Smeulend
fascisme
ZATERDAGS #BIJVOEGSEL
EINDREDACTIE: WILLEM SCHRAMA MARGOT KLOMPMAKER
ZATERDAG 30 NOVEMBER 1991
VORMGEVING: FRED VAN GELDEREN MARCO KROES RUUD VOGELESANG
[Het rechts-extremisme
in Europa rukt op. Het
jongste fascistische
succes: de spectaculai
re winst van het Vlaams
(Blok. Maar ook in Ne
derland wordt extreem
rechts actiever, hoewel
het nog klein en zeer
verdeeld is. Naar schat
ting zijn er hoogstens
izo'n 1500 mensen in
pctief. Het smeulende
vuurtje in kaart ge-
bracht.
MAURICE WILBRINK
B oorgaans is het maar een klein
U berichtje. Zoals eind vorige
vveek: bij een centrum voor
asielzoekers in het Zeeuwse Goes worden op
kwee achtereenvolgende nachten spandoe-
iken opgehangen met hakenkruizen en tek
sten waaruit vreemdelingenhaat spreekt. Er
ttigt bovendien een nepbom, die de vierhon
derd asielzoekers een nacht uit de slaap
houdt.
Extreem-rechts is ook in ons land tegen
woordig dermate actief dat de term 'incident'
zo langzamerhand misplaatst is. Het schen-
/an joodse graven, poten rammen, inti
mideren en in elkaar slaan van buitenlan
ders, oproepen tot vreemdelingenhaat - er
zijn steeds vaker van die kleine berichtjes.
En toch is Nederland, vergeleken met z'n
buren, wat dit betreft nog steeds een ontwik
kelingsland. In het herenigde Duitsland
bruist het van fascistische, racistische en
neo-nazistische activiteiten. Bij de Zeeuwse
politieman Aarts om de hoek, in Antwerpen,
stemt één op de drie mensen op een partij
die alle buitenlanders uit België wil smijten.
In Frankrijk is het uiterst racistische Front
National in tien jaar uitgegroeid tot een gro
te, stevig in de samenleving gewortelde be
weging.
Ons land daarentegen doet het al jaren
et Hans Janmaat, het paranoïde Kamerlid
dat door nog maar weinigen serieus wordt
genomen. Extreem-rechts wordt in Neder
land verder voornamelijk gekenmerkt door
een haast pathologische verdeeldheid. Veel
energie van de obscure splinterbeweginkjes
wordt gestoken in het elkaar bevechten.
Zeepbel
Is het uiterst rechts van de lage landen op dit
moment in staat uit te groeien tot Vlaams
Blok-achtige proporties? Jaap Tanja van de
Anne Frankstichting schudt het hoofd:
Voorlopig niet. Het duurt jaren voordat je
■en hele partij-organisatie hebt opgebouwd
met overal afdelingen, een kader, een goed
functionerend propaganda-apparaat. Het
Vlaams Blok heeft er tien jaar over gedaan."
Het Vlaams Blok en ook het Franse Front
National hebben bovendien nog twee zaken
goed onder de knie: interne strubbelingen
worden binnenshuis gehouden en aan de top
i heerschappen - Filip Dewinter, Jean
Marie Le Pen - met een zeer gelikte presenta-
'Juli '83: onder aanvoering van Joop Glimmerveen (vooraan
met zwart hemd) spuien extreem-rechtse jongeren in het
centrum van Rotterdam hun ongenoegen over de aanwe
zigheid van buitenlanders in Nederland.
Hans Janmaat: een bezoek van Le Pen aan Nederland zou
hem meer aanzien geven, maar hij wordt in het buitenland
niet serieus genomen.
afé beschuldigd
discriminatie
tie. Tanja: „Vergelijk daar Janmaat eens mee.
Hij was toch een van de allereerste puur ra
cistische politici in West-Eeuropa, maar met
zijn partij is het nooit echt wat geworden."
Tanja's opvatting over de onmacht van ex-
treem-rechts in Nederland wordt in vrij bre
de kring gedeeld. De Leidse wetenschapper J.
van Holsteyn becommentarieerde vorig jaar
het resultaat dat extreem-rechts tijdens de
gemeenteraadsverkiezingen behaalde aldus:
„Van een 'tijdbom' was geen sprake, het
beeld van een zeepbel lijkt meer op zijn
plaats. Klein van omvang, vluchtig, met enig
gevaar voor het uiteen spatten vlak voor de
ogen."
Hans (achternaam niet gewenst) van het
Fascisme Onderzoeks Kollektief (FOK): „De
gewelddadige kern binnen extreem-rechts is
de afgelopen tien jaar nauwelijks veranderd.
Als die kern al groeit, dan is dat zeker niet
spectaculair."
Het FOK verzamelt sinds eind jaren '70 al
les over rechts-extremisme en schroomt niet
de massamedia te gebruiken in de strijd te
gen racisme en fascisme. De jongste over
winning die het FOK op dit front behaalde
was het yiteenvallen van de Nederlands-
Kroatische Werkgemeenschap NKW, die
wordt geleid door de Friese Centrumdemo
craat Douwe van der Bos. De anti-fascis
tische speurders waren er snel bij om via de
media duidelijk te maken dat in de Werkge
meenschap, die frontsoldaten werft voor
Kroatië, allerlei extreem-rechtse figuren actief
zijn. Een aantal leden van deze club haakte
toen meteen af.
Skinheads
De samenstelling van de Neder
lands-Kroatische Werkgemeen
schap is een typisch geval van ex
treem-rechts. Verschillende leden
zijn ook actief in andere groepe
ringen. Zo is B. Wiersma, overi
gens maar korte tijd actief in de
NKW, ook betrokken bij de
Vlaams-Nederlandse fascisten
organisatie Voorpost. Het simpel
weg optellen van alle leden van
extreem-rechtse organisaties is
zinloos, vanwege de vele dubbel
tellingen.
Het FOK schat dat in Neder
land duizend tot vijftienhonderd
mensen actief zijn in de rechts-
extremistische hoek. De Anne
Frankstichting houdt het op 'en
kele honderden'. Een deel is lid
van een organisatie, anderen zijn
niet georganiseerd en worden
vaak gemakshalve aangeduid als
skinheads. Daaromheen circu
leert een groter aantal sympathi
santen, voornamelijk stemmers
op Centrumdemocraten en Cen
trumpartij '86. Verreweg het
grootste deel van hen komt niet
veel verder dan het plegen van
een racistische daad in de anoni
miteit van het stemhok.
De Centrumdemocraten en
CP'86 zijn de grootste extreem
rechtse organisaties in Neder
land, de enige organisaties ook
met wat politieke invloed. CP'86
ontstond uit de onder Hans Jan
Extreem-rechts in Nederland:
versplinterd en verdeeld
maat bekend geworden Centrumpartij - Jan-
möat zelf ging door met de Centrumdemo
craten. CP'86 is de meest agressieve, de
meest radicale van de twee. De partij telt on
geveer 450 leden, die bijna allemaal ook ac
tief zijn. In de partij is tegenwoordig opgeno
men het Jongeren Front Nederland (JFN), dat
in 1990 door de rechter werd verboden. Lei
der van het JNF was Stuart Mordaunt, die nu
lid is van de Haagse gemeenteraad voor
CP'86.
De Centrumdemocraten hebben ongeveer
duizend leden, van wie 100 a 150 actief. Het
partijtje is volledig in de greep van Janmaat
en enkele van zijn getrouwen. Grootste pro
bleem is het kweken van voldoende kader, er
gaapt een groot gat tussen de Janmaat-clan
en de gewone leden. Toen onlangs twee be
stuursleden van de kring-Utrecht wegens ge
zondheidsredenen opstapten, stortte deze af
deling in bij gebrek aan geschikte opvolgers.
Splinters
Naast deze twee bewegingen die kiezers aan
zich willen binden, telt Nederland allerlei an
dere splinters die openlijk, dan wel meer in
het verborgene hun extreem-rechts gedach-
tengoed belijden. Enige bekendheid heeft het
Aktiefront Nationaal Socialisten (ANS), geleid
door de Groninger Eite Homan. Het Front is
nauw verbonden met Duitse nazistische
groeperingen. Eite Homan beschouwde de
inmiddels overleden Duitse neo-nazi Mi
chael Kühnen als zijn leider.
Homan neemt geen blad voor de mond. In
recente vraaggesprekken zei hij onder meer:
„Als je me een nazi noemt, zeg ik geen nee.
Ik ben nationaal-socialist." En: „Wij hande
len in de geest en de traditie van de oude SA.
Röhm, de chef-staf van de SA, en Gregor
Strasser, de propagandist van de NSDAP, zijn
onze ideologen."
Het ANS. dat enkele tientallen actieve le
den heeft die in hoofdzaak uit het noorden
van het land komen, vormt een 'knuppelgar
de' die hét gemunt heeft op communisten,
buitenlanders, krakers, joden.
Nog meer ordinaire straatvechters zijn te
vinden in de resten van de Nederlandse
Volks Unie (NVU). In de jaren '70 was deze
beweging zeer actief onder leiding van Joop
Glimmerveen, nu telt ze nog slechts zo'n vijf
tot tien actieve leden. De NVU werd begin ja
ren '80 door de rechter verboden, maar is
nooit ontbonden. Wel kreeg de NVU een an
dere juridische vorm: opgericht werd de
Stichting tot Steun aan en Toezicht op de
Nederlandse Volks Unie. Voorzitter, jawel:
Joop Glimmerveen, die een blaadje vol
schrijft dat onlangs een opmerkelijke naams
verandering onderging. Het 'Informatieblad
van de NVU' heet nu 'Het Vrije Volk' - zo is
de fascist Glimmerveen aan de haal gegaan
met de titel van het sociaaldemocratische
dagblad dat in maart '91 ter ziele ging.
Een curieuze splinter is verder het Ge
schiedkundig Genootschap De Wende, met
niet meer dan tien actieve leden. Tweemaal
per jaar produceert het een nogal armoedig
blaadje, getiteld 'De Wende'. Betrokkenen
zijn oud-Oostfrontstrijders en oud-SS'ers, die
tegenwoordig ook enkele jongeren om zich
heen hebben verzameld. Thema's in 'De
Wende': de kameraadschap in de Duitse
krijgsdienst, het ideaal van de strijd tegen het
bolsjewisme, en het in twijfel trekken van de
schaal waarop de uitroeiing van. de joden
heeft plaats gevonden.
Levensboom
En niet minder curieus gezelschap is het
Consortium De Levensboom van de bekende
'Zwarte Weduwe' Rost-Van Tonningen. Het
FOK schat dat de aanhang hier bestaat uit
acht mensen. De Levensboom houdt regel
matige, zeer besloten bijeenkomsten waar
men zich verdiept in oud-Germaanse en Kel
tische wortels. Vrouw Rost zit daarbij op een
verhoginkje en dient door de aanwezigen te
worden aangesproken met Asa, de aan
spreektitel voor een priesteres. De theorieën
die het Consortium aanhangt sluiten naad
loos aan bij het nazisme, de swastika's en ru
netekens ontbreken niet.
Er is de Zuidafrika Vriendenkring, in 1990
opgericht door een Limburger die eerder ac
tief was binnen de Centrumdemocraten,
CP'86 en Voorpost. Een klein clubje dat nau
we banden onderhoudt met de nazistische
Afrikaner Weerstands Beweging. De reeds ge
noemde fascistische organisatie Voorpost telt
twintig actieve leden, die allen ook weer lid
zijn van andere rechts-radicale groeperingen.
Het aantal 'papieren' leden van Voorpost
wordt ruw geschat op 150. Voor
post is van oorsprong een
Vlaamse knokploeg, in ons land
is ze niet zozeer actief als knup
pelbrigade, wel wordt zeer actief
geagiteerd tegen de komst en
aanwezigheid van buitenlanders.
Van een aantal organisaties is
onbekend of ze zijn opgeheven
dan wel een slapend bestaan lei
den. De Vikingjeugd, opgericht
in 1973, is niet meer actief. Van
het Appèl Bestrijding Criminali
teit (ABC) wordt ook weinig meer
gehoord. Het ABC werd enige ja
ren geleden opgericht door Douwe van der
Bos, de Centrumdemocraat die ook deze
maand in de publiciteit kwam met zijn op
roep voor Kroatië-vrijwilligers. Het ABC richt
te zich in hoofdzaak tegen buitenlanders.
Ook wordt de laatste tijd weinig vernomen
van het Nationaal Landsbelang (een afsplit
sing van de Rotterdamse Centrumdemocra
ten), het LAT (tegen buitenlanders) en de
stichting Delta Pers. Deze stichting publi
ceerde enige tijd het goed ogende, maar on
regelmatig verschijnende tijdschrift 'Teksten,
Commentaren, Studies' dat zich onder meer
op semi-wetenschappelijke gronden keerde
tegen immigratie. Het contactadres van Delta
Pers is hetzelfde als dat van de Nederlandse
Volks Unie.
GeSsoleerd
Extreem-rechts in Nederland is niet alleen
verdeeld - een samenbindende partij als het
Vlaams Blok ontbreekt - maar ook tamelijk
geïsoleerd. Internationale contacten zijn er
weinig, en vaak houden ze niet veel in. De
weduwe Rost van Tonningen heeft vanouds
goede contacten in het buitenland, en het
Alles is mogelijk
als Janmaat zou
plaatsmaken voor
een volksmenner
Aktiefront Nationaal Socialisten is regelmatig
met aanverwante groeperingen actief in Bel
gië en Duitsland.
Leden van CP'86, de Centrumdemocraten,
oud-leden van het Jongeren Front, en Volks
unie-sympathisanten bezoeken jaarlijks in
augustus de Ijzer-bedevaart in het Vlaamse
Diksmuiden, waar ze rechts-extremisten uit
andere landen tegenkomen. Maar tot geza
menlijke politieke activiteiten leidt dit niet.
Centrumdemocraten en CP'86 trachten
verder aansluiting te krijgen bij grotere partij
en als Republikaner, Vlaams Blok en Front
National, maar gemakkelijk gaat dat niet.
FOK-medewerker Hans: „Vooral de Cen
trumdemocraten proberen wanhopig de
aandacht van het buitenland te krijgen. Jan
maat heeft al een paar keer geroepen dat Le
Pen naar Nederland zou komen, maar hij
komt maar niet. Een bezoek van Le Pen zou j
Janmaat meer aanzien geven, maar hij wordt
in het buitenland niet serieus genomen."
Het FOK wijt dat deels aan de voortduren- 1
de conflicten tussen CP'86 en de Centrumde-
mocraten. Hans: „Daar komt bij dat Vlaams
Blok en Front National de Centrumdemocra-
ten eigenlijk nog te netjes vinden, te weinig j
expliciet in hun uitspraken tegen buitenlan
ders bijvoorbeeld."
Hoewel Nederland er nog altijd redelijk I
gunstig uitspringt als het gaat om de mani- j
festatie van uiterst rechts, loopt ons land toch i
ook risico's. Het aantal rechts-extremistische
aanslagen neemt toe, waarbij bepaalde figu
ren zich laten inspireren door voorbeelden
uit het nabije buitenland. En hoe reageert de
kiezer in Nederland op een fascist in maat
pak la Dewinter, die met een camera kan
omgaan en lopende zinnen Nederlands uit
zijn mond krijgt?
Janmaat
Toch nog even die wat ongelukkige vergelij
king met Vlaanderen: het Vlaams Blok profi
teert daar ook van het groeiend nationalisme, j
een verschijnsel dat Nederland absoluut niet
kent. En: Justitie in Nederland heeft veel
meer mogelijkheden om rechts-extremisme
via de wet aan te pakken. Het dragen van na
zi-insignes is bijvoorbeeld in Vlaanderen nog
altijd niet verboden.
Verdeeldheid en daarmee gepaard gaande
krachteloosheid houden extreem-rechts hier
nog wel even klein. Voorlopig althans. Wel
licht is de stelling houdbaar dat extreem
rechts klein blijft zolang Hans Janmaat de ge
zichtsbepalende figuur blijft. Janmaat houdt
de grootste racistische partij van ons land in
een ijzeren greep en het ziet er op dit mo
ment niet naar uit dat hij de macht uit han-
den zal geven.
Iedere poging van Janmaat om zijn partij
organisatie wat meer in de openbaarheid te
brengen, is altijd op grote weerstand in de sa
menleving gestuit. De Centrumdemocraat is
tien jaar lang afgebrand en volstrekt paranoï
de geworden door infiltraties in zijn partij,
door een eindeloze reeks interne partijstrub
belingen, gevechten om de macht, de schok
kende ervaring die hij opdeed in Kedichem
waar anti-fascisten het hotel in brand staken
waar de Centrumpartij op dat moment een
bijeenkomst hield, enzovoort.
Maar stel dat het economisch bergafwaarts
gaat in Nederland, en Janmaat plaats maakt
voor een geliktere volksmenner, dan ligt alles
open. Jaap Tanja van de Anne Frankstichting:
„Waarom zou het potentieel aan racistische
stemmen in Nederland kleiner zijn dan tn
onze buurlanden?"
