Kunst
Britse jazz nog steeds
bijzonder in Europa
Leids kunsttijdschrift
over liefde en dood
Succes Nooteboom
in Bondsrepubliek
Nieuw Sinfonietta tot
in de puntjes verzorgd
'Deurenwerk' bij TIG
Goldreyer schilderde wel vaker kunstwerken over
Dinsdag 10 december 1991 Redactie: 071 -161400 CEES VAN MOORE ANNE/WIEK RUYCROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINGA Eindredactie. NIEK FAAS Vormgeving: HENK BUIS
9
Volkenkunde wordt 'omgebouwd'
LEIDEN De tentoonstelling Insulinde in Leiden, die van 28 fe
bruari tot en met 31 oktober volgend jaar in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde in Leiden wordt gehouden, zorgt nu al voor
de nodige veranderingen in het museum. Omdat de spectaculai
re tentoonstelling over de Indonesische archipel nogal groot is,
moeten tijdens de voorbereidingen diverse zalen worden geslo
ten. Zo is de vaste presentatie van de Amerika's vanaf 6 januari
gesloten en zal de vaste opstelling over Indonesië met ingang
van 9 december worden omgebouwd tot tijdelijke tentoonstel
lingsruimte.
Filmfestival opent met wereldpremière
ROTTERDAM Het Filmfestival Rotterdam opent donderdag
23 januari 1992 met de wereldpremière 'Modem Crimes' van de
in Nederland wonende Argentijnse cineast Alejandro Agresti. De
21ste editie van het festival duurt tien dagen en heeft een hoofd
programma dat 120 films uit alle windstreken laat zien. Daartus
sen is een groot aantal Europese-premières en een aantal we
reldprimeurs te aanschouwen. 'Modem Crimes' laat zien dat
mensen niet sterven maar gedood worden. De film is Engelsta
lig. Agresti is bekend geworden door onder meer 'Love is a fat
woman' en zijn Gouden Kalf-winnaar 'Secret Wedding'.
Schumanns 'Dichterliebe' bij K&O
LEIDEN Schumanns beroemde liederencyclus 'Dichterliebe'
staat op het programma van het lunchconcert van donderdag 12
december. De tenor Albert van Ommen en de pianiste Natasja
Douma zullen de liederen uitvoeren, ook staan twee Impromp
tu's van Chopin op het programma. Natasja Douma was vorig
jaar een van de prijswinnaars op het Nationaal Concours van de
Stichting Jong Muziektalent Nederland. Zij volgde masterclasses
bij Gyorgy Sebok en Arnaldo Cohen. Zij woont, evenals Albert
van Ómmen, in Rijnsburg. Het concert begint om 12.45 uur.
Natasja Douma en Albert van Ommen.
leiden irene van beveren
Van amateuristisch studenten
blaadje tot professioneel tijd
schrift, die ontwikkeling maken
sommige bladen door. Zo ook
het tijdschrift voor kunst en cul
tuur 'Decorum' dat sinds 1989
bestaat.
Aanvankelijk werd dit blad
gemaakt voor en door studen
ten van de Leidse vakgroep
kunstgeschiedenis. De kwaliteit
van papier, illustraties en artike
len liet in de beginjaren nog wel
eens wat te wensen over. Die
kinderziekten is het tijdschrift te
boven. Het 'Decorum' dat op
dit moment in verschillende
boekhandels ligt, is een aan
trekkelijk blad met goed ge
schreven, leesbare artikelen, de
meeste ook voor niet-kunsthis-
torici.
Het leesplezier wordt nog ver
hoogd door het ontbreken van
storende advertenties, die in
andere bladen vaak kris kras
door de artikelen staan. De ma
kers van 'Decorum' zijn zo kies
geweest die te bundelen op de
laatste pagina's.
Als minpuntje kan worden
aangemerkt dat het tijdschrift
geen kleurenillustraties bevat.
De prijs van het blad vergoedt
dat enigszins. Want zeven gul
den en vijftig cent is nog steeds
niet duur voor een kunsttijd
schrift.
'Decorum' verschijnt vier
maal per jaar. Het dubbeldikke
nummer dat nu te koop is, heeft
als thema: Eros en Thanatos, de
mythologische figuren die staan
voor de liefde en de dood. In
het artikel van Margriet van
Vliet gaat het om een geval van
dode liefde, of juister geformu
leerd gestolde sex, vastgelegd in
een beeld en drie schilderijen.
'Critici zijn laaiend enthousiast'
De sculptuur stelt de naakte
kunstenaar Jef Koons voor, vrij
end met zijn, in sexy lingerie ge
stoken, echtgenote Ciccolina,
pornoster en parlementslid in
Italië. Het houten en in levens
echte kleuren beschildèrde
beeld, afgewerkt met hoogglans
lak, wordt omring door drie
olieverven waarop het paar in
verschillende poses is uitge
beeld, vooral met de vitale de
len naar de toeschouwer ge
keerd.
Van Vliet vindt het werk niet
mooi ze noemt het 'kitsche
rig' en 'artistiek van weinig
waarde' maar wil wel de die
pere zin ervan achterhalen. Veel
critici hebben al een 'isme' of
een ander stempel op het werk
van Koons geplakt. Van Vliet
laat ze nog eens de revue passe
ren. Van neo-pop tot conceptu
ele kunst en van shopping tot
flash art. Van Vliet schaart het
werk van Koons uiteindelijk on
der de surrealisten en geeft daar
een aannemelijke verklaring
Surrealisten wilden hun ge-
dachteNwereld vast leggen. Zij
werkten vanuit hun onderbe
wustzijn, hun dromen en fanta
sieën, zonder morele of estheti-
sche dwang. Alles moest kun
nen. En dat doet Koons ook
vindt Van Vliet. Hij beeldt zon
der gêne zijn sexuele fantasieën
uit.
Twee van de negen bijdragen
in het blad hebben niets met
het thema liefde en dood te ma
ken. Zo ook het interview met
professor Mekking, sinds kort
verbonden aan de Leidse uni
versiteit. Het interview wijkt ook
op een ander punt af van de in
houd van het blad. Het heeft
maar één lezerspubliek op het
oog: de studenten.
Het werk van de schrijver Cees
Nooteboom beleeft momenteel
een stormachtig succes in
Duitsland. Met zijn boek 'Het
volgende verhaal', hier als boe
kenweekgeschenk verschenen
en in de Bondsrepubliek ver
taalt! als 'Die folgende Ge-
schichte', staat hij nu al twee
maanden op de zesde plaats
van de Duitse Boeken Top Tien.
Deze lijst wordt wekelijks gepu
bliceerd in het blad Der Spiegel.
Van 'Die folgende Geschichte'
zijn nu al 70.000 exemplaren
verkocht en deze week wordt
door uitgever Suhrkamp een ze
vende druk opgelegd. Boven
dien staat 'Die folgende Ge
schichte' op de derde plaats van
Die Besten, een zeer prestigieu
ze lijst die door bekende Duitse
critici wordt samengesteld.
Had de schrijver deze bestsel
ler voorzien? Wat vindt hij van
dit succes? Vanuit zijn Berlijnse
appartement reageert de auteur
enigszins onderkoeld. „Ik klaag
niet. Nee, het gaat werkelijk
heel goed. Je hebt hier een pro
gramma dat 'Literarisches
Kwartet' heet. Daarin worden
boeken besproken, soms gepre
zen maar vaker vernietigend af
gemaakt. Een maand of twee
geleden werd in dat programma
'Het volgende verhaal' bespro
ken. Alle critici die in dat pro
gramma zaten waren laaiend
enthousiast. Marcel Reich-Ra
nicki, de man die zoveel over
Thomas Mann heeft geschre
ven, noemde het zelfs een
'wonderschoon' boek. Na dat
programma heeft het werkelijk
storm gelopen en dat duurt nu
al twee maanden. Ik heb het
enorm druk met lezingen door
het gehele land. Over een paar
uur vertrek ik per vliegtuig naar
Frankfurt, waar ik word ge-
innterviewd voor de televisie."
De Duitse critici prijzen het
boek om zijn gelaagdheid. Ra-
nicki gaf openlijk toe dat hij nog
niet alles had begrepen maar
dat 'Het volgende verhaal' het
waard was telkens herlezen te
worden. De mening van de
Duitse critici vormt een schril
contrast met die van de boekbe
sprekers in Nederland. „Zo'n
man als Ranicki was gewoon
van zijn apropos. En dat laat hij
dan gewoon zien aan den volke.
Heel wat anders dan zo'n
stompzinnige kritiek van Care!
Peeters in Vrij Nederland. En ik
herinner me nog dat het in De
Volkskrant werd afgedaan als
'kitsch'. Ik heb er bijna alleen
maar oppervlakkige stukken
over gelezen. Maar als je in Ne
derland een tijd lang aan de
weg timmert, hebben ze je op
een zeker moment 'op'. Bah,
weer die Nooteboom, denken
ze dan."
De andere boeken van Noote
boom worden in het succes van
'Die folgende Geschichte' mee
gezogen. Binnenkort verschijnt
er bij Suhrkamp Verlag een
kloeke bundel met een selectie
uit Nootebooms poëzie.
In februari 1992 verschijnt
Nootebooms Groot Spanjeboek
in Nederland. Een laatste essay
in dat boek moet nog worden
afgémaakt in Santiago de Com-
postella. Verschijnt dat boek bij
De Arbeiderspers? Nooteboom:
„Dat weet ik nog niet helemaal.
Daarover wil ik me hier niet uit
spreken. Maar binnenkort zal
daar een beslissing over komen.
Die beslissing heeft alles te ma
ken met vriendschappen en
loyaliteiten, meer wil ik er niet
over zeggen. Aan auteursacties
of zo, doe ik nooit mee."
De auteur heeft het nog
steeds naar zijn zin in Berlijn.
„Het is ongehoord interessant
hier. De economische macht
grenst hier aan een vacuüm en
Alan Wilkinson: oorspronkelijk in Leeds vooral in rockformaties werkzaam, waar hij ongetwijfeld zijn heldere
en puntige frasering aangeleerd heeft. foto loek zuyderduin
speeld. Bellatalla, een 'typische'
jazzbassist, kwam net als de an
deren via het Londense circuit
bij de groep om te kijken hoe
het met I^ws liep, maar inmid
dels hebben alle drie een bepa
lende rol wat betreft de vormge
ving van de muziek. Opvallend
is ook de functie van Wilkinson
binnen het harmonieuze en
melodieuze geluidsbeeld. De
saxofonist was oorspronkelijk in
Leeds vooral in rockformaties
werkzaam, waar hij ongetwij
feld zijn heldere en puntige fra
sering aangeleerd heeft.
Misschien de opvallendste fi
guur van het viertal is de ge
drongen slagwerker Mark San
ders, juist omdat hij niet beant
woordt aan het standaardbeeld
van de avant-garde-drummer,
namelijk veel rommelen met
kleine trommen en vreemd
soortige bekkens die hoge toon
tjes voortbrengen. Op zijn rela
tief eenvoudige set is alleen een
zandlopervormig koperen voor
werp opvallend aanwezig. Van
allen heeft Sanders nog de
meeste reguliere ervaring met
de geïmproviseerde muziek; hij
speelde bijvoorbeeld met Evan
Parker, Elton Dean en Howard
Riley, grote namen in Engeland.
Zijn opvatting van musiceren,
waarin de nadruk wordt gelegd
op het inkleuren van ritmische
patronen en waarbij voor de
hand liggende vormen alleen
impliciet en in elkaar overvloei
end worden aangeduid, is teke
nend voor de spelopvatting van
dit kwartet. Het John Law
Quartet is het bewijs dat de
vroegere Britse 'free jazz' vol
wassen is geworden; men zet
zich niet meer af tegen de ge
vestigde orde van de jazz, ze
wordt juist opnieuw geïnterpre
teerd en in een minder agressie
ve, voor het publiek meer toe
gankelijke integrale vorm ver
werkt. De cirkel is daarmee
rond na de wervelende jaren
zestig.
recensie. mies albarda
Nieuw Sinfonietta Amsterdam o.l.v. Lev
Markiz. Soliste: Vera Beths viool. Werken
van Mozart Vivaldi en Tschaikovsky.
Gehoord: 9/12, Stadsgehoorzaal.
Leiden
Daartoe aangezet door zijn
vrouw Constanze, die de fuga
'het mooiste en kunstigste in de
muziek' vond, schreef Mozart in
zijn Weense tijd verschillende
fuga's. De fuga in c kl. voor 2
piano's, door Mozart bewerkt
voor strijkkwartet en voorzien
van een aangrijpend Adagio als
inleiding, is een van de mooiste
werken die hij in dit genre
schreef. Als opmaat voor een
programma waarin Tschaikovs
ky hoofdpersoon en Vivaldi bij
figuur was, kon het als visite
kaartje dienen voor het spel van
Nieuw Sinfonietta: geacheveerd
strijkersspel, tot in de puntjes
verzorgd, de optelsom van spe
lers resulterend in één groot
strijkinstrument met Lev Markiz
als geïnspireerd en inspirerende
bespeler. Ondanks de zwaar
moedige c kl. toonsoort klonk
de fuga lichtvoetig en helder,
met duidelijke inzetten en grote
expressiviteit. Mozart zou er
zeer tevreden over geweest zijn.
Het vioolconcert no. 37 in e
van Vivaldi doet niet onder voor
de vele andere die hij schreef,
maar overtreft deze ook zeker
niet. De enige originaliteit in het
stuk is gelegen in de ongewone
harmonische voortgang in
vooral het tweede en derde
deel. Het werd als concerto
grosso uitgevoerd, dat wil zeg
gen in klein bestek zonder diri
gent, met Vera Beths als aan
voerder/solist in een levendige
en glanzende uitvoering, waar
voor het publiek zich uitermate
enthousiast betoonde.
Enige omschakeling was no
dig voor Tschaikovsky's lyriek,
elegantie, en zwaarmoedigheid.
En voor de sentimentaliteit die
sommige van zijn werken het
etiket 'salonmuziek' bezorgde.
Souvenir d'un lieu cher voor
viool en orkest ontkomt daar
niet helemaal aan, en ook in
Souvenir de Florence voor
strijksextet zijn zulke momen
ten te vinden, maar dan wel van
een superieure klasse. Vera
Beths, die vorig jaar met het
zelfde stuk in de M eesterserie te
horen was, gaf ook nu weer een
violistisch en expressief onbe
rispelijke vertolking die niets te
wensen overliet. In Souvenir de
Florence, dat in de verte herin
nert aan de bekende Serenade
voor strijkorkest, bracht het or
kest zoveel vakmanschap en
muzikaal enthousiasme op het
podium, dat men zich wel ge
wonnen moest geven, zonder
voorbehoud. En dat ook
Tschaikovsky 'het mooiste en
kunstigste in de muziek' be
heerste bewees de kleine fuga in
het laatste deel waardoor in dit
programma als het ware de
lering weer gesloten werd.
'Schat, je bent een schat' door toneelvere
niging TIG. Auteur Paul Coppens, spel:
Ton Bamhoorn, Kees Poelman, John Don
ders, Hannie de Goede, Marianne v d
Knaap, Yvonne van Velzen, Cees de Graaf
en Lies Beekman
Gezien: 9/12, Schouwburg,
Leiden
Het verhaal navertellen van de
nieuwe produktie van TIG is
geen doen. De verwikkelingen
stapelen zich op tot het een dol
le boel wordt. En dat allemaal
omdat de heer des huizes een
buitenechtelijk slippertje pro
beert te arrangeren. Zijn vrouw
gaat er namelijk drie dagen van
door om de twee huisschilders
te ontvluchten. Dat is op zich
zelf nog geen reden voor ver
trek, maar één van de schilders
is haar wraaklustige ex. Het ene
leugentje om bestwil lokt het
andere uit, en ondertussen is
het een gaan en komen van
personen waardoor het stuk re
sulteert in het klassieke deuren-
werk.
TIG heeft er duidelijk zin in.
De zeer goed bezette schouw
burg reageert enthousiast en
trakteert de eigen vereniging op
een paar open doekjes. Dat ge
beurt bijvoorbeeld wanneer
John Donders die schilder Wim
speelt, als pater Ambrosius de
hoofdpersoon uit de nesten
moet helpen. Echt van harte ge
beurt dat overigens niet, en hij
maakt dan ook tegenover de
streng in de leer zijnde tante
Lucienne een paar grote fouten
tot groot vermaak van de zaal
natuurlijk.
Als de vaart er helemaal in zh,
blijft het stuk lopen als een
trein. De deurtjes klappen
voortdurend op tijd open en het
volgende misverstand dient
zich aan. In die vaart worden al
le spelers meegesleurd, zodat er
vlot en goed op elkaar reage
rend wordt gespeeld. TIG heeft
een troef in handen en speelt
die volledig uit.
NIEUWSLIJN
De Britse jazz neemt in Europa nog steeds een bijzonde
re plaats in. Voor de oorlog kregen de Britten een grote
voorsprong ten opzichte van het continent, alleen al door
de taal die ze gemeenschappelijk hadden met de baker
mat, Noord-Amerika. Na de oorlog zijn de verschillen
langzaam verdwenen, ook omdat het economische kli
maat er niet op vooruitging voor de jazzmusici.
Toch kunnen we spreken van
een kleine renaissance in het ei
landenrijk die in het begin ge
stimuleerd werd door de disco-
of acid-jazz die in feite terug
greep op de Amerikaanse hard-
bop en de soul-jazz van de jaren
vijftig en zestig. Interessanter is
het werk van de jonge zwarte
musici als de saxofonisten
Courtney Pine en Steve Willi
amson, hoewel ook deze jonge
talenten niet erg vernieuwend
aan de weg timmeren. De
meeste inhoudelijke zeggings
kracht ging dan toch uit van de
eigenzinnige avant-gardisten
als Evan Parker, John Stevens
en Derek Bailey die een grote
invloed hebben gehad op de
'free jazz', zoals dat toen nog
heette, in de rest van de wereld.
Daarbij waren de Britten in een
zeker voordeel, want enkele
zeer getalenteerde Zuidafrika
nen mengden zich ook in het
geheel (Chris McGregor, Harry
Miller, Louis Moholo).
Avant-gardisten
Inmiddels zijn we al twee gene
raties verder, maar de 'zestigers'
fungeren nog altijd als een be
langrijke educatieve omgeving
voor de leden van het John Law
Quartet dat afgelopen zaterdag
voor enkele belangstellenden
concerteerde. Een kijkje in hun
biografieën leerde dat deze nog
relatief onbekende musici allen
ervaring hebben opgedaan met
de avant-gardisten van het eer
ste uur. De jongste van de vier is
pianist John Law (30) die na een
klassieke opleiding pas op zijn
vijfentwintigste besloot zich be
zig te houden met geïmprovi
seerde muziek. Ook in het Ver
enigd Koninkrijk blijkt de kruis
bestuiving tussen musici, waar
bij iedereen in eikaars groep
speelt, de normale praktijk. De
grootste bekendheid hebben
Law en de drummer, Mark San
ders (31) onlangs gekregen met
hun deelname aan de cd van
het Jon Lloyd Quartet, 'Szyzygy'
waaraan de pianist met zijn
makkelijk in het gehoor liggen
de composities bijdroeg. De he
ren zijn allen afkomstig uit Lon
den waar het moeilijk en duur
overleven is zonder af en toe
een minder aantrekkelijke
schnabbel met een dansorkestje
aan te nemen. Een geluk bij dit
ongeluk is natuurlijk wel dat de
musici een grote ervaring in al
lerlei muziekstijlen krijgen.
Het belang van het kwartet is
misschien af te meten aan de fi
nanciële steun van de British
Council, de organisatie die de
Britse cultuur in het buitenland
stimuleert, voor de tournee
door België en Nederland. Dat
het om een bijzonder kwartet
gaat, werd afgelopen zaterdag
vooral duidelijk door de ingeni
euze wijze waarop Law en zijn
groep consequent probeerden
voor de hand liggende verwij
zingen naar bekende stilisten te
vermijden. Vooral daarom ver
veelt hun muziek niet. Law zelf
bijvoorbeeld heeft in ieder geval
naar grootheden als Paul Bley,
Cecil Taylor en Keith Tippett
geluisterd, maar onverwacht is
de stevige dosis romantiek die
hij verwerkt, kennelijk ingege
ven door zijn klassieke achter
grond en het werk van Keith
Jarrett. Zijn spel is daarom niet
met een of twee kenmerken te
omschrijven. Een dergelijke ori
ginaliteit is ook te bespeuren bij
de twee oudere groepsleden,
Alan Wilkinson (alt- en bariton
sax) en Roberto Bellatalla op
contrabas. Beiden zijn 37.
Londense circuit
Bellatalla kwam via Pisa, Milaan
en Nederland twaalf jaar gele
den naar Engeland en heeft zo
ongeveer over heel Europa ge-
Cees Nooteboom: „Heel wat ander
Vrij Nederland."
dat is bloedlink. Je voelt dat hier
bijna in de lucht. Zo van dicht
bij ervaar je dat toch heel an
ders dan in Nederland."
Europese Top
Heeft Nooteboom nog wat ad
viezen voor de Europese Top,
die deze dagen in Maastricht bij
elkaar komt? „O, er zijn tal van
problemen in zo'n Verenigd Eu
ropa. Neem nu eens die Eu
ropese Literatuurprijs. Deze
keer heeft vertaler Frans van
Woerden hem gewonnen en za
ten er geen auteurs bij. Maar
neem nu eens aan dat dat straks
wel het geval is. Als er die prijs
dan zo'n stompzinnige kritiek in
archieffoto
wordt uitgereikt zal dat vooral
werk betreffen dat nog niet is
vertaald. Wat ik me daarbij af
vraag: hoe moet een Portugees
jurylid de kwaliteit van een niet
vertaalde Nederlandse roman
bepalen? Krijgt hij een uittreksel
of zoiets of gaat hij af op kritie
ken? Zou dat wel een goed sys
teem zijn? Ik denk het niet. Wat
ik ook een knotsgek idee vind, is
dat de prijs voor een auteur
50.000 gulden oplevert, maar
dat er voor de onkosten die
door juryleden moeten worden
gemaakt zo'n 314.000 gulden is
uitgetrokken. Het lijkt mij dat er
nog wel1 het een en ander gere
geld moet worden." -
man's schilderij 'Who's afraid of Red, Yel
low en Blue III' met een soort kozijnverf
had behandeld. Het kunstwerk, de trots van
het Stedelijk Museum in Amsterdam, is
daardoor onherstelbaar beschadigd. De res
tauratie kostte in totaal 8 ton.
Er is tot nu toe weinig ruchtbaarheid aan
Goldreyer's omstreden methode van res
taureren gegeven uit angst dat kritiek op
Goldreyer zou leiden tot juridische stappen
van zijn kant. Bovendien bestaat er in de
kunst- en veilingwereld grote terughou
dendheid om Goldreyer openbaar te be
schuldigen van fraude, omdat dit directe
gevolgen zou hebben voor de waarde van
de door hem behandelde topstukken. Doe
ken die de Amerikaan heeft gerestaureerd
zijn vaak onderdeel van gerenommeerde
verzamelingen.
Op 18 december debatteert de Amster
damse gemeenteraad over de kwestie. In
het debat zal ongetwijfeld de positie van
Stedelijk Museumdirecteur Wim Beeren ter
sprake komen die van het begin af aan de
door Goldreyer uitgevoerde restauratie
heeft verdedigd.
'Who's afraid of Red, Yellow and Blue', het schilderij van Bamett New
man zoals het er uitzag nadat het door eert 31-jarige Amsterdammer
was beschadigd. foto anp
amsterdam gpd
Het is niet de eerste keer dat de Amérikaan-
se restaurateur Daniel Goldreyer een schil
derij tijdens een door hem verrichte restau
ratie heeft overgeschilderd. Door collega's
in eigen land wordt hij ervan beschuldigd
topstukken van onder anderen Mark Roth-
ko, Ad Reinhardt en Sam Francis van een
nieuwe verflaag te hebben voorzien.
Dit is gebleken nadat uit onderzoek door
het Gerechtelijke Laboratorium naar voren
is gekomen dat Goldreyer Bamett New-
