Kunst
Maya kunst in Volkenkunde door Adriaan Venema
Wisselende
afloop van
liefdesduels
Geraffineerde eenvoud
aan Consciëntieplein
Zaterdag 9 november 1991
Redactie: 071-161400 CEES VAN HOORE ANNEMIEK RUYGROK JAN RUSDAM SASKIA STOELINGA Eindredactie: NIEK FAAS Vormgeving: RUTGER J HOOGERDUK
13
NIEUWSLIJN
CPNB-lijst voor best verkochte boeken
AMSTERDAM De Stichting Collectieve Propaganda van het
Nederlandse Boek (CPNB) komt in september 1992 met een offi
ciële lijst van de 100 best verkochte boeken die zijn verschenen
tussen 1 juli 1991 en 30 juni 1992.
Het is voor het eers{ in de historie van de 176-jarige georgani
seerde boekenbranche dat een dergelijke ranglijst wordt gepu
bliceerd aan de hand van de verkopen van alle typen boekwin
kels.
Dali'-sculpturen in Amsterdam
AMSTERDAM Bij Rijkers Art Diffusion in Amsterdam zijn van
12 november tot en met 31 januari vijftien sculpturen van Sal
vador Dali te bezichtigen. Het betreft hier zogenoemde „multi
ples" van de in 1989 overleden Spaanse surrealistische kunste
naar.
Dali heeft, als vele andere kunstenaars, zijn beeldhouwwerken
soms vermenigvuldigd in categorieën van verschillende grootte.
Van zijn omvangrijke werken maakte hij vaak meerdere kleine
kopieën die gecontroleerd en beperkt in aantal waren.
Bram Vermeulen brengt ode aan Brei
HEEMSTEDE In 't Oude Posthuis aan de Herenweg in Heem
stede brengt Bram Vermeulen vanavond in een 'Ode aan Brei'
een alsnog vertaald lied van de in 1978 overleden chansonnier
Jacques Brei ten gehore.
Het gaat om het lied „Jaurès", over de moord in 1914 op deze
socialistenleider, van de hand van Brels vaste vertaler Ernst van
Altena. Deze wordt op de Brel-avond ook geïnterviewd.
Vredesopera Strauss in première
UTRECHT Morgenmiddag zal in muziekcentrum Vredenburg
in Utrecht de première plaatsvinden van Richard Strauss' paci
fistische opera 'Friedenstag'. Het betreft de eerste uitvoering (in
concertante vorm) in Nederland van een compositie die een
muzikaal protest tegen oorlog en een oproep tot vrede is.
Strauss componeerde het werk - dat in de 17e eeuw, in de Ne
derlandse stad Breda speelt - ter gelegenheid van de jubileum
herdenking van de Vrede van Münster. Na de première verbo
den de nazi's verdere uitvoeringen van het werk.
HET AARDEWERK VAN de Maya's
met de fraaie beschilderingen trekt al
zeer lang de aandacht. Veel voorstellin
gen lijken weergaven te zijn van een
bovennatuurlijke wereld.
Voorproefje van grote tentoonstelling in Columbusjaar B EG lik V6StdijkklïrPT
Maya's van Mexico. Het Rijksmuseum voor Volkenkunde
heeft in een kleine tentoonstelling eigen topstukken,
maar ook stukken uit Mexico in bruikleen om de klassie
ke periode van de Maya kunst in beeld te brengen. Een
bijzondere aanvulling op de collectie in het Leidse muse
um.
LEIDEN SASKIA STOELINGA
Vanaf 500 voor Christus begon
zich in het zuidelijk hoogland
van Mexico en Guatemala de
typerende Maya traditie te ont
wikkelen: rijk bewerkte rechtop
staande stenen (stéles), altaren
en vroege vormen van bekende
klassieke Maya goden. In de
klassieke periode (250 tot 900
na Chr.) kwam ook het schrift
tot volle ontplooiing: in hiëro-
glyfische teksten werd de posi
tie van de vorst en zijn plaats in
de geschiedenis op afbeeldin
gen verklaard.
Het aardewerk van de Maya's
met de fraaie beschilderingen
trekt al zeer lang de aandacht.
Veel voorstellingen lijken weer
gaven te zijn van een bovenna
tuurlijke wereld. Goden en sèe-
nes met krijgers, dansers en
edelen worden uitgebeeld, maar
daarnaast lijken ook momenten
uit het dagelijks leven erop te
staan. De Maya schilderkunst,
zowel die van het aardewerk als
van de muurschilderingen is re
alistisch van aard. De tekenin
gen of schilderingen worden
soms zeer weelderig uitgebeeld,
bijna karikaturaal, en dan weer
abstract.
De beeldjes werden zowel
met behulp van mallen als met
de hand gemodelleerd. Veel
voorwerpen hadden niet alleen
de functie van beeldje en van
grafgift, maar konden ook wor
den gebruikt als fluit. De beeld
jes en het bewerkte jade werd
meegegeven als offer aan de go
den of om de reis van de dode
in het hiernamaals te veraange-
Stèles en altaren werden op
de plaza's en voor gebouwen
opgesteld en waren voor ieder
een te bezichtigen. Uitgebeelde
scènes en teksten hadden een
publiek karakter. Daarnaast be
vonden steensculpturen, in de
vorm van lateien en muurpane
len, zich in de paleizen en tem
pels. Veel steensculpturen zijn
vervaardigd van zachte steen
soorten, zoals kalksteen. Die
steensoort kwam veel in het
Maya gebied voor en was mak
kelijk te bewerken.
Topstukken
Een topstuk van Volkenkunde is
zo'n kalksteen met resten van
beschildering (latei 766 na Chr).
Deze latei markeerde eens de
bovenkant van een doorgang in
Stucco hoofd (600 - 900 na Chr.)
met resten van rode beschildering,
regio Palenque, Chiapas. Fraai ge
modelleerd is dit stuk typerend
voor het vakmanschap van de
Maya's op het gebied van de stuc
co-reliëfkunst.
FOTO MUSEUM VOLKENKUNDE
een tempel in La pasadita in
Mexico. Ted Leyenaar, conser
vator Latijns Amerika, wijst erop
dat de beide rijk uitgedoste
mannen de heerser Vogel-Jagu
ar van Yax-chilan en de Cahal
van La Pasadita de typische
cactles, sandalen met achilles
pees-bescherming dragen. Vol
gens Leyenaar worden deze
schoenen nog steeds gedragen.
"Met de komst van de Span
jaarden begin 16e eeuw is de
cultuur niet helemaal onthoofd.
Het heupweefgetouw wordt ook
nog steeds gebruikt, ondanks
het door de Spanjaarden gein-
troduceerde trapweefgetouw
ook wel koloniaal weefgetouw
genoemd. Dat geldt ook voor de
oven. De meeste pottenbaksters
bakken de handgemodelleerde
voorwerpen nog gewoon in de
openlucht afgedekt met brand
materiaal en scherven".
Een ander topstuk, afkomstig
uit het museum van Chiapas, is
'De Denker'. Een aardewerk
sculptuur opgebouwd uit vaas
met deksel, voorstellend een
menselijk figuur in 'denk-hou-
ding' met geloken ogen.
Ook de hedendaagse Maya
cutuur en tradities zijn op de
expositie niet vergeten. De
Maya's bewonen op dit mo
ment een gebied dat even groot
is als dat van voor de komst van
de Spanjaarden. Het totaal aan
tal Maya's bedraagt 3 k 4 mil
joen, waarvan anderhalf mil
joen in Mexico woont.
Deze kleine interessante ten
toonstelling is een voorproef
voor de grote tentoonstelling
'Kust tot Kust', die het volgend
najaar in het Columbusjaar
wordt gehouden. In 'Kust tot
Kust' worden de culturele en de
antropologische aspecten van
Midden-Amerika belicht. Ook
dan komt de Maya cultuur weer
aan bod. Behalve de eigen mu
seale collectie, komen er voor
die gelegenheid ook stukken uit
ander Nederlandse musea en
musea Uit Duitsland naar Vol
kenkunde.
LEIDEN IRENE VAN BEVEREN
CEES VAN HOORE
Adriaan Venema's zwartboek
over de houding van Simon
Vestdijk in WOII heeft voor een
breuk gezorgd binnen de Vest
dijkkring. Dat bleek gisteravond
tijdens een door de Maatschap
pij voor de Nederlandse Letter
kunde georganiseerde discussie
over dit werk in Leiden. Harry
Bekkering, voorzitter van de
Vestdijkkring: „Op persoonlijke
titel had ik toegezegd het twee
de gedeelte van deze discussie
avond te leiden. Dat vond het
bestuur kennelijk te voorbarig.
Het resultaat is dat ik hier van
avond alleen sta. Ik treed bin
nenkort af als voorzitter. Ik wil
de mij eerst nog herkiesbaar
stellen. Dat doe ik dus nu niet
meer."
Adriaan Venema opende het
verbale steekspel met enkele
fraaie staaltjes retorica. „Ik ben
in een slecht humeur. Wat is de
zin van het leven en van deze
avond in het bijzonder? Ieder
een bevindt zich al in de loop
graven, niemand wordt hier wij
zer van."
Mieke Vestdijk gaf een verkla
ring voor het ontbreken van de
opdracht aan Ter Braak in de
Duitse vertaling van 'Aktaion
onder de Sterren': „Een autéur
geeft niet uit, dat doet de uitge
ver. In de drukproeven van de
Duitse vertaling ontbrak het
schutblad. Vestdijk wist dus niet
dat die opdracht werd weggela
ten. In de briefwisseling tussen
Vestdijk en Willem Pijper, die
binnenkort verschijnt, zal deze
kwestie aan de orde komen."
Nord was verdrietig over de
positieve recensie die Vestdijk
schreef over een bundel met
Führergedichten van Gerhard
Schumann. „Hoe heeft hij dat
in vredesnaam kunnen doen?"
Voor De Moor was Vestdijks
aanmelding voor de Kultuurka
mer een klap. „Als je dat leest,
begint het je te ijzen." Hoewel,
hij had tijdens de Koude Oorlog
zelf ook wel eens gedacht: „Als
de Russen komen, ga ik collabo
reren als de pest."
Waarom liet Vestdijk eigenlijk
zoveel Duitse vertalingen van
zijn werk verschijnen? Max
Nord: „Hij zat in geldnood."
Volgens Venema had Vestdijk in
de oorlog een netto inkomen
van 3500 gulden per jaar, terwijl
een arbeider maar 2000 gulden
vesdiende. Daarbij kreeg hij in
1942 ook nog eens een extraatje
van ruim 4800 gulden van zijn
Duitse uitgever. Dat is nu zo'n
slordige 70.000 gulden.
Vestdijk noemde de bezetting
een voor hem „gunstige con
junctuur". Mieke Vestdijk: „Lo
gisch. Hij had in Duitsland veel
grotere oplagen dan in Neder
land. O ja, over die Duitse verta
ling van 'Ierse nachten' heeft
Vestdijk nooit een afrekening
ontvangen. Ik wil toch wel eens
weten hoe dat zit."
Het appartementen
complex op de hoek
van het Consciën
tieplein met de Vliet in Leiden
heeft, in de voorbereidingsfase,
veel stof doen opwaaien. De ei
gentijdse architectuur werd
door omwonenden als té mo
dem gekenschetst en zou af
breuk doen aan het historisch
stadsgezicht ter plaatse. Het in
middels gerealiseerde project
bewijst het tegendeel. De nieu
we invulling steekt zelfs gunstig
af bij de grijze middelmaat die
in een stad als Leiden de boven
toon voert.
Het nieuwe complex, ontwor
pen door architect Jan Splinter
in samenwerking met Art
Nieuwpoort, is gesitueerd op
een terrein dat is vrijgekomen
door de sloop van een oud fa
briekscomplex. Het bouwterrein
vormde, door de vele hoeken en
gaten en met de diverse aan
sluitingen op de bestaande be
bouwing, een uiterst gecompli
ceerde begrenzing voor de
nieuwbouw.
De architecten hebben er voor
gekozen om de invulbebouwing
niet alle hoeken en gaten van de
lokatie nauwkeurig te laten vol
gen. Een oplossing werd gevon
den in drie op zichzelf staande
bouwblokjes met elk twee wo
ningen. De ruimte tussen de
bouwblokjes is met glas over
kapt en functioneert als een
binnenstraat, waaraan de en
trees van de woningen zijn gele
gen, en die de verschillende
bouwblokjes met elkaar ver
bindt.
Door telkens één van de zijwan
den van de afzonderlijke woon-
blokjes te verdraaien in de rich
ting van het aanpalende perceel
is een redelijk vloeiende over
gang bereikt tussen de nieuw
bouw en de bestaande bebou
wing. De architecten zijn er in
geslaagd met deze, voor de bin
nenstad tamelijk ongebruikelij
ke opzet, een aanvankelijk inge
wikkelde situatie terug te bren
gen tot een geraffineerd, maar
toch eenvoudig bouwproject.
De kwaliteit die het ontwerp al
in de hoofdopzet heeft meege
kregen, door het uitbuiten van
de specifieke bouwlocatie, is in
de uitwerking verder versterkt
door de zorgvuldige detaillering
en afwerking. Het subtiele ge
bruik van kleur geeft het com
plex'een verfijnd accent. Een
nadeel is wel dat de privé-bui-
tenruimte van de woningen mi
nimaal is.
Merkwaardig is dat dit project
op zoveel verzet is gestuit in de
wijk omdat het niet in even
wicht met de historische omge-
Een perfecte mix van aangepaste en eigentijdse architectuur.
FOTO PR
ving zou zijn. Het complex is in
schaal en materiaalkeuze juist
optimaal aan de omliggende
monumentale bebouwing aan
gepast. De gevels zijn opgetrok
ken uit een gladde, rode bak
steen (de favoriete steensoort
van beide architecten), het ge
bouw is nergens meer dan drie
bouwlagen hoog en voorzien
van Schuine kappen met een
zinken bekleding. Jarenlang wa
ren dat de ingrediënten waar
mee veel woonhuizen aan de
Vliét werden neergezet.
Het enige dat de architecten te
verwijten valt is dat'ze een ap
partementencomplex hebben
neergezet dat breekt met het
patroon van individuele gevel
tjes en verstoken is van zeven-
tiende-eeuwsè ornamenten.
Een zorgvuldig vormgegeven
nieuwbouwproject komt echter
ook zonder die historische fran
je wel tot zijn recht.
De architecten zijn er in ge
slaagd met een traditioneel ma
teriaal als baksteen een aange
paste invulling te maken en te
gelijkertijd een heldere en strak
ke vormgeving te bereiken die
het nieuwbouwcomplex een
heel specifiek, eigentijds karak
ter geeft. Het project is eigenlijk
een perfecte mix van aangepas
te en eigentijdse architectuur.
Het Consciëntieplein ziet er met
de nieuwbouw als herboren uit.
Het in omvang bescheiden
bouwproject bewijst dat met
veel inzet en inventiviteit ook
kleine stadsvemieuwingsprojec-
ten een positieve uitstraling op
de omgeving kunnen hebben
en neemt daarom een plaats in
tussen de beste woningbouw
projecten, in Leiden, van de af
gelopen jaren.
JAN RIJSDAM
Project: 6 woningen aan de
Vliet/Consciëntieplein.
Ontwerp: J.D. Splinter Ls.m.
WJL Nieuwpoort.
Opdrachtgeven Bakels Ou-
werkerk, Zoeterwoude.
Uitvoering: 1990.
9/11 LAKtheater Leiden,
Elkaar vragen wat je wilt, wat
je nodig hebt, fijn vindt, elkaar
uitdagen, wedstrijdjes houden:
dat is de spannende omweg die
naar de liefde leidt. De dubbel-
choreografie 'Be Long'/'Still
You' van Suzy Blok en Christop
her Steel gaat daarover.
Aan het begin van 'Be Long',
gedanst door Blok en Steel zelf,
stellen de dansers elkaar de
vraag wat ze willen. Er volgt een
acrobatisch spel, waarin ze el
kaar de baas proberen te blijven
en elkaar tot wilde toeren 'verlei
den, totdat de uitputting erop
volgt. Ze duikelen over elkaar,
dansen op een stoel, springen
op de trampoline en laten el
kaar kunstjes doen met glazen
theebekers. Zo ontstaat er een
sprankelende machtsstrijd in
een circusachtige sfeer. Aan het
eind komen de twee andere
dansers van deze voorstelling
(Gabrielle Uetz en John Taylor)
de piste opruimen voor het vol
gende nummer: 'Still You', een
choreografie die ook vol kunst
jes zit, maar meer het karakter
heeft van een speelse wedstrijd,
zoals -dinderen die houden. De
één bouwt een huisje van thee
zakjes, de ander probeert dat
om te kegelen met een theebe
ker. Ze zitten elkaar na, sprin
gen over de tafel, proberen el
kaar tegen te houden en gooien
met een slof, waarbij ze een
spelletje spelen in de trant van
'Noem een kleur met de letter
O'. De manier waarop de dan
sers elkaar te slim af proberen
te zijn is aanstekelijk komisch.
Er zijn verbindende elemen
ten aan te wijzen tussen 'Be
Long' en 'Still You'. Die wijzen
op een tegenstelling. De glazen
theebekers worden eerst ge
bruikt voor een soort even-
wichtstruc: Steel brengt Blok
zover dat zij de bekers op de mg
van haar hand laat balanceren,
waardoor ze zo in beslag wordt
genomen, dat ze geen beweging
meer kan maken. In 'Still You'
gebruiken de dansers de thee
beker juist om met een kegel
en vangspelletje elkaar in bewe-
'Be Long'/'Still You' door Suzy Blok en Christopher Steel.
Beide choreografieën worden
mooi en krachtig uitgevoerd.
Toch overtuigt 'Still You' meer
dan 'Be Long'. De spanning van
'Be Long' zakt nu en dan weg,
als de dansers hun felle bewe
gingen onderbreken en een
poosje zitten na te denken hoe
ze het spel weer op kunnen vat
ten. Op zo'n moment is er even
een leegte. Een ander zwak
punt van 'Be Long' is dat de
strekking niet duidelijk is. Steel
en Blok dansen zeer gelijk op. Je
voelt dat ze op elkaar inge
speeld zijn. Ze vinden elkaar in
de dans. Maar daarmee is moei
lijk te verbinden dat dit deel van
de voorstelling zo'n negatieve
uitkomst heeft. Het eindigt er
mee dat de dansers aan elkaar
vastzitten met een snoer. Bij Su
zy Blok is dat om haar middel
gebonden, Christopher Steel
legt er een strop mee aan terwijl
hij met een stiletto loopt te
gooien. Ze raken zo verstrikt dat
ze elkaar lijken vast te zetten in
hun poging bij elkaar te vinden
wat ze willen. Onderwijl geeft
een song van de Rolling Stones
antwoord op de vraag waarmee
de voorstelling begon: je kunt
niet altijd krijgen wat je wilt.
In 'Still You' is er van het be
gin tot het eind geen twijfel aan
de verstandhouding. Het is in
nig en vredig zoals Gabrielle
Uetz En John Taylor naast el
kaar liggen aan het begin, een
vredigheid die op geen enkel
moment in gevaar komt door
de krachtmetingen die ze ver
volgens aangaan. In alles wat ze
doen werkt door wat ze ermee
bedoelen: er wordt gegooid met
een beker, maar ineens gooit de
danseres zichzelf i.p.v. de beker
in de armen van de danser. Dat
gaat iets zwaarder, maar net zo
soepel. Als één van de twee in
BOUWKUNST
De ruimte tussen de bouwblokjes is met glas overkapt
het vragenspelletje niet op tijd
antwoordt, geeft de ander een
opdracht die steeds ingewikkel
der wordt: op of onder de tafel
rollen, de stoel op het hoofd la
ten balanceren, springen, rond
jes draaien enz. /Us het te zwaar
wordt en Gabrielle Uetz achter
het decor verdwijnt en niet te
rug lijkt te komen, is het ontroe
rend te zien, hoe de achterge
bleven Taylor reageert. Een
beetje onhandig en ontredderd
probeert hij het spel alleen
voort te zetten. Hij wacht totdat
ze terugkomt. Maar met dal
wachten zakt de spanning niet:
het publiek wacht mee. De har
monie waarmee deze voorstel
ling eindigt wordt prachtig ge
voelsmatig uitgedrukt.
