Feiten
Tirolers roepen
om hereniging
Premadasa in moeilijkheden
Misstap Van den Broek
Nationalisme herleeft in Spanje
Maandag 16 september 1991 Redactie: 023-150225 JANINE BOSMA ALTAN ERDOGAN RONALD FRISART (dief) ONNO HAVERMANS PATRICK VAN DEN HURK HANS JACOBS MARGOT KLOMPMAKER JAN PREENEN SJAAK SMAKMAN
2
EN MENINGEN
De president van Sri Lanka, Ra-
nasinghe Premadasa, die het
land sinds januari 1989 met
ijzeren vuist bestuurt, moet de
komende weken het hoofd bie
den aan een ongekende politie
ke crisis. Een crisis die is veroor
zaakt door zijn eigen partij.
De politieke opstand, die het ei
land volkomen heeft verrast,
komt op het moment dat de
burgeroorlog in het noorden en
oosten sterk is opgeleefd. Sinds
juni vorig jaar zijn meer dan
10.000 mensen bij de gevechten
omgekomen.
Een groep van 46 parlementariërs van de rege
rende Verenigde Nationale Partij (UNP), onder
leiding van drie demissionaire ministers, heeft
eind augustus samen met de oppositie het aftre
den van Premadasa geëist. De parlementsleden
beschuldigen de president van machtsmisbruik,
corruptie en betrokkenheid bij moordaanslagen
op politieke tegenstanders.
De confrontatie tussen de oppositie en de presi
dent laat nog op zich wachten. De president rea
geerde op de motie waarin zijn aftreden wordt
geëist, met het besluit het parlement een maand
op vakantie te sturen. Overigens kan Premadasa
het parlement niet ontbinden zolang de motie
van wantrouwen niet is behandeld.
Het parlement komt 24 september weer bijeen.
Maar volgens waarnemers kan een juridisch
steekspel stemming over de motie nog maanden
ophouden. De oppositie zou de president al eer
der in moeilijkheden kunnen brengen, bijvoor
beeld bij de stemming in november over de over-
President Sri Lanka krijgt oppositie van twee kanten
H heidsbegroting. De dissidenten
P in de UNP rekenen erop dat zij
samen met de honderd leden
van de oppositie een stemming
in het parlement van 225 zetels
zonder problemem winnen.
De dreiging van ontslag kan
Premadasa aanzetten snel een
nieuwe regering samen te stel
len. Maar de dissidenten zijn
daarmee niet tevreden. Zij ver
langen de vervanging van het
presidentieel systeem door een
parlementair systeem. „Terwijl
in de hele wereld de one-man-
'wcmrromm sh,ows worden vervangen door
orkesten, beschikt onze presi
dent over de meeste uitgebreide
bevoegdheden", aldus de demissionaire minister
Lalith Athulathmudali, die de dissidenten aan
voert.
Amnesty International publiceerde afgelopen
woensdag een rapport waarin melding wordt ge
maakt van duizenden executies en verdwijningen
sinds het leger en de Tamil Tijgers, na een be
stand van vijftien maanden, de gevechten juni
vorig jaar hervatten. Volgens de mensenrechten
organisatie hebben regeringstroepen mensen die
ervan worden verdacht banden te onderhouden
met Tamil-verzetsstrijders, geëxecuteerd, dood
gestoken, in stukken gehakt en levend verbrand.
De Tamil Tijgers zouden honderden „verraders"
hebben gedood.
Beschuldingen over schendingen van de mensen
rechten waren eind 1989 ook al talrijk toen de re
gering in het midden en zuiden van het eiland
een einde maakte aan de acties van de verzetsbe
weging Volksbevrijdingsfront (JVP).
President Ranasinghe Premadasa
van Sri Lanka staat bloot aan hef
tige kritiek.
COMMENTAAR
Voor zover dat nog mogelijk
was, heeft minister Van den
Broek (buitenlandse zaken) de
verwarring in en rond Joegosla
vië het afgelopen weekeinde
nog groter gemaakt. Door dit
maal Kroatië verantwoordelijk
te stellen voor het oplaaien van
de strijd, probeerde de Neder
landse minister op onhandige
wijze elke indruk van partijdig
heid in het conflict weg te ne
men. In een eerder stadium
werd Servië al terechtgewezen,
zodat hij nu kennelijk het mo
ment gekomen achtte om een
andere partij in het conflict als
schuldige aan te wijzen.
Van den Broek had zijn verma
nende vingertje echter niet op
een ongelukkiger moment kun
nen opsteken. Zijn zogenaamde
objectiviteit zal door Kroatië
juist wèl als partijdigheid wor
den uitgelegd. Het federale le
ger en de Serviërs staan op het
punt om het al in vieren gedeel
de Kroatië volledig voor zich op
te eisen. Wat Kroatië doet komt
neer op het vechten voor lijfsbe
houd in een burgeroorlog,
waarin de tegenstander op geen
enkele manier de grenzen van
de deelstaten respecteert.
De opmerkingen van Van den
Broek zouden nog enig gewicht
hebben gehad, als die waren ge
steund door alle landen van de
Europese Gemeenschap. Italië
en Duitsland bleken er echter
heel andere opvattingen op na
te houden. De ministers van
buitenlandse zaken van deze
landen, De Michelis en Gen-
scher, legden de schuld bij het
leger en de Serviërs, waardoor
Nederland als tijdelijk voorzitter
van de EG weer eens zijn doel
voorbijschoot. Eens te meer
heeft de EG zich gepresenteerd
als een hopeloos verdeeld
bondgenootschap, dat bepaald
niet als voorbeeld kan dienen
voor Joegoslavië.
Door hun tegenstrijdige opvat
tingen te ventileren, hebben de
EG-landen bovendien de positie
verzwakt van Lord Carrington,
die vandaag als bemiddelaar
naar Joegoslavië gaat. Hij zal al
lereerst moeten uitleggen wie
hij nu eigenlijk vertegenwoor
digt en welk doel hij voor ogen
heeft. Die moeite had hem be
spaard kunnen worden als Ne
derland, Duitsland en Italië er
het zwijgen toe hadden gedaan
en Carrington niet voor de voe
ten hadden gelopen.
KOKANJE
De afgelopen week maakte het hoor
spel opeens een sprongetje vanuit het
schemerduister in de lichtcirkel van
de publiciteit. Ergens in het westen des lands
werd een hoorspelfestival georganiseerd waar het
publiek naar Nederlands en Vlaams radiodrama
kon luisteren. Er was een jury aanwezig die de
beste produktie met een lauwerkrans en een
geldprijs onderscheidde.
Ook de NCRV besteedde op de radio uitgebreid
aandacht aan deze in de verdrukking geraakte
kunstvorm. Helaas kwam daarin weer zo'n opge
blazen toneelregisseur aan het woord, die met het
air van een wijsgeer verkondigde dat „radio voor
hem vooral stilte was". Het fragment dat vervol
gens werd uitgezonden, bestond uit wat dialoog-
zinnen die door peilloze stiltes van elkaar waren
gescheiden. Hier was werkelijk sprake van een
windhandel, want hoorspelen worden per uitge
zonden minuut betaald.
De televisie heeft de radio allang overvleugeld en
dat is ook funest geweest voor het radiodrama.
De Hoorspelkern behoort al weer een tijdje tot
het verleden; steeds minder omroepen ruimen
zendtijd voor hoorspelen in. In de nabije toe
komst zijn financiële besnoeiingen en de komst
van commerciële radio grote gevaren voor het
voortbestaan van deze aparte kunstvorm.
Vaak wordt gezegd dat radio niet met televisie
kan concurreren, omdat de mens in de eerste
plaats een kijkdier en pas in de tweede plaats een
luisterdier is. Zou het waar zijn? En de muziek
dan? Niet voor niets zijn er in radioland voor klas
sieke muziek en popmuziek twee zenders in het
leven geroepen en dat kan van televisie niet ge
zegd worden. Wat zou het leven een stuk armzali
ger zijn zonder symfonie, strijkkwartet en opera.
Nu is opera zowel voor het oor als voor het oog
bedoeld, maar een opera zonder beeld is geen
ramp en dat kan van een opera zonder geluid niet
gezegd worden.
Het is met name de kunstredactie van Tros-radio
die het Nederlandse luisterspel een nieuwe im
puls heeft gegeven. Hoewel de televisiecritici de
Nipkowschijf en de radiocritici de Reiss-micro-
foon meestal aan de VPRO en de IKON toeken
nen, ging die microfoon een paar jaar geleden
naar genoemde kunstredactie.
In grote lijnen komt het beleid van kunstchef
Joop de Vries en regisseuse Marlies Cordia erop
neer dat zij enerzijds goede Nederlandse litera
tuur tot radiospelen laten omwerken en ander
zijds speciale opdrachten geven aan Nederlandse
schrijvers. Bij dat laatste kan het om zeer gewaag
de onderwerpen gaan. Zo werd mij twee iaar ge
leden gevraagd een serie te maken over de per
soonlijke ervaringen van antropologen in primi
tieve samenlevingen.
Een mooi onderwerp, waarover de laatste tijd
heel wat brieven en dagboeken gepubliceerd zijn,
maar dat zich niet eenvoudig in dialoog en geluid
- de twee grondstoffen waaruit het hoorspel is op
gebouwd - laat omzetten. De serie, die vorig na
jaar werd uitgezonden, kreeg meer publiciteit dan
wij hadden durven hopen. Een van deze stukken
vormt dit jaar zelfs de Nederlandse inzending op
het prestigieuze Europese hoorspelfestival in Ma
drid.
Momenteel werk ik aan een nieuwe serie over
hekserij. Ook een fraai onderwerp, waarin het
drama natuurlijk voor het opscheppen ligt. Over
het heksengeloof, de heksenvervolgingen, de dui
velsdienst op de sabbat, de uitdrijvingen van dui
velbanners, de waanvoorstellingen van theolo
gen, inquisiteurs en gewone mensen is een flinke
bibliotheek Volgeschreven. Gelukkig voor mij
hebben de historici vele archieven uitgeplozen en
gepubliceerd. Daaronder bevinden zich ook de
soms ellenlange verhoren van heksen door de In
quisitie en de getuigenregisters van duivelban
ners. Vooral die registers zijn een goudmijn.
Aangezien men ervan uitging dat duivels door de
monden van bezetenen konden spreken, werd elk
woord van het slachtoffer opgetekend. In Zuid-
Frankrijk raakten in het begin van de zeventiende
eeuw hele nonnenkloosters bezeten. Een invasie
van hellegeesten drong het lichaam van de Chris
tusbruiden binnen en was verantwoordelijk voor
vele onstichtelijke taferelen. Bij gelegenheid rol
den de nonnen als hoepels door de kerk. Om te
verhinderen dat nieuwe demonen zich bij Beëlze
bub, Asmodeus en Balam zouden aansluiten,
sloot de exorcist soms een non in haar cel op. Zij
werd gezelschap gehouden door een soldaat die
om de paar minuten de lucht om haar lichaam
met een degen moest doorklieven, in de hoop dat
hij af en toe een duivel doormidden zou hakken.
Wat een schitterend komisch tafereel! Zowel non
als soldaat diende al die tijd het stilzwijgen te be
waren. Voor mijn hoorspel kan ik dit tafereeltje
dus niet gebruiken, daarom doe ik het u bij deze
maar cadeau.
GERRIT-JAN ZWIER
Zuid-Tirol moet terug bij Oostenrijk
Gisteren blies een Baltisch windje over de Brenner Pas
toen zo'n 4000 Tirolers uit Italië en Oostenrijk bijeenkwa
men op een helling aan de Oostenrijkse kant van de
grens om deel te nemen aan een dag van 'Beschouwin
gen over Tirol'.
Aan de reeks van afscheidingen en onafhankelijkheidsverklaringen komt geen
einde. Binnen de Russische republiek en in Kazachstan willen bevolkingsgroepen
(Wolgaduitsers, Tataren, de Ingoeshj'ook hun eigen staat. Het uiteenvallen van
Joegoslavië en de Sovjetunie heeft ook in andere landen weer verschillende volkeren
onder één dak al dan niet gedwongen samenwonen veel losgemaakt. Tsjechen en
Slowaken, maar ook Moraviërs en Bohemen, weten niet of ze nog wel langer binnen
Tsjecho-Slowakije met elkaar verder willen. De Spaanse regering schuifelt
ongemakkelijk op haar stoel sinds het altijd eigenzinnige Catalonië en Baskenland
roepen dat ze in de herwonnen vrijheid van de Esten, Letten en Litouwers een
inspirerend voorbeeld zien. Het afgelopen weekeinde werd ook Italië (weer)
geconfronteerd met de opgelaaide nationalistische gevoelens van de Tirolers, die
Zuid-Tirol weer als onderdeel van Oostenrijk wensen.
Catalonië en Baskenland denken aan onafhankelijkheid
lijke stelsel te herzien, maar benadrukt dat dit
moet gebeuren binnen het raamwerk van de be
staande grondwet. Voor radicale nationalisten
Spanje bevindt zich in de greep van het nationa- gaat dit niet ver genoeg. Zij eisen dat er nu refe-
listisch vuur, dat wordt geïnspireerd door het uit- renda gehouden worden over volledige onafhan-
eenvallen van de Sovjetunie en dat de politieke kelijkheid en dat de grondwet wordt geamen-
stabiliteit ondermijnt die na de dood van dictator deerd om het gebieden mogelijk te maken zich af
Franco was ingezet,
Basken, Catalanen en in mindere mate Galiciërs
claimen een zelfbeschikking die haar oorsprong
vindt in hun geschiedenis en eigen taal en cul
tuur. Het verenigen van deze eisen in
een nieuw democratisch Spanje was
een van de meest dringende kwesties
tijdens de overgangsperiode na de
dictatuur.
De oplossing lag in het vormen van
een regionaal bestuurlijk stelsel in
twee lagen, zeventien in totaal, met
speciale bepalingen voor vier histo
risch autonome gebieden: Basken
land, Catalonië, Galicië en Andalucië.
Zij kregen meer macht dan de ande-
te scheiden.
Volgens de opiniepeilingen groeit de steun voor
onafhankelijkheid. Een onderzoek dat in het poli
tieke weekblad Cambio 16 is gepubliceerd, ont
hult dat 39 procent van de Catalanen
voor volledige onafhankelijkheid is.
Veel meer willen een grotere plaatse-
beslissen
Hoewel volgens critici het stelsel duur is en bui- stukken die w
tengewoon bureaucratisch, werkt het relatief een- sche president Manuel Fraga in het dagblad ABC.
stemmig. Baskenland, Catalonië en Galicië
den door gematigd nationalistische regeringen
bestuurd. De afgelopen weken is de roep van klei- volk. Hervorming van de senaat, regelmatige bij-
spraakmakende groepen om een grotere eenkomsten van de regionale presidenten, een
mate van, of zelfs volledige, onafhankelijkheid
groter geworden en krijgt meer weerklank
realistisch financieringsstelseL.betere oplossin
gen, geen nieuwe problemen."
Vorige week zondag kregen kerkbezoekers in drie Op dit moment vinden zijn woorden en die van
Catalaanse bisdommen pamfletten uitgereikt met zijn medestanders echter geen gehoor. In Catalo-
de oproep: „Catalonië moet vrij over zijn toe- nië, waar volgend jaar plaatselijke verkiezingen
komst beslissen". De actie deed veel wrijving ont- worden gehouden, zullen de nationalistische ge
staan en de kerk werd ervan beschuldigd de staat voelens waarschijnlijk niet afnemen, tenzij zowel
te ondermijnen.
Bij gemeenteraden werden moties ingediend die actie
zich uitspraken voor volledige Catalaanse onaf
hankelijkheid. De meeste haalden het niet, maa
één, in de badplaats Palafirugell, werd aangeno-
i. De radicale nationalistische partij, Esq
ionale als de centrale overheid met een re-
omen. Gematigde leiders worden gedwon-
n meer radicale houding aan te nemen.
Hetzelfde gebeurt in Baskenland, waar de rege
rende coalitie, die wordt geleid door de gematig
de Baskische Nationalistische Partij, al in gevaar
•Catalonië
moet vrij over politiekorps.
De nationalistische kwestie heeft
toekomst vanuit vrijwel alle sectoren van het
Spaanse openbare leven een roep om
gematigdheid doen klinken. „Zelfbe
schikking, federalisme en andere
ideeën van dat soort zijn minder be
langrijk dan de echt essentiële vraag-
liggen", schreef de Galici-
„Wat wij nodig hebben is minder centralisatie c
te komen tot een betere eenheid van het Spaanse
ralle
leeftijden in traditionele kle
derdracht. Aanplakbiljetten
en posters lieten er geen twij
fel over bestaan waarvoor ze
waren gekomen: om te de
monstreren voor een 'Vrij Ti
rol'. De bijeenkomst had wel
wat weg van een feestelijke
picknick in de buitenlucht en
de politieke toespraken wer
den voorafgegaan door een
katholieke mis in de open
lucht.
Op een gigantisch spandoek
van meer dan twintig meter
stond de rode Tiroolse ade
laar naast de tekst 'Hereni
ging van Tirol'. Zuid-Tirol
werd na de Eerste Wereldoor
log een deel van Italië.
De Italiaanse president van
de provincie Bolzano (Bozen
in het Duits), Luis Durnwal-
der, en de Oostenrijkse gou
verneur van Tirol, Alois Parti,
waren ook van de partij.
Dumwalder herinnerde de
menigte er aan dat de demo
cratische stem van de de
Duitstaligen, de Südtiroler
Volkspartei (SVP), voorstander
was van regionale autonomie
ter vervanging van de 'pacchet-
to', het pakket concessies dat de
regering in Rome had uitge
vaardigd om de rechten van alle
taalgroepen in Zuid-Tirol te be
schermen. Het was niet nodig
de grenzen te veranderen. Partl
benadrukte dat ook Oostenrijk
de SVP steunde. Beide mannen
werden op boe-geroep en een
fluitconcert onthaald.
De organisatoren van de bijeen
komst pleitten voor een ge
meenschappelijke toekomst
voor de inwoners van Zuid-,
Noord- en Oost-Tirol en de pro
vincie Trentino. Ze riepen het
provinciale bestuur van Bolza
no, Trento en Innsbrück op on
middellijk stappen te onderne
men voor de totstandbrenging
van een 'Europese regio Tirol,
met Zwitserland als voorbeeld'.
De meeste deelnemers kwamen
uit de Italiaanse regio Alto Adi-
ge, die in deze contreien stee
vast Zuid-Tirol wordt genoemd
en waar tweederde van de
400.000 inwoners van Oosten
rijkse afkomst is. Maar de me
ningen zijn verdeeld. Elizabeth
Pircher, een 19-jarige kapster
uit Goeflan bij Merano, zei dat
Zuid-Tirol zich bij Oostenrijk
moest aansluiten. Ostwald Leit-
ner uit Bolzano gaf de voorkeur
aan een kleine onafhankelijke
staat, zoals Liechtenstein. De
17-jarige Paulina Hallach uit
Valten bij Merano vond dat het
te laat was voor een terugkeer
naar Oostenrijk. „Ik denk dat
met de andere Tiroolse gebie
den te versterken," zei ze.
Eva Klotz, leider van de afschei
dingsbeweging 'Union für Süd-
tirol', beschouwde de bijeen
komst gisteren een stap in de
goede richting. Hoewel de vader
van Eva Klotz in de jaren zestig
had deelgenomen aan terroris
tische activiteiten, geloofde ze
dat geweld geen oplossing kon
bieden. „De mensen moeten
zelf kunnen kiezen," zei ze.
„Eerst moeten we ze vragen of
ze in Italië willen blijven, dan
vragen we of ze aansluiting bij
Oostenrijk willen of liever een
onafhankelijke staat."
Een opiniepeiling die gisteren
in het Italiaanse weekblad Oggi
werd gepubliceerd, wees uit dat
44,7 procent van de inwoners
van Zuid-Tirol bij Italië wil blij
ven en slechts 3,5 procent aan
sluiting bij Oostenrijk verkiest.
In Bolzano (Bozen), de provin
ciale hoofdstad van Zuid-Tirol,
kwamen gisteren zo'n 500 Itali-
aanstaligen bijeen voor een met
toortsen verlichte nachtwake bij
het door Mussolini opgerichte
Overwinnings Monument. Zij
leken de geluiden over afschei
ding serieus te nemen. „Ik wil
een Italiaan in Italië blijven,"
zei Arrigo, een oude gepensio
neerde die alleen zijn voornaam
wilde geven. Gianfranco Fini, de
leider van dé neo-fascistische
MSI partij die de demonstratie
sponsorde, verzekerde zijn ge
hoor gisteren dat zijn partij
nooit een volksstemming over
afscheiding zou toestaan.
Republicana de Catalunyu (ERC)is een campag- is gebracht door de radicalere verklaringen van de
ne gestart om „Catalonië .tot de veertigste staat Eusko Alkartasuna Partij,
van de Verenigde Staten van Europa te maken". vertaling: luutje niemantsverdriet
De regering heeft beloofd het regionale bestuur-
Eén, herenigd, Tirol Is de wens van deze betogers op de Brennerpas, die
Italië en Oostenrijk en de twee delen van Tirol met elkaar ver
bindt. FOTO AP ARNE DEDERT
