7
Traditie hoog in 't vaandel
c
11 ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Leidse studentenweerbaarheid
bestaat 125 jaar. 'Pro Patria heeft
franje die de mensen leuk vinden'
Pro Patria, de grillige onderafdeling van
de Leidse studentenvereniging Minerva,
bestaat 125 jaar. Een bestaan vol
incidenten. Geschorst voor het vormen
van een erehaag op Prinsjesdag in 1989;
het gooien van een verfbom (1984) in
een slaapzaal en een boze gouverneur
van het Belgische Brabant (1978) bij de
herdenking van de Slag bij Waterloo. Pro
Patria-leden waren dronken en
luidruchtig. Het predikaat koninklijk
onwaardig, vond men.
Pro Patria, de Leidse studentenweerbaarheid,
verschijnt alleen in uniform op straat bij offi
ciële gelegenheden. Op 3 oktober, bij voor
beeld, zoals deze foto laat zien. Of als er op
Prinsjesdag een erehaag op het Binnenhof
moet worden gevormd. Voor de rest? Puur ge
zelligheid. ARCHIEFFOTO JAN HOLVAST
cabreus gezang. Geweren vergeten,
t 11 Wuiven naar de koningin. Een hoge
militair ontsteekt in woede. Gevolg:
de Leidse studentenweerbaarheid Pro Patria
wordt van het Binnenhof geweerd. Geen ere
haag op Prinsjesdag. De uniformen mochten
op de Derde Dinsdag in september 1989 in
de motteballen blijven.
Maar hoe zat dat toch? Hoe kun je toch ge
weren vergeten? Eduard van Lent, student
rechten en voorzitter van Pro Patria, zegt nu
dat alles op een misverstand berustte. De
Leidse studenten hadden de wapens moeten
meenemen naar Den Haag. Maar ze bleven
in de kluis van de politie liggen.
Van Lent: „In Den Haag dachten ze dat wij
de géweren zouden meenemen en wij dach
ten dat we nieuwe in Den Haag zouden krij
gen. Dus vormden we een erehaag op Prins
jesdag zonder wapens. Opzet? Nee, daar was
absoluut geen sprake van. We hebben dit jaar
extra goed ons best gedaan. Het ging alle
maal goed. Ja, we kregen zelfs compli
mentjes."
Scabreuze liederen en zwaaien naar de ko
ningin? „Kijk", zegt de Pro Patria-praeses, „in
de bus wordt gezongen. Studenten uit Delft
schijnen op het Binnenhof oliebollen en ap
pelflappen te hebben gegeten. Dat is ten
strengste verboden, dat weten ze. Maar daar
is niet bij gezongen hoor. Wat ik uit overleve
ring weet is dat zo'n twintig, dertig jaar gele
den studenten op paleis 't Loo naar de konin
gin hebben gewuifd. Het fijne weet ik daar
niet van. Of ze zijn gestraft?" Van Lent haalt
z'n schouders op. „Best mogelijk, maar het is
mij niet bekend."
JAGERS
De geschiedenis van Pro Patria begint in no
vember 1866. Maar eeuwen daarvoor, in
1672, steunden de studenten het leger al om
het vaderland tegen de Spanjaarden te verde
digen. De schutterijformaties, zoals ze wer
den genoemd, werden eervol ontbonden
toen de veldtocht zegevierend was afgeslo
ten. Leidse studenten vochten in 1815 mee in
Waterloo waar Napoleon werd verslagen.
Zestien jaar later namen ze deel aan de tien
daagse veldtocht om een opstand in de zui
delijke Nederlanden, het huidige België, te
bedwingen. In de slag bij Beeringen viel de
Leidse schutter Beeckman, die in de Pieters
kerk begraven ligt. Elk jaar op 3 november
leggen PP-ers een krans op zijn graf.
Pro Patria werd in 1866 opgericht toen er een
militaire interventie vanuit Pruisen dreigde.
Dat was het jaar dat Pro Patria officieel het
vaandel en de tradities- van de Vrijwillige
Leidsche Jagers uit 1831 overnam. Veel Leid
se studenten waren in de Eerste Wereldoor
log gemobiliseerd en in de Tweede Wereld
oorlog was er een studentencompagnie als
onderdeel van de binnenlandse strijdkrach
ten. De compagnie nam actief deel aan de
strijd tegen de Duitse bezetter en aan de be
vrijding van Leiden. Leden van Pro Patria za
ten in het verzet. Soldaat van Oranje, Erik
Hazelhoff Roelfsema en Louis d'Aulnis
Bourouill kregen voor hun moedig gedrag de
Militaire Willems Ridderorde, de hoogste Ne
derlandse dapperheidsonderscheiding.
D'Aulnis is erelid van Pro Patria. Hij mocht
de erewacht bij de inhuldiging van koningin
Juliana in 1948 commanderen.
MARGARET ROSE
De Leidse deelnemers vormen sindsdien het
'Margaret Rose gezelschap'. Het verhaal gaat
dat de studenten in de nacht voor de huldi
ging nogal luidruchtig waren. Zo erg,' dat de
Engelse prinses Margaret Rose in haar slaap
werd gestoord. Ze sloeg daarop de leden van
Pro Patria vanuit haar slaapkamerraam gade.
Na deze nachtelijke inspectie dragen deze
PP-ers haar naam. Margaret Rose is nog altijd
bij de studentenweerbaarheid betrokken.
Toen Pro Patria honderd jaar bestond
kreeg zij het predikaat 'koninklijk'. Twee jaar
terug kreeg het een nieuw vaandel. Het geld
daarvoor, zo'n 12.000 gulden, werd bijeenge
bracht door reünisten van Pro Patria. Het
oude vaandel dat versleten was, werd achter
glas opgeborgen.
Eén en een kwart eeuw Pro Patria. De tra
ditie van weleer staat nog altijd hoog in het
vaandel. Kan dat nog in deze tijd? „Ja", zegt
Eduard van Lent volmondig. „We zijn als le
geronderdeel opgericht, dat na twintig jaar
weer werd afgeschaft. Ongetrainde studenten
waren een gevaar voor zichzelf.
Een feit is wel dat er nog altijd met rangen
wordt gewerkt bij Pro Patria. Mr. drs. Hans
van Baaien, tien geleden praeses van de
weerbaarheid, erelid en president van de
Raad van Commissarissen, zegt daarover:
„Pro Patria is een voortzetting van de Leids
che Jagers. Zij hadden rangen, omdat ze een
onderdeel van het leger waren. PP kopieerde
dat, maar een echte militaire functie heeft
het nooit gehad. Die rangen zijn een traditie.
Alleen op Prinsjesdag hebben ze een functie
en ze doen overal dienst waar Pro Patria als
erewacht optreedt. Een soort operette? Nou,
nee, zo zie ik dat niet. Operette is niet het
juiste woord. Want daarin regent het fouten.
Fouten, die wij juist moeten voorkomen. PP
heeft franje die de mensen leuk vinden."
De Leidse studentenweerbaarheid heeft
door de jaren heen een goede band met het
koninklijk huis. Ondanks de incidenten die er
zijn geweest. Prins Bemhard is zelfs be
schermheer, net als van alle andere weer
baarheden. Van Baaien weet zich uit zijn pe
riode te herinneren dat Pro Patria elk jaar een
keer op bezoek ging bij de prins. „Ik geloof
dat hij dat nu wat minder doet. Tenslotte
wordt de prins ook een dagje ouder. Bij ons
laatste lustrum heeft hij nog wel meegedaan
aan de schietwedstrijden die we organiseer
den. Mijn ervaring is dat we nooit voor niets
een beroep op hem deden als we eens wat
nodig hadden. Ik denk dat hij ons een warm
hart toedraagt want anders was hij geen be
schermheer. Voor ons schept dat naar buiten
zekerheid en een vorm van standing. Het is
ronduit plezierig als je zulke belangrijke
mensen kunt raadplegen om je ergens mee
op weg te helpen."
STROPDAS
Eduard van Lent voegt er nog aan toe dat
prins Bemhard als presentje de lustrum-
stropdas tegemoet kan zien. Dit jaar is die in
blauw uitgevoerd met een klein granaatje er
op afgebeeld. „Dat dingetje staat op alle
stropdassen die we bij de lustrums hebben
laten maken. Het granaatje is het herken
ningsteken van ons moederregiment het
Garde Grenadiers."
Pro Patria is een mannenwereldje. Vrouwen
mogen, zo staat in de statuten, niet als lid
worden toegelaten. Toen Van Baaien nog
praeses was, waren er wat marketentsters lid.
Meisjes, die meegingen naar de vierdaagse
en schietwedstrijden wel leuk vonden. „Als
VTOuwen lid zouden willen worden, zou dat
moeten kunnen, vind ik persoonlijk. In het
leger zitten ook vrouwen. En dat gaat goed. Is
Pro Patria dan zo goed dat vrouwen daar
geen lid van zouden mogen zijn?"
Eduard van Lent zegt dat er over het wel of
niet toelaten van vrouwen nog steeds wordt
gepraat. Niet veel, maar het komt tocht gere
geld aan de orde. Zijn mening? „Laat je ze
toe, dan moet er met een heel oude traditie
worden gebroken. Ik verwacht dat het er ooit
wel eens van zal komen. Aan de ene kant is
het leuk om aan tradities vast te houden,
maar je moet er voor waken niet al te star te
worden. Indien meisjes lid worden geeft dat
ook praktische nadelen. Ben je met een club
jongens op schietwedstrijden, dan duik je 's
avonds met z'n allen in één barak. Meisjes
moet je aan een aparte slaapplaats helpen.
Pro Patria heeft nog een ouderwetse inslag.
De statuten zijn erg oud. Maar laat ik er wel
aan toevoegen dat we geen eng mannenclub-
je zijn."
PRINSJESDAG
Prinsjesdag, Van Lent geeft het eerlijk toe.
heeft een speciale betekenis voor hem. „Als
ik later opa ben en kleinkinderen heb. kan ik
zeggen dat ik op het Binnenhof heb gestaan.
Ik vind dat echt heel mooi. Die paarden en
zo. Prachtig. En het leuke is dat je nog hele
maal vooraan staat ook. We hoeven geen
kaartje aan te vragen om op het Binnenhof te
mogen. Je staat er gewoon. Ik vind het een
hele belevenis, elk jaar dat ik meedoe.
Maar Pro Patria betekent voor hem even
eens handjeschudden van en een borrel drin
ken met belangrijke generaals. „Dan praat je
met bevelhebbers", zegt Van Lent met enig
ontzag. „Dat is toch apart? Ik vind het leuk
om met die mensen van gedachten te wisse
len. Je ziet ze over het algemeen alleen maar
op de televisie. Tegen m'n vrienden kan ik
opscheppen dat ik die man de hand heb ge
drukt."
Rond Prinsjedag kriebelt het bloed bij Van
Baaien ook. „Ik stap altijd even naar het Bin
nenhof om te kijken hoe Pro Patria het doet.
Over dit jaar ben ik redelijk trots. Maar toen
we twee jaar terug van die hoge militair te
horen kregen dat we buitenspel stonden en
geen erehaag mochten vormen, ja. ik kreeg
de schrik van m'n leven. Of dat in mijn tijd
zou hebben kunnen gebeuren?" Even is de
oud-praeses stil. Zegt dan: „Nee. dat geloof ik
niet. Er was veel en intensief overleg. Ons
standpunt was duidelijk: er mocht niets mis
gaan. We zaten op het puntje van de stoel,
stonden als het ware op scherp. Alles werd
gecontroleerd, het kon niet fout gaan. Waar
om nu dan wel? Pro Patria had een paar goe
de jaren achter de rug. Ik denk dat ze wat wa
ren ingeslapen."
VERFBOM
Als de dag van gisteren weet Van Baaien zich
nog het verfbom incident op het legerterrein
De Harskamp te herinneren. Om de weer
baarheid van Pro Libertate, de Haagse schut
tersvereniging voor studenten, te testen,
werd er een rookpot in hun verblijf gegooid.
De grap pakte heel anders uit. De acht stu
denten, die in de slaapzaal verbleven, moes
ten twee dagen ter observatie in de zieken
boeg bij het Gelderse schietterrein in Garde
ren worden opgenomen. Excuus, het vergoe
den van de schade en een berisping van de
officier van justitie waren het gevolg.
Maar daar was de kous niet mee af. De ge
neraal-majoor Cohen van het Nationaal Ter
ritoriaal Commando schortte zijn militaire
medewerking voor een jaar op. Dankzij de
contacten met reünisten kon Pro Patria blij
ven schieten. Alleen moesten ze de geweren
huren. De ledenvergadering van Minerva be
sloot dat PP voorlopig geen subvereniging
meer mocht zijn.
Terugblikkend zegt Van Baaien, die toen al
lid van de Raad van Commissarissen was:l
„Zoiets had natuurlijk nooit mogen gebeu
ren. Dat is de frictie tussen studentikoos en
militair gedrag. Het is moeilijk om de ernst
op zijn tijd goed af te wisselen met vrolijker
studentenvermaak. We kregen van de gene-
raai te horen dat we ons aan de regels moes
ten houden, omdat het écht mis kan gaan.
Natuurlijk, hij had gelijk. Je bent geen voet
balclub. Pro Patria is een koninklijke vereni
ging. Dan heb je je daar ook naar te gedra
gen. Koninklijk schept verplichting. Dus heb r
je heel wat te verliezen. Pas achteraf ga je je
afvragen hoe het koninklijk huis zou reage- -
ren, of de goede contacten met het leger. Mi-
nerva, de stad Leiden wel in stand zouden
blijven. Ja. er stond nogal wat op het spel."
CRISISCOMITT
Van Baaien en consorten gingen niet bij de
pakken neerzitten. In korte tijd werd een cri
siscomité geformeerd om de geknakte repu
tatie weer wat recht te breien. „Ik zat in dat
comité. Wat we hebben gedaan? Een soort
goodwill-missie gemaakt. Half Nederland
zijn we doorgetrokken. Gepraat met de Pro
vinciaal Militair Commandant en noem maar
op. Gelukkig werkte dat. Pro Patria kreeg nóg
een kans en die pakte goed uit. Zoals de
weerbaarheid nu functioneert hebben we
niet te klagen. Wél op het puntje van de stoel
blijven zitten. Hoe dan ook moet je voorko
men dat je door dalen gaat. De pieken kun
nen, wat mij betreft, niet hoog genoeg zijn."
Goede herinneringen? Hans van Baaien
schudt ze uit z'n mouw: aan de laatste garni
zoenscommandant in Leiden, de inmiddels
81-jarige oud-kolonel Theo H. Wessels; Bols,
die als sponsor van Pro Patria een koets vier
dagen liet meerijden bij de vierdaagse in
Nijmegen: de goede band met oud-secreta-
ris-generaal Luns van de VN, die een deel van
zijn studietijd in Leiden doorbracht.
De oud-praeses: „Wessels was een gouden
vent. Ik heb bijzonder goede herinneringen
aan hem. Hij heeft de oorlog als soldaat mee
gemaakt. Een moedig man op het slagveld.
Wessels verliet de dienst als kolonel. Dat zegt
genoeg over hem."
Wessels nu over Pro Patria: „Een goede
club. die ik graag heb gesteund. Zij zijn ten
slotte onze toekomstige reserve-officieren.
Prins Bemhard heeft wel eens over mij ge-
zegd, dat ik één heel groot voordeel had: ik
kende alle loketten in Nederland. Als het no
dig was maakte ik daar voor Pro Patria ge
bruik van."
Rijdt de Bolskoets nog steeds? „Nee. dat is
voorbijvertelt Van Baaien. „De wandelaars
kregen er af en toe een drankje uit om de
ploeg gaande te houden. Er wordt nu op een
wat andere manier gesponsord. Het plaatst
advertenties in lustrumboekjes en zo. Ik weet
wel dat nog wat dozen advocaat worden ge
schonken als de vierdaagse voor" de deur
staat. Het schijnt dat er behoorlijk wat vo<
dingsstoffen in het drankje zitten.
Voorzitter, oud-voorzitter en een hoge militair. Rechts, in vol ornaat, Eduard van Lent en in het midden Hans van Baaien.
FOTO l
