Feiten
Bush schrijft met zijn
voorstellen geschiedenis
Belangrijkste elementen
uit voorstellen van Bush
Maandag 30 september 1991 Redactie: 023-150225 janine bosma altan erdocan ronald frisart (chef) onno havermans Patrick van den hurk hans jacobs margot klompmaker jan preenen sjaak smakman
Vertalingen: MARGREET HESUNGA LUUTJE NIEMANTSVERDRIET Vormgeving: ANDRIES DETMAR
2
EN MENINGEN
WASHINGTON HENK DAM
Op elf luchtmachtbases in Amerika rolden zaterdag in to
taal veertig B-52 bommenwerpers naar hun hangars.
Daar werden ze ontdaan van een dodelijke lading: de
atoomwapens in hun ruime buiken. Het betekende het
einde van een praktijk waarmee de Amerikanen in 1955
begonnen en die tot dit weekeinde voortduurde. Al die
jaren waren de angstaanjagend grote en sinistere bom
menwerpers paraat om hun bijdrage te leveren aan de
Laatste Oorlog, aan de nucleaire doemdag.
afnemen om zich tot de tanden
toe nucleair te bewapenen. Ze
ker na de mislukte coup van or
thodoxe communisten in de
Sovjetunie, afgelopen augustus,
weet het Witte Huis nu dat het
Rode Gevaar voorgoed geweken
is. Immers: het bijna lachwek
kend impotente karakter van de
putsch toonde aan, dat de in
woners van de Sovjetunie, in
clusief sommige van hun hoog
ste militairen, niet langer naar
een centraal gezag luisteren.
De gebeurtenissen sindsdien,
waaronder de opheffing van de
communistische partij en de
onafhankelijkheidsverklaringen
van tal van Sovjet-republieken,
hebben de wederopstanding
van een monolitische en impe
rialistische macht alleen nog
maar ondenkbaarder gemaakt.
Een tweede reden voor Bush
om met zijn initiatief te komen,
was dat hij zich onder druk
•voelde staan van het Congres en
van de bondgenoten in West-
Europa. De bondgenoten dron
gen er steeds meer op aan dat
het tijd werd om te reageren op
de evolutie in de Sovjetunie, en
dat in ieder geval aan de korte-
drachtswapens geen enkele be
hoefte meer bestaat.
De eerste dertien jaar vlogen B-
52's constant rondjes boven de
VS, uit angst dat de Sovjets erin
zouden slagen in één klap alle
Amerikaanse atoomwapens op
het vasteland uit te schakelen.
Sinds 1968 stonden er 24 uur
per etmaal B-52's op startbanen
van de elf bases klaar om bin
nen de minuut volgend op een
presidentieel bevel aan hun
holocaust-vlucht te beginnen.
Dat is nu voorbij.
Een zeer tot de verbeelding
sprekend symbool van de drei
ging van een kernoorlog is daar
mee afgevoerd naar het muse
um van de militaire geschiede
nis. Het was een rechtstreeks
gevolg van de speech die presi
dent Bush zaterdag (Nederland
se tijd) hield.
Zelfs in de revolutionaire tijden
waarin wij leven, valt de tv-rede
van de Amerikaanse president
op als een historisch, monu
mentaal wapenfeit. Bush
schrijft geschiedenis. Want in
twintig minuten deed hij de
meest verstrekkende voorstellen
op het gebied van kernontwa
pening sinds het begin van het
atoomtijdperk.
Ontmanteling
En het waren niet alleen voor
stellen, het was ook een actie
plan. Zaterdag al gaf het Pen
tagon de opdrachten die zullen
leiden tot de grootste, eenzijdi
ge ontmanteling van atoomwa
pens ooit;
Wat bracht Bush ertoe om te
komen met dit aanbod „van on
gelooflijke afmetingen", om
met zijn woordvoerder Fitzwa-
ter te spreken? Er waren drie
belangrijke overwegingen.
Om te beginnen heeft het einde
van de Koude Oorlog de nood
zaak voor de Amerikanen doen
'Vredes-dividend'
In het Congres benadrukten de
oppositionele Democraten ook
telkens dat Bush nu eens op
moest schieten met het moge
lijk maken van een 'vredes-divi-
dend': De oude aantijgingen dat
hij een man zonder visie zou
zijn, kwamen daarbij alweer uit
de kast.
Voor de Democraten betekende
dat: scoren. Want uit peilingen
blijkt, dat een meerderheid van
de Amerikanen vindt dat hun
land de vele dollars die nu nog
naar defensie gaan, voor een
groot deel beter kan besteden.
Aan onderwijs bijvoorbeeld. Of
de kreperende binnensteden. Of
de beroerde wegen en bruggen.
.Volgend jaar zijn er presidents
verkiezingen, en dus werd het
voor Bush aantrekkelijk om tot
actie over te gaan. En dat deed
hij. Zijn initiatief van vrijdag
heeft de Democraten alle"wind
uit de zeilen genomen. Dezen
konden vrijdagavond dan ook
alleen nog maar zuur zeggen:
„Hij heeft bijna al z'n ideeën
van ons gepikt".
Dan is er nog een derde, zwaar
wegende reden waarom Bush
met zijn aanbod kwam, met na
me het aanbod om alle tacti
sche kernwapens naar de sloop
te brengen. Het Witte Huis
maakt zich zorgen over de tacti
sche kernwapens op het grond
gebied van De Unie van Soeve
reine Staten is.
We hebben het over grote aan
tallen wapens, dat in de eerste
plaats. De Unie beschikt over
11.500 tactische wapens op het
land, verdeeld over een groot
aantal Uniestaten, en nog eens
3500 tactische wapens op zee.
De grote angst van de Amerika
nen sinds de augustus-coup is,
dat die wapens in verkeerde
handen terechtkomen. Want de
korte-drachtswapens van de
Sovjets zijn lang niet zo goed
beschermd als hun strategische
lange-afstandsraketten.
Wildeman
Er is dus altijd de kans dat een
of andere wildeman aan het
hoofd van een kleine, vechtlus
tige Uniestaten wat nucleaire
granaten, bommen of korte-af-
standsraketten in bezit krijgt. Er
is zelfs een kans dat eeri van die
staten de wapens op hun
grondgebied gaan doorverko
pen aan zeg Iran, Irak of Libië.
Die landen zouden dan op hun
gemak de gebruikte technologie
kunnen bestuderen, dat op z'n
minst. Ze zouden desnoods het
plutonium, verrijkt uranium en
tritium kunnen verwijderen, en
dat in bommen van eigen ma
kelij kunnen stoppen. Allerlei
scenario's zijn mogelijk.
Het is om die reden dat de
Amerikanen met hun plan kwa
men om alle korte-drachtwa-
pens te vernietigen, in de hoop
en verwachting dat de
Sovjets hetzelfde zullen doen.
Voor het te laat is.
Betekent het initiatief van Bush
dat hij Amerika's hele nucleaire
winkel heeft weggegeven? Verre
van dat. Bij nadere bestudering
van het presidentiële aanbod
kun je alleen maar tot de con
clusie komen dat hij precies
weet wat hij van de hand doet.
Voor wat de tactische wapens
betreft: de Amerikanen hebben
goede redenen om van deze
bommen, granaten en raketten
af te komen. Ze zijn bovendien,
bij afwezigheid van een poten
tieel front in Europa, niet langer
nodig. En zelfs voor het nu on
denkbare geval dat de Europese
veiligheid toch nog in het ge
ding komt, blijven nog altijd de
atoomwapens aan boord van in
Europa gestationeerde Ameri
kaanse vliegtuigen operationeel.
Minder genereus
Het aanbod om de korte-af-
standswapens van Amerika's
schepen en onderzeeboten af te
halen, wordt ook wat minder
genereus als men bedenkt dat
de USS veel en veel meer van
dit type wapens op zee heeft.
En de strategische wapens: het
aanbod van Bush om de MX-ra-
ketten niet mobiel te maken,
krijgt enig relief voor wie weet
dat het voorstel om deze raket
ten ondergronds op rails te zet
ten het vrijwel zeker niet in het
Congres zou hebben gehaald.
Tenslotte is het Amerikaanse
aanbod om met de USS te on
derhandelen over de vernieti
ging van alle op land gestatio
neerde strategische raketten
met meervoudige kernkoppen
al eens eerder gedaan.
De geprekspartner zei toen
'njet'. En met goede reden. Zij
hebben hun kernmacht vooral
op dit type raketten geconcen
treerd. De ruggegraat van de
Amerikaanse kernmacht be
vindt zich onder zee en wordt
gevormd door de met meervou
dige kernkoppen uitgeruste Tri-
dent-raketten aan boord van
onderzeeboten.
Die raketten noemde Bush in
zijn rede niet eens. Dat komt
omdat de Amerikanen daarover
niet willen praten. Zo gezien,
was het ontwapeningsaanbod
van de president in meer dan
één opzicht eenzijdig.
George Bush
De voorstellen die Bush zater
dag heeft uiteengezet, bevatten
zowel eenzijdige reductiemaat
regelen als voorstellen aan de
Unie van Soevereine Staten (de
voormalige Sovjetunie) tot ge
zamenlijke inkrimping. Hier
volgen de belangrijkste ele
menten uit zijn toespraak.
Vermindering en uiteindelijk
totale verwijdering van alle op
land gestationeerde ballisti
sche kernraketten die zijn uit
gerust met meer dan één kern
kop, zowel aan Amerikaanse-
als aan USS-zijde. De Unie
heeft meer van deze wapens
dan de VS. Als Moskou het
voorstel aanvaardt, zouden de
VS 500 MX-raketten moeten
afstoten. Bush heeft overigens
niet gesproken over ballisti
sche raketten die vanuit zee
worden afgeschoten zoals de
Trident en de Poseidon. Op dat
gebied hebben de VS een voor
sprong.
Eenzijdige vernietiging van
alle op land gestationeerde
tactische kernwapens, die mo
menteel in Europa en Zuid-Ko
rea zijn gestationeerd. Verder
verwijdering van alle tactische
kernwapens van schepen en
onderzeeërs. Het tactische ar
senaal omvat 1.300 artillerie
granaten, 850 Lance-raketkop-
pen, ongeveer 100 Tomahawk
kruisraketten en 500 kernwa
pens voor de korte afstand die
op Amerikaanse schepen zijn
gestationeerd. Een deel zal
worden vernietigd, een ander
deel opgeslagen.
Opgeven van plannen voor
een omstreden spoorwegnet
ten behoeve van de MX, die
overigens daags tevoren al
door de Senaat waren afgewe
zen.
Voortzetting van de plannen
voor de B-2 bommenwerper en
het Strategisch Defensie Initia
tief (SDI), ook wel Star Wars
genoemd.
Aandrang op de USS om al
haar nucleaire artillerie, ballis
tische raketten voor de korte
afstand en systemen als nucle
aire landmijnen te vernietigen.
Beëindiging van de perma
nente staat van paraatheid van
veertig kernbommenwerpers.
Versnelling van de vernieti
ging van lange-afstandsraket
ten die onder het Start-verdrag
vallen, zodra het verdrag is ge
ratificeerd door de parlemen
ten van de VS en de USS.
Het onder één bevel plaatsen
van kernwapens die momen
teel apart door de marine en
de luchtmacht worden be
heerd. De wapens moeten
daartoe worden overgebracht
naar de luchtmachtbasis Offut
in Nebraska.
Een overeenkomst met de
USS om een defensiesysteem
tegen ballistische raketten op
te zetten, voor gebruik in geval
van aanvallen door terroristen
of regimes als dat van Irak.
Personeel van de US Air Force bij een B52. Dit tot de verbeelding sprekend symbool van de dreiging van een
kernoorlog wordt afgevoerd naar het museum van de militaire geschiedenis. •fotoafp ian showell
Gorbatsjov is
voorzichtig én
dolenthousiast
WASHINGTON Rtr-AP
In Moskou bestaat groot en
thousiasme over de ontwape- i
ningsplannen van Bush. Dat
hebben de Amerikaanse minis
ter van defensie Richard Che
ney en de veiligheidsadviseur
van het Witte Huis, Brent Scow-
croft, gisteren verklaard.
Tegelijkertijd viel uit een televi
sie-interview met Gorbatsjov op
te maken dat de USS voorals
nog voorzichtigheid betracht.
Zowel Gorbatsjov als de Russi
sche president Boris Jeltsin
toonden zich opgetogen, aldus
Cheney en Scowcroft. „Ik was
aanwezig bij de gesprekken van
Bush met Gorbatsjov en Jeltsin. I
Ik kan iedereen verzekeren dat
zij heel enthousiast reageer
den", aldus Scowcroft.
De twee Amerikanen zeiden te
verwachten dat de Unie van
Soevereine Staten overeenkom
stige ontwapeningsstappen zal
zetten.
Gorbatsjov zelf zei zaterdag dat
Bush' voorstellen een „serieuze
beweging naar een kemvrije
wereld" beloven. „Zonder enige
overschatting, is onze waarde
ring van deze voorstellen posi
tief. Zeer positief, stelde Gor
batsjov in een televisie-uitzen- 1
ding.
„Het is heel belangrijk dat het
proces van nucleaire ontwape
ning waarbij onze beide landen
betrokken zijn, een nieuw ni
veau bereikt, nieuwe dynamiek
krijgt", zei hij.
De president deed echter geen
concreet tegenvoorstel. Hij zei j
dat het daarvoor nog te vroeg
was. „Dat zou van onze kant te
haastig en voor niemand over
tuigend zijn".
Hij wil dat deskundigen van
beiden partijen de plannen uit- j
gebreid bestuderen.
Gorbatsjov zei dat hij donder
dag al per brief door Bush op de
hoogte was gebracht van diens
plannen én er vrijdag in een te
lefoongesprek met de Ameri
kaanse president over van ge
dachten had gewisseld. Hij stel
de Bush daarbij uitebreid vra- 1
gen over de plannen.
Ook toen een reactie van én- I
thousiasme én voorzichtigheid.
De verwachte „belangrijke posi
tieve stappen" van de USS blij
ven nog uit.
COMMENTAAR
Het is verleidelijk om de klinkende over
winning van Kok afgelopen zaterdag alleen
in negatieve termen te omschrijven: vier
van de vijf afgevaardigden stemden in
Nijmegen voor de huidige PvdA-leider (en
daarmee voor de wao-plannen waar ze in
hun hart fel tegen zijn) omdat ze niet an-
ders konden. Kok op dit moment wegsturen
zou immers een ramp van ongekende om
vang voor de Partij van de Arbeid worden.
Bij de nieuwe verkiezingen die daarop on
vermijdelijk zouden volgen, zou de PvdA
gehalveerd worden in de Kamer en als poli
tieke macht voorlopig zijn uitgerangeerd.
En welke PvdA'er kiest daarvoor?
Er is echter ook een andere kant. Kok heeft
zich voor het eerst duidelijk gemanifesteerd
als partijleider en afscheid genomen van
zijn FNV-verleden. De man die in de vakbe
weging naar iedereen luisterde en vervol
gens een compromis formuleerde, heeft ge
kozen en zich schrap gezet. Los van de on
beholpen politieke strategie die hij daarbij
heeft gevolgd, heeft Kok als eerste leider
van zijn partij de in de jaren zestig en ze
ventig gegroeide taboes over de verzor
gingsstaat zij het noodgedwongen ter
discussie gesteld. En hij heeft dat overleefd.
Dat opent een nieuw perspectief voor de
PvdA.
In de jaren tachtig is in rapporten van
PvdA-prominenten als Van Kemenade, Rit-
zen, Pronk en Kalma de sluimerende crisis
gesignaleerd rond de sociale zekerheid en,
in fiet verlengde daarvan, de identiteit van
de sociaal-democratie in Nederland. Steeds
werden die rapporten snel in de onderste
bureaulades gestopt om daar niet meer uit
te komen.
Met de uitslag van Nijmegen in de hand
kan Kok die la opentrekken en de discussie
(her) openen. Makkelijk zal dat niet zijn.
Voor veel PvdA'ers is de partij immers syno
niem met het huidige stelsel van sociale ze
kerheid, ongeacht of dat betaalbaar of zelfs
wenselijk is. Kok heeft echter aangegeven
het zaterdag verkregen mandaat te willen
gebruiken om de discussie over de sociaal
democratie in de jaren negentig aan te
gaan. Hij sprak al over 'emancipatie in soli
dariteit'.
De inhoud die de PvdA daaraan onder lei
ding van Kok gaat geven, wordt beslissend
voor de overlevingskansen van het sociaal
democratische gedachtengoed. Wat dat be
treft is'het congres in Nijmegen niet meer
geweest dan een begin van een discussie
die tot in de haarvaten van de partij zal
moeten doordringen.
KOKANJE
FOTO AFP J. DAVID AKE
In de krant van afgelopen
vrijdag trok dit berichtje
mijn aandacht: „De Raad
van State heeft gisteren de fami
lie Van Weert op Schiermonni
koog in het gelijk gesteld, waar
door het gezin zaterdag voor
één nacht twee tenten in de
tuin aan de Langestreek mag
plaatsen in verband met een
vijfentwintigjarig huwelijksfeest.
De gemeenteraad had een ver
zoek hiertoe geweigerd. De
Raad van State heeft het om
streden besluit geschorst en be
paald dat alsnog toestemming
moet worden verleend".
Soms gaat er na lezing van en
kele regels of het aanhoren van
anderhalve zin een wereld voor
je open. En dat is hier zeker het
geval. Wat een wereld van span
ningen en onderlinge onaange
naamheden geven deze paar
nuchtere regels niet prijs! Het
komt voor mij ook als een grote
verrassing dat de Raad van State
zich met dergelijke futiliteiten
bezighoudt.
Nadat deze op een ochtend een
nieuwe wetsbepaling van de re
gering aan de grondwet heeft
getoetst, en nog snel even een
oordeel heeft geveld over de be
zwaren van een Rotterdamse
woonwijk tegen de voorgeno
men bouw van een vuilverbran
der in het aangrenzende parkje,
buigt men zich voor de koffie
pauze nog even over het huwe
lijksfeest van de familie Van
Weert.
Het is de Raad natuurlijk be
kend dat particulieren niet zo
maar kampeerders op hun erf
mogen toelaten. In Zeeland is
daar elk jaar weer een geweldige
heisa over daar treedt de po
litie nu, tot genoegen van de
echte campinghouders, met
harde hand op tegen boeren die
hun boomgaard voor „wild-
kampeerders" openstellen.
Maar de Algemene Politie Ver
ordening zegt waarschijnlijk
niets over huiseigenaars die
naaste familie een nachtje in
hun eigen tuin willen laten
kamperen. En dat slechts voor
één enkel nachtje, een heel kort
nachtje bovendien, want er is
met de hele familie een zilveren
bruiloft te vieren.
„Dit is Holland op zijn smalst",
mompelt de bejaarde voorzitter.
„Wat zeg ik, dit is Schiermonni
koog op zijn smalst". En het be
sluit van de gemeenteraad van
Schier, waarin het CDA Cam
ping Duinhuisje en Apparte
ment de sterkste partij is,
wordt geschorst.
Opmerkelijk is ook het mooie
tijdstip waarop de Raad zijn be
sluit bekend heeft gemaakt: een
dag voor het grote feest. Kenne
lijk is het bezwaarschrift op
voortvarende wijze behandeld;
het lijkt tenminste onwaar
schijnlijk dat dit langer dan
hooguit een paar maanden ge
leden is ingediend. Bewust
heeft het hoogste rechtscollege
allerlei dringende kwesties voor
zich uit geschoven om de ge
meenteraad van Schier maar op
zijn nummer te kunnen zetten.
Die twee tenten moesten er ko
men! Al zouden de heren zelf de
haringen in de Langestreek in
de grond moeten slaan.
Nog niet zo lang geleden haalde
een ander voorval op dit mooie
waddeneiland de krant, en ook
dat gaf te denken over de on
derlinge verhoudingen in deze
kleine gemeenschap. Het ging
om de ruzie tussen een taxi
chauffeur en een hoteleigenaar,
die zijn gasten met een eigen
busje van de boot haalde. De
chauffeur sprak van broodroof,
de hotelier van woekerprijzen.
Het kwam in ieder geval tot een
uitbarsting, waarbij de chauf
feur zich vergreep aan het bezit
van zijn opponent.
Vorige week maakte ik u in een
stukje over eilanden bekend
met de eerste sociologische wet
van Jan van der Vegt. Deze au
teur, die veel over de Schotse
Hebriden heeft geschreven, is
van mening dat er op kleine ei
landen alleen maar aardige
mensen kunnen wonen. Men
sen met een onaangenaam ka
rakter kunnen zich in een kleine
gemeenschap niet handhaven
en verdwijnen daarom in de
loop der tijd vanzelf. De bewo
ners van een eiland moeten in
geval van nood altijd een be- J
roep op elkaar kunnen doen en
elkaar blindelings kunnen ver
trouwen. Welnu, ik ben bang
dat Van der Vegt nog nooit op
Schiermonnikoog is geweest.
Het eiland zou gehakt maken
van zijn eerste sociologische
wet.
GERRIT JAN ZWIER
