Kunst
'Poppenspel is
geen poppenkast'
Askenazy in Den Haag
Japanse B-werkjes als
attracties in filmhuizen
Vrijdag i fdnudi '997
Redactie. 071 161400 TEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOEUNGA Eindredactie PAUL DE TOMBE Vormgeving. PIET KOOREMAN
7
NIEUWSLIJN
'Kunst werkt' in Stedelijk Museum
AMSTERDAM 'Kunst Werkt' is de titel van een tentoonstelling
die t/m 3 februari in de Nieuwe Vleugel van het Stedelijk Muse
um in Amsterdam wordt gehouden. Te zien zijn ruim vijftig wer
ken afkomstig uit de Peter Stuyvesant Collectie. De verzameling
bestaat uit 900 werken van kunstenaars uit 36 landen. Dit is de
vierde expositie van bedrijfscollecties in het Stedelijk.
'De jeugd van Hitler' in première
AMSTERDAM Op 24 januari gaat in jeugdtheater De Krake
ling in Amsterdam 'De Jeugd van Hitler' in première. De voor
stelling wordt gebracht door Theater Wederzijds. Regisseur Mat-
thieu Guthschmidt en dramaturg Ad de Bont maakten, volgens
De Krakeling, een bijzonder indringende voorstelling. Zij baseer
den zich op een bestaand toneelstuk van Niklas Radström, die
zich op zijn beurt had laten inspireren door een onderzoek naar
het gezin Hitler van de psychiater Alice Miller.
Zij had geopperd dat er een verband bestaat tussen de terreur
bij de Hitiers thuis en de terreur van het Nazi-regime. De voor
stelling is ook op 25 januari te zien en is bestemd voor iedereen
vanaf 11 jaar. Wederzijds speelt voornamelijk op scholen. Het
gezelschap heeft in 1989 de Hans Snoek Prijs (de nationale
jeugdtheaterprijs) gekregen.
Première Nederlandse Opera
DEN HAAG De Nederlandse Opera brengt 'Les Brigands'
van Jacques Offenbach (1819-1880) op libretto van Henri Meil-
hac en Ludovic Halévy op de planken. De premièrevoorstelling
is morgen in het AT T Danstheater in Den Haag. In deze pro-
duktie uit 1869 (de tijd van keizer Napoleon III) moeten vooral
de handhavers van de wet het ontgelden. Offenbach schildert de
sterke arm af als een horde potsierlijke dienders die onophoude
lijk door de boeven in de luren worden gelegd en steevast pas
komen aanzetten als de vogels gevlogen zijn.
Voor de muziek tekenden Het Nederlands Kamerorkest en het
Koor van De Nederlandse Opera. De jonge Franse dirigent Louis
Langrée heeft de muzikale leiding. Op 7 januari is er een tweede
voorstelling in Den Haag. Daarna zijn er nog negen opvoeringen
in het Amsterdamse Muziektheater.
Toonkunstenaarsbond eist rectificatie
AMSTERDAM De Nederlandse Toonkunstenaars Bond (NTB)
heeft de redactie van De Groene Amsterdammer in kort geding
gedagvaard om rectificatie te eisen van de uitlating dat NTB-se-
cretaris M. Ferares optreedt als een BVD-functionaris. Volgens
de secretaris stonden in de rest van het artikel van Jacqueline
Oskamp bovendien de nodige onjuistheden over het beleid van
de bond en zou Oskamp een verkeerd beeld hebben geschetst
van het conflict binnen de gelederen van het koor van de Neder
lands Opera, eind 1991, en de musici van Concertgebouworkest
ten onrechte hebben beschuldigd van een „rigide ambtenaren-
mentaliteit die men alleen aantreft bij musici met een vast sala
ris." Ferares meent dat De Groene Amsterdammer musici met
dit artikel heeft gecriminaliseerd. De NTB eist niet alleen rectifi
catie maar ook recht op een weerwoord.
Fred Delfgaauw alleen met zijn poppen op het toneel
Al op de middelbare school speelde Fred Delfgaauw bij
diverse toneelgezelschappen, zoals Splien en de Haagse
Comedie. Via een workshop in het Belgische Neerpelt
kwam hij in contact met het poppenspel. Hij besloot ac
teren en poppenspel te verenigen en richtte 'Studio Peer'
op.
In die tijd (begin jaren tachtig)
studeerde Delfgaauw ook af als
psycholoog en werkte hij in een
huisartsenpraktijk in Zoeter-
meer. In 1985 koos hij definitief
voor het toneel. Hij bewerkte
stukken van Shakespeare en
Beckett, zodat hij ze alleen, met
z'n poppen, kon uitvoeren.
Voor 'Weg van de waan', een
bewerking van De Storm van
Shakespeare kreeg hij in 1985
de Hans Snoeckprijs. Vorig sei
zoen oogstte hij succes met
'Mozart'. Komend seizoen
schittert hij in 'De Terugreis':
het verslag van een rouwproces,
vol tranen van verdriet en van
het lachen.
Ontroering
Geen woord te veel. Ontroering
in de zaal. En de hoop dat het
eindelijk weer leuk wordt om
naar toneelvoorstellingen te
gaan. Het is Fred Delfgaauw die
dat allemaal op z'n geweten
heeft. 'Acteur en poppenspeler'
heet hij, maar dat komt doordat
voor deze vorm van theater ma
ken nog geen passende titel is
verzonnen. Komt wel. Delf-
gaauws jongste theaterkind: 'De
Terugreis' zal hiertoe best bij
dragen. Als het publiek maar
eens ophield met op voorhand
te schrikken bij de aankondi
ging dat Delfgaauw op toneel
met poppen aan de gang gaat.
„Er bestaat een levensgroot
vooroordeel tegen het poppen
spel in Nederland. Althans: me
nigeen denkt bij het woord pop
pen onmiddellijk aan een be
paalde vorm van poppenthea
ter de poppenkast en dan ook
nog op het niveau van kinderen.
Dat beeld moet veranderen. Ik
ben ervan overtuigd dat het
kan."
„Kijk maar naar de wereld
van de dans. Als je tien jaar ge
leden aan mensen vroeg: Wat
betekent ballet voor u?, dan
kreeg je meteen een mening
over klassiek ballet, het Zwa-
nenmeer, de Notenkraker. Als je
nu die vraag stelt, krijg je een
vraag terug: 'Bedoelt u klassiek
ballet of moderne dans of bewe
gingstheater.' Zo moet het ook
met het theater met poppen
gaan. Zodat dus over een paar
jaar mensen zeggen: Poppen
theater, wat bedoelt u: poppen
kast of Delfgaauwiaans of..."
Waarom ben je gebruik gaan
maken van poppen in je voor
stelling?
„Door die workshop. Ik merkte
dat ik op deze manier gebruik
kon maken van de stemmetjes
die ik kan maken. Dat is een.
Maar in de tweede plaats van
wege de functie die een pop in
je voorstelling kan hebben. Kijk,
poppen vervangen geen perso
nages. Ze dienen om gevoelens,
zoals angst, liefde, te visualise
ren. Zo dragen ze ertoe bij, al
thans dat geldt voor het theater
dat ik nu maak, om een perfecte
balans te vinden tussen humor
en drama. „Dat hoort trouwens
het streven in iedere voorstel
ling, van iedere acteur te zijn.
Maar die gedrevenheid vind je
zelden. Een groot deel van de
acteurs ouwehoert te veel en
zuipt te veel. Hun makke is dat
ze hun werk als een vak zien.
Dat leidt tot schmieren en tot
klaverjassen als je twee scenes
niets te doen hebt. In plaats van
dat ze in de coulissen blijven
staan, blijven kijken hoe het
spel zich ontwikkelt, hoe de an
deren het op het toneel doen."
„Ik heb dat altijd gedaan.
Vanaf dat ik nog op school zat.
Ik j
wel i
dat
de anderen dat niet deden. Dat
werd me niet in dank afgeno
men, ook omdat ik zo jong was,
vijftien, zestien. Mocht ik in het
volgende stuk alleen maar een
brief opbrengen. Nou ja, dan al
leen maar een brief opbrengen.
Probeerde ik van die rol toch
nog iets te maken. Nog steeds
heb ik mateloze bewondering
voor acteurs die van een kleine
rol iets groots maken. Dat is
trouwens vaak moeilijker dan
de hoofdrol spelen."
„Met de rol die je is gegeven,
met het stuk dat je speelt bezig
zijn: dat is waar het om gaat.
Voor 'Mozart' heb ik zo veel re
search gedaan. Achteraf heb ik
daarvoor complimenten gekre
gen, onder anderen van iemand
die een kenner is van Schikane-
der, de scenarioschrijver van
Mozart. Ik vind dat fantastisch.
Tegelijkertijd ben ik blij met de
reacties van mensen die onder
de indruk zijn van bijvoorbeeld
de muziek. Theater is voor alle
soorten mensen, iedereen moet
door theater kunnen worden
ontroerd."
„Daarom moet je niet appe
leren aan intelligentie die louter
door boeken wordt gevoed,
maar aan de intelligentie die je
alleen door het leven leert. Als
me dat lukt, vind ik dat fijn. Ik
kom daar rond voor uit. En
waarom niet? Maar je wordt
gauw voor een pedant ventje
versleten. Positief over jezelf
Fred Delfgaauw: „Poppen vervangen geen personages. Ze dienen om gevoelens, zoals angst liefde, te visua
liseren." foto o pd
denken als daarvoor af en toe
reden is: het wordt maar raar
gevonden."
„Ik heb dat gemerkt in mijn
praktijk als psycholoog. Vroeg ik
aan mensen: Noem eens een
paar positieve en een paar ne
gatieve eigenschappen van je
zelf. Begonnen ze steevast met
de negatieve, terwijl de vraag
duidelijk anders was gesteld. En
als je dan zei: Maar noem nu
eens iets positiefs, dan begon
nen ze: 'Tja, eh ja, eh ach, eh, ik
kan geloof ik wel aardig teke
nen...' Iets aardigs van jezelf
zeggen, je gevoel tonen. We aai
en ons rot aan onze huisdieren,
maar elkaar je aardigheid to
nen: we doen het niet."
„Het heeft te maken met wat
dan modieus heet: je kwetsbaar
opstellen. Ik doe dat al m'n hele
leven. Dat betekent dat je vaak
klappen krijgt, maar ik denk dat
het de enige weg is als je het
goed wil doen. Zo ben ik niet te
beroerd om toe te geven dat ik
met een regisseur wil samen
werken. Om de een of andere
reden is dat taboe voor poppen
spelers. Je moet kennelijk alles
zelf kunnen. Maar als je op een
bepaald artistiek niveau bent
gekomen en je wilt alles eruit
halen wat erin in zit, dan heb je
iemand nodig die je helpt. 'De
Terugreis' is geregisseerd door
Aus Greidanus en daarvoor ben
ik zeer dankbaar."
Je maakt in feite iedere voor
stelling weer dat rouwproces om
de dood van je vader door.
„Ik zeg niet dat ik het stuk heb
geschreven als therapie. Maar
door het zo vaak te spelen krijgt
het wel een therapeutische wer
king. Ik merk dat het voor men
sen in de zaal ook een bevrij
dende werking heeft. De grond
toon van die reacties is: Ik dacht
dat ik alleen was met m'n ver
driet, maar het is universeel.
„En toch gaan mensen niet weg
met het idee: Wat is het leven
toch ellendig. Dat bedoel ik met
die balans tussen humor en
drama. En naarmate het sei
zoen vordert, wordt de voorstel
ling nog genuanceerder. Verge
lijk het maar met zoals in Tibet
stenen worden bewerkt: telkens
komt er een krasje bij, zodat'ie
op het laatst weliswaar nog
steeds die oude steen is, maar
volkomen doorzichtig."
Jubileumtournee
Nederlands
Studenten Orkest
Het Nederlands Studenten
Orkest (NSO) gaat op lus-
trumtoumee: de 100 leden
tellende muziekformatie be
staat 40 jaar. In het Amster
damse Concertgebouw
wordt morgen begonnen met
een bijzonder concert: niet
alleen zal daar het huidige
NSO te horen zijn maar ook
de vier vorige 'versies'. Daar
toe zijn 400 oud-NSO-musici
opgeroepen; de reünieorkes
ten zullen onder leiding
staan van Jan Brussen, Louis
Stotijn, Lucas Vis en Jules
van Hessen.
Van Hessen zal ook dit ju
bileumjaar het NSO leiden.
Het orkest geeft behalve in
Amsterdam van 12 tot en
met 24 januari concerten in
Bergen, Veldhoven, Leiden,
Utrecht, Maastricht, Middel
burg, Rotterdam, Groningen,
Nijmegen. Daarna treedt het
NSO op in België en Luxem
burg. Er zullen werken van
Prokofiev, Tsjaikovski, Wag
ner, Zuidam en Ravel ten ge
hore worden gebracht.
Jan Brussen leidde het
NSO meer dan 20 jaar. Louis
Stotijn dirigeerde het orkest
van 1977 tot 1985. Na zijn af
scheid koos het NSO voor
jaarlijks wisselende dirigen
ten. Lucas Vis stond in '88 en
'91 voor het orkest. Jules van
Hessen werkte in de jaren
van Stotijn geregeld met het
NSO.
De opbrengst van de tour
nee komt ten goede aan ge
handicapte medestudenten.
Ter gelegenheid van dit acht
ste lustrum wordt eenmalig
een bedrag uitgekeerd aan
de Stichting voor Vluchte-
ling-Student UAF.
In 1985 werd het NSO on
derscheiden met de Helène
de Montigny Prijs. Twee jaar
later won het orkest samen
met Mini Maxi de Zilver-
sen Roos op het tv-festival
van Montreux.
CAIRO Bij opgravingen in de buurt van de Egyptische pyramides
heeft men bij toeval een 4400 jaar oud beeldje gevonden. Het beeld
je van kalksteen, voorstellend een vakman die zich bezighoudt met
het bouwen van monumenten voor de farao's, verkeert in een uitste
kende staat. Het behoorde toe aan opzichter die werd begraven in
een eenvoudige graf. foto ap
DEN HAAG»ANP
De concertpianist Vladimir As
kenazy zal op zaterdag 11 janu
ari in Den Haag het Royal Phil
harmonic Orchestra dirigeren.
Het befaamde Britse orkest
speelt dan in de Anton Philips-
zaal in Den Haag. Het is één
van de concerten tijdens een
toemee langs de belangrijkste
steden van de EG.
Askenazy, al vijftien jaar ook
actief als dirigent, is sinds 1987
als artistiek directeur aan het
Royal Philharmonic verbonden.
Hij is verder chef-dirigent van
het Berlijnse Radio Symphonie
Orchester en het Cleveland Or
chestra.
Op 11 januari zal Mischa
Maisky soleren op cello. Hij
geldt als één van de grootste
jonge talenten op dit instru
ment. In de Anton Philips-zaal
worden werken ten gehore ge
bracht van Ludwig van Beetho
ven, Benjamin Britten en Ri
chard Strauss.
Een Rubens
in Hillegom
BEELDENDE KUNST
RECENSIE IRENE VAN BEVEREN
Olieverven, aquarellen, grafiek en beelden
van Nic Jonk.
Te zien: Kunstgallerij Catharina, Meer
straatpromenade 12b, Hillegom Tot
12/1. di. t/m vr. 10.00-17.30 uur en za.
10.00-16.30 uur.
Volle ronde vormen kenmer
ken het werk van beeldhouwer
en schilder Nic Jonk (1928) dat
te zien is in de Hillegomse
kunstgallerij Catharina. Het
geeft zijn beelden iets beslotens,
iets intiems. Dezelfde uitstraling
hebben zijn schilderijen en gra
fiek, maar door de expressieve
lijnvoering en de sprankelende
kleuren, hebben zij tegelijk iets
speels.
'Amante' is de titel van een
olieverf. Frans voor minnares.
Op dit doek van monumentale
omvang kijkt een naakte vrouw
ongegeneerd voor zich uit. Haar
gelaatstrekken zijn ruwweg met
een paar penseelstreken weer
gegeven. Haar lichaam, met ve
le rondingen en welvingen, is
warmrood. Broeierig en ero
tisch.
Vele forse vrouwelijke naak
ten in een helder koloriet be
dekken de muren van Cathari
na. Zij lijken een versmelting te
zijn van Rubens mollige vrouw
beeld met het Franse en Duitse
expressionisme van het begin
van deze eeuw, waarbij gebruik
werd gemaakt van sprekende,
ongemengde kleuren.
Jonks pure schilderstijl vindt
een gestolde pendant in zijn
bronzen sculpturen. 'Pandora'
is de naam van een gebogen
vrouwenfiguur die met beide
handen het naar voren gestrek
te rechterbeen omvat. Het beeld
steunt op het linkerbeen. Ont
daan van alle scherpe kanten
lijkt het iets zachts te hebben,
maar door de titel heeft het ook
iets dreigends.
Pandora was in de Griekse
mythologie de vrouw die het
kwaad in de wereld bracht op
bevel van de oppergod. Haar
beeld werd gemaakt door de
smid van de goden en vervol-
Volle ronde vormen kenmerken het werk van beeldhouwer en schilder
Nic Jonk dat te zien is in de Hillegomse kunstgallerij Catharina.
foto pr
gens tot leven gewekt. Jonks
Pandora lijkt op dat laatste te
wachten. Slechts een teken van
de goden en zij zou zich in haar
volle lengte oprichten. Klaar
voor haar onheilspellende taak.
Veel titels van Jonks werk ver
wijzen naar de klassieke oud
heid, zoals 'Pomona', de Ro
meinse godin van de boom
vruchten. of 'Sapho', naar een
Grieks dichteres. Een ander the
ma in het werk van Jonk heeft te
maken met het element water.
De karakteristieke vloeiende
ronde vormen zouden daar al
een verwijzing naar kunnen
zijn. Maar heel letterlijk komt
het terug als de figuraties van
onder meer dolfijnen, walvissen
en personificaties van water.
En eigenlijk heeft 'Pandora'
ook met het thema water te ma
ken. De mythe vertelt dat zij uit
aarde en water werd gevormd.
Daarom staat waarschijnlijk een
versie van dit beeld direkt aan
de waterkant in Jonks beelden
tuin, gelegen bij zijn. deels als
museum ingerichte huis in het
Noordhollandse Groot Scher
mer. Wie na een bezoek aan Ca
tharina meer van Jonks werk wil
zien, kan daar terecht (inlichtin
gen via tel. 02997-1560).
ROTTBtDAM PIET VAN DE MERWE
Het Rotterdamse Filmfestival
presenteerde vorig jaar o.m. een
programma rond de Japanse B-
films uit de jaren vijftig en zes
tig. Daarvan is nu als eerste ci
nematografische tractatie van
het nieuwe jaar een kleine se
lectie in de filmhuizen te zien.
Om misverstanden over het
begrip B-film uit de weg te rui
men: de letter B niets zegt over
de kwaliteit van de film, maar
alleen iets over de manier waar
op de film is geproduceerd. De
B-film had een beperkt budget,
moest voor het gemak gemaakt
worden naar een genrescenario
op een van te voren bepaalde
lengte om voor vertoning klaar
te zijn in een pakket met de
duurdere A-film van de studio.
Voor de Hollywood B-film
zijn er nog meer criteria te be
denken, maar de Japanse B-
films die nu te zien zijn, zijn ook
zo gemaakt. Dat neemt niet
weg, dat de Japanse regisseurs
meestal met kleurenfilm werk
ten en een cinemascope-lens,
zodat de Japanse B-films van
toen er soms beter uitzien dan
de dure Hollywoodprodukten
van nu. En ondanks dat het ei
genlijk confectiewerk was, is er
in die B-films soms ook meer
persoonlijkheid en filmische vi
sie te ontdekken.
Seijun Suzuki is in het be
scheiden pakket van zes films
met drie films vertegenwoor
digd. Tokyo Nagaremono
(Tokyo Drifter, 1966) is een nog
onbekend meesterwerk, ge
maakt naar een yakuza-verhaal-
tje, de Japanse vorm van heden
daagse gangsterfilms. Yakuza-
films waren min of meer de op
volgers van de samuraifilms. De
hoofdpersoon kreeg in beide
genres te maken met het Japan
se begrip 'giri', de plicht tegen
over en trouw aan de clan en in
strijd daarmee komen zijn eigen
menselijkheid, wensen en ver
langens.
De Tokyo Drifter uit de titel is
een yakuza die vanwege die 'gi
ri', zijn gangsterbaas helpt,
maar daarvoor zijn liefde en
mooie bestaan in Tokyo opgeeft
om van stad tot stad te zwerven
en daarna niet kan geloven dat
zijn baas hem verraadt en hem
alsnog dood wil hebben.
Een van de codes die het Ja
panse publiek begreep was dat
de gevechten en special effects
in B-films niet realistisch kon
den zijn. In tegenstelling tot het
Terminator-genre van tegen
woordig was daar geen tijd en
geld voor. Ze wilden trouwens
niet anders, want de enige cine
ast die zichzelf ervoor uitsloofde
om al het geweld er zo realis
tisch mogelijk uit te laten zien,
Kurosawa, werd daarvoor in ei
gen land niet gewaardeerd.
In bijvoorbeeld de films van
Issei Mori is meestal goed te
zien dat ernaast geslagen en ge
stoken wordt en bloed een on
waarschijnlijk rode kleur heeft.
Mori is de regisseur van de eer
ste Zato Ichi films, de blinde sa
murai, een filmfiguur die een
paar jaar geleden nog een over
bodige en misplaatste Ameri
kaanse remake met Rutger
Hauer in de hoofdrol kreeg.
Aru Koroshiya (A Certain Killer,
1967) van Mori is een eigentijds
verhaal over een huurmoorde
naar, dat het vooral moet heb
ben van de sfeer die Mori weet
op te roepen.
Weer is het niet belangrijk
wat er precies verteld wordt,
maar is het interessantste van
de film, hoe Mori een bekend
gegeven in beeld brengt en er
zijn eigen draai aangeeft. Van
Mori is ook nog de befaamde
Hakuoki (1959) te zien en de
laatste film in het pakket is Su-
zaki Paradaisu - Akashingo (Su-
zaki Paradise - Red Light Dis
trict. 1956) van Yuzo Ka wash i-
ma.
Het programma rond de Ja
panse B-film is tot en met 16 ja
nuari in Rialto (Amsterdam),
van 17 tot en met 23 januari in
't Hoogt (Utrecht) en tot mei in
verschillende filmtheaters in het
hele land te zien.
