Leiden
DE
Studiehuis slachtoffer van eigen succes
VAN
TIJD
TOEN
'Molen Lijker I: een
verwaarloosd kindje'
Maandag 25 november 1991 Redactie: 071-161400* Eindredactie: HENK HOUTN1AN Vormgeving: PIET KOOREMAN
11
MOLENS IN RIJNLAND
DE LEIDSE POLITIE heeft een beloning van 25.000
gulden uitgeloofd voor degene die de beslissende tip
geeft voor de oplossing van de moord op de
Leidenaar Willem Comelisse
DIRECTEUR GRESNIGT van het
Studiehuis Leiden ,,Of er komt geld
bij. öf een deel van je aanbod moet
verdwijnen Want op kwaliteit willen
wij niet bezuinigen"
'We hebben meer geld nodig, want op kwaliteit bezuinigen we niet'
Financieel is het Leidse Studiehuis een gezonde stichting
op een solide basis. Maar verder doorgroeien is voor de
onderwijsstichting, die basiseducatie verzorgt, onmoge
lijk als de subsidie niet stijgt. Directeur S. Gresnigt wijst
de politiek erop dat de begroting krap wordt. ,,Of er komt
geld bij, öf een deel van je aanbod moet verdwijnen.
Want op kwaliteit willen wij niet bezuinigen."
Docente Tjioe Verlaan geeft een groep Chinezen in het Studiehuis les in Nederlands. foto hielco kuipers
LEIDEN EMIEL FANGMANN
De basiseducatie in Leiden mag
een succes worden genoemd.
Had de Stichting Studiehuis
Leiden en regio bij de start in
1987 nog zon 450 cursisten, dit
aantal is inmiddels tot 1200 op
gelopen, men kreeg er een
tweede - nieuwbouw - pand
aan de Maresingel bij. Komend
voorjaar volgt een derde - een
verbouwde school - aan de Jo-
han Wagenaarlaan. Het aantal
medewerkers steeg van twintig
naar zeventig.
„Vier jaar geleden was onze
opdracht om de basiseducatie
professionaliteit en kwaliteit
mee te geven. Dat betekende
een goede financiële en algeme
ne organisatie, een gedegen in
houd van de lesprogramma's en
een goede accommodatie.
Daarin zijn we geslaagd," zegt
Gresnigt. „Omdat onze organi
satie helder is, kunnen wij zoge
naamde meerjarenbeelden ma
ken. Vandaar dat ik in de ge
meentelijke commissie heb ge
wezen op onze begroting".
De basiseducatie is bedoeld
voor mensen met een lage voor
opleiding, die goed Nederlands
willen leren spreken, lezen en
schrijven en willen leren reke-
De goedheiligman is
weer in het land. Zater
dagmiddag kwam de
kindervriend per boot
bij de Zijlpoort aan om
vervolgens een rond
gang door de stad te
maken. In een bonte
stoet trok St. Nicolaas
door de binnenstad,
had op het Stadhuis
plein een ontmoeting
met burgemeester
Goekoop en hield daar
aan het eind van de
middag een kinderre
ceptie.
foto hielco kuipers
Bij de voorbereiding
van de tentoonstel
ling 'Rembrandt en
Lievens in Leiden, een jong en
edel schildersduo', die vanaf 5
december in de Lakenhal te
zien zal zijn, stuitte ik op een
aardig klein boekje, getiteld
'Deliciae Batavae variae elegan-
tesque picturae omnes Belgii
antiquitates'. Dit boekje werd in
1616 door Jacob Marcusz. te
Leiden uitgegeven en was be
doeld als standaardalbum voor
'vriendenbijdragen'. Doorgaans
waren de alba amicorum kleine
boekjes met blanco bladzijden,
waarop vrienden een gedicht,
een spreuk, een tekening of hun
familiewapen konden plaatsen.
Toen het gebruik van dergelijke
alba zo n hoge vlucht genomen
had, verschenen er boekjes
waarin al prenten waren opge
nomen en slechts de tussenlig
gende bladen moesten worden
gevuld.
Deliciae Batavae bevat portret
ten van Willem van Oranje en
Maurits, het gezicht op de Lan
ge Vijverberg in Den Haag, de
rede van Amsterdam, de Am
sterdamse Beurs, het Huis Brit
tenburg te Katwijk, verschillen
de gebouwen van de Leidse
Universiteit, de Burcht en enke
le aardige taferelen uit het stu
dentenleven.
Omdat op een kleine expositie
gewijd aan Leidse drukken -
eveneens in de Lakenhal te zien
- een boek is tentoongesteld
over Katwijk, geschreven door
Adriaan Pars en uitgegeven in
Leiden in 1697, besloot ik de
Brittenburg eens nader te bekij
ken.
Wonder
Reeds ecuwen spreekt de naam
Brittenburg of Huis te Britten
tot de verbeelding. Het zou een
Romeins kasteel zijn, een Karo
lingische sterkte uit de 9de
eeuw of een middeleeuwse
burcht daterend uit de 10de-
nen. In kleine groepen: 15 tot 18
is al veel. Ook worden er bij het
Leidse studiehuis cursussen al
gemene ontwikkeling gegeven
en kunnen mensen er leren hoe
ze moeten omgaan met compu
ters.
Zeventig procent van de cur
sisten is van buitenlandse her
komst en eenzelfde percentage
is vrouw. Om de tradities van
sommige islamitische landen
recht te doen, wordt aan de Ma
resingel 's ochtends bijvoor
beeld alleen aan vrouwen les
gegeven. Kinderopvang wordt
meestal door het Studiehuis be
taald. Contact met de docenten
is voor de cursisten gemakke
lijk. Zij werken niet thuis, maar
maken hun uren - voorberei
den, nakijken - in de panden
van het Studiehuis.
Wachtlijsten
Behalve Leiden, nemen ook de
gemeenten Wassenaar, Voor
schoten, Oegstgeest, Zoeter-
woude en Alkemade deel in de
instelling. Leiderdorp doet het
op haar eentje. En in Leiden-
Noord heeft men een eigen ba
siseducatie met vrijwilligers. „Ik
vind het nog altijd jammer dat
zij niet met ons willen mee-
12de eeuw.
Eerste Kerstdag 1520 werd Kat
wijk opgeschriKt door het
nieuws dat van mond tot mond
ging: even ten noorden van het
dorp waren op het strand de
resten van een reusachtig
bouwwerk ontdekt. Door de
storm van de afgelopen nacht
was de zee 'soo leegh gelopen'
dat de fundamenten waren
drooggevallen, ledereen snelde
naar het strand om dit wonder
met eigen ogen te aanschou
wen. Het bleek te gaan om
muurresten van een vierkant
gebouw, 75 x 75 meter, met op
twee van de vier hoeken dubbe
le halfronde torens. Onder de
duinen liep een stuk muur door
en een stuk zette zich ook nog
voort in zee.
De ambachtsheer van Katwijk,
Jan van Wassenaer, zette men
sen aan het ontgraven van het
muurwerk aan de landzijde. Dit
werk moest helaas stopgezet
worden, toen bleek dat door
doen", zegt Gresnigt.
Maar volgens Gresnigt is de
manier waarop de basiseduca
tie in Leiden is georganiseerd
niet zomaar in stand te houden.
„Bij gelijkblijvend beleid kan
het niet zo doorgaan. Leraarssa
larissen stijgen bijvoorbeeld en
worden niet gecompenseerd.
Dan moeten we volgend jaar
een stap terug doen en in 1993
weer", zegt hij. ,,En voor be
paalde cursussen zijn nu al
wachtlijsten. Bij de algemene
beschouwingen in de Tweede
Kamer hebben de fractievoor
zitters Brinkman (CDA) en
Wöltgens (PvdA) een motie in-
verder graven te veel schade
aan de duinen zou worden toe
gebracht. Stenen met opschrif
ten. zilveren munten en Ro
meinse kruiken werden naar
zijn huis in Den Haag vervoerd,
waar ze tot het eind van de 16de
eeuw nog te zien waren. Twee
dagen was de ruïne zichtbaar,
daarna werd ze weer over
spoeld.
'Wonderlyck onweder*
Dé volgende keer dat de Brit
tenburg weer opdook was na
een 'wonderlyck onweder' op
14 januari 1552. De fundamen
ten van het gebouw staken ruim
60 cm boven het zand uit en
men haalde er deze keer onder
gediend: de wachtlijsten voor
allochtonen bij cursussen moe
ten weg. We hopen dat er van
regeringswege nog wat uitkomt.
Misschien komt er meer subsi
die, want bij ons worden de
wachtlijsten langer."
Alfabetisering
Zo'n wachtlijst is er voor de suc
cesvolle alfabetiseringscursus
sen. Voorlichter van het Studie
huis èn docent J.W. Reugebrink
is betrokken bij het alfabetiser-
insproject. Dit jaar leren vier
honderd mensen lezen en
schrijven. Van hen zijn er hon-
meer een veertigtal blokken tuf
steen uit. In maart 1552 was het
Huis te Britten weer te zien. nu
zelfs tweeëneenhalve meter bo
ven het zand uit. Twintig dagen
lang gaf de zee nieuwsgierigen
de kans dit 'wereldwonder' te
aanschouwen. Velen hadden er
een lange reis voor over om dit
bouwwerk te bekijken Het bleef
echter niet bij kijken alleen,
schatgravers grepen hun kans
en slopers gingen met hamers
en houwelen de muren te lijf.
Ook uit de jaren 1566, 1571,
1573, 1576 en 1588 is bekend
dat de fundamenten zijn droog
gevallen en dat er vondsten zijn
gedaan. Na de laatste ontdek
king in 1588 bleef het lange tijd
rustig aan het Katwijkse strand
derd oorspronkelijk neder-
landstalig. „Die groepen zitten
vol en we hebben geen geld
voor meer personeel."
Wethouder H. Koek (onder
wijs) zegt dat het in financieel
opzicht een goede zaak zou zijn
als de overheid taalcursussen
voor allochtonen verplicht zou
stellen. „Er is wel eens over ge
sproken. Dan komen er in ieder
geval voldoende geld en midde
len beschikbaar", zegt de wet
houder. Omdat Leiden onder de
sociale vernieuwing valt, is er in
de begroting voor volgend jaar
daarvan 180.000 gulden voor
basiseducuatie uitgetrokken.
Pas in 1640 liet de burcht zich
weer zien. Johan van Someren,
pensionaris van Nijmegen, stu
deerde toen in Leiden en
schreef '...de zee zo laag gelo
pen was, dat ik de fundamenten
van dezelve heb gezien, zodat
het zeker is dat het huis té Brit
ten daar geweest is
Een krantebericht uit januari
1662 getuigt dat het water van
de Noordzee zo laag was dat
het oude Huys te Britten geheel,
en meer als in 15 jaren, bloot
lagh, sulcx dat men den steenen
Munt van Catwijck op zee tot
dit Brittise Gasteel onder de
Zeestrant konde bekennen'.
Nadat in 1667 en 1686 de fun
damenten nog te zien waren ge
weest. stond in de Leidsche
Maandagsche Courant van 29
januari 1691 te lezen: 'Jan Roe
ien van Duynen Hospes tot Kat
wijk op Zee in de blaauwe
Swaan. maakt mits deezen een
yder bekent, dat de Zee tegen
woordig zoo laag is, dat de Fon-
Koek: „Maar meer geld is er
niet. je krijgt er de wachtlijsten
niet mee weg. Het Studiehuis
heeft ook gezegd dat de ge
meente zich aan de afspraken
heeft gehouden. Dit jaar geven
we al zes ton aan basiseducatie
uit." Directeur Gresnigt van het
Studiehuis zegt dat de 180.000
gulden naar de sociale vernieu
wing overgeheveld is. „Die is
niet extra, maar komt nu uit een
andere pot."
Bedrijven
Het rijk sluist bijna drie miljoen
gulden door naar Leiden voor
de basiseducatie. Dat bedrag is
afhankelijk van het aantal inwo
ners, het aantal culturele min
derheden en het aantal werklo
zen in een plaats. Een deelne
mer betaalt daarnaast zestig
gulden per jaar, ongeacht het
aantal cursussen dat hij wil vol
gen.
De politiek deed het Studie
huis de suggestie aan de hand
om het aantal onderwijscon
tracten met bedrijven te verho
gen. Dat levert meer geld op.
„Die contracten nemen nu tien
procent is van het totale onder
wijs", zegt voorlichter Reuge
brink. „Zo hebben we nu een
overeenkomst met de Gemeen
tereiniging, voor het tweede
jaar, dat gaat goed." Maar de
contracten zijn niet zaligma
kend. Vanwege de extra kosten -
grote groepen worden er mee
geholpen, maar de financiële
ruimte voor het opvangen van
individuele cursisten wordt
nauwelijks groter.
VRIJE TIJD
Vrouwendag
Thema van de jaarlijkse vrou
wendag is deze keer 'vrouwen
handel'. In het Leids Vrijetijds
Centrum wordt vanavond over
dit onderwerp een informatie
avond gehouden. Aanvang:
20.15 uur. Kinderopvang aan
wezig.
AbvaKabo
De afdeling Leiden van de Ab
vaKabo houdt op 26 november
vanaf 20.15 uur haar jaarverga
dering in het kantoor Driftstraat
49a.
damenten van het Huys te Brit
ten gantsch klaar en bloot leg
gen, zulx dat mense alle kan
omgaan en zien; ook zyn by
hem eenigen Medaillen, Pen
ningen en Koppen van seld-
saame Aarde gebacken, in ge
dagre Huys te Britten gevonden,
te zien, en goede Accomodatie
en onderregtingen voor de Lief
hebbers te bekomen'.
Fenomeen
Ook de 18de-eeuwse schrijvers
laten zich niet onbetuigd als het
de Brittenburg betreft. Cornelis
van Alkemade en zijn schoon
zoon Pieter van der Schelling
schrijven over dit fenomeen. Jo
hannes Le Francq van Berkhey
zag de Brittenburg driemaal, de
tweede keer (in 1749) maakte
hij er een schetsje van.
Na de nauwkeurige beschrijvin
gen van ooggetuigen uit de
18de eeuw vallen mededelingen
uit de 19de eeuw tegen, gede
tailleerde getuigenissen ontbre
ken. In onze eeuw werden de
resten nog gezien rond 1910, in
1918,1923. in de dertjgei jaren
en in 1957, toen een duik en
bergingsbedrijf hulp moest ver
lenen bij het vrijmaken van een
garnalennet.
In I960 besloot de Nederlandse
Jeugdbond ter Bestudering van
de Geschiedenis (NJBG), samen
met de Onderwater Jagers Club
Amsterdam een speurtocht on
der water te make.n en te zoe
ken naar de Romeinse. Karolin
gische of middeleeuwse ruïne.
Helaas werd van de Britten-
burg-fundamenten niets gevon
den Hieraan was het slechte
weer debet, maar ook het feit
dat de zee vertroebeld werd
door de voortdurend spuiende
sluizen van Katwijk.
Het geheim van de Brittenburg
ligt dus nog op de zeebodem.
Zal dit geheim vóór het jaar
2000 nog ontsluierd worden?
INGRID MOERMAN
Het gaat niet goed met de Ne
derlandse molens. Voor de be
maling van de polders zijn ze
meestal niet meer nodig. Dal
gebeurt vaak al decennia lang
door elektrische gemalen.
Sindsdien staan de molens al
leen nog maar mooi te zijn. En
wie wil er geld steken in iets
dat alleen maar mooi is? De
Rijnlandse molenstichting
heeft 45 molens. Tweederde
daarvan wacht op restauratie.
De provincie Zuid-Holland
stelde daar onlangs 700.000
gulden voor beschikbaar, maar
dat is bij lange na niet genoeg.
Vandaag de vierde aflevering
over molens in de regio die er
slecht bij staan. Over de mo
lens Lijker I en II. Eerdere afle
veringen verschenen op 2, 11
en 18 november.
RUPWETERING RUUD SEP
„Ik hou van twee dingen: van
mijn vtouw en van die molen.
Ik heb veerig jaar op die molen
gedraaid. Ik heb nog een me
daille gehad van de koningin."
De 76-jarige W. van der Pouw
Kraan draaide van 1945 tot 1985
op de Lijker 1 aan de Kleipoel.
ten noorden van Rijpwetering.
In 1960 kreeg hij daar ook nog
eens de Lijker II bij, die meer
naar voren op de dijk staat. „De
molenaar ging dood en ze wil
den geen nieuwe molenaar
Vijfentwintig jaar lang be
heerde Van der Pouw Kraan
beide molens. „Ik ben tot 1985
in dienst geweest van de polder.
Toen kreeg ik ontslag. Ia. ik heb
niet voor niemendal een me
daille gehad."
Totdat de bemaling in 1985
werd overgenomen door een
volautomatisch, elektrisch ge
maal hielden de twee molens
twee eeuwen lang de Droogge
maakte Lijker- en Veenderpol-
der droog. Nadat de molens
overbodig werden, ging het snel
bergafwaarts met de Ujker I.
Jammer, vindt de molenaar.
Vooral ook omdat er „pas nog"
in 1952 een nieuwe vijzel
in de molen is gezet. „Alles
moet vervangen worden. Het is
een verwaarloosd kindje, heb je
er nog wat voor over?"
Terwijl nummer twee nog in
redelijk goede staat is. moet er
aan nummer één volgens de
LEIDEN Zo'n 250
kleine dieren werden
dit weekeinde ten
toongesteld en ge
keurd in de Korte
Vlietschool in Leiden.
Amateurs showden er
hun produkten. Naast
konijnen in vele ma
ten en kleuren waren
dat sierduiven, een
groot aantal kippen-
rassen en cavia's. De
tentoonstelling werd
georganiseerd door
de Leidse Pluimvee-
en Konijnensportver
eniging.
Er viel dit jaar geen
Leidenaar in de prij
zen. De mooiste die-
Wolfers uit Wou-
brugge (konijnen). B.
Bos uit Lisserbroek
(grote hoenders), A.
van Rijn uit Leids-
chendam (dwerg
hoenders) en J van
der Kolk uit Zoeter-
woude (sierduiven).
- mbco kuipers
AGENDA
MAANDAG 25 NOVEMBER
Leiden
Algemene ledenvergadering
van Woningbpuwverenigirtg
Ons Doel in de Vredeskerk aan
de Van Vollenhovekade 21,
aanvang 20 00 uur
Jaarlijkse Vrouwendag in het
Leids Vrijeti|ds Centrum, aan
vang 20.15 uur. kinderopvang
aanwezig
Voorlichtingsavond over ster
ven en begraven in Holiday
Inn, aanvang 20 00 uur, ml.
Tel 02207-14196
Lisse
Bridgen (beperkt roken) door
B C L in het Poelhuys, aan
vang 20 00 uur
Noordwijkerhout
Weekmarkt op het Marktplein,
van 12 00 tot 17.00 uur
Voorschoten
Voorlichtingsavond Voorscho-
molenaar voor ongeveer een
half miljoen worden gerestau
reerd. „Geen geld om hem te
onderhoudenverklaart de
oude molenaar het snelle ver
val. Er zijn wel allerlei restaura
tieplannen. maar die voorne
mens lopen stuk op gebrek aan
geld. „Centjes, jongen, centjes.'
De twee Lijkermolens zijn de
enige twaalfkante stenen mo
lens in Nederland. Beide zij ge
bouwd in 1780. De wieken van
de kolossale molens hebben
een 'vlucht' van niet minder
dan 28 meter, terwijl ze als alles
goed gaat het polderwater bijna
\ier meter omhoog brengen
Sinds het begin van de jaren
twintig had nummer twee een
elektrische hulpmotor, zodat er
ook wanneer er geen wind was
gemalen kon worden. Kort na
dat de molens buiten werking
werden gesteld, is de motor ver
wijderd.
„la. er is een hoop verloren
gegaan. Vroeger kon je in de
herfst bij slecht weer in de mo
len paling vangen. Die kwamen
uit de polder met de stroming
Maar dat gaat nou niet meer.
En bezoekers. Uit alle delen van
de wereld heb ik ze hier gehad.
Sommige waren zo bang als een
wezel voor die wieken. Ik sta
hier natuurlijk nogal dicht aan
de weg. Ik heb hier wel Japan
ners gehad, van die kleine man
netjes. die helemaal in elkaar
doken voor die molen, zo bang
als ze waren."
tense Vrouwenraad over schei
den van afval. Cultureel Cen
trum. Prinses Marijkelaan
aanvang 20.00 uur
DINSDAG 26 NOVEMBER
Katwijk
Sporten voor mensen met CA
RA olv een fysiotherapeut in
sportzaal Boorsma. Zwanen
burg 61. van 15 30 tot 16.30
Leiden
Bijeenkomst van de Vereniging
van Postzegelverzamelaars,
veilingen ruilavond, rest
zwembad De Zijl aan de Para-
manbostraat 66. aanvang
20 00 uur
Noordwijkerhout
Vergadering en postzegelvei
ling van de Postzegelvereni
ging m De Schelft. aanvang
20.30 uur.
Politie vraagt hulp bij opsporen
dader van moord op Leidenaar
Dit weekeinde heeft de Leidse politie een groot aantal opspo
ringsbiljetten verspreid in de Merenwijk, waar de Leidenaar Wil
lem Comelisse met een mes om het leven is gebracht. De politie
heeft een beloning van 25.000 gulden uitgeloofd voor degene die
de beslissende tip heeft voor de oplossing in de moordzaak.
De politie heeft de hoop vooral gevestigd op de Leidenaren van
buitenlandse oorsprong, die nog geen kranten hebben gelezen.
Om die reden is de tekst behalve in het Nederlands, ook gesteld
in het Turks en het Marokkaans. Gehoopt wordt dat vooral veel
mensen de fiets van Comelisse zullen herkennen. De moord op
'Zwarte Willem' komt op 12 december ook in het televisiepro
gramma 'Opsporing Verzocht'.
Afbeelding uit
Deliciae Batavae.
FOTO
PRENTENKABINET
VAN DE
RUKSUNIVERSITEIT f
LEIDEN
rjjP£r
,.^.1 I l^ftf &J
5
iTsmA -4» m
::r i
- V V' i,I
urat/a auandi. ,N-:\jö KtJrj nart
h' j I.
Geheim van Brittenburg
nog immer op zeebodem
