats je voor hem inruimt in je
leven. Eerst misschien tien pro
cent, later misschien wel meer en
uiteindelijk kom je mogelijk tot
de volledige acceptatie." Bewust
vaag, maar boordevol structuur
gaan deze 'heilsprofeten' te werk.
Bij hen kost het nieuwe toe
komstperspectief maar een paar
mark. 'We hebben iedereen no
dig' en 'We verlangen absolute
discipline, omdat wij de totale
vrijheid brengen. Lees ons boek.
dan is alles duidelijk', is de bood
schap. De psychiater Hans-
Joachim Maaz uit Halle: „Veel
Oostduitsers zijn bang voor de
vrijheid. Ze zoeken naar vaste
structuren, naar nieuwe dwang
en nieuwe leiders."
